سنوورەكانی دوای شەڕی سارد ناتوانن سەروەریی دەوڵەتێك بپارێزن دژی گەلەكەی خۆی بێت
December 20, 2012
راپۆرتەکان
ئەوەی پرۆفیسۆر شاپیرۆ ئاماژەیەكی كورتی پێكرد، ئاماژەیە بۆ ئەو ئیشكالیەتە گەورەیەی هەڵوێستی نێودەوڵەتی بەرامبەر ئەو دەوڵەتانەی كە هەتا ئێستاش بە شێوازی سەردەمانی شەڕی سارد لەناو دەوڵەتەكانیان رەفتار دەكەن، بەڵام وێڕای ئەو بەحەزەر سەیركردنەی پرۆفیسۆر شاپیرۆ هەندێك لە پسپۆرانی دیكە بەجۆرێكی دیكە سەیری مەسەلەكە دەكەن و ئەوان وای دەبینین لەگەڵ ئەوەی هەڵویستە نێودەوڵەتیەكان وەك پێویست نین، بەڵام سەروەریی دەوڵەت مانای سەردەمی شەڕی ساردی نەماوە، لەم چوارچێوەیەدا پرسیارمان لە پرۆفیسۆر ستیوارت پاتریك گەورە تۆژەرەی ئامۆژگای ئەنجوومەنی پەیوەندیەكانی دەرەوە كرد سەبارەت بەوەی ئایا تاچەند سەروەریی تەقلیدی دەوڵەت گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا ستیوارت پاتریك جەختی لەسەر ئەوەكردەوە كە كۆمەڵێك كۆت و بەند بۆ سەروەریی دەوڵەت دانراوە، لەنێوشیاندا ئەوەیە كە نابێت دەوڵەت گەلەكەی خۆی سەركوت بكات، لەمبارەوە وتی: (بەڕای من ئەمڕۆ مەسەلەی سەروەریی دەوڵەت لە سەر ئاستی سیاسەتی نێودەوڵەتی گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە و دەسەڵاتی دەوڵەت سنورداركراوە، بۆ ئەمەش ئاماژەی سیاسەتی تازەی نێودەوڵەتی بەوجۆرەیە كە دەبێت دەوڵەتان پابەندبن بە كۆمەڵێك پرانسیپی تازەی نێودەوڵەتیەوە، لە نێویشیاندا بێگومان ناشێت دەوڵەت گەلەكەی خۆی سەركوت بكات، هەر بۆنموونە ئەو حاڵەتەی كە لە كەیسەكەی لیبیا روویدا، هەروەها ئەو وڵاتانەش دەگرێتەوە كە هەڕەشەی تیرۆریان لەسەرە بەشێوەیەك كە سەروەریی دەوڵەت لەلایەن وڵاتانی دیكەو دەستێوەردانی تێدا دەكرێت، ئەمەش نیشانەی ئەوەیە كە سەروەریی دەوڵەت گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، خۆ ئەگەر لەوڵاتێكدا شەڕی ناوخۆ هەبوو بارەكە پەیوەست بوو بەشەڕی ناوخۆەوە، ئەوا بارودۆخەكە دەگۆڕێت بەپێی شێوازی شەڕە ناوخۆییەكە، هەر بۆ نموونە ئەگەر دەوڵەت بە پێچەوانەی ستاندەری یاسا نێودەوڵەتیەكان بە بیانووی جۆراوجۆر ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجامبدات و هەڕەشە لە هاووڵاتیانی خۆی بكات، ئەوا لەو حاڵەتە شەرعیەتی ئەو حكومەتە دەكەوێتە ژێر گومانەوە و بەرەو دەوڵەتی فاشیل هەنگاو هەڵدەگرێت، بەڵام دیسان سەبارەت بە دەوڵەتی فاشیلیش كۆمەڵێك ئیشكالیەت هەیە، هەندێك دەوڵەت هەن كە پۆلین دەكرێن بە دەوڵەتی فاشیل ئەوە لەسەر بنەمای لاوازیی دامەزراوەكانی ئەو دەوڵەتە و بێ توانایی ئەو دەوڵەتەیە بۆ دابینكردنی خزمەتگوزارییەكان، من ئەم كارەم بە هاوبەشی لەگەڵ خاتوو سۆزان رایس باڵیۆزی ئەمریكا لەنەتەوە یەكگرتووەكان ئەنجامدا، بەڵام بەڕای من دەوڵەت لەو حاڵەتەدا دەبێت بە دەوڵەتێكی فاشیل كاتێك كە حكومەتی ناوەندی شەرعییەتی سیاسیی ناوخۆیی نەمابێت، هەندێك جار دەوڵەت یەكپارچەیی خۆی دەپارێزێت بە رێگەچارەی