هەموو پێشبینیەكان بەو ئاڕاستەیەن گۆڕانكارییەكی بەرچاو لەسەر ئاستی ناوچەكە بەڕێوەیە، ئەم گۆڕانكارییانە ئەگەر لەلایەكەوە پێشبینی مەترسی و خراپی بۆ بكرێت، ئەوا لەلایەكەوە دەكرێت پێشبینی ئەوەش بكرێت كە ئەم گۆڕانكاریانە هەل و فرسەتێكی دیكە بۆ بەردەم كێشەی كورد لەسەر ئاستی ناوچەكە بەگشتی و هەرێمی كوردستان بە تایبەتی دێنێتە پێشەوە، بەڵام خوێندنەوەی دروست بۆ ئەم بارودۆخە تەنها ئەوە نییە بە دیدێكی گەشبین یان رەشبین سەیری بارودۆخەكە بكرێت، بەڵكو خوێندنەوەی واقیعیانە ئەوەیە هەموو لایەنی مەترسی و ئەگەرەكان هەڵبسەنگێنرێت و ئامادەباشی بۆ رووبەڕووبوونەوەیان بگیرێتە بەر، لەمەش گرنگتر ئەوەیە چۆن لە بارودۆخێكی گۆڕاودا دەكرێت هەوڵبدرێت هەل و فرسەتەكان بقۆزرێنەوەو هەنگاوێك بۆ بەرژەوەندی كورد و كوردستان بچینە پێشەوە.
ئەگەر لەم راستەوە بگەڕێینەوە بۆ مێژووی نزیك نەك دوور، ئەوا باشترین وانە كە لەمێژوو فێری دەبین كارەساتەكانی دوای ئەنفال و كیمیاباران و پاشان ڕاپەرین و كۆڕەو بووە، لە هەموو ئەم رووداوانەدا ئەوەی ئەم مێژووە فێرمان دەكات ئەوەیە ئەگەر كورد ئیرادەی یەك بووبێت و یەكڕیزی نێو ماڵی كورد بوونی هەبوو بێت، ئەوا لەناو كارەساتی ئەنفال و كیمیاباران و لەسەر زەمینەی سوتماكی ئەنفال ئیرادەی راپەڕین و ئازادكردنی كەركوكی دڵی كوردستان و تەواوی ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم لە دایكبووە، ئەگەر ئیرادەمان یەك بووبێت و یەكڕیزی نێوماڵی كورد هەبوو بێت، لەناو كارەساتی كۆڕەودا گیانی مقاوەمەت و بەرخودان لەدایكبووە و هەلی مێژوویی بە دەرچوونی بڕیاری 688 ی ئەنجوومەنی ئاسایش و بە دابینكردنی نەوای ئارام بۆ كورد هاتۆتە پێشەوە، لەناو ناوچەی نەوای ئارامدا دیسان لەبەر ئەوەی ئیرادەی یەكگرتوویی كورد هەلی ئەنجامدانی هەڵبژاردن و دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستانی لێكەوتەوە و ئەو ئەزموونە دیموكراتییەی لێ بەرهەمهات كە ئێستا لەسەر ئاستی ناوچەكە كەم وێنەیە، لەوانەیە هەندێك ئەم ئاڕاستەیە بە جۆرێك لە پیاداهەڵدان لێكبداتەوە و بەو جۆرە شرۆڤە بكرێت كە مەبەست لەكەم وێنەی ئەزموونی كوردستان ئەو دەسكەوتانەیە كە حكومەت بەدەستی هێناوە، بەڵام ئامانجی ئەم راپۆرتە لە مانای دەسكەوت لەو چوارچێوەیە فراوانترە كە بۆ دەسكەوتەكانی حكومەت یان تەنانەت ئەو حزبانەش كە ئێستا فەرمانڕەوان، بەڵكو دەچێتە ئاستێكی فراوانتری ئەوتۆ كە چوارچێوەی هەموو پرۆسەی حوكمڕانی دەگرێتەوە، ئەمەش بەو مانایەی نەك تەنها بوونی حزبەكانی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن، بەڵكو رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و ئابووری بازاڕیش دەگرێتەوە، كە هەموویان لەناو فەزایەكی گشتی دیموكراتی كۆبوونەتەوەو دەكرێت بە ئازادی رەخنەیان لێبگیرێت و بەئازادی هەڵویستیان لەبارەوە وەربگیرێت، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا دەسكەوت مانایەكی دیكە وەردەگرێت؛ ئەویش ئەو ئازادییە كە ئەمڕۆ بەدەست هاتووە، ئەوجا ئەو ئازادییە چۆن بەرهەمی ماندوبوون و قوربانی و شەونخوونی هەموو تاكێكی كوردستانە، ئەواش پاراستنی ئەو دەسكەوتە ئازادییە دەبێتە ئەركی سەرشانی هەر تاكێك و ئەركی سەرشان و بەرپرسیاریەتی هەموو حزبە سیاسیەكانی كوردستانیشە، هەربۆیە كاتێك باس لە بارودۆخی ئێستای كوردستان و ئەگەرەكانی ئایندە دەكەین بەلامانەوە گرنگە راوبۆچوونی هەموو حزب و لایەنە سیاسیەكان و رۆشنبیران و نووسەرانی كوردستان بڵاو بكەینەوەو رەخنە و سەرنج و تێبینیەكانیشیان بڵاو