لە ئێستادا میسر لە نێو ململانێیەكی سیاسیدا دەژی كە هەرگیز لە مێژووی ئەو وڵاتەدا رووینەداوە،ئەم رەوشەش دەرئەنجامی ناكۆكی بیروبۆچوونی نێوان رژێم و ئۆپۆزسیۆنە دەربارەی بەڕێوەبردن و ئاییندەی میسر، هەروەها شێوازی ئەو فەرمانڕەوایەتییەی كە سەرۆك محەمەد مورسی كە سەر بە ئیخوان موسلمینە پەیڕەوی دەكات،ئەمە وێرای ناڕەزایی دەربڕین بەرامبەر ئەو دەستوورەی كە ئۆپۆزسیۆن پێی وایە كەموكوڕیی زۆری تێدایە،هاوكات دەربارەی هەڵوێستی سوپا لەهەمبەر ئەو ململانێیە سیاسییەی نێوان لایەنەكان بەر لە هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەران كە بڕیارە لە ئەپریلی داهاتوودا بەڕێوە بچێت.
دكتۆر عەبدولسەلام نوەیر مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی ئەسیوت پێی وایە كە دیمەنی ئێستا دیمەنی قەیرانێكی راستەقینەیە،چونكە دوو تیم هەن كە كەلە ڕەق و پێداگرن،هەر یەكێكیشیان لایەنی راستی و هەڵەی لە هەڵوێستیدا هەیە بەڵام سوورە لەسەر ئەم هەڵوێستەی و بە هیچ شێوەیەك دەستبەرداری نابێت،كە ئەمەش وڵات بەرەو كارەساتێكی ترسناك دەبات و ئاییندەكەی دەخاتە مەترسییەوە،جەختیشی كردەوە كە هەردوو لای مەدەنی و ئیسلامی نەگەیشتوونەتە رێككەوتنێكی نیشتمانی راستەقینە،كە ئەمەش پاڵ بە دەزگای سەربازییەوە دەنێت جارێكی دیكە بگەڕێتەوە گۆڕەپانی ژیانی سیاسی لە پێناو كۆنترۆڵكردنی بارودۆخەكە.
نوەیر زیاتر ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە مەترسیی راستەقینە بریتییە لەو قسەو باسەی كە ماوەیەكە دەخرێتەڕوو ئەویش خۆپیشاندان و مانگرتنێكی مەدەنییە لە شارەكانی نۆكەند(قناە)، ئەو ناوچەیەش زۆر هەستیارو گرنگە نەك تەنیا بۆ میسر،بەڵكو بۆ هەموو جیهان،لە كۆتاییشدا كێشەكە پەل دەهاوێژێت بۆ ململانێی نێودەوڵەتیی،بە تایبەتیش كە میسر دوای شۆڕش دەروازەكانی بەڕووی هەواڵگریی و سیاسەتەكانی وڵاتانی دەوروبەر كرانەوە، كە هەندێكیان حەزدەكەن شۆڕش سەرنەكەوێت و میسریش بگەڕێتەوە ڕۆڵی ئیقلیمیی خۆی و هاوسەنگیی هێزەكان بگۆڕێن،ئەمە بێجگە لەوەی كە هەندێ هێزی ناوخۆ پەیوەندییان بە لایەنی دیكەی نێودەوڵەتییەوە هەیە،
بەڵام ئەوەی پەیوەستە بە دابەشبوونەكانی ئێستای دیمەنەكە،نوەیر دەڵێت:حوكمی ئێستای میسر هێشتا بەتەواوی جێگیرنەبووە،ئەو دەسەڵاتە نەیتوانیوە بە شێوەیەكی رێكوپێك مامەڵە لەگەڵ ئۆپۆزسیۆندا بكات،هەروەها لەگەڵ هێزە سیاسییەكانی دیكەشدا شكستی هێناوە،دەبووایە رژێمی تازە لە باتی كۆكردنەوەی دوژمنان و گوێی لە هێزو لایەنی بەرامبەر بگرێت،هەروەكو چۆن لەم دواییەدا لەگەڵ قەیرانی جێگری گشتیی سوپا وئۆپۆزسیۆن روویدا،ئەویش لە میانی راگەیاندنی دەستوور و بەرزبوونەوەی نرخەكان و زیادكردنی باجەكان،ئەمانەش هەموویان هەڵەن لە بەڕێوەبردنی كاروباری وڵاتدا،كە پێویستە چاویان پێدا بخشێنرێتەوە.سەبارەت بەڕۆڵی سوپاش دووپاتی كردەوە كە نزیكە سوپا بگەڕێتەوە نێو ژیانی سیاسی ئەگەر ئاستی توندوتیژی و مانگرتن و خۆپیشاندانەكان زیاتر بوو،لە هەمان كاتیشدا رەخنەی لە بانگەوازەكەی سوپا گرت بۆ دیالۆگ یان بانگەوازی ئۆپۆزسیۆن بۆ سوپا بۆ دەستەبەركردن زەمینەی دیالۆگ و ئەمەشی بەسەرپێچی كردن لە دەستوور لەقەڵەم دا چونكە ناكرێت وەزیری بەگری لە سەرۆك كۆمار باڵادەستتر بێت.
