گەورە دبلۆماتكاری ئەمریكا جۆن حەننا ئەزموونی زیاتر لە 20 ساڵی لە ئاستێكی بەرزدا لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا هەیەو تۆژەری باڵا بووە لە دامەزراوەی بەرگری كردن لە دیموكراسی ( FDD)
لە ئیدارەی یەكەم و دووەمی جۆرج دەبلیو بوشدا لەماوەی ساڵانی ( 2001-2009)، یەكێك بووە لە نزیكترین یاریدەدەرانی دیك چینی جێگری سەرۆكی ئەمریكا بۆ كاروباری ئاسایشی نیشتمانی، لە ئیدارەی یەكەمدا جێگری سەرۆكی راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی جێگری سەرۆكی ئەمریكا بووە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕاستەوخۆ كاری لەسەر سیاسەتی ئەمریكا بۆ عیراق و سوریا و لوبنان و ئێران و پرۆسەی ئاشتی و شەڕی جیهانی دژە تیرۆر كردووە، لە ئیدارەی دووەمیشدا گەورە راوێژكاری دیك چینی جێگری سەرۆكی ئەمریكا بووە بۆ كاروباری نێودەوڵەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە تا كۆریای باكوور و روسیا.
لەسەردەمی ئیدارەی كلینتۆندا راوێژكاری باڵا بووە لە ستافی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا .
لە ئیدارەی جۆرج بوشی باوكیشدا یەكێك بووە لە ئەندامە دیارەكانی ستافی پلاندانان لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا.
پاش ئەوەی لە كاری حكومەت هاتۆتە دەرەوە، بۆتە جێگری بەڕێوەبەر و تۆژەری باڵا لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك، ئەمە بێجگە لەوەی بەردەوامە لەكارەكانی توێژینەوە لەدامەزراوەی بەرگریكردن لە دیموكراتی .
جۆن حەننا یەكێكە لە شرۆڤەوانە دیارەكانی جیهان لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكاو لەسەر سیاسەتی دەرەوە لە رۆژنامەكانی نیۆیۆرك تایمزو واشنتۆن پۆست و لوس ئەنجلوس تایمزو وۆلستریت جۆرناڵ و فۆرین پۆلیسی بەردەوام دەنووسێت.
لەماوەی ساڵێكدا ئەمە دووەمین جارە كە گۆڤاری گوڵان دیمانەی لەگەڵ ئەنجامداوە، جاری یەكەم لە نیسانی ساڵی 2012 بوو.

سەرەڕای ئەوەی تا كۆتایی ساڵی 2012 بە ڕادەیەكی زۆر پرسی عێراق لەماسمیدیاكانی ئەمریكاوە بایەخێكی ئەوتۆی پێ نەدەدراو لە كەمی دابوو، بەڵام لەمانگی دیسەمبەری رابردووەوە پاش تێپەڕبوونی یەك ساڵ بەسەركشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق و هەنگاو هەڵگرتنی نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عیراق بەرەو تاكڕەوێتی وپێشێلكردنی بەندو خاڵەكانی دەستوورو پاكتاوكردنی نەیارەكانی بەتایبەتی سەركردەكانی عەرەبی سونە بە شێوازی هەمەچەشنە، هەروەها درێژەدانی بەدروستكردنی قەیران لە دوای قەیران لە نێوان هەولێر و بەغدا، ئێستا وا خەریكە لەناوەندەكانی ئەمریكادا جارێكی دیكە پرسی عێراق دەبێتەوە بەپرسێكی گرنگ و، بایەخێكی ئەوتۆی پێدەدرێتەوەو سەرجەم مەزندەكان بەو ئاڕاستەیەن كە چیتر ئیدارەی دووەمی ئەمریكا ناتوانێت لە ئاستی ڕووداوەكانی عیراق بێدەنگ بێت، لەبەر ئەوەی بارودۆخی عیراق گەیشتۆتە ئاستێك كە مەترسی ئەوەی لێدەكرێت تەواوی پرۆسە سیاسیەكەی ئەو وڵاتە لەبار بچێت، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم بارودۆخە ئاڵۆزەی عیراقی پێدا تێدەپەڕێت پێوەندیمان كرد بە بەڕێز (جۆن . پی . حەننا) كە گەورە دبلۆماتكاری ئەمریكاییە لەماوەی 20 ساڵی رابردوو، جۆن حەننا لەماوەی 8 ساڵی هەردوو ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش، جێگرو سەرۆكی ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی دیك چینی جێگری سەرۆكی ئەمریكا بووە، لەم دیمانە تایبەتەی گوڵان جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، ئەگەر بارودۆخی عیراق تێكبچێت و دووبارە شەڕ دەست پێبكاتەوە، ئەمە لەسەر ئاستی جیهان وەكو پیشاندانی بەزین و شكستی ئەمریكایە لە عیراقدا، هەروەها سەبارەت بە هەرێمی كوردستانیش، ئاماژە بەوە دەكات، ئەو ئەزموونەی ئێستا لە هەرێمی كوردستان بەڕێوە دەچێت، گەورەترین سەركەوتنە بۆ عیراقی نوێ و پێویستە ئەم ئەزموونە دیراسەت بكرێت و لەبەشەكانی دیكەی عیراقیش دووبارە بكرێتەوە، بۆیە ئەگەر بەهۆی ئەم بارودۆخەوە مەترسی بكەوێتە سەر هەرێمی كوردستان، ئەوا ئایندەی عیراق نادیار دەبێت و یەكپارچەیی عیراقیش دەكەوێتە مەترسییەوە، ئەمەش دەقی وەڵامەكانی بەڕێز جۆن حەننا گەورە دبلۆماتكاری ئەمریكایە بۆ گوڵان.
