بەپێی ئەو ئامارانەی ماوە ماوە رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان سەبارەت بە قوربانییەكانی سوریا و ئاوارەكانی سوریا بڵاوی دەكەنەوە، بەردەوام ژمارەكان لە هەڵكشاندان و ئێستا هیچ ئاسۆیەك دیارنییە ئاخۆ هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن رژێمی ئەسەد دەڕووخێنن یان ئەسەد خۆی رێكدەخاتەوە و بارودۆخەكە كۆنترۆڵ دەكاتەوە، لەگەڵ ئەوەی زۆربەی چاودێران پێیانوایە كە رووخانی ئەسەد بۆتە كارێكی حەتمی و مەسەلەكە تەنها مەسەلەی كاتە، بەڵام هێشتا هیچ كەسێك ناتوانێت مەزندەی ئەوە بكات كە ئەم بارودۆخە خوێناوییەی سوریا تاكەی درێژە دەكێشێت، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر كریستیان هیرپفەر ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی ئەبەردین لە بەریتانیا كرد، ئەو پێی راگەیاندین كە نە ئۆپۆزسیۆن نە رژێمی ئەسەد ناتوانن ئەم بارودۆخە بەشێوازی سەربازی یەكلایی بكەنەوە، لەمبارەوە بە گوڵانی راگەیاند: (هیچ لایەك نە ئۆپۆزسیۆن نە رژێمی ئەسەد ناتوانن سەركەوتن بەدەست بهێنن، ئەگەر ئێمە بگەڕێینەوە بۆ بارودۆخی لیبیا، ئەوا لەو وڵاتەدا دەستێوەردانی دەرەكی هەبوو، لە كاتێكدا ئەم دەستێوەردانە لە سوریادا بوونی نییە. هۆكاری دەستێوەرنەدانیش بریتییە لەوەی دوو دەوڵەتی ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان، كە بریتین لە كۆماری چین و روسیای فیدراڵی، رێگە لە دەركردنی هەر بڕیارێك دەگرن- لەم ئەنجومەنەوە-، لە كاتێكدا ئەم رێگریە لە حاڵەتی لیبیادا نەكرا، لە مەسەلەی لیبیادا، چین و روسیا رازی بوون بە دەستێوەردانێكی سنووردار و ئەمەش سەرەتای كۆتایی رژێمی لیبیا بوو. بەڵام لە ئێستادا ئەم دوو هێزە رازی نابن، و كێشەكە ئەوەیە زۆرێك لەو وڵاتانەی خوازیاری پشتیوانیكردن لە هێنانەئارای گۆڕانكاری لە سوریادان، دەسەڵاتیان نییە لە نەتەوە یەكگرتووەكاندا، یاخود مۆڵەتی نەتەوە یەكگرتووەكانیان نییە بۆ ئەوەی دەستێوەردانێكی یاسایی بكەن لەو وڵاتەدا. دوای ئەزموونە خراپەكانی دەستێوەردان لە عێراقدا، كە پشتیوانی نێودەوڵەتی نەبوو، ئەوا زۆرێك- لەم وڵاتانە-دوودڵن لەوەی بێ پشتیوانی رەسمی نەتەوە یەكگرتووەكان دەستێوەردان بكەن)).
كەواتە ئەمەی لە ئێستای سوریا روودەدات، جۆرە بێ باكیەكی رژێمی ئەسەد پیشاندەدات بەوەی دڵنیا بووە كە دەستێوەردانی نێودەوڵەتی بۆ یەكلاكردنەوەی ئەم كێشەیە ناكرێت، بەڵام بەردەوامی شەڕی نێوان رژێم و چەكدارانیش خەریكە بڕست لە رژێمەكەی ئەسەد دەبڕێت، سەبارەت بەم لایەنەش پرسیارمان لە پرۆفیسۆر جۆزیف ئۆلمەرت ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی ئەمریكا لەواشنتۆن كرد و لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بارودۆخی ئێستای سوریای وەك شەڕی ئیستینزاف بۆ رژێمی سوریا وەسفكرد و لەمبارەوە وتی: (ئەوەی لە سوریا روودەدات بریتییە لە شەڕی ئیستینزاف، و رژێمەكەی ئەسەدیش لایەنی دۆڕاوە. رەنگە ئەمە كاتێكی زیاتر بخایەنێت، واتە رەنگە چەند مانگێكی دیكەش ئەم بگرە و بەردەیە بەردەوام بێت، بەڵام چارەنووسی رژێمەكە حەتمیە)).