بكەینەوە، ئەمەش لەپێناوی ئەو ئامانجەیە كە وێڕای بۆچوونە جیاوازەكانمان، سەرەنجام و لە كۆتاییدا هەموومان پێكەوە رووبەڕووی ئەگەرە جیاوازەكان دەبینەوە و هەردەبێت پێكەوەش بە یەكڕیزی و یەكگرتوویی هەوڵبدەین مەترسیەكان بڕەوێنینەوە و پێكەوە هەل و فرسەتە جیاوازەكان سوود لێ وەربگرین، لەم چوارچێوەیەدا جیاوازی بۆچوونەكانمان لەسەر پرسەكان دەبنە نیشانەی زیندوویەتی ئەزموونە دیموكراتیەكەمان و هەنگاو هەڵگرتنی زیاتر بۆ گەیشتن بە دوا ئامانجمان كە پاراستنی ئەم ئازادییە، هەر لەم روانگەیەشەوەیە سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لەو پێشنیارەی سێ لایەنەكەی ئۆپۆزسیۆن كرد بۆ ئەوەی لەنزیكەوە و بەزمانی گفتوگۆ لێكتێگەیشتن كێشە ناوخۆییەكان چارەسەر بكرێن و یەكڕیزی نێو ماڵی كورد پتەوتر بكرێتەوە، سەبارەت بەم كۆبوونەوەیە بەڕێز محەمەدی حاجی مەحمود سكرتێری حزبی سۆشیال دیموكراتی كوردستان لە دیدارێكی گۆڤاری گوڵان سەبارەت بەم كرانەوەیە بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی : (لە راستیدا ئەو كۆبوونەوانەی ئەم دواییە كە هەرسێ لایەنی ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ جەنابی سەرۆكی هەرێم كۆبوونەوە، لەدوای ئەو ئامادەییەی كە ئۆپۆزسیۆن پیشانی دا لەو یەكهەڵوێستەی بەرامبەر بە عیراق و ناوچەكە، ئەو كۆبوونەوەیە هەنگاوێكی باش بوو سەرۆكی هەرێمیش ئەو بابەتەی بەجددی وەرگرت، هەرئەوەش بوو رۆژێك دوای ئەمە كۆبوونەوەیەكی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانی كوردستان كرا، هەر لەو كۆبوونەوەیە بڕیاردرا شاندێك لە مەكتەبی سیاسی هەردوولا بچێتە لای هەرسێ حزبە ئۆپۆزسیۆنەكە، پێم وایە ئەمە بەجددی وەرگرتنی ئەو كۆبوونەوەیە بوو كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئەنجامی دابوو)) .
سكرتێری حزبی سۆشیال دیموكراتی كوردستان لە ئاخاوتنەكەیدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە هیچ كێشەیەك نییە بە دیالۆگ و دانوستاندن چارەسەر نەكرێت، بۆیە دەكرێت ئەگەر كێشەیەك لە نێوان لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵات هەبێت بە دیالۆگ چارەسەر بكرێت، لەمبارەوە بەگوڵانی راگەیاند: (هەردوو شەڕی یەكەم و دووەمی جیهان بەشێكی زۆری هەر بە گفتوگۆ چارەسەركرا، هەروەها شەڕی عیراق و ئێرانیش بە هەمان شێوە، لە مێژووشدا شەڕی میللەتی كوردیش لەگەڵ رژێمەكانی عیراق هەندێكی هەر بە گفتوگۆ گەیشتۆتە ئەنجام، ئێمە لەگەڵ دوژمنانی كورد گفتوگۆ دەكەین، چی تێدایە ئەگەر كورد ماڵی خۆی بە گفتوگۆ رێك بخاتەوە، هیچ شتێكی قورس نییە بە گفتوگۆ چارەسەر نەكرێت ئەگەر مەیلمان لێ بێت ئەم كارە سەر دەگرێت، هەروەها دوای ئەو گیروگرفتانەی لەماوەی رابردوو لە نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن روویداو بە توندوتیژی نەگەیشتنە ئەنجام، هەموو رێگایەكیش گیرایەبەر هەر لە شەڕەبەردەكەی بەردەرگای سەرا تا گەیشتە پەرلەمان و لە دەرەوەی پەرلەمان و لەسەر شەقام و ئەنجامی نەبوو، ئەوەبوو لەم دواییەدا ئۆپۆزسیۆن ئامادەیی پیشاندا، بە تایبەتیش ئەو هەڵوێستانەیان لەگەڵ هێزە سیاسییەكان بەرامبەر كەركوك و بەغدا ئەمەیان هەڵوێستێكی باش بوو، بۆیە دوای ئەم هەنگاوە سەرۆكی هەرێمی كوردستان رەچاوی ئەم هەنگاوەی ئەوانی كردوو، بەجددی بەدەمی ئەم مەسەلانەوە هەنگاوی نا، من پێم وایە هەموو كێشەكان بە گفتوگۆ چارەسەر دەكرێن هەرچەندە ئەوان لەم دواییەدا هەندێ مەرجیان هەبوو، كە پێم وایە هەندێكیان رەتكرایەوە، بەڵام هەموو گفتوگۆیەك ئەنجامی باشی دەبێت )).