سەركوتكار، رێگەچارەی سەربازی، بەڵام بەگشتی نەمانی شەرعییەتی سیاسی نیشانەیەكە لەسەرئەوەی كە دەوڵەت لەهەنگاونانە بەرەو بوونی بە دەوڵەتێكی فاشیل، بۆیە لەو جۆرە حاڵەتانەدا، كاتێك كە دەوڵەت رەتیدەكاتەوە دیالۆگ بگرێتەبەر و رازی نەبێت بەشێوازێكی ئاشتییانە دانوستان بكات، ئەوە ئەوكات بێگومان هەست و ورەی كەمینەكان دەورژێت و لەئاكامیشدا چەك لەدژی حكومەت هەڵدەگرن و ئەو شتەیش لەكۆتاییدا هەڕەشەیە لەسەر دەوڵەت كە ببێت بە دەوڵەتێكی فاشیل. بەڵام كێشەیەك لێرەدا هەیە ئەویش ئەوەیە كە دەوڵەتانی ئەندام لە نەتەوە یەكگرتووەكان پێوەری دیكە دادەنێن بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو جۆرە دەوڵەتانە، بۆنموونە ئەوەی ئەمڕۆ لە كەیسی سوریا دەبینین نموونەیەكی بەرچاوە و ئەو بارودۆخەیە كە تیایدا وادەخوازێت بانگەشە بكەین بۆ دەستێوەردانی مرۆیی هاوشێوە لەگەڵ كەیسەكەی لیبیا، بەڵام لە كەیسەكەی سوریا-دا دەبینین ژمارەیەك لە ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایش بەتایبەتی ئەندامە دیارەكان و بەتایبەتیش روسیا و چین زۆر دوودڵن لە دەستێوەردان و هۆكاری ئەوەیش لەلایەنێكەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئەو وڵاتانەیش كەمینە و گرووپی جیاواز لە وڵاتەكانیاندا هەیە و نایانەوێ پێوەرێكی نێودەوڵەتی نوێ بێتەكایەوە لەبارەی دەستێوەردان لە كاروبارە ناوخۆییەكانی وڵاتان، چونكە لەوە دەترسن دوایی ئەو پرەنسیپانە ئەوانیش بگرێتەوە و لەسەر ئەوانیش پیادەبكرێتەوە، ئاشكرایە پرەنسیپی دەستێوەرنەدان پرەنسیپێكی زۆر بەهێزە لەنێو بیروبۆچوونەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و هەروەها ئەوەیش یەكێكە لە پرەنسیپە سەرەكییەكانی پاكتی نەتەوە یەكگرتووەكانە، بەڵام وێڕای ئەوەش ئەگەر بەدیوێكی گەشبینی سەیری ئاراستەی سیاسەتی نێودەوڵەتی بكەین، ئەوا ئەو ئاراستەیە ئاشكرایە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەڕوویەكی پراكتیكییەوە، لە زۆربەی كەیسەكاندا ئەولەوییەتی بەوە داوە كە حكومڕانیی باش و دیموكراسییەت بەبێ گرتنەبەری رێگەچارەی سەربازی بێتەدی، لەبەرئەوەی یەكێك لە كێشەكانی دەستێوەردانی سەربازی ئەوەیە كە زۆر ئاكامی چاوەڕوان نەكراوی لێ دەكەوێتەوە و هەندێك جار دەبێتەهۆی ئەوەی كارئەكتەری زۆر رادیكال بگەنە دەسەڵات بەشێوەیەك كە هەڵگری پرەنسیپی دیموكراسی نەبن، هاوكات دەستێوەردانی سەربازی تێچوونێكی زۆر زۆری دەوێ، هەروەها بونیادنانی دامەزراوەی دیموكراسی لەڕێگەی دەستێوەردانی دەرەكی كارێكی ئەستەمە، هەربۆیە پێویستە رێگەچارەی دیكە بگیرێتەبەر بۆ حكومەتەكان بۆئەوەی كاربكەن و خۆڕسكانە و لەناو خۆیاندا كاربكەن بۆ پەرەپێدانی دامەزراوەی دیموكراسی نەك سەپاندنی لەلایەن هێزێكی دەرەكی، كۆریای باكوور كە رەتیكردەوە بە هێز دیموكراسییەت بچەسپێت نموونەیەكە لەسەر ئەوەی كە سەپاندنی دیموكراسییەت بە زەبری چەك شتێكی زۆر مەترسیدارە و باجێكی قورسی لێ دەكەوێتەوە.)).