* تەنیا دوای یەك ساڵ لە كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراق، ئەم وڵاتە كەوتە سەر لێواری كارەساتێكی گەورەتر، بە پێی تێگەیشتنی ئێوە تا چ ڕاددەیەك ڕوودانی كارەسات لە عێراقدا دۆخی ناوچەكە پتر ئاڵۆز دەكات و زیان لە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا دەدات؟
- ئەگەر هاتوو جارێكی دیكە عێراق دوچاری توندوتیژی و پشێوی و شەڕێكی بەربڵاو ببێتەوە، لە گۆشەنیگایەكی جیۆستراتیژییەوە بە ڕاددەیەكی گەورە زیان بە بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا دەگات، چونكە لە بنەڕەتدا، عێراق گرنگییەكی لە ڕاددەبەدەری هەیە. ئەم وڵاتە پێگەیەكی سەنتراڵانەی هەیە لە بەشێكی جیهاندا كە ئەویش رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و گرنگییەكی ژیاریشی هەیە بۆ ئابووری ئەمەریكاو داهاتی وزەی جیهانیی بە مانا بەرفراوانەكەی. هەروەها خودی عێراق خۆی ڕۆڵێكی زۆر گرنگ دەبینێت لە بازاڕەكانی نەوتی جیهانیدا. لەوەش زیاتر، عێراق هاوسنوورە لەگەڵ چەند وڵاتێكی گرنگدا كە ئەو وڵاتانە هاوپەیمانێتیەكی نزیكیان هەیە لەگەڵ ئەمەریكادا، ئەتوانین تا ڕاددەی دڵنیابوون بڵێین ئەم وڵاتانە دەكەونە ژێر كاریگەری سلبییانەی ناسەقامگیربوونی هەڵكشاو لە عێراقدا- بە تایبەتی توركیاو سعودیە و ئەردەن. لەلایەكی دیكەشەوە حاڵی حازر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پشێوی و نائارامیەكی زۆر گەورەدایە. ئیسلامیە ڕادیكاڵەكان، كە هەندێكیان هاوسۆزن لەگەڵ ڕێكخراوی ئەلقاعیدەدا، لە سەرجەم ناوچەكەدا لە دەركەوتن و سەرهەڵدان و بزووتندان. ناكۆكی تایەفەگەری نێوان شیعە و سوننەش بەردەوام لە هەڵكشانی زیاتردایە. سووریا لە دۆخی هەرەس و داڕووخاندایە. ئێران هەنگاو بەرەو بەدەستهێنانی توانای دروستكردنی چەكی ئەتۆمی و وزەی ناووكی هەڵدەگرێت. هەرەسهێنانی نیزام لە عێراقدا هەڵایسانی ئاگرەكە خێراتر دەكات- چەشنی ئەوەی بەنزین بكرێت بەسەر كەرەستەیەكدا كە قابیلی گڕگرتنە.
هەموو ئەم تەوژمە سلبیانەش كە بە شێوەیەكی سامناك لە بەرزبوونەوەدان، مەترسیەكی زۆر گەورەتر لەسەر ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی دروست دەكەن، هەروەها لەسەر ڕەوشی-سەلامەتی- ئابووری جیهانیش.