نوەیر پێشبینی كرد كە ئەم ململانێیە زۆر درێژە بكێشێت تا خۆبەزلزانین و كەلەڕەقیی لە هەردوولای حوكم و ئۆپۆزسیۆن بمێنێت.بەڵام پێی وابوو كە پێكهێنانی ئیئتلافی حكومی ڕۆڵی دەبێت لە بەرەڕووبوونەوەی كێشەكانی دەوڵەت .
لەلای خۆشیەوە دكتۆر عیماد جاد جێگری سەرۆكی حزبی دیموكراتی كۆمەڵایەتی لەسەر ئەوە كۆكە كە قەیرانێكی سەخت وڵاتی گرتۆتەوە بەهۆی پلانەكانی حزبی ئازادی ودادپەروەری باڵی سیاسیی ئیخوان موسلمین و سەرۆكایەتی بۆ بەڕێوەبردن و بە ئیخوانكردنی جومگەكانی دەوڵەتی میسر،هەر ئەمەش بوو كە رووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ هێزە مەدەنییەكان وحزبی نور هێنایە ئاراوە،كە زیاتر دامودوزگا ئیدارییەكانی وڵات پەك دەخات كە لە ئێستادا لە نێو گێژاوی گەندەڵی داراییدا نوقم بووە.
بە گوێرەی لێدوانەكانی عەبدولفەتاح ئەلسیسی وەزیری بەرگری سوپای میسر رێگە نادات دەوڵەتی میسر هەرەس بهێنێت،هاوكات لێدوانەكانی هەندێ لە گەورە بەرپرسانی سوپا كە هەڕەشەی ئەوەیان كرد كە ئەوەی لە دامەزراوەی سەربازی نزیك بێتتەوە مانای وایە بە پێی خۆی دێتە نێو پرۆسەی خۆكوشتنی سیاسیەوە، ئەوان ئامادەشن ئەگەر گەل داوایان لێ بكات جارێكی دیكە بگەڕێنەوە،لەسەر هەموو لایەكیش پێویستە ئەمە بەهەند وەربگرن چونكە هەر سوپایە كە تاكە دەزگایە تا ئێستا بە یەكگرتوویی تەواو لە میسر ماوەتەوە.
سەبارەت بەو ناكۆكییانەی لە گۆڕەپانی سیاسییدا هاتۆتە ئاراوە بەتایبەتیش لە ئۆپۆزسیۆن و بەرەی ئینقاز،جاد گوتی:بەرەی ئینقازی نیشتمانی هەڵوێستێكی سیاسی یەكگرتووی نییە،بەڵام نوێنەرایەتی ئەلتەرناتیفی ئەوانە دەكات كە لە حوكمی ئیخوان بێزارن،هەرچەندە ناكۆكیشیان هەیە بەڵام تا ئێستاش پارێزگاریی لە یەكگرتوویی خۆی كردووە،بەڵام لەگەڵ نزیك بوونەوەی وادەی هەڵبژاردنەكان رەنگە ئەم بەرەیە ناكۆكی تێدا سەرهەڵبدات لەبەر ئەوەی بەشێكیان دەیانەوێت بەشداری تێدا بكەن و هەندێكیشیان بایكۆتی دەكەن.
جاد پێی وایە كە لەئێستادا چارەسەرەكە لەو دەستپێشخەرییەدایە كە حزبی نوری سەلەفی پێشكەشی كردووە، كە بریتییە لە پێكهێنانی حكومەتێكی كارامەی دوور لە ئینتیمای حزبی،لەگەڵ گۆڕینی جێگری گشتی و پێكهێنانی لیژنەیەك بۆ چاوخشاندنەوە بە رەوشی دەنگدەران،هەروەها سەرپەرشتیی دادوەریانەی تەواو بەسەر هەڵبژاردنەكاندا و دابینكردنی چاودێریی نێودەوڵەتی ناوخۆ بەسەر ئەم هەڵبژاردنانەدا.