شەرعیەتی دەوڵەت و
پەیوەندی بەدیموكراسیەوە
لەدوای نەمانی جووت جەمسەری شەرعیەتی دەوڵەت هێندەی بەندە بەشێوازی حكومڕانی هێندە بەند نییە بەوی ئەو دەوڵەتە تاچەند دەتوانێت بەزەبری هێز خۆی بهێڵێتەوە، سلۆبۆدان میلۆسۆڤیچ زۆر هەوڵیدا كە بەزەبری هێز و ژینۆساید یوگسلافیا بەیەكگرتوویی پێكەوە بهێڵێتەوە، بەڵام سەرەنجام نەك هەر یوگسلافیا بە یەكگرتوویی نەمایەوە، بەڵكو خۆشی وەك تاوانباری جەنگ لە لاهایی دادگایی كرا، سەبارەت بە شەرعیەتی دەوڵەت و پەیوەندی بەشێوازی حكومڕانییەوە، پرۆفیسۆر دیڤید لاك ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی سانتیاگۆ لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە لەدوای شەڕی سارد شەرعیەتی دەوڵەت بەندە بە ئاستی دیموكراتیەوە و دەوڵەتێك كە نەتوانێت كێشەكانی خۆی چارەسەر بكات و لەو وڵاتەدا شەڕی ناوخۆ هەبێت مانای ئەوەیە ئەو دەوڵەتە شەرعیەتی نێودەوڵەتی لەدەستداوە و لەمبارەوە وتی: (لە ڕاستیدا شەرعیەت تەنیا سەرچاوەیەكی نییە، یەكێك لە تەحەددیەكانی ڕۆژگاری دوای شەڕی سارد بریتییە لە پێناسەكردنێكی وردی شەرعیەت لە پەیوەندیدا بە دیموكراسیەوە. گومانی تێدانییە بوونی شەڕی ناوخۆ بە مانای ئەوە دێت كە حكومەت شەرعیەتی لە نێو بەشێكی گەورەی دانیشتوانەكەیدا لە دەستداوە. ڕواڵەتێكی ڕوون لە ئارادانییە كە شەرعیەتی حكومەت ڕووبەڕووی تەحەددا بۆتەوە كاتێك توندوتیژی بەكار دەهێنرێت بە ئامانجی جیابوونەوە یاخود ڕووخاندنی ئەو حكومەتەی لە ئارادایە. كەواتە هەر كاتێك شەڕی ناوخۆ لە ئارادابوو، ئەوا شەرعیەتی حكومەت دەكەوێتە ژێر گومانەوە. پرسیاری دواتر ئەوەیە ئایا حكومەت ئەتوانێت چی بكات بۆ ئەوەی شەرعیەت بەدەست بهێنێتەوە لەو هەل و مەرجانەدا، تەنانەت سەركەوتن لە شەڕە ناوخۆییەكەشدا گومان دەخاتە سەر شەرعیەتەكەی، چونكە ئەمە بە مانای سەركەوتنی حكومەتە لە سەپاندنی ئیرادەی خۆیدا بەسەر خەڵكدا، نەك بە مانای ئەوەی خەڵك وەك حكومەتێكی شەرعی لێی بڕوانن. هەربۆیە ئەو حكومەتەی نوێنەرایەتی نوخبەیەكی كەمینە دەكات، تەنیا ئەتوانێت لە ڕێی زۆرەملێ و ناچاركردنەوە حكومڕانی بكات، واتە ئەگەر ئەو حكومەتانە سیاسەتێك پیادە نەكەن كە لە بەرژەوەندی خەڵكدا بێت، یاخود لەلایەن خەڵكەوە پشتیوانیان لێنەكرێت و وەك حكومەتێكی شەرعی لێیان نەڕوانرێت، جگە لە حكومڕانیكردن لە ڕێی زەبر و زەنگەوە و جگە لە دامەزراندنی ڕژێمێك لەسەر زەمینەیەكی سەربازی- هەروەك ئێوە ئاماژەی پێدەكەن-چارەیەكی دیكەیان نییە، بەڵام ئایا ئەمە سەردەكێشێت بۆ دەوڵەتێكی شكستخوارد، مەرج نییە، چونكە هەندێ حكومەت هەبووە كە ماوەیەكی دوورودرێژ حكومڕانیان كردووە لە ڕێی بەكارهێنانی هێزەوە دژی خەڵكەكەی، سەددام حوسێن نمونەیەكی ڕوونە لەم ڕووەوە، ڕەنگە ڕژێمێكی شەرعی نەبێت و لەلایەن خەڵكەوە پشتیوانی لێنەكرێت، ئەوا حكومەت ئەتوانێت درێژە بە حكومڕانییەكەی بدات، بەڵام لە ڕێی بەكارهێنانی هێزەوە دژی خەڵكەكەی، ئەمە حاڵەتێكە ئێمە كاری بۆ ناكەین، بەڵام مەرج نییە سەربكێشێت بۆ دەوڵەتێكی شكستخواردو. هەربۆیە ڕەنگە باشتر بێت بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كە پێش ئەوەی دەوڵەتەكە بە ڕاستی شكست بهێنێت هەوڵبدات هاوكار بێت لە باشتركردنی بارودۆخی ئەم وڵاتە)).
ئەوەی پرۆفیسۆر دایڤید لاك سەبارەت بە دەوڵەت و شەرعیەتی نێودەوڵەتی ئاماژەی پێكرد، پێویستە بەشێوەی پراكتیكی هەڵوێستی لەبارەوە بگیرێتە بەر پێش ئەوەی بگاتە ئەو ئاستەی نەتوانرێت چارەسەر بكرێت، سەبارەت بەم لایەنە و بەتایبەتی لەو دەوڵەتانەی پەنادەبرێت بۆ چارەسەری كێشە ناوخۆییەكان بەرێگەی سەربازی، پرسیارمان لە پرۆفیسۆر مارك سیمۆن ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی باولین گرین ستەیت كرد و سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: (بەڕای من ئەو دەوڵەتانەی كە نەتەوە جیاوازەكانی وڵاتەكانیان سەركوت دەكەن هەمیشە پەنا بۆ توندوتیژی دەبەن لەبەرئەوەی هێزەكەیان لە توندوتیژییە، ئەوان شەرعییەتیان نییە هەربۆیەیش توندوتیژی دەگرنەبەر، بەڕای من رێگەچارەیەك بۆ كەمینەكان بۆئەوەی بتوانن شكست بەو رژێمانە بێنن بریتییە لە گرتنەبەری تەكتیكی ناتوندوتیژ، بۆنموونە شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی لەگەڵ دەیان شۆڕشی دیكەی ناتوندوتیژ هەر لەساڵی 1989وە لە وڵاتانی ئەوروپای رۆژهەڵات تا شۆڕشەكانی دیكە لە وڵاتانی یەكێتی سۆڤێتی جاران، لەبەرئەوەی شەرعییەتی حكومەت پەیوەستە بە هەردووك لە پشتگیریی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی هەربۆیە ناتوندوتیژی باشترین رێگەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی، تەكتیكی ناتوندوتیژ ئازایەتییەكی زۆری دەوێ و لەئەنجامەكەیدا خەڵكێكی كەمتر دەكوژرێ و لەكۆتاییشدا سەركەوتوو دەبێت. هەروەها من لەگەڵ ئەو بۆچوونە هاوڕام و پێموایە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چانسێكی ئاستنزمی لەپێشە لەڕووی رێگەگرتن لە بەفاشیلبوونی دەوڵەتەكان بەتایبەتی كاتێك كە ئەو وڵاتانە شەڕی ناوخۆییان تێدا هەبێت، بەڕای من باشترین رێگە لەمڕووەوە بریتییە لە، یەكەم: دابین نەكردنی چەك بۆ ئەو وڵاتانەی