بەغدای ئەمڕۆ مەخلوقێكی ناوازەیەو لەو سەردەمەی خۆی دابڕاوە كە پێشەنگی جوانان و بەردەوام تژە گەشتیاران بوو، ڕۆژانێكیش ئامێزی گەرمی كۆكردنەوەی شاعیران و پەیكەرسازان و پیشەوەرانی خۆرهەڵاتی ناوەند بوو، ئێستا بەغدا لەناو لیستی پیس و پۆخڵترین پایتەختەكانی جیهاندا بە سێیەمین پایتەختی پیس هەژمار كراوە ئەمەش لەهەموو مێژووی عیراقدا بێ وێنەیە، ئەوەی تەنیا ڕۆژێك لەو شارەدا بمێنێتەوە، هێندە قەڵس و بێزار دەبێت، وەك ئەوەی لە بوتڵەغازێكی ژەنگاویدا ئاخنرابێت؛ هەست بە تەنگەنەفەسییەكی خنكێنەر دەكات، لەو ڕاپۆرتەی گۆڤارەكەماندا كە دوو هەفتە لەمەوبەر بە ناوی((ئەقڵیەتی دیكتاتۆری و دەركەوتنەوەی دەوڵەتی دڕندە، گێڕانەوەی پرۆسەی دیموكراتییە بۆ خاڵی سفر)) بڵاوبوویەوە، ئاماژەماندا بەوەی كەعیراقییەكان پاش زیاتر لە 80 ساڵی زستانی سیاسیی دیكتاتۆریەت، بە سەركەوتنی پرۆسەی ئازادكردنی عیراق بەهاری ئازادییان دەستی پێكرد، بەڵام حزبێكی سیاسی وەك دەعوا ئاڕاستەی ئەم بەهارەی پەكخست و پرۆسەی دیموكراتی لێ سڕ كردن، هەروەها ئەم حەزو تاسەی گێڕانەوەی دیكتاتۆریەتە لە لایەن سەرۆك وەزیرانی ئێستای عیراقەوە كە بە ناكارامەیی سیاسەتی ناوخۆیی وڵاتی خستۆتە شپڕێوییەوە، كاریكردۆتە سەر پاشەكشێ پێكردنی ئاستی ئاوەدانی و شارستانیەتی شارەكانی ناوەندو باشووری عیراق و گێڕانەوەیان بۆ خاڵی سفری دیكتاتۆریەتی بەر لە پرۆسەی ڕزگاركردنی ئەم وڵاتە، بە تایبەتیش شاری بەغدا كە وێڕای ئەو بودجە زەبەلاحەی لە ماوەی ئەم 10 ساڵەی دواییدا لە ئەمانەتەكەیەوە بۆی خەرجدەكرێت، كەچی ئاستی بەرەو پێشچوونەكانی زۆر لاوازن، لەم بارەیەوە كازم شەمەری پەرلەمانتاری لیستی عیراقیە بە گوڵانی ڕاگەیاند ((ئەگەر بڕۆینە سەر باخچە و شوێنە سەوزەكان ئەوە تاكو ئەمڕۆیش لەبەغدادا یەك ئەڵتەرناتیڤ بۆ پاركی زەورا نابینیت كە توانای هەبێت خێزانە عێراقییەكان لەخۆبگرێت، هەندێ هۆكار دەكەونە ئۆباڵ و ئەستۆی ئەمانەی بەغداو وەزارەتی رۆشنبیرییەوە، تاكو ئەمڕۆیش كۆنفرانسێك بۆ ئەو مەبەستە ئەنجام نەدراوە یاخود بەرنامەیەكی رۆشنبیری پێشكەش نەكراوە، بۆنموونە لەسەر ئاستی بزاوی شانۆیی، هەر لەساڵی 2003وە تاكو ئەمڕۆمان كەس نەیوێراوە بیر لە نۆژەنكردنەوەی شانۆی رەشید بكاتەوە كە كاتی خۆی یەكێك بوو لە باشترین شانۆكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تەنیا یەك شانۆ لە بەغدا هەیە كە ئەویش شانۆی نیشتمانی-یە، هەموو بۆنەو ئاهەنگەكانی تێدا ساز دەكرێت، لەسەر ئاستی ژێرخانەكانیش، بەهۆی بارانێكەوە كە تەنیا بۆ یەك رۆژ درێژەی كێشا، بەغدا بەتەواوەتی نوقمی ژێر ئاو بوو، ئەی كوانێ تۆڕەكانی ئاوەڕۆ و ئاوەڕۆی قورس؟ ئەو پارانە چییان لێهات كە بۆ ژێرخانەكان خەرجكراون؟ لەسەر ئاستی ئاوی خواردنەوەش، تاكو ئەمڕۆیش چەندین ناوچە هەن كە بەدەستی كەمئاوییەوە دەناڵێنن، لە زۆربەی گەڕەكەكانیدا زبڵ و خاشاك لەسەر شەقامەكانەو زبڵەكان كەڵەكەیان بەسەر یەكترییەوە كردووەو مۆڵخواردون، بڕە پارەیەكی زۆر لە ئەمانەی ئەنجوومەنی وەزیران هەیەو وەزارەتە پێوەندارەكان ئاگاداركراونەتەوە كە هەموو وەزارەتێك هەڵسێت بە جێبەجێكردنی بەشێك لە كارەكان، گەرچی وەزارەتی كارەبا هەڵستاوە بە دانانی ڕووناكی لە شەقامەكانی بەغدا، گڵۆپ و ڕووناكیی بۆ ڕووناككردنەوەی شەقامەكان داناوە، وەزارەتی كارەبا ئەمەی ئەنجامداوە نەك ئەمانەی بەغدا، پێموایە ئەمانەی بەغدا خۆی دوور راگرتووە لە رۆڵی راستەقینەی خۆی و ئەوەیشی تاكو ئەمڕۆ لە بەغدا ئەنجامیداوە تەنانەت ناگاتە رێژەی لە 30%.))



بۆ پاككردنەوەی بەغدا
پلانی ستراتیژی لە ئارادا نییە
سەبارەت بەوەی دەوترێت ئاوڕ لە دواوە نەدرێتەوە تا بەرەو پێشەوە بچین، گرفتەكە لەوەدایە ئێستا سیستمی خزمەتگوزاریی بەغدا وەك ئاوێكی لێڵ و لیخنی لێهاتووەو ئەگەر بیخەیتە هەر شوێنێكەوە شكڵ و شێوەی ئەو شوێنەش دەشێوێنێت، لەم بارەیەوە (ئیحسان عەوادی) ئەندام پەرلەمان لەسەر لیستی دەوڵەتی قانون بە گوڵانی ڕاگەیاند((مەسەلەی خاوێنكردنەوەی بەغدا تاكو ئەم ساتە نادیارەو پلانی ستراتیژی دیار و روونی نییەو نازانرێت حكومەت لەڕووی خاوێنكردنەوەی زبڵ و خاشاكەوە ئەم مەسەلەیە دەداتە كەرتی تایبەت یان نە، یان هەر لە رێگەی حكومەتەوە خاوێنكردنەوە ئەنجامدەرێت، بۆیە ئەمە بۆتە هۆكاری ئەوەی نەتوانرێت پاككردنەوەكە بەباشی بەڕێوە بچێت، بەتایبەتی وەزارەتی شارەوانیی و ئەمانەی بەغدا، بۆیە ئێستا هەموو ئاراستەكان بەوجۆرەن پاككردنەوەی خۆڵ و خاشك بدرێتە كەرتی تایبەت، بەڵام واقیعی ئەمڕۆ ئەوەی سەپاندووە كە ژمارەیەك كۆمپانیای ئاستنزم لە بەغدا كاربكەن، ئاستی ئەدایان باش نییەو پیشەیی نین، لە بەغداو زۆربەی پارێزگاكانی دیكە چەندین ئەزموونی خراپ و ئاست نزممان بینیوە، كەرتی خاوێنكردنەوە كەرتێكی هەستیارەو پێویستی بە كاركردنی بەردەوامە، ئایا حكومەت لەم حاڵەتەدا چی بكات؟ بەرەو ئاڕاستەی كەرتی تایبەت بڕوات و لەهەمان كاتیشدا كاربكات بۆ هاوردەكردنی ئامێرەكانی خاوێنكردنەوە، لەڕاستیدا ئەم ئیزدیواجییەتە بووەتە هۆی لیخن بوونی شارەوانییەكان و لەئاكامیشدا پارەكان بەرەو دوو ئاڕاستەی جیاواز دەڕێژران، تاكو ئەمڕۆیش هیچ ئەنجامێكی ئەووتۆیان لێ نەكەوتەوە، سەبارەت بە ئاوەڕۆش، ئێمە هەموومان لەوە بەئاگاین كە بۆ دروستكردنی سیستمی ئاوەڕۆ پڕۆژە لەئارادایە، لەهەمان كاتیشدا پسپۆران پێداگری لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە پڕۆژەی ئاوەڕۆ سوودی لێ وەرناگیرێت تەنیا پاش كۆتایی هاتنی جێبەجێكردنەكەی پرۆژەكە نەبێت، سیستەمی ئاوەڕۆ وەكو شەقام و جادە نییە، هێڵەكانی ئاوەڕۆ بریتییە لە یەك تۆڕی سەرتاسەری، هەربۆیە سیستەمی ئاوو ئاوەڕۆ سیستەمێكی گشتگیرەو واپێویستە بە ڕێژەی %100 تەواو بێت ئەوكات هاووڵاتیان دەتوانن لێی سوودمەند بن، بەڵام ئەو ڕاستیە هەیە كە لە بەغدا هیچ كەرتێك نییە كارەكانی رێكخرابێت و كێشەكانی بەكۆتاهاتبێت، بۆنموونە كێشەكانی نیشتەجێ و گرفتە پێوەندارەكانی وەكو كێشەی زێدەڕۆییەكان، ئەوانەش رەنگدانەوەی لەسەر ئاوەڕۆو رێگەوبانەكان هەیەو تاد. بۆیە ئەوانە هەموویان چەندین كێشەی تێكهەڵكێشراون لەناو یەك سەبەتەدا، بەهەرحاڵ هەبوونی گەندەڵی و نەبوونی پلاندانانی ستراتیژی و دیدی پیشەیی لە كەرتەكاندا هەیە، بەگشتی كارو هەوڵدان هەیە بەڵام هێشتا بەو ئاستە نییە كە بۆی دەخوازرێت..))

دۆزینەوەی بیانوو
بۆ داپۆشینی شكستی خزمەتگوزارییەكان
ماوەی 10 ساڵە بە گشتی هاووڵاتیانی بەغداو شارەكانی تری ناوەندو خوارووی عیراق دەناڵێنن بە دەست كێشەكانی كارەباو و ئاوی خواردنەوەو پیسبوونی ژینگەو نەبوونی هەموو جۆرە خزمەتگوزارییەكی پێویستی تری ژیارییەوە لەم بارەیەوە ژمارەو ئامارو داتای زۆر هەن كە پێداویستیەكانی دەستنیشان كردون و پارەی پێویستی زۆریش لە پێش دەست هەیە كەچی پرۆژەكان بەرەو پێشەوە ناڕۆن لەم بارەیەوە(كازم شەمەری)وتی((ڕاستە ناوچە زێدەڕۆییەكان شوێنە كراوەكانی بەغدای داگیركردووە بۆنموونە مەعەسكەر ڕەشید پڕە لە ناوچەی تەجاوز، بەڵام بەبێ گاڵتەجاڕی بەڕای من چارەسەرەكە ئەمەیە:هەروەك چۆن لە وڵاتانی پێشكەوتووەوە كەرەسەی خاو و پێداویستیی سەرەكی هاوردە دەكەین، بۆئەوەی تەكانێك بە عێراق بدەین بۆ پێشەوە، پێویستە وەزیران و بەڕێوەبەرانی گشتی و بەڕێوەبەران و خەڵك لە وڵاتانی پێشكەوتووەوە هاوردە بكەین لە ژاپۆن و لە وڵاتانی دیكە كە ئەوان هەڵستن بە دابینكردنی خزمەتگوزارییەكان بۆ بەغدا، ئەگەر وەزیرێكی ژاپۆنی بێنین و گریمان ئەو پلانەی كە دایڕشتبوو شكستی هێنا ئەوە وەكو وەزیرە عێراقییەكان ناكات كە پارە بدزێت و لە وڵات ڕابكات، بەڵكو خۆی دەكوژێت، زۆربەی وەزیرەكانی عێراق هەم فاشیلن و هەم پارەیش دەدزن و رادەكەنە دەرەوەی عێراق، لەكاتێكدا وەزیرێكی ژاپۆنی دێت و پلانەكانی جێبەجێدەكات، ئەگەر سەركەوتوو بوو بەردەوام دەبێ لەكارەكانی و ئەگەریش شكستی هێنا ئەوە خۆی دەكوژێت و تەواو.))