بەڵام ئاخۆ هەتا رژێمی ئەسەد دەڕووخێت تاچەند ئەم بارودۆخە گۆڕانكاری خراپتری بەسەردا دێت و كێشەكە دەگۆڕێت بۆ كێشەی نێوان عەلەوی و سوننە مەزهەبەكانی سوریا؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا پرۆفیسۆر ئۆلمەرت لە درێژەی لێدوانەكەیدا بە گوڵانی راگەیاند: (بەدڵنیایەوە ئەو مەترسیە هەیە و ئەمە پرسێكی تائیفیە لە ناو خودی سوریادا، فەتوایەكی بەناوبانگی ئیبن تەیمییە هەیەكە لە نێو سوننەكاندا حزوری هەبوو، داوای موقاتەعەكردنی عەلەویەكانی كرد. هەرگیز رژێمەكە شەرعیەتی نەبووە لە تێڕوانینی سوننەكاندا، ئێستاش ململانێكە بووە بەوەی یان هەموو شتێك یان هیچ. هەروەها ئەمە ململانێیەكی شیعی و سوننییە لەسەر بنەمایەكی ئیقلیمی، كە ئێران و عێراق و حزبوڵا پشتیوانی سوریا دەكەن، لە كاتێكدا سعودیە و وڵاتانی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو سەرۆكایەتی دژە هێرشەكە دەكەن! ئەمە ئەو سیناریۆیەیە كە من پێشبینی دەكەم، زۆرم لەبارەیەوە نووسیوە. ئەبێت ئەگەری هەرەسهێنانی كۆتایی و یەكجاری دیمەشق وا لە عەلەویەكان بكات ترسیان لێبنیشێت)).



گۆڕانكاریی سوریا و كاریگەرە ئیقلیمیەكان
كێشەی سوریا لەوە دەرچووە كە وەك كێشەیەكی ناوخۆیی وڵاتێك سەیر بكرێت، لەبەر ئەوەی دەرهاویشتەی ئەم كێشەیە هەموو دەوڵەتانی هاوسێی سوریا و ئیقلیمی گرتۆتەوە، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر كریستیان هێرپفەر لە درێژەی لێدوانەكەیدا ئاماژەی بەوەكرد، هەموو كات سوریا لوبنانی وەك باخچەی پشتەوە سوریا سەیر كردووە، هەروەها بەردەوام سوریا و ئێران هاوپەیمان بوون، بۆیە ئەم مەسەلەیە رەهەندێكی ئیقلیمی وەرگرتووە و ئێستا مەزندە دەكرێت توركیا رۆڵێكی كاریگەری تیا بگێڕێت و لەمبارەوە وتی:(هەمیشە سوریا لوبنانی وەك بەشێك لە باخچەی پشتەوە سەیر كردووە، ئەگەر لە بیرتان بێت، چەند ساڵێك پێش ئێستا بەرپرسێكی ئەمنی لوبنانی بە تەقینەوەی ئۆتۆمبێلێكی بۆمبڕێژكراو ئیغتیالكرا و باس لەوە كرا كە ئەم جەنەراڵە ئەمنییەی لوبنان لەلایەن هێزە ئەمنییەكانی سوریا لە لوبنان تیرۆر كراوە، كەواتە هەمیشە لوبنان بە ناوچەی نفوزی سوریا سەیركراوە. ئێستاش حزبوڵا هەیە كە پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ ئێراندا هەیە، ئەمەش بە مانای ئەوە دێت كە قۆرخكاری سوریا بۆ هەبوونی نفوز و دەستڕۆیشتویی لە لوبناندا كەمبۆتەوە، بێگومان و زۆرێك لە وڵاتە ئەوروپی و رۆژئاواییەكان پشتیوانی توركیا دەكەن بۆ ئەوەی دەستڕۆیشتووییەكی بەهێزی هەبێت لە سوریادا، ئەویش لە پێناوی ئەوەی كۆتایی بە شەڕ و ناكۆكیە بهێنرێت، لە