لەچەند رۆژی رابردوو لەساڵیادی شۆڕشی 25 ینایر، جارێكی دیكە گۆڕەپانی تەحریر لەمیسر كەوتە بەر دەستڕێژی هێزەكانی ئاسایش و پۆلیس، بەڵام ئەمجارەیان بەدەستی ئیخوانەكان بوو نەك وەك دووساڵ لەمەوپێش بەدەستی هێزەكانی موبارەك، هاوكات لە شاری فەلوجەی عێراقیش خۆپیشاندەران كەوتنە بەر دەستڕێژی سوپاكەی مالیكی و لە ئاكامدا چەندین كوژراو بەدەیان برینداری لێكەوتەوە، لەسوریاش كە بۆتە دیاردەیەكی رۆژانە هێزەكانی رژێمی ئەسەد لە كۆمەڵكوژی بەردەوامە، ئەمە بێجگە لەوەی كە بارودۆخی چەندین وڵاتی دیكەی وەك لیبیا و سۆدان و یەمەن و لە دەوڵەتانی كەنداو بەحرێن لەو وڵاتانەی دیكە باشتر نین و بەردەوام تەنگژە و پێكدادان هەیە، لەهەمانكاتدا مەزندەی ئەوەش دەكرێت گۆڕانكاری و ئاڵۆزی ئەو وڵاتانەی وەك ئەردەن و مەغریب و سعودیە كە هەتا ئێستا ئەو ئاڵۆزییە نەیگرتوونەتەوە، ئەوانیش بگرێتەوە، ئەمە بێجگە لەوەی كە پرۆسەی ئاشتی نێوان فەلەستین و ئیسرائیل چەقی بەستووە و لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی نیشتمانی فەلەستینیشدا ئاڵۆزی بەردەوام هەیە، لەنێو ئەم ژینگە قەیراناویەدا كە هیچ چاودێرێك ناتوانێت پێشبینی ئەوە بكات لە ئاییندە چی روودەدات، بەڵام هەموو لەسەر ئەوە كۆكن بارودۆخەكە بەرەو خراپتر دەچێت و هیچ دوورنییە سەرهەڵدانەوەی دیكتاتۆریەتی سەربازی رووپۆشكراو بە ئایدلۆژیەتی ئایینی سەرهەڵبداتەوە، كە ئەمەیان مەترسیەك دەخوڵقێنێت لەوەی پێشتر خراپتر دەبێت. سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر جەلیل رۆشاندل ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی دیوك (Duke) كرد، ئەویش لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوەكردەوە كە راستە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە قەیرانێكی گەورەدا تێدەپەڕێت، بەڵام ئەم قەیرانە كاریگەری لەسەر هەموو ئاسایشی جیهان دەبێت، بۆیە دەبێت جیهان بەرەنگاری بێتەوە، لەمبارەوە بە گوڵانی راگەیاند:(ڕاستە كە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە شێوەیەكی گشتی لە دۆخێكی گرفتارتر و ئاڵۆزتردایە، ئەویش بەهۆی كێشەی پێكهاتنی دەسەڵات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چۆنییەتی مامەڵەكردنی دەوڵەت لەگەڵ كێشە و پرسە مەحەلی و ناوخۆییەكان و هەروەها كێشە نێودەوڵەتیەكانیشدا. هەروەها كاتێك بارودۆخی هەر وڵاتێك لە چوارچێوەی ئەو وڵاتەدا نامێنێتەوە، بەڵكو كاریگەری لەسەر هەل و مەرجی نێودەوڵەتی دەبێت و ئەمەش وا دەكات ئەمریكا وڵاتە گەورەكانی دیكە نەتوانن فەرامۆشی بكەن، بەڵكو ناچاردەبن ڕووبەڕووی ببنەوە. حاڵی حازر دوو شەڕ هەیە كە لە سەروبەندی كۆتایی هاتندان، شەڕی ئەفغانستان و شەڕی عێراق، و كشانەوەی ئەمریكاش لەم ناوچانە، بووە هۆی ئەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەبەردەم ئەگەری دەستێوەردانی دەرەكیدا بێت، ئەمە