سەبارەت بە ئاوەدانكردنەوەی ژێرخانەكان و كامڵكردنی خزمەتگوزارییەكان (ئیحسان عەوادی) ڕای وایە كە عیراق پێویستی بە پارەیەكی خەیاڵی وەك 400 ملیار دۆلار هەیە، لەو بارەیەوە وتی((تەواوكردنی هەموو كارەكانی خزمەتگوزاریی بەتەواوەتی و بەوئاستەی كە بۆی دەخوازین ئەوە پێویستیی بە 400 ملیار دۆلار هەیەو هەڵبەتە ئەو بڕە پارەیەش لەماوەی ساڵانی داهاتوودا كۆدەكرێتەوە، لەبەرئەوەی مەحاڵە ئەو بڕە پارەیە لەماوەی یەك یان دوو ساڵ كۆبكرێتەوە، بەڵكو پێویستی بە چەندین ساڵ هەیە، بەڵام بەپێی پێوەندییەكانمان و هەروەها بەپێی ئامارەكانمان بۆمان دەركەوتووە كە پڕۆژە گرنگەكانی ئاو و ئاوەڕۆ لە سەنتەرەكانی هەموو پارێزگاكان بە بەغداشەوە – باسی سەنتەری پارێزگاكان دەكەم نەك قەزا و ناحییەكان – لەماوەی 2 تاكو 3 ساڵی داهاتوو ئەنجام دەدرێت، لەكاتێكدا جێبەجێكردنی هەموو خزمەتگوزارییەكان بەشێوەیەكی گشتی ئەوە بێگومان نزیكەی 10 ساڵ دەخایەنێت.))
بێدەنگی خنكێنەر لە ئاست داواكارییەكانی خزمەتگوزارییدا
سەبارەت بە بێدەنگی هاووڵاتیان و نەجووڵانیان لە بەرانبەر نەبوونی خزمەتگوزارییەكان و باشبوونی ڕەوشی نالەباری ئابووری عیراق وێڕای ئەو بودجە زۆرەی دەوڵەت، (كازم شەمەر)ی دەڵێت : (( بەڕاستی شتێك هەیە كە بەلامەوە سەیرە، كاتێك كە هاووڵاتیان دەردەچن و خۆپیشاندان سازدەكەن و داوای باشبوونی رەوشی خزمەتگوزارییەكان دەكەن ئەوە مانای ئەوە ناگەیەنێت كە هاووڵاتیان لەدژی كەسایەتییەكی دیاریكراو دەرچوون، هاووڵاتیان گوزارشت لە مافی خۆیان دەكەن و هیچی تر، خۆپیشاندانیش لە مافەكانی هاووڵاتیانە، خۆپیشاندان و پرۆتستۆ و بەرهەڵستكاری مافێكی دەستووریی هاووڵاتییە، هەربۆیە هاووڵاتیان مافیان هەیە خۆپیشاندان بكەن و داواكاری بەرزبكەنەوە بۆ باشتركردنی خزمەتگوزارییەكان، سەیری میسر بكەن، 6 – 7 مانگ لەمەوپێش محەمەد مورسی سەرۆكایەتیی كۆماری لەدەستگرت، بەڵام كاتێك كە هەندێك لە هێڵەكە لایدا بینیمان هەموو هاووڵاتیان هەڵستان و تاكو ئەمڕۆیش ناڕەزایی و خۆپیشاندان دەكرێت، ئێمە ناڵێین ناڕەزایی لەدژی سەرۆك وەزیران بكرێت یان لەدژی سەرۆك كۆمار یانیش سەرۆك پەرلەمان بەڵكو داواكارین خۆپیشاندان سازبكرێت لەپێناوی مافە رەواكان كە بریتین لە باشتركردنی رەوشی ئابووری و ئاڕاستەكردنی بودجەی دەوڵەت بەرەو خەرجكردنی لەپێناو سوودگەیاندن بە بەرژەوەندییەكانی هاووڵاتیاندا.