ئەوەی كە پەیوەستیشە بە كاریگەریی ئەو ململانێیە سیاسییە یۆ سەر ئابووریی وڵات،مەجدی سوبحی شارەزای ئابووری و جێگری مەڵبەندی ئەهرام بۆ توێژینەوە سیاسی و ستراتیجییەتیەكان پێی وایە كە هەڵوێستی ئابووریی میسر زۆر سەخت و ئاڵۆزە كە گەیشتۆتە رەوشێكی خراپ لەگەڵ دابەزینی یەدەگیی نەختینە لە مانگی یەنایەردا بۆ 13،6ملیار دۆلار،كە لە كۆتایی دیسەمبەری 2010 دا نزیكەی 36 ملیار دۆلار بوو،واتا بەر لە هەڵگیرسانی شۆڕش،سوبحی زیاتر گوتی لەگەڵ هاوردەكردنی زیاتر لە 60%ی پێداویستییەكانی میسر لە كەلوپەلی سەرەكیی خۆراك وا چاوەڕوان دەكرێت كە ئەمە بە شێوەیەكێ زۆر رەنگدانەوەی هەبێت بۆ سەر نرخی جونەیهی میسر،هەروەها بۆ سەر نرخی كەلوپەلی خۆراك، یان ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی بڕی ئەو پشتگیرییەی كە حكومەت پێشكەشی دەكات بۆ هاوردەكردنی ئەو گەنمەی بۆ دروست كردنی نان پێویستە، لەگەڵ هاوردەی رۆن كە لە پسوولەی خۆراكدا هەیە،ئەمە وێرای چەندین كەلوپەلی دیكەی وەكو سووتەمەنی و وزە،كە لە كۆتاییدا كورتهێنان لە بوودجەی گشتیی دەوڵەت دێنێتە ڕاراوە.
لە هەمان كاتدا سوبحی پێی وایە كە چارەسەركردنی كێشەكە لە بواری ئابووریدا نییە بەڵكو لە كایەی سیاسەتدایە،چونكە ئەوەی لە ئێستادا داواكراوە و پێویستە بە پەلە بكرێت گەیشتنە بە تەوافوقی سیاسی لە نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن كە دەبێتە هۆی وەدیهێنانی سەقامگیریی سیاسی و هەستكردنی هاووڵاتیان بە بوونی ئاساییش لە شەقام كە ئەمەش رێگە خۆش دەكات لەبەردەم گەڕانەوەی گەشتیاریی و هاتنی وەبەرهێنانی بیانی بۆ میسر كە لە ئێستادا بە یەكجاری پەكی كەوتووە. زیاتریش روونی كردەوە كە پێویستە حكومەت توانای ئەوەی هەبێت رووبەڕووی ئەم بارودۆخە ببێتەوە كە بە ژمارەو بە ئاشكرابەم دواییە راگەیانرا دەربارەی نیوەی یەكەمی ساڵی دارایی 2012-2013 واتا شەش مانگی یەكەمی حوكمی سەرۆك محەمەد مورسی،كە دەركەوتووە تێكڕایی گەشەی ئابووری لە سنووری 2،4 % دایە ئەمەش بە واتای سەرهەڵدانی كێشەی بێكاری و هەڵاوسانی ئابووری لە وڵاتدا،هەرچەندە حكومەت رایگەیاندبوو كە سەرقاڵی وتوێژە لەگەڵ سەندووقی دراوی نێودەوڵەتی،بەڵام نیگەرانییەكی زۆر لەئارادایە دەربارەی گەیشتن بە رێكەوتنێك دەربارەی ئەم قەرزە بەر لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانی یاسادانان كە لە چەند رۆژی داهاتوودا دەست پێدەكات،چونكێ رێكەوتن لەگەڵ سەندووقی دراوی نێودەوڵەتی چەندین پلانی دەستگرتنەوە لەخۆ دەگرێت كە دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی هەندێ كەلوپەل بە تایبەتیش ئەو كاڵاو كەلوپەلانەی خەڵكی كەمدەرامەت،بۆیە حزبی ئازادی و دادپەروەری ترسی هەیە لە ئەنجامدانی ئەم رێكەوتنە چونكە كاریگەریی نەرێنی دەكاتەسەر ئەو دەنگانەی كە لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا بەدەستی دێنێت.