لەبەشێكی دیكەی دیدارەكە و سەبارەت بە پێشنیارەكانی ئۆپۆزسیۆن كە داوایان كردووە ئەوان پێشنیاریان هەیە و دەبێت دەسەڵات جێبەجێی بكات، محەمەدی حاجی مەحمود ئاماژەی بەوەكرد پێشنیار دەكرێت سوودی لێوەربگیرێت و جێبەجێشی بكرێت، بەڵام هەموو حزبێكی سیاسیی كە بەشداری هەڵبژاردنی كردووە بەرنامەی خۆی هەیە، ئەولەویەت بۆ ئەوەیە بەرنامەی خۆی جێبەجێ بكات لەمبارەوە وتی : (من پێم وایە هەندێ شت هەیە رەنگە موزایەدە بێت، ئەگینا هەموو حزبەكان لە هەڵبژاردندا هەبوون، ئەو لایەنەی بردوویەتییەوە حكومەتی پێكهێناوە، ئەویش بەرنامەی خۆی هەیە، لەبەر ئەوە من پێم وایە رەنگە كە تۆ پێشنیاری بۆ بكەیت ئەگەر پێی باش بێت بیخاتە بەرنامەكەی خۆیەوە، ئەگەر ئەو حزبەی كە بردوویەتیەوە و حكومەتی پێكهێناوە داواش بكات بەرنامەكەی جێبەجێ بكرێت با ئەو جارە بیباتەوەو خۆی ئەم بەرنامەیە جێبەجێ بكات. لەناو لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیشدا من پێم وایە كە ئۆپۆزسیۆن بە تایبەتیش (گۆڕان) كە هێزێكە و لە دەسەڵات نزیكە لە رووی كورسییەكانیەوە، دەبینین پارتی دیموكراتی كوردستان كە 30 كورسی هەیە، یەكێتی نیشتمانی كوردستان 29 كورسی هەیە، گۆڕان 25 كورسی هەیە، واتا 4 كورسیی لەگەڵ یەكێتیدا بەینە، بۆیە دەكرێت ئەو سێ لایەنە كە كورسییەكانیان لە یەكەوە نزیكن دەتوانن بۆچوونەكانیان لە یەكدی نزیك بكەنەوە، رەنگە حزبەكانی دیكە وانەبن یەكێك لەو حزبانە لە گەڵ گۆڕاندا زۆر كورسی بەینە، یان لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستاندا 25 یان 26 كورسی بەینە، بۆیە لەناو هەر سێ حزبەكەی ئۆپۆزسیۆندا گۆڕان زیاتر لەو دوو حزبەی دەسەڵات نزیكترە)).



بەشداری ئۆپۆزسیۆن لە حكومەت
مەرجێكی قورسە و جێبەجێ ناكرێت
لایەنی ئۆپۆزسیۆن پێشنیارەكەی پارتی و یەكێتی بۆ ئەوەی لە حكومەت بەشدار بن، بە مەرجێكی قورسی دەزانن، بەڕیز قادر عەزیز سكرتێری حزبی ئایندەی كوردستان كە ئەو حزبەكەی وەك ئۆپۆزسیۆن راگەیاندووە و تائێستا لەگەڵ سێ لایەنەكەی ئۆپۆزسیۆن دەركەوتنی نییە، لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان ئاماژە بەوە دەكات كە ئەو مەرجەی پارتی و یەكێتی ئاراستەی سێ لایەنەكەی ئۆپۆزسیۆنیان كردەوە بەوەی بەشداری حكومەت بن مەرجێكی تەعجیزیە و مانای ئەوەیە دەسەڵات دەیەوێت مافی ئۆپۆزسیۆن بوون لەو حزبانە بسەنێتەوە و بیانكاتە بەشێك لەدەسەڵات، بۆیە حكومەتی ئێستا ئەگەر بیەوێت چاكسازی بكات، پێویستی بەوە نییە ئۆپۆزسیۆن بەچەند وەزیرێك بەشداری تێدا بكات، لەمبارەوە بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی : (ئێمە وەك حزبی ئاییندەی كوردستان حزبێكی ئۆپۆزسیۆنین، لە پەرلەمانیش لەگەڵ فراكسیۆنی ئۆپۆزسیۆنیش كاری هاوبەش ئەنجام دەدەین، بەڵام ئەو لیژنە هەماهەنگییەی كە پێش ئێمە هەبوو، واتە پێش بوونی ئێمە بە ئۆپۆزسیۆن، ئێمە ئێستا لەو لیژنەیە نین لەبەر ئەوەی زۆر جار لە كۆبوونەوەی باڵای سێ حزبەكە دەرناكەوین، سەبارەت بە بارودۆخ هەروەكو دەزانن ناوچەكە ئاڵۆزییەكی زۆری تێدایە، ئەگەرێكی زۆر چاوەڕوانی ناوچەكەی ئێمە دەكات بە تایبەتیش دوای رووخانی رژێمەكەی بەشار ئەسەد، كە هەموو لایەك ئێستا خۆی بۆ ئەم رووداوە گرنگە