بۆچی تۆماس جیفرسۆن داڕێژەری بەیانی سەربەخۆیی كۆماری ئازادی ئەمریكا دەڵێت: ئەگەر سەرپشك بكرێم لە نێوان پەرلەمانێكی ئازاد و میدیای ئازاددا یەكێكیان هەڵبژێرم، ئەوا من میدیای ئازاد هەڵدەبژێرم؟ بۆچی جۆزیف پۆلیتزر خاوەنی رۆژنامەی نیویۆرك وۆرلد هەموو سامانی خۆی بەخشیە زانكۆی كۆلۆمبیا بۆ ئەوەی كۆلێژی رۆژنامەگەری بكرێتەوە؟ بۆچی یۆرگن هابرماس كارەكتەری سەرەكی نێو فەزای گشتی بە سیستمی میدیا و رۆژنامەنووسی پرۆفیشناڵ لە قەڵەمدەدا؟ دەكرێت وەڵامی ئەم پرسیارانە لەو نووسراوە بدۆزینەوە كەلەسەر خەڵاتی پۆلیتزر نووسراوە، لەو نووسراوەدا هاتووە رۆژنامەنووس یاسادانەری پارێزەری ئایندەی ئازادییە، پۆلیتزر بە هاوشێوەی نیچە پێناسەی یاسادانەری داهاتووی كردووە و، ئەو یاسادانەرش ئەندامی پەرلەمان نییە، بەڵكو لای نیچە یاسادانەری ئایندە ئەو مرۆڤە باڵایەیە كە دەشێت پێی بگوترێت فەیلەسوف، هەروەها دەبێت ئەم فەیلەسوفە هەم پزیشك بێت و هەمیش هونەرمەند، كەواتە لەسەر ئەم بنەمایە پۆلیتزر هەموو سامانی خۆی دەبەخشێت بۆ ئەوەی پێناسەی رۆژنامەگەری بكاتەوە و رۆژنامەنووسانیش ببنە ئەو مرۆڤە باڵایەی كە دەسەڵاتی ئەوەی هەبێت وەك یاسادانەر یاسا بۆ پاراستنی ئاییندەی ئازادی دابڕێژێتەوە، لەمەش گرنگتر ئایندەی كۆماری ئازادی ئەمریكا و رۆژنامەگەری بەرپرسیار و بەشكۆ پێكەوە گرێدەداتەوە و راشكاوانە بۆ ئەمیندارانی گشتی زانكۆی كۆلۆمبیای نووسیووە، هەڵكشان و باڵا بوونی ئازادی و رۆژنامەگەری لێكجیابكرێتەوە، ئەو ئازادییەی لە ئەمریكا بوونی هەیە بەندە بە ئاستی ئازادی رۆژنامەگەرییەوە و، هەتا رۆژنامەگەری وەك دەسەڵاتێكی بەشكۆ و بەرپرسیار ئامانجی بەها بەرزە گشتیەكانی كۆمەڵگە بێت، ئەوا ئازادییەكەمان هیچ مەترسی لەسەر نییە و ئەگەر رۆژنامەگەریش لەم راستە رێیە لایدا و بووە گاڵتەجاری و سووكایەتی كردن بە بەها گشتیەكان، ئەوا ئەم رۆژنامەگەرییە نەوەیەكی خراپی وەك خۆی بەرهەم دەهێنێت و ئایندەی ئازادیشمان دەكەوێتە مەترسیەوە. كەواتە لێرەوە باسكردنی ئازادی رۆژنامەگەری لەوە دەردەچێت كە قسەی ئەوەی لەسەر بكرێت، تاچەند ئازادی بۆ رۆژنامەگەری گرنگە، بەڵكو گرنگی مەسەلەكە لەوەدایە تاچەند ئازادی رۆژنامەگەری بۆ بونیاد و سەرخستنی پرۆسەی دیموكراتی گرنگە، لەم حاڵەتەدا پرسی رۆژنامەگەری و رۆژنامەگەری ئازاد وەك پرسێك سەیر دەكرێت كە دەبێتە میكانیزمی سەرەكی بۆ بونیاد و سەرخستنی پرۆسەی دیموكراتی، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا مەسەلەكە لەوە دەچێتە دەرەوە كە بپرسین ئایا تاچەند ئازادی بۆ رۆژنامەگەری گرنگە؟ بەڵكو مەسەلەكە دەبێتە ئەو پرسیارەی تاچەند پاراستنی ئازادی رۆژنامەگەری بۆ دیموكراتی گرنگە؟ بۆیە لەم بازنەیەدا، ئازادی رۆژنامەگەری وەك هۆكارێكی سەرەكی بۆ بونیادی دیموكراتی سەیر دەكرێت، بە واتایەكی دیكە سیستمی سیاسیی دیموكراتی لە هەر وڵاتێك یان هەر شوێنێكی ئەم جیهانە بێت، دامەزراوەكانی بەوجۆرە دیزاین دەكات كە بتوانێت ژینگەیەكی ئازاد بۆ رۆژنامەگەری دابین بكات، دابینكردنی ئەم ژینگەیەش نەك نابێتە بەخشینێك لە سیستمە سیاسیەكەوە بۆ رۆژنامەنووسان، بەڵكو دروستكردنی ئەركێكە لەسەر شانی رۆژنامەنووسان بۆ ئەوەی ببنە فاكتەری سەركەوتنی سیستمە سیاسیە دیموكراتیەكە، بۆیە ئەگەر لەم حاڵەتە شوێنی رۆژنامەگەری لەناو بازنەی گشتی كۆمەڵگە دیاری بكەین، ئەوا دەبینین، رۆژنامەگەری دەبێتە ئەو رایەڵەی كە سیستمی سیاسیی و كۆمەڵگەی مەدەنی پێكدەگەیەنێت، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا پێكگەیاندنی سیستمی سیاسیی و كۆمەڵگەی مەدەنی بۆ چ ئامانجێكە، ئەوا بێگومان ئامانجی رۆژنامەگەری كۆكردنەوەی سیستمی سیاسیی و كۆمەڵگەی مەدەنی و هاووڵاتیانی ئاساییە لەناو فەزای گشتیدا، ئەو فەزا گشتیەی كە دروستبوونی رای گشتی تیایدا دەبێتە بەرەنجامی كۆی بیروبۆچوونە جیاوازەكان و دەبێتە ئەو هەقیقەتەی كە هەموو لایەنەكان بیروبۆچوونی خۆیان لەناو ئەو هەقیقەتە ببیننەوە، ئەمە پێمان دەڵێت رۆژنامەگەری رای گشتی دروست ناكات، بەڵكو كەرەستەی دروستكردنی رای گشتی لەناو فەزای گشتی ئامادە دەكات، ئەم كەرەستانەشی رۆژنامەگەری بۆ فەزای گشتی ئامادەی دەكات، بریتی دەبێت لە گەیاندنی هەواڵ، ریپۆرتاژ، بیروبۆچوونە جیاوازەكان، ئەگەر زیاتر هەموو ئەم لایەنانەی كاری رۆژنامەگەری لە خاڵێكدا كۆبكەینەوە، ئەوا ئەركی رۆژنامەگەری و رۆژنامەنووسی پرۆفیشیناڵ گەیاندنی زانیارییە، ئەوجا دەشێت ئەو زانیارییە، زانیاری ناو هەواڵێك بێت، یان لە ئاكامی بەدواداچوونێكی رۆژنامەوانی بەرهەمی ریپۆرتاژێك بێت، یان بڵاوكردنەوەی بیروبۆچوونێكی جیاواز بێت لەسەر مەسەلەیەكی گشتی كە پێویستە هاووڵاتی ئاسایی هەموو لایەنە جیاوازەكانی ئەو پرسە ببینێت و پاشان خۆی ببێتە كاراكتەرێكی بەشدار لە وتووێژی فەزای گشتی و هاووڵاتی ئاسایش بیروبۆچوونێكی دیكە بەرهەم بهێنن، ئەم بەرهەمی ئەم بیروبۆچوونە بەرهەمهاتووەی هاووڵاتی ئاسایی كە لەناو فەزای گشتی بەرهەم دێت، لەناو فەزای گشتی شێوازی پێكەوە كاركردن و پێكەوە بیركردنەوە و پێكەوە هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان دروست دەكات، چارەسەرێك كە بەرژەوەندی گشتی دەكاتە چوارچێوەیەك و بەرژەوەندی و تێڕوانینە حزبیەكان و لۆبیستی خاوەن بەرژەوەندییە تایبەتەكان لە خۆی دادەماڵێت، هەموومان لەناو بازنەی بەرژەوەندی گشتی كۆدەكاتەوە.