تەحەددیەكە دەبێت ئەمریكا مامەڵەی لەگەڵدا بكات، لەبەر ئەوە جێهێشتنی ناوچەیەكی گرنگ لە ڕووی ستراتیژیەوە لەبەردەم دەستێوەردانی دەرەكیدا بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ ئاكامی دەبێت لەسەر بەرژەوەندیە نەتەوەییەكانی ئەمریكا. سەبارەت بەسوریاش، بێگومان ئەوەی پەیوەندی بە سوریاوە هەبێت، ئەوا سوریا كێشەكەی گەورەترە بە بەراورد بە هەر كێشەیەكی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. چونكە بەهۆی ناكۆكی و كێشە ناوخۆییەكان كە سوریا بەهۆی نائارامی و یاخیبوونەوە دووچاری بووە، ئەوا سوریا وەك گۆڕەپانێكی كراوەی لێهاتووە و كراوەیە بەسەر هاتنە ناوەوەی ئەو گرووپانەی گرێدراوی ئەل قاعیدەن. لەبەر ئەوە دەبێت بە ژیری و تێڕوانینێكی سیاسیەوە مامەڵە لەگەڵ بارودۆخی سوریادا بكەین. من لە بری حكومەت قسە ناكەم و هیچ بەرپرسیارێتیەكم نییە لە حكومەتدا، بەڵام پێموایە بێدەنگبوونی سیاسەتی دەرەكی ئەمریكا لە ئاست سوریادا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە دڵنیانییە لەوەی كێ جێی بەشار ئەسەد دەگرێتەوە. لە ڕابردووشدا ئەم گفتوگۆیە كراوە لەلایەن وڵاتانی ڕۆژئاواوە كە ئایا دۆخی سوریا لەبارە بۆ گۆڕینی ڕژێمەكەی. چونكە ئەگەر بەدیلێكی ڕوون نەبێت، ئەوا دۆخەكە زیاتر و زیاتر خراپتر دەبێت و پتر ئاڵۆز دەبێت زیاتر پشێوی باڵی بەسەردا دەكێشێت، بە چەشنێك كە نەتوانرێت ئیدارەی دۆخەكە نەكرێت. من دەزانم كە خەڵكی سوریا و دەوڵەتە دراوسێكان بەدەست كێشەی سوریاوە دەناڵێنن، سوریا هاوشێوەی میسر و وڵاتانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نییە. بەلای منەوە ئەمە پرۆسەیەكی تەندروست نییە كە دۆخی سوریا بگەیەنێتە دۆخی ئەوەی پێی دەڵێن بەهاری عەرەب، ئەمە دۆخێكە بە تەواوەتی لە كۆنتڕۆڵ دەردەچێت و كاریگەری خراپی لەسەر ڕەوشی ئەمنی تەواوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت، هەر لەبەر ئەمەش كە دوودڵیەكی زۆر هەیە)).
ئەوەی جێگەی نیگەرانی چاودێرانە تەنیا مەسەلەكە وڵاتێك و دووان نییە، بەڵكو كێشەكە زۆربەی وڵاتانی گرتۆتەوە. بۆیە ئەمە هۆكاری ئەوەیە كە چاودێران بەرەشبینیەوە سەیری بارودۆخەكە بكەن، بۆ زیاتر هەڵوەستەكردن لەسەر ئەم لایەنە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر مارك تیسللر ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی میشیگان كرد، كە پسپۆر و تایبەتمەندە لە سەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەوڵەتانی باكووری ئەفریقیا، ئەو لەم لێدوانەیدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كۆمەڵێك كێشەی كۆن هەن و كێشەی تازەش دروست بوون، بۆیە مەزندە دەكرێت بارودۆخەكە بەرەو خراپتر بچێت، لەمبارەوە وتی: (بە دڵنیاییەوە بارودۆخەكە بەرەو ئاڵۆزی زیاتر دەچێت، چونكە كێشەی كۆن و دێرین هەن و هەروەها كێشەی تازەش هاتونەتەپێش. بەڵام پێموایە لە