ئامادە دەكات، عیراقیش هەر لەبەردەم ئەو ئەگەرەدایە كە ئومێد دەكەین وا نەبێت، شەڕی تایەفەگەرییە، دابەشبوونە، بۆیە ئەگەر حكومەتەكەی مالكی داخوازییەكانی خۆپیشاندەرانی سوننە جێبەجێ نەكات ئەگەری ئەوە هەیە عیراقیش بەو ئاقارەدا بڕوات، دەبێ كوردیش پێش هەموو لایەنەكانی دیكە خۆی بۆ ئەو ئەگەرانە ئامادە بكات، چونكە سوریاو عیراق راستەوخۆ پەیوەندییان بە ئێمەوە هەیە، تا ئێستاش ئێمە بەشێكین لەو دەوڵەتە، هەوڵیش بدەین پریشكی كێشەكانمان بەرنەكەوێت، ئەگەر گۆڕانكارییەكانیش هەتا بكرێت بە قازانجی خۆمان بقۆزینەوە، ئەمەش بەوە دەكرێت وەك كورد و هەرێمی كوردستان خۆمان لە پێگەیەكی بەهێزەوە بۆ ئەو ئەگەرانە ئامادەبكەین، ئەمەش بە بەهێزكردنی فاكتەری زاتی خۆمان ئەم پێگەیە پتەوتر دەكەین، واتا یەكخستنەوەی ماڵی كورد، بەڵام هەر بەقسە نا، وەك ئەوەی كە ئێستا هەیە، یەكخستنەوەیەكی ڕاستەقینە، لەسەر بنەمای دیموكراتی و دیاریكردنی ئەرك و مافەكان و سەروەریی یاساو هەموومان مافەكانمان پارێزراو بێت لە هەرێمی كوردستان، تاكو ئێمەش بەشداری بكەین لە یەكهەڵوێستی و یەكڕیزی ئەم هەرێمە، ئەمەش بە چاكسازییەكی ریشەیی و راستەقینە دەكرێت، تا ئەو نادادپەروەری و گەندەڵی و جیاكارییە لە كوردستان نەهێڵین، چونكە هەموو شتێك لەدەست حزبە و نەگۆڕاوە، ئەمەش واتا بوونی حوكمڕانییەكی حزبی لەسەرووی حكومەت و پەرلەمانەوە، ئەگەر بمانەوێ چارەسەری ئەم بارودۆخە بكەین، ئەگەر ئیرادە هەبێت و هەموومان هەست بە لێپرسراوێتی بكەین بە تایبەتیش هەردوو حزبی دەسەڵات، چونكە دەسەڵات بەر لەهەموو شتێك بەرپرسیارێتییە بەرامبەر دەستكەوت و ئاییندەی هەرێمی كوردستان، وەك دەزانن ئێستاش هەندێ هەوڵ لەئارادایە لە نێوان دەسەڵات و هەر سێ حزبی ئۆپۆزسیۆن، كە هەموومان چاكسازی بە ئیستحقاقێكی قۆناغەكە ببینین، نابێ چاكسازی لە چوارچێوەی كێشەكان سەیربكەین))
ئەگەر چاكسازی بە ئیستحقاقی قۆناخەكە سەیر بكرێت، ئەوا ئەم ئەركە دەبێتە ئەركێكی گشتگیری هەمەلایەنە و دەكرێت هەموو پێكەوە هاوكاربین و پرۆسەكە سەربخەین، بەڵام ئەوەی جێگەی تێڕامان و هەڵوەستەكردنە، لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن پێیان وایە ئەوە ئەركی ئۆپۆزسیۆن نییە بەشداری بكات، بەڵكو ئەركی ئۆپۆزسیۆن ئەوەی پێشنیار بكات و دەسەڵات جێبەجێی بكات، لەمبارەوە سكرتێری حزبی ئایندەی كوردستان لەسەر ئەم پرسە بەمجۆرە رای خۆی بۆ دەربڕین: ( ئەو كۆبوونەوانەی ئێستا لەنێوان ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵات دەكرێن، كرانەوە نییە، بەڵكو دەستپێشخەری ئۆپۆزسیۆن بووە، بەڵام بەداخەوە لە هەنگاوی یەكەم وەڵامی دوو حزبەكە هاندەر نەبوو، چونكە مەرجێكیان وەكو میكانیزم داناوە بۆ ئەنجامدانی چاكسازی ئەویش بەشداری كردنی ئۆپۆزسیۆنە لە حكومەتی بنكە فراوان، ئەمە مەرجێكی تەعجیزییە، چونكە لە ئێستادا ئەو متمانەیە لە نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆندا نییە، بەشداریكردن لەو حكومەتە مانای نەمانی ئۆپۆزسیۆنە، واتا مافی ئۆپۆزسیۆنبوونتان لێوەردەگرینەوە، دوای ئەوە ئەوان چاكسازی دەكەن یان نا؟