ئەو خۆپیشاندانانەی لەوەتەی شازدەی ئەم مانگە خەرتوومی گرتۆتەوە،وەك ناڕەزاییەك بەرامبەر بەرزبوونەوەی نرخی كاڵاو شتومەك و لابردنی پشتیوانی لە سووتەمەنی كە لە هەینی رابردوودا كە لەژێر دروشمی(كاسە لێستنەوە) سازكرا،بەشێوەیەك فراوان بوو تەنانەت قوتابیانی زانكۆشی گرتەوە كە هەر خۆیان هەڵیانگیرساندبوو،دواتر سەرجەم ناوچەو شارەكان و ویلایەتەكانی دیكەی سۆدانی گرتەوە،ئەم خۆپیشاندانانە بەربەستی ترس وبێدەنگی شكاند و چەندین بنەماو دیمەنی سیاسی سۆدانی هەژاند،كە دابەشبوونێكی لە هاوكێشەكە هێنایە ئاراوە لەنێوان حزبی فەرمانڕەوا كە پشت بە هێزەكەی دەبەستێت و گوێ بەكەس نادات و تەحەددای ئۆپۆزسیۆن دەكات ئەگەر بڕژێنە سەر شەقامەكانیش كە مەبەست ئەوە بێت دەسەڵاتەكەیان لە چنگ دەربهێنن و لەنێوان ئەو حزبە بەرهەڵستكارانەی كە تاراددەیەكی زۆر توانایان لاواز بووە وكاریگەرییان لەدەستداوە،بۆیە خەڵكەكە دوای ئەوەی رق و كینەیان گەیشتە ئەو رادەیەی كە جام پڕبوو لێی دەڕژێت بە تایبەتی ئەوەی كە پەیوەستە بە شوێنەواری سیاسەتی ئابووری،كە ماوەیەكی زۆر بەدەستییەوە دەناڵێنن،تا كار گەیشتە ئەوەی دروشمی(میللەت دەیەوێت رژێم بڕووخێت)وەك ئیلهام وەرگرتن لەشۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی،وێرای سوود وەرگرتن لە كلتووری شۆڕشگێڕیی سۆدان كە نموونەیەكی زیندووی شۆڕشگێڕیی بوو لە ناوچەی عەرەبی و كیشوەری ئەفریقیا،چونكە لەو وڵاتانەدا دوو راپەڕینی گەورە روویاندا یەكەمیان لە ئوكتۆبەری ساڵی 1964 و ئەوەی دیكەشیان لە ئەپریلی ساڵی 1985، كە هەردوو سەرۆكی پێشووتری ئیبراهیم عەببود و جەعفەر نومێری رووخاند،دەزگا ئەمنییەكانی سودان بە توندی و بەزەبری هێز بەرەنگاری ئەو خۆپیشاندانانە بوونەوە،تێیدا گوللەی پلاستیك و گوللەی راستییان بەكار هێنا،وێڕای هەڵمەتێكی فراوانی رەشبگیریی لە نێوان خۆپیشاندەران و لێدان و ئازاردانیان لە پاڵ ئەمەشدا چەندین رۆژنامەیان داخست و، تەنانەت هەروەكو شایەدحاڵەكان دەڵێن هێزێك بە جلی مەدەنییەوە دەركەوتن كە بەزمانی سووریەكان پێیان دەڵێن(شەبیحە)،گەلی سۆدانیش بەدەر نییە لەوەی كە لە ناوچەی عەرەبی روودەدات،چونكە ئەو گەلە هەر لە بنەڕەتدا سیمای شۆڕشگێڕی پێوە دیاربووەو پارێزگاریشی لە رەسەنایەتی ئەفریقیانەی خۆی كردووە،ئەمڕۆش هاووڵاتیانی سۆدانی لە نزیكەوە ئاگاداری هەواڵەكانی شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبین هەر لە تونسەوە بۆ میسر دواتر بۆ لیبیا و یەمەن و بەحرەین و سوریا،زۆر كەسیش لە سۆدان دەپرسن كەی رەشەبای گۆڕانكاریی وڵاتەكەیان دەگرێتەوە،كە سروشت و هەلو مەرجی جیاوازتر نییە لە وڵاتانی دیكەی بەهاری عەرەبی،زۆرینەی خەڵكی سۆدانیش پەرۆشی گۆڕینن و دەیانەوێت ئەو بارودۆخەی ئێستا چاك بكرێت كە رووی لە هەڵدێرە،تەنانەت دوای جودا بوونەوەی باشوور خەریكە سۆدان بە یەكجاری بچووك دەبێتەوە،كە دەرئەنجام 75%ی داهاتی پترۆل ودراوی قورسی لەدەستداوە،هاوكات دابەزینی نرخی جونەیهی سۆدانی و رێژەی هەڵاوسانیش گەیشتە48% بەڵام ئەوانەی داوای گۆڕین دەكەن راوبۆچوونیان جیاوازە،هەیانە گرەو دەكەن لەسەر گۆڕین لەناو دەسەڵات یان لە بزووتنەوەی ئیسلامی كە فەرمانڕەواكان سەر بە ئەون،هەندێكیشیان گرەو دەكەن لەسەر ئەنجامدانی كودەتا لەنێو گرووپی فەرمانڕەوا،بەڵام هەشیانە گرەو لەسەر ئەنجامدانی چاكسازی دەكەن لە نێو حوكمدا.