بەرئەوەی هەڵبژاردنەكان كۆتاییان هاتووە، ئەمریكا پتر دێتە پێشەوە، بەڵام كێشەگەلێكی جیاواز لە ئارادان و من نازانم ئایا لە هەموو حاڵەتەكاندا بە یەك شێوە دەستێوەردان دەكرێت یان نا، و ئێمە نیگەرانیمان هەیە لەبارەی تیرۆریزمەوە، لەبارەی دیموكراسیە نوێیەكانەوە و هەروەها لەبارەی ناكۆكی نێوان فەلەستین و ئیسرائیلەوە، ئێمە دەزانین كە ئیدارەی نوێ دەبێت هەندێ بڕیار بدات، بەڵام دەبێت چاوەڕێ بكەین و بزانین ئەو بڕیارانە چین. سەبارەت بە سوریاش زەحمەتە ئەم كێشەیە بە ئاسانی یەكلابكەنەوە، هێشتا لە هەوڵی ئەوەدان بڕیارێك لەبارەی ئەم كێشەیەوە بدەن، ڕەنگە بیانەوێت كارێك بكەن كە ڕژێمەكە بخەنە بەردەم بەرپرسیارێتیەكانی، بەڵام من لە پێگەیەكدا نیم كە دڵنیابم لەوەی ئەمە چۆن دەشكێتەوە، من وای دەبینم لەم بارودۆخەدا توركیا ڕۆڵێكی گرنگ دەبینێت، توركیا هێزێكی زۆر گرنگە و پەیوەندی لەگەڵ هەموو دەوڵەتە پەیوەندیدارەكانی ناوچەكەدا هەیە، لە نێویاندا ئێران و سعودیە و ئیسرائیل، لەبەر ئەوە پێموایە ڕۆڵێكی گرنگ دەبینێت و پێموایە ئەمریكاش ئیعتراف بەوە دەكات كە شتێكی گونجاوە كە توركیا ئەم ڕۆڵە ببینێت، وەك هێزێكی ئیقلمی مەزن.))
سوریا كلیكی گۆڕانكاری یان قەیرانی گەورەتر



جۆن كیری وەزیری دەرەوەی ئێستای ئەمریكا، پێش ئەوەی ببێتە وەزیری دەرەوە لە دانیشتنێكی كۆنگرێسدا سەبارەت بە دۆخی سوریا ئاماژەی بەوەكرد (ئێمە لە سوریا تۆ بە هەوادا ناكەین و پاشان تۆوەكە شین بێت و رێكخراوی ئەلقاعیدە بەرەكەی بچنێتەوە) ئەم قسەیەی جۆن كیری كە بەماوەیەكی كەم پێش بوونی بەوەزیری دەرەوەی ئەمریكا ئاماژەی پێكردووە، مانای ئەوەی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر سوریا سیاسەتێكی هەستیارانەو خۆپارێزانە دەبێت بەرامبەر وەرگرتنی بڕیارێكی یەكلاكەرەوە لەسوریا، هەربۆیە مەزندە دەكرێت دوای رووخانی ئەسەدیش گۆڕانكاری خراپتر رووبدات و هەتا ئەگەر ئەسەد لەدیمەشقیش دووربكەوێتەوە، مەزندەی ئەوە هەیە كە بارودۆخەكە خراپتر بێت، پرۆفیسۆر داڤید باتەر تۆژەری باڵا لە ئامۆژگای چاتام هاوسی بەریتانی سەبارەت بە بارودۆخی سوریا لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە راو بۆچوونی خۆی خستەڕوو و وتی: (بە داخەوە حاڵی حازر كارەساتێكی مرۆیی گەورە لە سوریا ڕوویداوە، ئێمە ژمارەیەكی زۆری قوربانیمان بینی. كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك پێویست ئامادەیی خۆی پیشان نەداوە بۆ ئەوەی دەستێوەردان بكات. من گۆڕانكاریەك لەوەدا بەدی ناكەم. ڕژێمی سوریا بە چەشنێك كاری كردووە كە پێدەچێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كە ئێش و ئازاری مرۆیی لە سوریا قبوڵبكات، ڕێژەی ئەو ئێش و ئازارەش لە بەرزبوونەوەدایە و تا زیاتر بەرز بێتەوە ئەوا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پتر پاشەكشە دەكات لە دەستێوەردان كردن. ئەوەی مایەی داخە