هەروەها ئەوە شتێكی حەتمیە كە داخزانی عێراق بەرەو پشێوی زیاتر پێگەو میسداقیەتی ئەمەریكا لاواز دەكات. پێمان خۆش بێت یان نا، داڕووخانی بارودۆخی عێراق بەرەو توندوتیژی و ناسەقامگیریەكی زیاتر لەلایەن ناوچەكەو هەروەها جیهانیشەوە بە شكستهێنان و ئیهانە بۆ ئەمەریكا لێكدەدرێتەوە، چونكە وا وێنا دەكرێت كە ئەمە بەزینی ئەمەریكایە دوای چەند ساڵێكی كەم لە كشاندنەوەی دوا سەربازی ئەمەریكاو دوای گیان لەدەستدانی هەزاران سەربازی ئەمەریكی و خەرجكردنی ملیارەها دۆلار لە گەنجینەی ئەمەریكا. پەرەسەندنێكی لەم چەشنە بە شێوەیەكی وەها مەترسیدار ئەو تێڕوانینە ڕوو لە زیادە گەورە دەكات كە پێی وایە ئەمەریكا وڵاتێكی لاوازە، و متمانەپێنەكراوەو هەمیشە لە داكشاندایە، نە دۆستێكی بەرپرسیارەو نە دوژمنێكی سەرسەختیشە كە لە ئاست پابەندبوونەكانیدا بێت یان داكۆكی لە بەرژەوەندییە ژیارییەكانی بكات.
* دۆخی عێراق بەو ئاستە گەیشتووە كە سەرۆك وەزیران ڕاستەوخۆ ئاماژە بە ناشەرعیبوونی پەرلەمان دەكات لەبەر ئەوەی پەرلەمان داوای خۆپیشاندەران بەشەرعی دەزانێت، ئەمەش ئەو مانایە دەبەخشێت كە سەرۆك وەزیران نوری مالیكی فەرمان بەسەر پەرلەماندا دەدات، نەك بە پێچەوانەوە، ئایا ئەمە سەرهەڵدانی دیكتاتۆرێكی نوێ نییە لە عێراقدا؟
- هیچ گومان لەوەدانییە كە تەوژمە سیاسیەكان لە عێراقدا زۆر نیگەرانكەرن. پێدەچێت ئاستی ناكۆكی و گرژییەكان بەرەو هەڵكشان بچن، نەك داكشان. پێدەچێت ئاستی گومانكردن لەیەكتر، بێمتمانەیی و بە سووك سەیركردنی یەكتری، بەرەو زیادبوون بچێت، نەك لەناوچوون. لە سەرو هەموو شتێكی دیكەوە، پێدەچێت دەوڵەتداری ڕاستەقینەو دڵسۆزی بۆ نەتەوەو دیموكراسی و دەستوور، بە شێوەیەكی ترسناك كەم بووبێتەوە. پێدەچێت زیاترو زیاتر هەڕەشەو چاوسووركردنەوەو پەڵپ و بیانوو پێگرتن و تەنانەت پێدەچێت ئەگەری بەكارهێنانی هێز بۆ یەكلاكردنەوەی ناكۆكییە سیاسیەكان، جێگەی گیانی دان بە خۆداگرتن و سازشكردن و گەیشتن بە ڕێككەوتنیان گرتبێتەوە. ئەگەر لە كۆتاییدا عەقڵی كامڵ و پێگەیشتوو هەڵنەچوو بەسەر دۆخەكەدا زاڵ نەبێت، كە كۆمەڵگەیەكی نێودەوڵەتی بە توندی پشتیوانی لێبكات و هەڵبستێت بە هاندانی، ئەوا ئەم تەوژمە مەترسیدارانە هەڵدەكشێن و نەك تەنیا دەبنە هەڕەشە بۆ سەر ئومێدی عێراق لە دیموكراسی و سەقامگیری لە ئایندەدا، بەڵكو دەبنە مەترسی لەسەر یەكێتی دەوڵەت-نەتەوەیەكی فرە-ئیتنی و فرە- تائیفی.