كە هاووڵاتیانی خۆیان دەچەوسێننەوە، دووەم: هەروەها چەكیش نەدرێتە ئەو لایەنانەی پەنایان بۆ شەڕ بردووە، لەبەرئەوەی زۆرجار هۆكاری فەشەلبوونی دەوڵەت بۆئەوە دەگەڕێتەوە كە لە وڵاتانی پاش جەنگ و وڵاتانی پاش شەڕی ناوخۆییدا توانا و ژێرخانەكانی حكومەت رووخاوە و، كە شەڕی ناوخۆش هەڵگیرسا حكومەتێكی كارا پێك ناهێندرێت، هەربۆیە من لێرەدا دووبارە جەختدەكەمە سەر گرتنەبەری رێوشوێنی ناتوندوتیژ، پێویستە ئابڵۆقە لەسەر چەك دابنرێت و بانگەشە بكرێت بۆ گرتنەبەری بزاوی ناتوندوتیژ و چارەسەری كێشەكان بە رێگەی دیالۆگ و وتووێژ)).
چارەسەركردنی كێشەكان
بەرێگەی دیالۆگ و وتووێژ
بۆ بارودۆخی ئێستای عێراق كە هەموو چاودێران و پسپۆران راشكاوانە جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە هۆكاری تەنگژەكانی نێوان هەرێم و بەغدا، دەگەڕێتەوە بۆ هەنگاوەكانی ئەم دواییەی سەرۆك وەزیران، ئەوا هەر كاتێك ناوەند دەستبەرداری هەڕەشە و ئۆپەراسیۆنی سەربازی بووبێت، لە بەرامبەردا هەرێمی كوردستان ئامادەباشی دەربڕیووە بۆ ئەوەی كێشەكان بە دیالۆگ چارەسەر بكرێن، هەروەك چۆن ماوەیەك بەر لە ئێستا و پاش هاتنی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان، بەڕێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان فەرمانیدا كە شاندە سەربازییەكان بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخەكە كۆببنەوە، ئەمجارەش لەسەر داوای سەرۆك كۆمار وا جارێكی دیكە سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئامادەباشی بۆ كۆبوونەوەی شاندە سەربازییەكان و هێوربوونەوەی بارودۆخەكە دەربڕیووە، سەبارەت بەم لایەنە حەسەن جیهاد ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە لیستی هاوپەیمانی كوردستانی سەبارەت بەم هەنگاوە لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە لە سەر داوای سەرۆك كۆمار هەڵمەتی راگەیاندن راگیراوە و هەرێمی كوردستانیش دەخوازێت وتووێژەكان بەجۆرێك دەست پێبكەنەوە كە جارێكی دیكە تەنگژەی لەو جۆرە سەرهەڵنەداتەوە و لەمبارەوە وتی: (یەكەم ئەو بەیاننامەیەی كە لە سەرۆكایەتی كۆمارەو دەرچوو بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخەكە و راگرتنی هەڵمەتەكانی راگەیاندن لە دژی یەكتری، ئەمە تا راددەیەك لە رووی راگەیاندنەوە بارودۆخەكەی هێور كردووەتەوە، دووەم بۆ ئەوەی كە گفتوگۆكان دەست پێبكاتەوە، لە بەیاننامەكەی سەرۆكایەتی هەرێم دەڵێ ئێمە لەگەڵ هێوركردنەوەین، بەڵام لە هەمان كاتدا لەگەڵ گفتوگۆیەكی ورد و دوورودرێژین كە مەسەلەكە ئەمانە