لایەكی دیكەوە ئێران ئەمە بە دەرفەتێك دەزانێت بۆ ئەوەی دەستڕۆیشتوویی خۆی بەرفراوان بكات، چونكە ئەوەی لە سوریا روودەدات كاریگەری دەبێت لەسەر ئیسرائیل و توركیا و ئێران. هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە زۆرێك لە هێزەكان لە پشت پەردەوە دەستێوەردان دەكەن، بۆ نموونە قەتەر، كە رۆڵی هەبوو لە كێشەی لیبیادا، هەروەها ئێستا پشتیوانی موعارەزەی سوری دەكات، لەبەر ئەوەی ناكۆكی نێوان حكومەت و موعارەزە بۆتە ناكۆكیەكی ئیقلیمی، واتە زۆرێك لە هێزەكان حكومەت و موعارەزە وەك یاریزان بۆ گەمەكەی خۆیان بەكاردەهێنن، ئەمە گەمەی سوریەكان نییە، بەڵكو گەمەی هێزە ئیقلمیەكانە. بەڵام ئایا توركیا چۆن دەتوانێت ئەم رۆڵە بگێڕێت؟ من پێموایە دەبێت توركیا بە شێوەیەك رۆڵ ببینێت كە لەلایەك پشتیوانی ناتۆ بكات و لەلایەكی دیكەشەوە وا دەرنەكەوێت كە داردەستی ئەمریكایە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، چونكە ئەمە دەبێتەهۆی لەدەستدانی پشتیوانی لە ناو توركیا و لە ناوچەكەشدا. كەواتە هێزی ئیقلیمی گەورە هەن و دەبێت بە حەزەر بیت بەو شێوەیە لێتنەڕوانرێت كە زۆر پشت بە لایەنی دیكە دەبەستیت. بۆ نموونە بەم دواییە هێزە ئەڵمانییەكان هاتن بۆ دانانی موشەكی پاتریۆت، بەڵام خۆپیشاندانی گەورە لە توركیا لە دژی ئەمە ئەنجامدرا، هەروەها ئەگەر سەیری پەیوەندی میسر و توركیا بكەیت، ئەوا توركیا هەوڵدەدات ناوچەیەك دروست بكات لە رۆهەڵاتی ناوەڕاستیدا كە ئیسلامی میانڕەو تێیدا باڵادەست بێت بۆ وەستاندنی بەرفراوانبوونی دەستڕۆیشتوویی ئێران لە ناوچەكەدا)).
ئەم سیناریۆیەی پرۆفیسۆر كریستیان ئاماژەی پێكرد لای پرۆفیسۆر ئۆلمەرت بەحەزەرەوە هەڵوەستەی لەسەر دەكات و پێیوایە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەم پرسە كەمتەرخەم بووە و ئەمریكا و ناتۆش بەبێ رەزامەندی توركیا هیچ كارێك ناكەن، لەمبارەوە و لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی: (لەسەر پرسی سوریا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كاردانەوەیەكی كەمی هەبووە، ئەمەش نیشانەی دوو رووییە و پێویستە كاری زیاتر بكرێت، سەبارەت بەتوركیاش بێگومان توركیا رۆڵێكی گرنگی دەبێت، ئەمریكا و ناتۆش بێ رەزامەندی دیاریكراوی توركیا هیچ شتێك ناكەن. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەردۆغان نیگەرانە لە دۆخی كوردەكان، و گرفتی هەیە لەگەڵ كەمینەی وڵاتەكەیدا. پێموایە، ئەمە هۆكاری ئەوەیە كە بە حەزەرە لە ئاست سوریادا، ئەمە سەرەڕای ئەو گوتارە توندەی بەرامبەر سوریا بەكاری دەهێنێت)).