* پەیامی مالیكی بۆ خۆپیشاندەرانی عێراق بریتیە بوو لە هەڕەشەكردنی ڕاستەوخۆ، لە ڕێی ڕاگەیاندنەكانەوە هەڕەشەی ئەوەی كرد ئەگەر خۆپیشاندەران بەردەوام بن لە ناڕەزایی دەربڕین ئەوا بۆ یەكلاكردنەوەی دۆخەكە پەنا بۆ بەكارهێنانی هێز دەبات، تا چ ڕاددەیەك كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵوێستی دەبێت لە ئاست ئەم هەڕەشانەی مالیكی و تا چ ڕاددەیەك پێشبینی دووبارەبوونەوەی دۆخی سوریا لە عێراق دەكرێت؟
- بێگومان ئەمەریكا بە قووڵی گرفتاری ئەو گرژییە سیاسییە هەڵكشاوانەی عێراق بووە. ئەمەریكا باوەڕی وایە كە هاووڵاتیان مافی بنەڕەتی خۆیانە خۆپیشاندانی ئاشتیانە بكەن بۆ ناڕەزایی دەربڕین لەبەرامبەر كردەوەكانی حكومەت و داوای چارەسەری گرفتە ڕەواكانیان بكەن. ئەوە مەسەلەیەكی حاشاهەڵنەگرە كە هەر هەوڵێكی حكومەت بۆ سەركوتكردنی ئەو مافە بنەڕەتیانەی هاووڵاتیان لە ڕێی هێزەوە، و هەڕەشە و توندوتیژیەوە، یان بە ترساندن و چاوسووركردنەوەوە، بە ڕەفتارێكی ناڕەوا سەیر دەكرێت لەلایەن واشنتۆنەوە. لە هەمان كاتدا، گرنگە كە هاووڵاتیان لە وڵاتێكی دیموكراسیدا بەو شێوەیە مومارەسەی مافە بنەڕەتیەكانی خۆیان بكەن كە گونجاوبێت لەگەڵ سەروەری یاسادا. پێویستە زۆر بە وریاییەوە خۆیان لەهەر توندوتیژی و كردەوەیەك بپارێزن كە هەڕەشە لە سەلامەتی گشتی دەكەن یان مافە بنەڕەتیەكانی هاووڵاتیان پێشێل دەكەن. گومانی تێدانییە كە چارەسەری خوازراو بریتیە نییە لە شەڕی سەر جادەكان لە نێوان حكومەت و خەڵكدا، بەڵكو بریتیە لە هەڵسوڕانی ڕێك و پێكی دامەزراوە دیموكراتیەكانی عێراق لە بەغدا، بە تایبەتی ڕۆڵی پەرلەمان و دەسەڵاتێكی قەزائی سەربەخۆ بۆ هاوسەنگڕاگرتن و لەسنووردا ڕاگرتنی كارو ڕەفتارەكانی سەرۆك وەزیران و كابینەكەی، كە بە شێوەیەكی ڕاستگۆیانە نوێنەرایەتی بەرژەوەندی دانیشتووانی هەمەڕەنگی عێراق بكات.
* لە نێو پێكهاتەكانی عێراقدا، تەنیا بەشێكی كەمی حزبی دەعوە كە حزبی سەرۆك وەزیرانە كۆنتڕۆڵی دەسەڵاتیان كردووە، كورد و سوننە و پێكهاتەیەكی سەرەكی شیعەكان كە ڕەوتی سەدرە دژ بە حكومەتەكەی مالیكین، حكومەتیش دژ بە هەمووانە. ئەمەش واتا ناتوانرێت لە ڕێی گفتوگۆ و شێوازی دیموكراسیەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم حكومەتەدا بكەیت. ئایا بۆ ڕێگرتن لە دروستبوونی دیكتاتۆرێكی دیكە لە عێراقدا چ ئەلتەرناتیڤێكمان هەیە؟
- پێویستە سەركردە سیاسیەكانی عێراق بەكارهێنانی هەموو دامەزراوەو رێگەچارە دیموكراتیەكان تاقیبكەنەوە بۆ میانگیری كردن و یەكلاكردنەوەی ناكۆكی و ڕێكنەكەوتنەكان. پێویستە هەموو هەوڵێك بخرێتەگەڕ بۆ چالاككردنی پەرلەمانی عێراق، كە پێویستە مومارەسەی ئەرك و دەسەڵاتەكانی بكات بە تایبەتی ئەوانەی دەستوور دەستەبەری كردووە بۆی، بۆ ئەوەی لێپرسینەوە لە حكومەت و سەرۆك وەزیران بكات لەبەرامبەر كار و كردەوە- - و هەڵەو چەوتیەكانیاندا. ئەگەر پێویست بكات، ئەگەر بتوانرێت پشتیوانی پێویست لە ئەندامەكانیەوە بەدەست بهێنرێت، ئەوا پەرلەمان دەسەڵاتی ئەوەی هەیە متمانە لە حكومەت وەربگرێتەوەو ناچاری بكات حكومەتی دیكە لە جێی پێكبهێنرێت. زۆرێك لە پارتە عێراقیەكان لە ساڵی 2012دا هەوڵیاندا پرۆسەی سەندنەوەی متمانە بە ئەنجام بگەیەنن، بەڵام سەركەوتوو نەبوون لەبەدەستهێنانی دەنگی پێویستدا. ئەگەر بە ڕاستی زۆرینەیەكی ئاشكرای عێراقیەكان بەرهەڵسەتی سیاسەتەكانی حكومەت دەكەن، ئەوا پێویستە دووبارە ئەوانەی رەفتارەكانی حكومەت رەتدەكەنەوە دەبێت هەوڵی خۆڕێكخستنەوە بدەن بۆ ئەوەی تەحەددای هەڵوێستی سەرۆك وەزیران بكەن. لە بەدیلی ئەوەدا، ڕێگاچارەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت وروژێنرا، كە بوار دەدات عێراقیەكان بە شێوەیەكی دیموكراتی هەڵوێستی خۆیان لە ئاست ئەدای سەركردەكانی ئێستای عێراق، لە نێویاندا سەرۆك وەزیران، بخەنەڕوو.