چونكە هیچ گەرەنتییەك بۆ ئەمە نییە، چونكە ئەگەر بیانەوێت چاكسازی بكەن تەنیا پێویستیان بە هاوكاریی ئۆپۆزسیۆن و لایەنەكانی دیكەیە، پێویست بە بەشداری نییە، حكومەتێكی تەواومان هەیە هەر ئەو دەتوانێت چاكسازی بكات، خۆ رێگەی چاكسازیش دیارە، چ پاكێجەكانی ئۆپۆزسیۆنە یان پرۆژەكانی چاكسازی لایەنەكانی دیكەیە هەتا پڕۆژەی چاكسازیی خودی یەكێتی و پارتیشە، بۆیە دەتوانن بیكەن و كەسیش دەستی نەگرتوون، بەڵام ئەو مەرجەی ئەوان بۆ ئۆپۆزسیۆنیان داناوە مانای وایە نایانەوێ چاكسازی بكەن، خۆ ئەگەر ئیرادەش هەبێت مەرجی ناوێت، پارتی و یەكێتی تەنیا دەتوانن داوای پاڵپشتی لە ئۆپۆزسیۆن بكەن بۆ ئەنجامدانی چاكسازی))



پێوەرە دیموكراتیەكان وەك بنەمایەك
بۆ پەیوەندی و هاریكاری نێوان لایەنە سیاسیەكان
لەسیستمی دیموكراتیدا كۆمەڵێك پێوەر هەیە كە دەبێت سیستمی حزبایەتی لەسەر رێكبخرێت، بۆیە حزبە سیاسیەكان لە ئۆپۆزسیۆن بن یان دەسەڵات دەبێ شەرعیەتی ئەو سیستمە سیاسیە قبوڵ بكەن و رێز لەئاكامی دەنگدان بگرن كە بەشێك لە حزبەكانی كردووە بە دەسەڵات و بەشێكی كردوون بە ئۆپۆزسیۆن، بۆیە حزبی سیاسی لە ئۆپۆزسیۆن بێت یان لەدەسەڵات، ئەركی یەكەمی پاراستنی سیستمە دیموكراتیەكە و ئەو بنەماو رێسایانەشی گەمەی سیاسیی نێوان ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵات رێكدەخات دەبێت ئەو بنەماو پێوەرانە بێت كە سیستمە دیموكراتیەكەی لەسەر دامەزراوە، لەم چوارچێوەیەدا حزبی دەسەڵات مافی خۆیەتی لەنێوان دوو خولی هەڵبژارندا ئەو بەرنامەیەی دەنگی پێ وەرگرتووە جێبەجێی بكات، هەروەها ئۆپۆزسیۆنیش مافی خۆیەتی ئەخنە لە جێبەجێ كردنی ئەو بەرنامەیە بگرێت یان هەوڵبدات لەسەر جێبەجێ نەكردنی بەرنامەكەی هەڵوێستی خۆی دیاری بكات، بەڵام دەرچوون لەم بنەمایە و رەتكردنەوەی بەرنامەی لایەنی دەسەڵات و جەختكردنەوە لەسەر ئەوەی پێویستە لایەنی دەسەڵات بەرنامەی ئۆپۆزسیۆن جێبەجێ بكات و واز لەبەرنامەكەی خۆی بێنێت، ئەمە دیاردەیەكە نامۆیە بە دیموكراتی لیبرالی و لەوانەیە ئەم شێوازە تەنها لەو مۆدێلی دیموكراتیانە دەربكەوێت كە ئێستا لە هەندێك وڵاتی ئەمریكای لاتینی دەركەوتووە، كە ئەم ئاراستەیە نەك هەنگاو هەڵگرتنە بەرەو حوكمڕانی دامەزراوەیی و سنووربەندكردنی دەسەڵاتەكان، بەڵكو هەنگاو هەڵگرتنە بۆ نەهێشتی دامەرزاوەكان و بێ بایەخكردنی ئەو شەرعیەتە سیاسیەی هاووڵاتیان لەمیانەی سندوقی دەنگدانەوە بە سیستمە سیاسیەكەیان بەخشیووە، ئەمجۆرە بیركردنەوەیە كەبەرەو مۆدیلی پۆپۆلیستی هەندێك وڵاتی ئەمریكای لاتینی وەك ( پیرۆ و پۆلیفیا) مان دەبات، لە پاشخانی فیكرێكی رادیكاڵیەوە سەرچاوە دەگرێت، كە بۆ ئەوان ئەو پاشخانە فیكریە چەپگەراییە و بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و كوردستانیش چەپگەرایی و ئیسلامی یە، لەوانەیە پرسیار لێرەدا ئەوە بێت ئایا ناكرێت فیكری چەپ یان ئیسلامی لەناو سیستمی دیموكراتی بوونی هەبێت، یان ئایا دیموكراتی بوار بەوە نادات ئەم جۆرە بیركردنەوانە بوونیان هەبێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارە دەڵێین دەكرێت حزبێك ئیسلامی بێت یان پاشخانێكی ئیسلامی وەك پارتی داد و گەشەپێدانی توركیای هەبێت دەسەڵاتیش بگرێتە دەست، بەڵام بەمەرجێ ئەم فیكرە هەنگاو بەرەو ئەوە هەڵنەگرێت سیستمە دیموكراتیەكە رەتبكاتەوە، هەروەها