ئەم ئاڕاستەیە بەرەو ئەوەمان دەبات كە بڵێین، سیستمی میدیا یان كاری میدیای پرۆفیشناڵ وەك ناوەندێك بۆ پێكگەیاندنی سیستمی سیاسیی و كۆمەڵگەی مەدەنی و هاووڵاتیانی ئاسایی، كارێكی بێ لایەنانە نییە بەوەی میدیا تەنیا رۆڵی تەماشاكردن بگێڕێت، بەڵكو میدیا كاراكتەرێكی چالاكە و لایەنگیری دیموكراتی دەكات لە روانگەی بەرژەوەندی گشتیەوە، بۆیە دەشێت لە روانگەی بەرژەوەندی گشتیەوە دەربڕی ئەو زانیاریانەی حكومەت بێت كە پێویستە بگاتە فەزای گشتی، هەروەها دەكرێت دەربڕی ئەو زانیاریانەی ئۆپۆزسیۆنیش بێت كە پێویستە بگاتە فەزای گشتی، هەروەها دەكرێت میدیا دەربڕی ئەو زانیاریانەی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنیش بێت كە پێویستە بگاتە فەزای گشتی، كەواتە رۆژنامەگەری بەوە نابێتە لایەنگیری دەسەڵات ئەگەر زانیاری دەسەڵات بگوازێتەوە بۆ فەزای گشتی، هەروەها نابێتە لایەنگیری ئۆپۆزسیۆنیش ئەگەر زانیاری ئۆپۆزسیۆن بگوازێتەوە بۆ فەزای گشتی، بەڵكو ئەمە كاری رۆژنامەگەرییە كە ئەو كەرەستە و پێداویستیانە بۆ فەزای گشتی ئامادە بكات و، هەوڵبدات هاووڵاتی ئاسایی پێگەی خۆی وەك ئەندامێك لە ناو پرۆسەی سیاسیدا ببینێتەوە و بەشدار بێت لەناو پرۆسە سیاسیەكە بۆ ئەوەی كاریگەری لەسەر دروستكردنی بڕیار و كاریگەری لەسەر داڕشتنی یاساكان لە پەرلەمانی وڵاتی خۆیدا هەبێت، بەڵام ئەوەی لێرەدا دەبێتە چوارچێوەیەك بۆ كاری رۆژنامەگەری مەرج نییە یاسایەك بێت و رۆژنامەنووسان لە چوارچێوەی ئەو یاسایە كاری خۆیان بكەن، بەڵكو رۆژنامەنووسانی پرۆفیشناڵ لەو وڵاتانەی كە یاسای رۆژنامەگەریش نییە، خۆیان پاكتێكی ئەخلاقیان داڕشتووە كە بە پابەندبوون بەو پاكتە ئەخلاقیەی رۆژنامەنووسیەوە، كەسێتی رۆژنامەنووس بە شێوەیەكی جیاواز و دیار لەناو كۆمەڵگە دەناسرێتەوە، بەڵام ئەم جیاوازی كەسێتییە لە چوارچێوەی هەڵسوڕانی كاری رۆژنامەگەری، نەك ناسنامەی رۆژنامەنووسی حەسانەیەك بێت بۆ رۆژنامەنووس هیچ یاسایەك لێپرسینەوەی لەگەڵ نەكات، راشكاوانەتر حەسانەی رۆژنامەنووسی كە پاكتی ئەخلاقی رۆژنامەنووسی بۆ رۆژنامەنووسی دروست دەكات، ئەوەیە كە هیچ یاسایەك ناتوانێت سانسۆر بۆ كاری رۆژنامەنووسی دابنێت ئەگەر رۆژنامەنووسەكە پابەند بێت بەو پاكتە ئەخلاقیەی كە رۆژنامەنووسان خۆیان بۆ خۆیانیان داناوە.