دەخوازێ بەتایبەتی لەلایەنی هونەرییەوە كە پێویستی بە گفتوگۆی زۆر هەیە بۆ ئەوەی بارودۆخێك بخوڵقێنرێ كە جارێكی تر كارێكی وەك ئەوەی ئەم جارە هاتە ئاراوە نەیەتە ئاراوه و زەمینەیەك ساز بكرێ بۆ ئەمە، بەڵام خەڵك زۆر گەشبین نییە كە بڵێ یەكسەر بارودۆخەكە چاك بكرێتەوە، دەكرێ بە هێواشی گفتوگۆیەكی جددی بكرێت بۆ ئەوەی شتەكان بچەسپێنرێن. هەروەها لەبەیاننامەكەی سەرۆكایەتی هەرێمدا هاتووە كە ئێمە هیچ كاتێك لەگەڵ ئەوە نەبووین بارودۆخە ئاڵۆزتر بكرێت، بەڵام راكێشراوین بۆ ناو ئەم بارودۆخە نەویستراوە و بەگوێرەی توانا بەم شێوەیە مامەڵەی لەگەڵ بارودۆخەكە كردووە، بەڵام ناتوانی بڵێی لایەنی دووەمیش بەم شێوەیە پابەند دەبێت، بۆیە با ئێمە زیاتر لەگەڵ هێور كردنەوە بین، بەڵام ئەگەر نەكرا ئەمە مەسەلەیەكی ترە)).
بەهەرحاڵ ئەگەر كێشەكان بە دیالۆگ چارەسەر بكرێن، رێگەی دوور نزیك دەبێتەوە و عێراقیش لە كارەسات دوور دەكەوێتەوە، بەڵام ئەوەی بۆتە خاڵی بەهێزی هەرێمی كوردستان لەم پرسەدا ئەوەیە سەرۆكی هەرێمی كوردستان توانی یەكڕیزی نێوان پێكهاتەكانی كوردستان بپارێزێت، سەبارەت بەم لایەنە بەڕێز بەڵێن عەبدوڵڵا سكرتێری حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە لەسەر ئەم پرسە هەڵوەستەی كردو وتی: (سەبارەت بە سیاسەتی هەرێمی كوردستان بەگشتی و بەتێكڕای ئەو كۆبوونەوانەی كە ئێمە سەرجەم لایەنە سیاسییەكان لەگەڵ جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەشداربووینە، بەتەئكید هیچ كاتێك هەرێمی كوردستان لەگەڵ توند و گرژی و هێرشی راگەیاندن نەبووە، بەڵكو لەگەڵ چارەسەری كێشەكان بووە بە دیالۆگ و دانیشتن، بەڵام ئەوەی كە كراوە بەداخەوە لە بەغداوە بووە و لەبەغداوە گێچەڵ بە هەرێمی كوردستان كراوە و هەر لە بەغداوە تۆمەتی ناڕەوا بۆ هەرێمی كوردستان هەڵبەستراوە، هاوكات ئەوان هێزو لەشكركێشیان دەست پێكردووە، بە هیچ شێوەیەك هەرێمی كوردستان لەم بابەت و كار و كێشانە بەشدارو دەستپێشخەری نەكردووە، بەڵكو بەپێچەوانەوە هەرێمی كوردستان پابەند بە دەستوور بووە و هەموو كات دەستووری بۆ هەموو كێشەو چارەسەرەكان هێناوەتەوە پێش و لە كێشەكاندا رێزی لە دەستوور گرتووە، لەگەڵ ئەوەش كە بەغدا لە كێشەكاندا دەست پێشخەربووینە، بەڵام ئێمە بۆ رێزلێگرتن لەو داوایەی بەڕێز مام جەلال سەرۆك كۆماری عێراق ئەوە هەرێمی كوردستان هەڵمەتی راگەیاندنی خۆی راگرتووە و ئێمە پێمان كارێكی باشە بە مەرجێك ئەوانیش پابەندبن و پاشەكشە بكەن لەو سیاسەتە ناڕەوایەی كە بەرامبەر هەرێمی كوردستان دەستیان پێكردووە)).