لە ئەزموونی لیبرال دیموكراتەكانی ئەوروپای رۆژئاوادا چەندین حزبی چەپ بوونیان هەیە و لەپەرلەماندا بەشداریان هەیە، بەڵام سیستمەكە رەتناكەنەوە، كەچی لە وڵاتانی عەرەبی و هەندێك لە دەوڵەتانی ئەمریكای لاتینی ئەم پاشخانە فیكرییە تەواوی سیستمی دیموكراتی و دامەزراوەیی رەتدەكاتەوە و هەوڵدەدات ژینگەی كراوەی سیستمە دیموكراتیەكە بكاتە ئامرازێك بۆ رووخاندنی سیستمە دیموكراتیەكە، هەربۆیە لەهەر وڵاتێك ئەم پاشخانە فیكریە تێكەڵاوی هاوكێشەی سیاسی بێت لە سیستمی دیموكراتیدا، ئەوا سەقامگیری سیاسیی تارادەیەكی زۆر دەشڵەژێت و زەمینەی لەبار بۆ چاكسازی و ئەنجامدانی ریفۆرم لەبار دەچێت، ئەگەر لەم حاڵەتە سەیری ئەو قسانەی بەڕێز قادر عەزیز سكرتێری حزبی ئایندەی كوردستان بكەین، كە لەپێشەكی ئەم راپۆرتە ئاماژەمان پێكردووە، هەست دەكەین كاتێك رەخنە لە دەسەڵات دەگرن، ئەوان ئاماژە بەوە دەكەن ئەم حوكمڕانییە حزبیە و دەبێت بگۆڕێت بۆ دامەزراوەیی و سەروەریی یاسا، بەڵام كاتێك دەسەڵات داوای ئەوە دەكات فەرموون خۆتانیش لە حكومەت بەشدار بن بۆ ئەوەی پێكەوە ئەو چاكسازیانە ئەنجامبدەین كە ئێوەش هەتانە و ئێمەش هەمانە، ئەوا سكرتێری حزبی ئایندەی كوردستان ئەمە بە مەرجێكی تەعجیزی دادەنێت و پێی وایە پارتی و یەكێتی حكومەتێكی تەواویان هەیە و پێویستیان بە بەشداری ئۆپۆزسیۆن نییە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەم حكومەتە حكومەتێكی حزبیە یان حكومەتێكە دەتوانێت هەنگاو بۆ چاكسازی هەڵبگرێت؟ ئەگەر ئەم حكومەتە حكومەتێكی حزبی بێت و لەم وڵاتە یاسا بوونی نەبێت وەك لەسەرەتاوە ئاماژەی پێكرد، پرسیار ئەوەیە چۆن ئەم حكومەتە حكومەتێكی تەواوە و پێویستی بەبەشداری ئۆپۆزسیۆن نییە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە جۆرە هاودژییەك یان ناتەندروستیەك لە پەیوەندی و لێكتێگەیشتنی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن دروست دەكات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە یان دەبێت چاوەڕێی حكومەت بكەن بەرنامەی خۆی جێبەجێ بكات، یان ئەوەیە دەبێت ئۆپۆزسیۆن بێتە پێشەوەو بەشدار بێت لەو پێشنیارانەی كە بۆ چاكسازی هەیەتی، ئەمە لە كاتێكدایە كە هەردوو لایەنی دەسەڵات پارتی و یەكێتی بەڕاشكاوانە رایانگەیاندووە هێڵی سوریان لەسەر هێچ پرسێك نییەو ئامادەن هەموو ئەو پرسانە وتووێژی لەسەر بكەن، سەبارەت بەم لایەنە بەڕێز رۆمیۆ هەكاری سكرتێری حزبی بەیت نەهرێنی دیموكراتی بەمجۆرە لەسەر ئەم پرسە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و گووتی : ( ناكرێت تەنیا باسی دیموكراسیەت بكەین و سازشی خۆمان بكەین و باس لە ئەزموونی دیموكراسیەتی خۆمان بكەین، بەڵام ئەدامان دژی دیموكراسیەت بێت یا نادیموكراسی بین، ئێستا بەشاهدی دۆستان و دوژمنانیش ئەو ئەزموونە دیموكراسیەی لە هەرێمی كوردستاندا هەیە رێچكەی خۆی گرتووەو چۆتە پێشەوە، كەواتە ئەركی هەمووانە ئەم ئەزموونەی دیموكراسی كە لەهەرێمی كوردستان هەیە بەهێزتری بكەین، ئەمڕۆ ناوی زۆربەی پارت و حزبە سیاسیەكان وشەی دیموكراسی یا بەماناكەی بەكارهێناوە پێویستە ئاستی ئەدایان بۆ پیادەكردنی دیموكراسی بەرز بكەنەوە، لە راستیدا زۆر لە پارتە