گۆڕەپانی ئیسلامی لە سۆدان بەم دواییە نزیكەی (5)یاداشتی لە ئیسلامییەكانەوە بۆ چاكسازیی دەسەڵات بەخۆیەوە بینی،كە زمانی یاداشتەكان جیاوازییان هەبوو لە نێوان توندی و نەرمی،هەروەها لە نێوان رێكاری ئاسان و گۆڕانكاریی رادیكالی كە بەڕای هەندێكیان زۆر پێویستە،ئەگەر شێوەی ئەو یاداشتانە هەرچۆنێك بن ئەوا ئەو راستییە دەردەخات كە ترسێك لە ئارادایە سەبارەت بە رزگاركردنی كەشتی حوكمی ئیسلامی یان سۆدان،كە ئەمڕۆ بەدەست گرفت و كێشەوە دەناڵێنێت،هەندێ كەس ترسێكی زۆری لە گۆڕیندا هەیە بەشێوەیەك كە رەنگە دوای رووخانی رژێم ئاژاوەو پاشاگەردانییەكی بێ سەروبەر ئەو وڵاتە بگرێتەوە بە جۆرێك چەك و میلیشیا تەشەنە بكات،لەگەڵ ئەگەری بەرگرییەكی زۆری رژێمی ئێستا كە لە ساڵی 1989-وە حوكمی وڵات دەكات،بۆیە پێیان وایە كە ئەم گۆڕینە هەرگیز وەك بەهاری عەرەبی نابێت لەسۆدان، رەنگە وەك پاییزێك بێت رەشەباو زریانێكی ئەوتۆی لەگەڵدابێت لە كۆتاییدا زیانی لە قازانجی زیاتر بێت.
ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزاییانەی قوتابیان و لاوان كە خەرتوم و شارو ویلایەتەكانی گرتەوە بەربەستی ترسیان لە رێكخستن و دەزگا ئەمنییەكان هەرەس پێهێنا،تەنانەت ئەو خۆپیشاندەرانە توانییان بەستەڵەكی بێدەنگی لە نێو حزبی بەرهەڵستكاریشدا بشكێنن،بۆیە هیچ رۆژێك تێناپەڕێت كە خۆپیشاندان یان ناڕەزایی لە سۆدان روو نەدات، ئەم وڵاتە هەر لەرۆژی نۆی ئەیلولی یۆلیۆی رابردووەوە هەڵكشان بە خۆیەوە دەبینێت،ئەو رۆژەی كە بە فەرمی باشوور جیابووەوەو سەربەخۆیی راگەیاند،لە هەمان كاتیشدا شەڕ لە زۆر بەرەدا سەریهەڵدا،لە باشووری كردەفان و نیلی شین،وێڕای بەردەوامی گرژیی بارودۆخ لە دارفۆر، هاوكات هەڕەشەی ئەوەش لەئارادایە شەڕ لە گەڵ دەوڵەتی باشووریش سەرهەڵبداتەوە،ئەو ناڕەزاییانەش بە فیتی حزب و هێزە سیاسییەكان یان سەركردەی یاخیبوو نەبووە،بەقەد ئەوەی كە دەرئەنجامی برسێتی و بڵاوبوونەوەی هەژاری و گرانی و بەرزبوونەوەی لەرادەبەدەری نرخی شتومەك و كاڵایە لە پاڵ بڵاوبوونەوەی گەندەڵی و بێكاری و جیاوازی رەهای كەسانێك كە پارەو سامانێكی زۆریان هەیە لەگەڵ ئەوانەی نەبوون و نان نییە بیخۆن،ئەمە لە كاتێكدایە كە حزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی سۆدان رێككەوتوون لەسەر رووخانی رژێم،دكتۆر بەشیر ئادەم رەحمەتولڵا بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوە لە حزبی كۆنگرەی میللی بەرهەڵستكار بە(گوڵان)ی گوت: شۆڕش لەسۆدان راناوەستێت، حزبەكانی ئۆپۆزسیۆنیش لەسەر هێڵی سەرەكیی ماوەی گواستنەوە دوای رووخانی حوكم رێككەوتوون كە ئەم ماوەیە دوو ساڵە،روونیشی كردەوە كە لەسەر پێكهێنانی ئەنجوومەنێكی سەرۆكایەتی رێككەوتوون كە نوێنەری هەموو لایەنەكانی سۆدانی تێدایە و لە 7 كەس پێكدێت كە یەكێكیان ئافرەتە،لەگەڵ ئەنجوومەنی وەزیران لە 20 وەزیر زیاتر نەبێت پەرلەمانێكیش لە سەد ئەندام لە ماوەی گواستنەوە،ئەركەكەی بەدیهێنانی ئاشتی بێت لە هەموو ناوچە ئاڵۆزەكان لە وڵاتدا لەوانە دارفۆرو باشووری كردەفان و نیلی شین و راگرتنی شەڕ لەگەڵ دەوڵەتی باشووری سۆدان، هەروەها رەحمەتولڵا ئاماژەی بەوەكرد كە بە رووخانی رژێم گەندەڵی دەوەستێت و سامانی دەوڵەتیش، بۆ چاكسازیی ئابووری و پەرەپێدان و خزمەتگوزاری و پەروەردەو چاككردن و ئاوەدانكردنەوەی رێگاوبانەكان وئەو ناوچانەی كە لەئاكامی شەڕوشۆڕ كاول بوونە، تەرخاندەكرێت، هەروەها ئازاددیەكان لە ناوخۆدا دەچەسپێن و پەیوەندییەكانی دەرەوەی سۆدانیش بەرەو باشی دەچن و یارمەتی و وەبەرهێنانیش روو لە وڵات دەكەن.
سەبارەت بە ئامڕازەكانی ڕووخاندنی ڕژێم ڕەحمە وتی:ئەم ڕژێمەی ئێستا ئەگەر هەر بەردەوام بێت لەسەر نەهجی نەبوونی كێشەكان و وەڵامی دەسبەجێی ناڕەزایەتیەكان نەداتەوەو لەسەر لێدوان وڕاگەیاندراوە نابەرپرسیارەكانی خۆی بەردەوام بێت، دەرئەنجام لە ڕەگەوە دەردەكێشرێتە دەرەوە، وەك چۆن ڕژێمە دیكتاتۆریەكانی ناوچەكە لە بنجەوە هەڵكێشران، وتیشی:بەرهەڵستكارانی سۆدان گۆڕانكاریی سەربازی ڕەتدەكەنەوەو بە ئومێدەوەن ئەو گۆڕانە بە ڕێگەی مەدەنی ئەنجام بدرێت، پێشی وایە كە ئەم شۆڕشە كەس پاز نادات، داواشی لە هێزە چەكدارەكان و هێزەكانی ئاسایشی سۆدانی كردووە خۆیان بدەنە پاڵ گەلەكەیان و لە دژی خەڵكی سڤیل بە كاری تاوانكارییەوە تێوەنەگلێن و لەو بارەیەوە وتی:
بەكارهێنانی زەبروزەنگ كاردانەوەكەی وزەو هێزی زیاتر بەخشینی بۆ تێكۆشەران لە دوایە..