سەبارەت بەوەشی كە لە بەیاننامەكەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان هاتووە بەوەی ئاكامی وتووێژەكان دەبێت لەلایەن پەرلەمان و هێزە سیاسییەكانی كوردستانەوە پەسەند بكرێت، سكرتێری حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان لە درێژەی لێدوانەكەیدا وتی: (بە تەئكید لە كۆبوونەوەی رابردووش وا بڕیار دراوە كە هەر بڕیارێك وەربگیرێت دوا بڕیار دەگەڕێتەوە بۆ لایەنە سیاسییەكانی كوردستان و پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، چونكە ئیتر بە هیچ شێوەیەك ئێمە رازی نابین كە كێشەكان بە نیوەچڵی و نا تەواوی و بەپینەوپەڕۆ چارەسەر بكرێت، بەڵكو دەبێت كێشەكان بە تەواوی و یەكجارەكی یەكلا بكرێتەوە و ئومید دەكەین كە بەغدا پابەندبێت و وەڵامی ئەو پرسە دەستووریانە بداتەوە كە دەبێت پێش هەموو خەڵك حكومەتی عێراق پابەندی بێت و بۆیە ئەو مەسەلەیە كە باس دەكرێت بە تەئكید هەر شتێكی تازە بێتە پێش ئەوە لایەنە كوردستانییەكان دواجار لە تەك جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و پەرلەمانی هەرێم بڕیاری یەكلاكەرەوە دەدەن.))
هەر سەبارەت بەڕای لایەنە سیاسیەكانی كوردستان لەسەر ئەم پرسە بەڕێز سالم تۆما ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە لیستی رافدەین، لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوەكردەوە، هەر رێككەوتنێك لەگەل بەغدا بكرێت گرنگە بەدواداچوون بۆ جێبەجێكردنی بكرێت و ناكرێت رێككەوتن بكرێت و جێبەجێ نەكرێت، بۆ ئەمەش بەمجۆرە پێشنیاری خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو: (هەر رێككەوتنێك بكرێت پێویستە بەدواداچوون بۆ جێبەجێكردنی بكرێت من پێشنیار دەكەم، یەكەم هەوڵی زۆر چڕو جددی بۆ بەدواداچوونی پاكێچەكان بدرێت، دووەم هیوادارم رێككەوتنەكان زوو جێبەجێ بكرێت و سوپاسی هەوڵی بەڕێز سەرۆك كۆمار و لایەنە سیاسییەكان دەكەین و خۆشم بەشێك بووم لەو شاندە سیاسیەی كە پێش جەژن چووینە بەغدا و بارودۆخەكە واهات كە نەمانتوانی بەدواداچوون بكەین، دەنا ئەو كاتەش دەستمان بە گفتوگۆ كرد و ئەو بەستەڵەكەی هەبوو تواوە و بارودۆخێكی وا دروستكرا كە دانووساندن ئەنجام بدرێت و ئێستاكە هیوادارم گشت لایەنەكان پابەندبن بە راگرتنی هێرشی راگەیاندن و دروستكردنی پردی كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و ئابووری نێوان نەتەوەكان و پێكهاتەكانی عێراق چ لەنێوان خوارەوەو ناوەڕاست و هەرێمی كوردستان چ لە نێوان لایەنە سیاسییەكان بە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەوە چ بە گشت لایەنە سیاسییەكانی دیكە و پابەندبن و هەوڵ و تەقەڵای خۆیان بدەن بۆ ئەوەی كێشەكان چارەسەر بكرێن، هەروەها بەشداری پێكردنی لایەنە سیاسیەكان بەتایبەتی ئەوانەی نوێنەرایەتیان لە پەرلەمانی كوردستان هەیە وەكو نوێنەرانی خەڵكی كوردستان ئەوە بەشداری پێكردنیان لە بڕیاردان واتە بەشداریكردنە لە بەرپرسیاریەتی ئەو بڕیارەی دەیدەن، چونكە لەكاتێكدا لایەنەكان لە بڕیاردان بەشداربوون ئەوە دەبێت بەش و بەرپرسیاریەتی خۆشیان هەبێت و لەئەستۆی بگرن و نابێت لە بەرپرسیاریەتی رابكەن و دەبێت ئەو بڕیارانەی دەدرێت هەوڵی جددی بۆ بدەن كە جێبەجێش بكرێت)).