لەم بارودۆخەی سوریادا كوردەكانی سوریا دەرفەتێكی باشیان بۆ هەڵكەوتووە بۆ ئەوەی بتوانن بە شێوەیەك بگەنە مافەكانیان، هەروەها ئەمریكا خوازیاری ئەوەیە كە لەتوركیاش كێشەی كورد بەشێوەیەكی ئاشتیانە چارەسەر بكرێت و حكومەتی توركیاش لەگەڵ ئەوەی هەنگاوی بۆ ئەم پرسە هەڵگرتووە، بەڵام هێشتا هەنگاوەكان بەو ئاستە نین كە ئاكامی بەرچاوی لێ ببینرێت، بۆیە لەم حاڵەتەدا گۆڕانكاری لە رەوشی كوردەكانی سوریا وەك هەنگاوێك بۆ بەرەوپێشەوەچوونی دۆزی كورد دەخوێنرێتەوە، سەبارەت بەم لایەنەش پرۆفیسۆر كریستیان لە درێژەی قسەكانیدا وتی:(كێشەی كورد و كوردستان مێژوویەكی دوورودرێژی هەیە، كورد دەیان ساڵە خەون بەدامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆەوە دەبینێت، هەروەك چۆن پیشتر ئیسرائیلیەكان بۆ دەیان ساڵ خەونی دروستكردنی دەوڵەتیان هەبوو و ئێستا خاوەن دەوڵەتن، كوردەكانیش هەمان ئەو خەونەیان هەبووە و ئێستاش هەیانە، بەڵام هێشتا دەرفەتیان بۆ دروست نەبووە بۆ ئەوەی ببنە خاوەن دەوڵەت، هەروەك دەزانن دڵڕەقانە لەلایەن ئەو دەوڵەتانەی تیایدا دەژین سەركوتكران و ئەمەش تا ئێستا بەردەوامە. پێموایە كۆتایی هاتنی رژێمی سەددام لە عێراقدا بووە هۆی ئەوەی كوردەكان مافی ئۆتۆنۆمی بەدەست بهێنن، واتە بۆ یەكەمجار، دوای چەندین ساڵ لە مێژوودا توانیان ناوچەكانی خۆیان بخەنە ژێر دەسەڵاتی خۆیانەوە، ئەگەرچی لە چوارچێوەی عێراقیشدا مانەوە، ئەمەش بەڵگەی ئەوە بوو كە خەونی كوردەكان لەلایەن گروپە ئیتنییەكانی دیكەوە سەركوتنەكرا. كەواتە بە شێوەیەك لە شێوەكان، كوردستانی عێراق، بووە هەرێمێكی فیدراڵی لەچوارچێوەی عێراقدا، راستە لە عێراق جیانەبووەوە، بەڵام دەكرێت بڵێین ئەم هەرێمە دەبێتە كوردستانی ئازاد، ئێستا لە سوریادا دەرفەتێكی دیكەی هاوشێوە دروست بووە، ئێستا لە سوریادا دەسەڵاتی مەركەزی رژێمی ئەسەد، دەسەڵاتی بەسەر خاكەكەدا لەدەست دەدات. واتە رژێمی ئەسەد دەسەڵاتیان بەسەر بەشێكی زۆری خاكی وڵاتەكەدا نییە و بە شێوەی ناڕەسمی ناوچە كوردیەكان ئۆتۆنۆمیان هەیە ڕەنگە ئەمەش لە كۆتاییدا سەربكێشێت بۆ ئەوەی كوردەكان دۆخێكی هاوشێوەی كوردەكانی عێراقیان هەبێت، كە بونیادێكی فیدراڵی هەیە، واتە كوردەكان حكومڕانی ناوچەكانی خۆیان بكەن، رەنگە ئەمە ببێتەهۆی ئەوەی بیر لە دروستكردنی كۆنفیدراسیۆنێك بكرێتەوە لە نێوان كوردەكانی عێراق و سوریادا، بەڵام كێشەكە توركیایە، كە ئامادە نییە ئۆتۆنۆمی بە كوردەكانی وڵاتەكەیدا بدات، بەڵام هەروەك دەزانین پەرەسەندنەكانی ئەم دواییەی سوریا بووە هۆی بەرەوپێشچوونی بارودۆخی كوردەكانی ئەو وڵاتە و ئەكرێت ناوچە كوردیەكانی سوریا و عێراق جۆرێك لە كۆنفیدراسیۆن دروست بكەن. ڕەنگە ئەمە لە عێراقی نوێ و سوریای نوێدا رووبدات، بەم دواییە لە سودان روویدا، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئێستا ناوچەگەلێك هەن كە كوردەكان ئەتوانن پێكەوەژیانی خۆیان رێكبخەن)).