* پێشبینی دەكرێت بارودۆخی عێراق كاریگەری هەبێت لەسەر دەوڵەتە دراوسێكانیش، كە لە بەرامبەردا ئەم وڵاتانەش كاردانەوەی جیاوازیان هەبێت. بە تایبەتی توركیا و سعودیە كەپشتیوانی سوننەكان دەكەن و ئێرانیش پشتیوانی شیعەكانی عێراق دەكات. ئایا تا چەند ئەمە مەترسییە بۆ سەر ئایندەی عێراق؟
- ماوەیەكی دوورودرێژە كێشەی دەستێوەردانی دەرەكی لە كاروباری ناوخۆی عێراقدا كێشەكی مەترسیدار بووە. لەبری گرتنەبەری سیاسەتێك بۆ پشتیوانیكردن و بەهێزكردنی دامەزراوە دیموكراتیە سەرەتاییەكانی عێراق و چارەسەركردنی ناكۆكیە ناوخۆییەكان بە شێوەیەكی ئاشتیانە، زۆرێك لە دەوڵەتە دراوسێكانی عێراق، بە شێوەیەك ڕەفتاریان كردووە كە گرژیی دوولایەنەی خوڵقاندووە، ناكۆكیەكانی ئاڵۆزتركردووەو هانی ڕووبەڕووبوونەوە، توندوتیژی و توندڕەوی داوە- لە پێش هەمووشیانەوە ئێران. گومانهەڵنەگرە كە ئەم چالاكیانە مەترسیەكانی سەر ئایندەی عێراق زیاتر دەكەن.
* كێشەیەكی دیكە بریتیە لە پێوەندی نێوان كوردو حكومەتی ناوەندی عێراق، ناوچە كوردییەكان تەواو سەقامگیرن، بەڵام مەترسی ئەوە هەیە حكومەتی مەركەزی ئەو سەقامگیریە بشێوێنێت، ئایا تا چ ڕاددەیەك تێكدانی سەقامگیری هەرێمی كوردستان كاریگەری هەیە لەسەر ئایندەی عێراق؟
گرژییە هەڵكشاوەكانی نێوان بەغداو هەولێر هەڕەشەیەكی گەورەن بۆ سەر ئایندەی عێراق. سەقامگیری و ئاسایش و گەشەی ئابووری هەرێمی كوردستان بە یەكێك لە مەزنترین سەركەوتنەكانی عێراقی نوێ دادەنرێت- مۆدێلێكە قابیلی ئەوەیە دیراسەت بكرێت و لە سەرتاسەری وڵاتەكەدا لاسایی بكرێتەوە. ڕووبەڕووبوونەوەیەك كە سەقامگیری كوردستان بخاتەمەترسییەوە مایەی كارەسات دەبێت بۆ ئایندەی عێراق، نیشانەیەكی ڕوون دەبێت، بەوەی ئەزموونی وڵاتەكە لە بواری پەرەپێدانی سیستمێكی سیاسی فرەیی و دیموكراتی و پەسەندكراو، كە تێیدا بەرژەوەندی پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق بە شێوەیەكی ئاشتیانە بگونجێنرێت، شكستی هێناوە. بە ڕەوتێكی خێرا، مەترسی سەرهەڵدانی توندوتیژی، و ناسەقامگیری و دەستێوەردانێكی دەرەكی بەربڵاو، سەرهەڵدەدات. بە هەمان شێوە مەترسی لەبەریەكهەڵوەشانی دەوڵەتی عێراقیش دێتەئاراوە، كە ئاكامی زۆر مەترسیداری لەسەر ناوچەكە دەبێت.