رۆڵی رۆژنامەگەری
لە دروستكردنی گوتاری نموونەیی فەزای گشتیدا
ئەگەر سەرچاوەی كاری رۆژنامەگەری لە كۆمەڵگەی دیموكراتیدا گومان و پرسیار دروستكردن بێت، ئەوا گومان و پرسیاركردن تەنها بۆ ئاراستەیەكی دیاریكراو یان بیروبۆچوونێكی دیاریكراو یان حزبێكی سیاسی دیاریكرا و یان تەنانەت گومان و پرسیاركردن لە دەسەڵات یان ئۆپۆزسیۆن نییە، بەڵكو پرسیار و گومان كە دەبێتە بنەمای كاری رۆژنامەگەری، گومان و پرسیارە لەهەموو ئەو كاراكتەرانەی كە لەناو فەزای گشتی بەشدار دەبن لە دروستكردنی رای گشتی، هەر بۆ نموونە رۆژنامەنووس مافی خۆیەتی گومان و پرسیار لەسەر گوتاری سیاسیی ئەو لایەنە سیاسیە دروست بكات كە داوا دەكات ئاینێكی دیاریكراو ببێتە بنەمای یاسادانان لەوڵاتێكدا، ئەم گومان و پرسیارەی رۆژنامەنووس بۆ رەتكردنەوەی ئایینە دیاریكراوەكە نییە، بەڵكو بۆ پاراستنی سیمای فرە ئایینی و پەرەپێدانی گیانی لێبوردەییە لە كۆمەڵگەدا، هەروەها گومان و پرسیاری رۆژنامەنووس لەسەر كاری رۆژانەی حكومەت بۆ دژایەتی حكومەت نییە، بەڵكو بۆ ئەوەیە ئەو حكومەتە دیموكراتیە هەر بە دیموكراتی بمێنێتەوە و نەبێتە حكومەتێكی كارتۆنی، گومان و پرسیاری رۆژنامەنووس لەسەر كار و رەفتاری ئۆپۆزسیۆن بۆ ئەوەنییە بڵێن ئۆپۆزسیۆن پێویست نییە، بەڵكو بۆ ئەوەیە كە ئۆپۆزسیۆنیش دەبێت بەپێی پێوەرە دیموكراتیەكان ئۆپۆزسیۆن بێت و گەیشتن بە دەسەڵاتی ئۆپۆزسیۆن لەبەرژەوەندی گشتی گەورەتر نییە، ئەم نموونانە لەبەر ئەوە ئاماژەمان پێكردن لەنێوكاری رۆژنامەگەری هەقیقەتی رەها لای هیچ لایەنێك بە تەنیا بوونی نییە، هەموو هەقیقەتەكان رێژەیین و دەبێت بە ئەمانەتەوە بخرێنە بەردەستی هاووڵاتی بۆ ئەوەی هاووڵاتی دوای بینینی هەموو لایەنە جیاوازەكان و بیروبۆچوونە جیاوازەكان هەقیقەتێكی تازە دروست بێت كە ئەویش هەقیقەتی رای گشتیە، كە بەرهەمی هەموو بیروبۆچوونە جیاوازەكان و بەرهەمی تێڕوانینە ئایینیە جیاوازەكان و نەتەوە جیاوازەكانن كە لە یەك وڵاتدا پێكەوە دەژین.