ئەوەی لایەنی كوردستانی هەڵوەستەی لەسەر دەكات جێبەجێكردنی ئەو رێككەوتنانەیە كە ئیمزا دەكرێت، ئەوەشی كە لە ئێستا لە هەموو مەسەلەیەك گرنگترە ئەو یەكڕیزی و یەكهەڵوێستیەی هێز و لایەنە سیاسییەكانی كوردستانە كە بواری مانۆڕ و خۆدزینەوەی بۆ بەرامبەر كەمكردۆتەوە، سەبارەت بەم لایەنە مەحما خەلیل پەرلەمانتاری عێراق لە لیستی هاوپەیمانی كوردستانی بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو وتی: (ئێمە لەگەڵ ئەوەین شەڕی راگەیاندن لە نێوان هەولێر و بەغدا بوەستێت، هەرچەندە هەرێمی كوردستان دەستی بەم شەڕە نەكرد، بەڵكو بەغدا دەستی بەم شەڕە كرد و دەیانویست شكستەكانیان لە بواری خزمەتگوزاری و دابینكردنی پێداویستییەكانی هاووڵاتیان بشارنەوە، ئێمە دەمانەوێ قسەكان بكرێن بەكردار لەسەر ئەرزی واقع نەك بارودۆخەكە بقۆزرێتەوە، یەكێك لە ئامانجەكانمان كشانەوەی هێزی دیجلەیە لەو ناوچانەی بڵاوەیان پێكراوە، چونكە هێزی دیجلە نە دەستوورییە نە یاساییه بۆ ئەوەی بەسەر پێكهاتەی كوردی بسەپێنرێت، هەروەها سەبارەت بەو ناوچانەی ماددەی 140 دەیانگرێتەوە بەپێی یاسای 2009 لیژنەی هەماهەنگی و راوێژ هەیە و هەرچی هێزی ئەمنی و سەربازی لەم ناوچانە جوڵەیان پێ بكرێت پێویستە بە راوێژ و هەماهەنگی بێت لەنێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا بێت. ئێستاش وەك بەڕێز سەرۆك كۆمار رایگەیاند كەشوهەوایەكی ئیجابی لە ئارادایە و لیژنەكانی هەماهەنگی و لیژنە سەربازییەكان بوونیان هەیە، ئێستا چاوەڕێی بڕیارەكانی پەرلەمانی كوردستان و كۆبوونەوەی هێز و لایەنە كوردستانییەكان دەكەین، و ئایا جەنابی سەرۆكی كوردستان وەك مەرجەع چ بڕیارێك دەدات، چونكە تەنیا گوێ لە قسەكانی مالیكی ناگرین و پێویستمان بە كردارە لەسەر ئەرزی واقع، سیاسەت و ئامانجەكانی هەرێمی كوردستان چیتر قبوڵی ئەوە ناكەن رووداوی لەم جۆرە دووبارە ببێتەوە، هەرێمی كوردستان پابەندە بە خوڵقاندنی كەشوهەوایەكی ئیجابی بۆ ئەوەی هەنگاو بنرێت بۆ جێبەجێكردنی چەند رێككەوتننامەی گرنگ لە عێراق وەكو دادگای ئیتیحادی و بودجە و یاسای نەوت و گاز، ئەم یاسایانە پێویستە جێبەجێ بكرێن بۆ خەڵكی عێراق نەك بۆموزایەدە كردن)).