سیاسییەكان دیموكراسین چونكە ئەگەر بەراوردی دیموكراسیەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ سەرجەم ناوچەكانی تری عێراق و دەوروبەر بكرێت جیاوازییەكی بەرچاو دەبینێت، پاراستن و پابەندبوونی رەهامان بەچەمكەكانی دیموكراسیەتەوە بەهێزترمان دەكات و دەمانپارێزێت و بەیەكگرتوویی رووبەڕووی هەموو هێرش و پەلامارێكی دەرەكی دەبینەوە كە لەبۆسەدا بێت بەرامبەر ئەم ئەزموونە دیموكراسیەمان. بۆیە گرنگە ئەولەویاتی نیشتمانیمان دەبێت یەكەمین هەنگاو بێت كە ئێستا هەموو هێزە سیاسییەكانی گۆڕەپانی كوردستان لەسەر ئەمە كۆكن كە دەبێت مەسەلە چارەنووسسازەكان و نیشتمانییەكان لە پێشەنگی بەرنامەو كارو سیاسەتەكانیاندا بێت و دواتر مەسەلە حزبیەكان رەچاو بكرێت، كەی مەترسی و هەڕەشەكانی سەر هەرێمی كوردستانمان دوورخستەوە ئەو كات دەكرێت مەسەلەی حزبایەتی بكرێت مەبەستیشم حزبایەتی تەسك و تەقلیدی نییە، لەم رووەوە ئێستا لەم قۆناغەی 2013 زۆر جیاوازترین لەساڵانی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو كە لەدوای راپەرین پێیدا تێپەڕ بووین، ئەمڕۆ هەموو هێزو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان كۆكن لەسەر ئەوەی لایەنی نیشتمانی و كوردستانی بپارێزین و دواتر قسە لەسەر مەسەلە حزبایەتییەكان بكەین)).



یەكڕیزی و ئەولەویەتە نیشتمانیەكان
لەم قۆناخەدا كە هەرێمی كوردستان بێجگە لەوەی بەشێكە لەنێو ئەو جوگرافیایەی كە گۆڕانكاری گرتوویەتیەوە لەهەمانكاتدا كۆمەڵێك كێشەشی لەگەڵ حكومەتی بەغدا هەیە، سەبارەت بەوەی تاچەند لەم قۆناخەدا ئەگەر دروستبوونی مەترسی لەسەر هەرێمی كوردستان لە ئارادایە، بەڕێز محەمەدی حاجی مەحمود بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە: (لەبەر ئەوەی سەربەخۆ نین بۆیە هەڕەشەمان لەسەرەو لایەنی بەرامبەر تۆ بە بەشێك لەخۆی دەزانێت، رۆژانەش لە قسەو ئاماژەكانی بەرپرسانی عیراق تەئكید لەسەر یەكێتیی خاكی عێراق دەكرێتەوە، واتا دەبێ ئێمەش بەشێك بین لە عیراق، بۆیە هەندێ جار خۆشمان ناتوانین بڵێین ئێمەش وەكو میللەتێك مافی سەربەخۆییمان هەبێت، بۆیە لەبەر ئەم گرفتانە پێویستە خۆمان یەك بخەین، چونكە كورد فاكتەرێكی بەهێزە لە ناوچەكە، ئەگەر كورد فاكتەری بەهێز نەبووایە ئەو هەوڵانەی ئەم دواییەی بەغدا پاشەكشەی نەدەكرد، رەنگە ئەم پاشەكشەیەی عیراق لە كۆمەڵێك بڕیاری خۆی لای ئەوان بە پاشەكشێ نەزانن، بە تایبەتی دوای جووڵاندنەوەی سوپا، ئەمەش پەیوەندی بە بەهێزیی كوردەوە هەیە لە ناوچەكە، دەبینین ئۆردوگان سەرۆكی حكومەتی هەشتا ملیۆنە، سەرۆك كۆمار و سەرۆكی پەرلەمان و دادوەری سەر بە حزبەكەی ئەون، چی وای لێ دەكات بچێت لە ئیمرالی وتووێژ لەگەڵ ئۆجەلان بكات، ئەو كوردە فاكتەرێكی بە هێزە، چی وای لێدەكات بەهەر شێوەیەك بێت كە ئیدارەی كورد لە ناوچە كوردییەكانی سوریا رادەستی كورد بكرێ، ئەمەش مانای وایە كورد نەك هەر لە كوردستان و عیراق بەڵكو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش فاكتەرێكی بەهێزە، واتا ئەمڕۆ كورد باڵانسێكە لە بەینی هێزە گەورەكاندا، لەبەینی شیعەو سوننەدا، لەبەینی ئەمریكاو ئێراندا، لەبەینی توركیا و قەتەر و سعودیەدا، سەبارەت بە عێراقیش ئەوە