بۆ سوریەكان پێناچێت ئیرادەیەكی بەهێز لای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەبێت بۆ ئەوەی دەستێوەردان بكات. لەسەرەتای قەیرانەكەدا توركیا پێی وابوو ئەتوانێت سیاغەی قەیرانەكە بكات، بەڵام پێموایە موبالەغەی كرد لەبارەی توانایەوە بۆ كاریگەربوون لەسەر رژێمەكەی ئەسەد. كاتێكیش ئەوە شكستی هێنا، ئەوا هەڵوێستی گۆڕی، بەڵام ئەمە بە چەشنێك نەبوو كە بتوانێت كاریگەری هەبێت لەسەر واقیعەكە، لە ئێستادا توركیا دوودڵە لەوەی بە قووڵی ڕابكێشرێتە نێو شەڕەكەی سوریاوە، بەڵام هەر دەبێت لەو كێشەیەوە تێوەبگلێت پێی خۆش بێت یان نا، لەبەر ئەوەی ڕووبەڕووی كێشەی ئاوارەكان بۆتەوە، هەروەها قەیرانی سوریا كاریگەری هەیە لەسەر كێشەی كوردی وڵاتەكەی، كە بێگومان حكومەتی توركیا هەوڵی چارەسەركردنی ئەدات لە ڕێی خستنەڕووی دەستپێشخەریەوە بۆ پەكەكە، لە كۆتاییدا ئەكرێت بزنسكارە توركەكان یان حكومەتی توركیا هاوكار و یارمەتیدەربن لە سەقامگیركردنی بارودۆخەكەدا، بەڵام لەم ساتەوەختەدا توركیا زۆر شەكەت بووە لەوەی بەرپرسیارێتیگەلێكی زۆر بگرێتە ئەستۆ لەم كێشە قورسەدا)).
هەر سەبارەت بە رۆڵی توركیا لەم قەیرانەدا، پرۆفیسۆر جەلیل رۆشاندڵ لە درێژەی لێدوانەكەی بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەم لایەنە كردەوە و وتی:(توركیا ڕۆڵێكی گەورەتر دەبینێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كە ڕەنگە ئەمە هەڵسەنگاندنێكی زیاد لە پێویستی واقیعەكە بێت. لە هەموو شتێكی دیكە زیاتر توركیا خوازیاری پاراستنی سنورەكانێتی، توركیا سنوری هەیە لەگەڵ ئێران و عێراق و سوریا و وەك دەزانن گرنگترین مەسەلە بۆ هەر وڵاتێك بریتییە لە بوونی ئاشتی و ئاسایش لە وڵاتانی دراوسێدا. هەر ئەمەیە توركەكان سەرسەختن لەبارەیەوە و بۆ ئەوەی دڵنیابن كە ڕووداوەكانی سوریا ناپەڕنەوە بۆ توركیا، یاخود ڕووداوەكانی عێراق مەترسی لەسەر بارودۆخی سوریا دروست ناكەن، یاخود هەر گۆڕانكاریەك لە ئێراندا دژواری بۆ توركیا دروست ناكات. توركیا ڕكابەری ئیسرائیل ناكات و ئیسرائیلیش كاریگەری نییە لەسەر كێشەی گەورەی كورد لە ناوچەدا، ڕەنگە ئیسرائیل هەندێ كاریگەری هەبێت، بەڵام ئەوان خۆشیان ڕووبەڕووی كێشەبوونەتەوە لە هەڵبژاردنەكان و كێ دەبێتە سەرۆكی داهاتووی ئیسرائیل و چ هاوپەیمانێتیەك دروست بكات و ئەو هاوپەیمانێتیانەی ئەو پارتانەی كە لە هەڵبژاردنەكاندا دەنگیانداوە چۆن دەبێت، هەمو ئەمانە بەڵگەی ئەوەیە كە ئیسرائیلیەكان ڕازی نین لە بنیامین نەتنیاهۆ و كارێكی زۆریان كردووە بۆ گۆڕینی پێكهاتەی دەسەڵات، ئەگەرچی بنیامین نەتنیاهۆ هەڵبژێردرێت بۆ ئەوەی حكومەت پێكبهێنێت، ئەوا ڕەنگە زۆر جیاواز بێت لە حكومەتەكەی پێشوو. ئیسرائیل كێشەی زیاتری لەگەڵ بەرەوپێشچوونی توانای ئەتۆمی ئێراندا هەیە، وەك لە كێشەكانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە نێویاندا كێشەی كورد)).