كەواتە زمانی رۆژنامەگەری زمانی نەتەوەیەكی تایبەت یان حزبێكی تایبەت یان ئاینێكی تایبەت نییە، بەڵكو زمانی فەزای گشتیە كە هەموو پێكهاتەكان بەجیاوازی سیاسی و نەتەوەیی و ئایینیەوە كۆدەكاتەوە، بۆیە ئەمە پێمان دەڵێت لە رۆژنامەگەریدا زمان ئامانج نییە، بەڵكو زمان میكانیزمە بۆ گەیاندنی راستیەكان، گرنگ نییە بە چ زمانێك كاری رۆژنامەگەری دەكەیت، بەڵكو ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئامانجی ئەو زمانە كۆكردنەوەی جیاوازییەكان و كۆكردنەوەی نەتەوەو ئایینە جیاوازەكان بێت بۆ ئەوەی پێكەوە وتووێژ بكەن و پێكەوە لە روانگەی بەرژەوەندی گشتیەوە پێكەوە كێشەكان چارەسەر بكەن. لەم خاڵەوە ئەگەر سەیری چەكی دەستی رۆژنامەنووس بكەین، دەبینین ئەو شێوازە نییە كە پێی دەنووسێت یان ئەو كەناڵە نییە كە تیایدا بڵاودەكاتەوە، بەڵكو چەكی دەستی رۆژنامەنووس ئەو زانیاری و بۆچوونە جیاوازانەیە كە دەیگەیەنێتە هاووڵاتی، ئەوجا ئەو كەناڵە بینراو بێت یان بیسترا و یان نووسراو یان ئەلكترۆنی یان تەنانەت تۆڕەكانی كۆمەڵایەتی وەك فەیس بووك و تویتەر بێت، بۆیە لای رۆژنامەنووس گەیاندنی زانیاری و بۆچوونی جیاواز بۆ لای هاووڵاتی، بۆ ئەوەیە ئەم كەرەستانە ببنە بۆچوون، ئەم بۆچوونانە بۆ بەو جۆرە بخرێنە گەڕ كە ئامانجێك بهێنێتەدی، بۆیە ئەم بۆچوونانە خۆیان دەبنە كارێك كە بەقسە ئامانجێك دێتە دی، بۆیە رۆژنامەگەری ئەم كارە دەخاتە چوارچێوەیەكی ئەخلاقی و لەگەڵ پەیامە رۆژنامەوانیەكەی وەك كارێك مامەڵە دەكات و هەر ئەم كارەش دەبێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی گوتارێكی نموونەیی لە فەزای گشتی دروست بێت، مەبەستیش لە گوتاری نموونەیی واتە گوتارێك كە تیایدا هاووڵاتی وەك كاراكتەرێكی چالاك بەشدارە لە دروستكردنی ئەو گوتارە و تەنها گوێگر یان تەماشاچی نییە، ئەوەشی كە هاووڵاتی لە گوێگر و بینەرەوە دەكاتە كاراكتەرێكی چالاك و بەشدار لە پرۆسەی سیاسیی و كاریگەری لە دروستكردنی بڕیار و یاساكانی پەرلەمان بۆ دروست دەكات، ئەو كەرەستەیە یە، كە میدیا دەیخاتە بەردەستی هاووڵاتی.
رۆژنامەگەری ئازاد و پرۆسەی دیموكراتی
رۆژنامەگەری ئازاد میكانزمێكە بۆ سەركەوتنی پرۆسەی دیموكراتی و بەبێ رۆژنامەگەری ئازاد دیموكراتی سەركەوتوو نابێت، رۆژنامەگەری ئازاد ئەرك دەخاتە سەرشانی رۆژنامەنووس بەوەی رۆژنامەنووس بتوانێت لەكۆمەڵگە ئەو بۆشاییانە پڕبكاتەوە كە لەنێوان نۆرمە تیۆرییەكان و توێژینەوە بەڵگەدارەكان دروست دەبێت، راشكاوانەتر رۆژنامەگەری ئازاد پردێك لەنێوان تیۆر و پراكتیك دروست دەكات و هەوڵدەدات چەمكە تیۆرییەكان لە واقیعی ژیانی كۆمەڵگە پراكتیزە بكات، هەربۆیە رۆژنامەگەری ئازاد یارمەتیدەری دەسەڵاتی دادوەری و سەروەریی یاسایە بۆ پاراستنی ئازادی و رێزگرتنی ئازادییەكان، رۆژنامەگەری ئازاد پێناسەی ئازادی ناكات، بەڵكو هەوڵی ئەو بۆ پاراستنی ئەو ئازادییە كە كۆمەڵگەی دیموكراتی شانازی پێوە دەكات و، هەوڵی بۆ ئەوەیە دامەزراوەكانی دەوڵەت زەمینەی لەبار بۆ ژینگەیەك بێتە ئاراوە هاووڵاتی هەست بە بوونی ئازادی بكات، كەواتە رۆژنامەگەری ئازاد بەشدار دەبێت لە دروستكردنی ئەو ژینگەیەی ئەم خاڵانە لە خۆی دەگرێت:
1. سەربەخۆیی تاك
2. مانای هاووڵاتیبوون لە سیستمی دیموكراتیدا، ئەمەش واتە ئازادی و یەكسانی هاووڵاتیان لەكۆمەڵگەدا.