پێم وایە كە ئەو عیراقە لە دوای شەڕی یەكەمی جیهان و لە دوای سایكس بیكۆو دابەشكردنەوەی دنیا لەنێوان هاوپەیمان و میحوەردا، ئەمانە وایان كرد كە سێ ویلایەتەكەی بەغداو بەسرەو موسڵ ناوی عێراقی لێ بنرێت، هەروەها لە سییەكاندا شەڕی بەردەركی سەرای لێكەوتەوە، واتا ئەو عیراقە كۆن نییە، بەڵكو كورد لكێنراوە بە عێراق لەبەر بەرژەوەندیی بەریتانیا بە تایبەتی لەبەر نەوت كە كاتی خۆی هەستیان بەو بابەتانە كردووە، ئەو كاتە شیعە بەشداری نەكرد لە هەڵبژاردن و حكومەتدا كە گوایە ئینگلیز هاتۆتە ناو مەوزوعەكانەوەو حوكمیش كەوتە دەست سوننەو ئەو بەڵێنانەی بە كورد درا لە كۆمەڵەی گەلان بە ویلایەتی موسڵ ئەمانەش جێبەجێ نەكران، ئەم عیراقە تا گەیشتە ساڵی 2003 بەم زەبرو زەنگە بەیەكەوە لكێنرا، بەڵام دوای رووخانی رژێمی پێشوو رزگاربوونی كورد لەو مەینەتییانە رەنگە هەندێ لە بۆچوونەكان بەسەر كورددا تێپەڕیبێت، چونكە ئەو كاتە كورد وا هەستی دەكرد دوای رووخانی رژێمی بەعس ئیدی هەموو شتەكان شامی شەریفە هیچ شتێك نەماوەو كورد خۆی خاوەن هەموو شتێكە، لە كاتێكیشدا عیراق سەربازێكی نەما و چەكێكی نەما كورد خاوەنی هێزی پێشمەرگە بوو دەیتوانی هەموو شتێك بكات، بەڵام كورد هاوكاریی لایەنەكانی دیكەی كرد و عیراقی بنیادنایەوە، دواتر دەستووری كاتی عیراقی دانرا، كە كۆمەڵێك شتی بەسەر كورددا تێپەڕاند بەشێكی زۆری كوردستان ناونرا(ناكۆكی لەسەرەكان)، لەراستیدا ئێمە دژی ئەوە بووین، چونكە كە تۆ دەڵێیت(ناكۆكی لەسەرەكان)كەواتە لایەنی بەرامبەر مافی خۆیەتی داوای بكات، ئەوكاتە شیعە لە عیراقدا رازی بوو بەوەی كە هەرێمێكی هەبێت و بەشداری لە حوكم بكات لە بەغدا، دوای گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە كە من بە بەهاری عەرەبی نازانم بە پاییزی عەرەبییان دەزانم ، دواتر كێشەی سوننەو شیعە لە عیراق دەستی پێكرد، شیعە توانی دەست بەسەر بەغداشدا بگرێت، جگە لە باشوور ئەو كاتە ئەو پاشەكشەی كرد لە فیدرالی، لە هەرێمەكان لە كۆمەڵێك شتی دیكە پاشەكشەی كرد، كێشەی مالكی و هاشمی هاتەگۆڕێ، بۆیە حكومەتی عیراق دوای ئەو كێشانە بیری لەوە كردەوە تانك و هێز بجووڵێنێت بەرامبەر بە كوردستان، ئەم جووڵاندنە دەریخست كە تۆ هێشتا مەترسیت لەسەرە، هەروەها كە هەڵبژاردنی عیراق كرا لە ساڵی 2009 دوای نۆ مانگ حكومەت پێكهێنرا، ئەویش بە تەوافوق دوای كۆبوونەوەی هەولێر، كەواتە بە بێ پابەندبوون بە دەستوور سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران و سەرۆكی پەرلەمان هەموویان بە تەوافوق دانراون، سەرۆك وەزیرانیش بە هێزو بازووی خۆی ئەو پۆستەی وەرنەگرتووە، هەتا فەرماندەی تیپەكانی سەربازی كە دەبووایە بچن لە پەرلەمان سوێند بخۆن، بەڵام ئەو یەكەم جار بە جێگر داینان، ئینجا وردە وردە كردنی بە فەرماندەی تیپەكان، هەروەها دروستكردنی هێزی دیجلە یەكێك بوو لە مەسەلەكان كە باس دەكران، سەرەتا مەسەلەی دەركردنی هێزی پێشمەرگە بوو لە جەلەولاو سەعدیە و قەرەتەپەو پاشان فیرقەی 12 هاتە پێشەوە كە كێشمەكێشی لەسەر بوو، دواتر عێن زالەو شنگال روویدا، دواتر دیجلە، رەنگە دواتر مەسەلەی دارایی و پێشمەرگەو نەوت بێتە پێشەوە، ئەو كێشانە وا بە ئاسانی چارەسەر ناكرێن)).