3. سەربەخۆیی فەزای گشتی وەك ناوەندێكی میانگیر لەنێوان دەوڵەت و كۆمەڵگەدا.
ئەگەر لێرەوە ئەو پرسیارە بكەین ئایا دەبێت دیزاینی ئەو دامەزراوانە چۆن بن تا بتوانن ژینگەیەكی لەم جۆرە دروست بكەن؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارە پسپۆرانی فەلسەفەی سیاسیی پێیانوایە لەبەر ئەوەی دیزاینی دامەزراوەكان بەرهەمی چەمكە فیكرییە سیاسیە جیاوازەكانە، ئەوا مەرج نییە هەموو دامەزراوەكان یەك جۆر دیزاینیان هەبێت، بەڵام بەجیاوازی دیزاینی دامەزراوەكانەوە گرنگی لەوەدایە كە دامەزراوەكان بتوانن ئەو ژینگەیە دروست بكەن و گەرەنتی ماف و ئازادییەكان دابین بكەن، ئەم گەرەنتەیەی دامەزراوەكانیش دەبێتە فاكتەرێك بۆ ئەوەی هاووڵاتی بتوانێت بەشداری كارای لە پرۆسەی سیاسیدا هەبێت، ئەم بەشدارییەش بە پلەی یەكەم رۆژنامەگەری ئازاد رۆڵی تیا دەگێڕێت و بەدیلی جیاواز و رێگە چارەی جیاواز دەخاتە بەردەمی هاووڵاتی بۆ ئەوەی هاووڵاتی توانای بڕیاردانی لەسەر سندوقی دەنگدان هەبێت و لە هەمانكاتدا رۆڵی خۆی لە فۆرمەلەكردنی رای گشتی بگێڕێت و خۆی وەك ئەندامێكی كارا لە پرۆسە سیاسیەكەدا ببینێتەوە.
كاریگەری میدیا
لە قۆناخی راگواستن و وڵاتانی تازە پێگەیشتوودا
قۆناخی راگواستن یان بونیادی پرۆسەی دیموكراتی لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو، واتە رۆڵی میدیا لە پرۆسەی بونیادنانی ژێرخانی وڵات و پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە كە ئەمانە هەردووكیان هەنگاون بۆ كامڵبوونی دیموكراتی و بونیادی حكومڕانی باش لە وڵاتدا، بۆیە چۆن لە قۆناخی راگواستندا بە شێوەیەكی گشتی و لەسەر ئاستی هەموو بوارەكان ژێرخانی وڵات پێویستی بە بونیادنانەوە هەیە، ئەوا میدیاش وەك هەر بەشێكی دیكەی كۆمەڵگە پێویستی بە بونیادی ئەو ژێرخانە هەیە، هەربۆیە رۆژنامەگەری لەوڵاتانی تازە پێگەیشتوو هەم پێویستە خۆی ژێرخانێكی پتەو بۆخۆی دروست بكات هەمیش دەبێت رۆڵی هەبێت لە پرۆسەی بونیادی دیموكراتی و سەرخستنی پرۆسەی دیموكراسیدا، ئەمەش بەرەو ئەوەمان دەبات بڵێین لە قۆناخی پرۆسەی بونیادنانەوە لەبەر ئەوەی پێداویستیەكان زۆرن و ئیمكانیەتی بەردەستی حكومەت كەمن، ئەوا دەبێت ئەركی سەرەكی میدیا هەوڵدان بێت بۆ بەشداری زیاتری خەڵك بۆ ئەوەی هاووڵاتی ئاسایی خۆی ببێتە بەشێك لەسەرچاوەی بیروبۆچوونی جیاواز هەمیش فێری كاری بەكۆمەڵ بن بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و دۆزینەوەی رێگەچارەی هاوبەش بۆ تێپەڕاندنی ئەو تەحدیانەی لە قۆناخی راگواستن رووبەڕوویان دەبینەوە، ئەمەش دروست وەك كاری بونیادنانی دامەزراوەكانە كە لەسەرەتاوە پێویستمان بەهێز و ئیمكانیەتە بۆ ئەوەی دامەزراوەكان بونیاد بنرێن و لەسەر بنەمای كاری دامەزراوەیی كاری رۆژانە هەڵبسوڕێت، بەڵام كە دامەزراوەكان بونیاد نران هەرخودی دامەزراوەكان خۆیان ئەو هێزە سنوردار دەكەنەوە كە دامەزراوەكانی بونیادنانەوە، هەم دامەزراوەكان خۆیان دەبنە سەرچاوەی هاندانی هاووڵاتی بۆ بەشداری لە پرۆسەی سیاسیی و پرۆسەی پەرەپێداندا، لەم هاوكێشەیەدا میدیا و كاری رۆژنامەگەری شتێكی جیاواز نییە، بەڵكو میدیاش بەپێی تێپەڕاندنی قۆناخەكە و هەنگاو بەرەو پێشەوەچوونی پرۆسە سیاسیەكە، زیاتر كامڵ دەبێت و زیاتر رۆڵی خۆی دەگێڕێت، بە واتایەكی دیكە میدیا هەم بەشدار دەبێت لە بونیادی ئەو ژینگەیەی كە رۆژنامەگەری ئازاد رۆڵی خۆی تیا بگێڕێت، لە هەمانكاتدا رۆڵیشی دەبێت لە پاراستنی ئەو ئازادی و پەرەپێدانەی كە دوای سەركەوتنی قۆناخی بونیادنانەوە كۆمەڵگە بە خۆیەوە دەبینێت.


((كۆمارە ئازادەكەمان و رەوتی رۆژنامەگەریمان، پێكەوە و لەیەك كاتدا باڵا دەكەن و پێكەوەش شكست دێنن و دەڕمێن، رۆژنامەگەری بەشكۆ و دەستپاك، ئەو رۆژنامەگەرییە بایەخ بە بەرژەوەندی گشتی دەدات، ئەو ئەقڵانەی لە پشتەوەیە كە لێهاتوون و لەسەر بنەمای مەعریفی راهێنراون و دەزانن كام مەبەست راستە، بۆیە بوێرانە هەوڵ بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجە دەدەن، بەمەش دەتوانێت پارێزگاری بە بەها بەرزەكانی گشتیەوە بكات، بەبێ ئەم بەها بەرزە گشتیانەش حكومەتی نوێنەرایەتی دەبێتە شتێكی كارتۆنی، بەڵام رۆژنامەگەری گاڵتەجار، رۆژنامەگەریەكی تێكشكاوە، ئەم جۆرە رۆژنامەگەرییە گومان دەخەنە سەر بەها بەرزەكانی مرۆڤایەتی و ئاڵۆزی و ئاژاوە دروست دەكەن و بەتێپەڕبوونی كاتیش نەوەیەكی خراپی وەك خۆی بەرهەم دەهێنێت، هەربۆیە دەسەڵاتی داڕشتنەوەی ئایندەی كۆماری ئەمریكا لە دەستی نەوەكانی داهاتووی رۆژنامەنووساندایە)).