لە لایەن خۆیەوە سەید موبارەك فازڵ مەهدی داوای لە لاوانی گۆڕینخوازی سۆدانی كردووە پشتی یەكتر بگرن و چۆك بۆ تۆقاندن دانەدەن، وتیشی ڕژێم وەك پڵنگێكی كاغەزینەو هەموو ئەو هاش و هووشەی دەیكات دادی نادات و تەنانەت ڕوكنەكانی ناوخۆیشی پەرتەوازەو لێكپچڕاون وەك وەزیری دارایی ئاشكرایی كردووە كە ڕژێم لە ئیفلاسی تەواوی داوەو ناتوانێت ئیمرجنسی بۆ هێزەكانی دابین بكات، حزبی ئوممەی سۆدانیش دەسپێشكەری كردووە بۆ ئەم مانگرتنانە، ئەوەش لەسەر داخوازی سۆدانییەكان بەشدارەو بارودۆخی سۆدان ئەمڕۆ لە ناهەموارترین حاڵەتەكانیدایە، بارودۆخی بژێوی خەڵكی بە هۆی سیاسەتە هەڵەكانی ئینقازەوە نزمترین ئاستی خۆی تۆمار كردووە كە زەحمەتە خەڵك بەرگەی زۆرتر بگرێت، پاش دوو دەیەیە لە زەمان ئینقاز وڵاتی سۆدانی كردە مەحمیەیەكی نێودەوڵەتی و ژمارەی سەربازانی نەتەوەیەكگرتووەكان تێیدا گەیشتونە 40 هەزار سەربازی بیانی، بەمەش سەروەربوونی نیشتمانی نەهێشتووە و وڵاتەكەی دابەش كردو بە هۆی جەنگەكانی دارفۆرو باشووری كردفان و باشووری نیلی شین) هەرێمەكەی گڕتێبەرداوە كە بە هۆی ئەو جەنگانەوە تا ئێستا زیاتر لە 500هەزار كوژراوی سۆدانی لێ كەوتۆتەوەو وڵاتەكەش كەوتۆتە جەنگەوە لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و سەرۆكەكەشی لە لایەن دادگای نێودەوڵەتییەوە داواكراوە، حزبی ئوممە دەڵێن: تێوەگلانی سەركردەكانی ئینقاز بە تاوانی دژە مرۆڤایەتی تۆمەتبار كراون و سامانی گشتییان بە تاڵان بردووە بۆ دەزگا حزبیەكانی خۆیان تا خۆیان و وەچەكانیان لەسەری بلەوەڕێن و كۆشك و تەلاریان پێ بونیاد ناوەو لە بەرانبەریشدا ئاستی بژێوی خەڵكی سۆدان دابەزیوە، كەچی بەرەی ئینقاز سیاسەتی دەسپێوەگرتنی تەقەشوفی ڕاگەیاندووە، ئەم سیاسەتەش ژیانی هاووڵاتیانی وەرگەڕاندۆتە سەر ناگوزەریی دۆزەخئاسایی و سەرەڕای ئەمانەش هێزی توند و زبر دژ بە هاووڵاتیان بەكار دەهێنرێن و بە خیانەت و بەگرێگیراویی تاوانباریان دەكەن، داوا لە خەڵكی دەكرێت مانگرتنی ئاشتیخوازانەیان بەردەوام بێت تا ئەم ڕژێمە سەری خۆیان هەڵدەگرن و ئەلتەرناتیڤی نیشتمانیانەی دیموكراتی دێتە جێگایان..
تا ئێستاش پێشبینی چارەنووسی ئەم ناڕەزایەتیانە ناكرێت، كە دیمەنی گۆڕەپانی سۆدانی ڕاچەناندووە، چ لە ناو حزبی دەسەڵاتدارەوە چ لە ناو هەردوو بەرەی ئۆپۆزسیۆنەوە بە بێچەك و چەكداریەوە، تا ئێستاش دیار نییە داخوا ڕژێم هەر بە وەحشەتگەریانە ڕووبەڕووی مانگرتووان دەبێتەوە تا نوچیان پێدێنێ یان لە پاش 23 ساڵ لە حوكمداری خۆیان دێتە سەرچۆك بۆ داخوازی خەڵكی، ئەم دۆزەش بە لای ئەم ڕژێمەوە مەسەلەی مان و نەمانە وەك چۆن بەلای ڕژێمە سەركوتكارەكانی دنیاوە هەر وابووە، بە نیسبەت دۆزی سۆدانیشەوە تێكچڕژاوترە بە هۆی بڕیارەكەی دادگای نێودەوڵەتیەوە بۆ دەستگیركردنی عومەر بەشیر و سەركردەكانی حزبەكەیەوە، لەم دواییەدا بەشیر هاتە دەرەوە نەك بۆ ئارامكردنەوەی مانگران، بەڵكو دەرپەڕیوە تا سەقامگیربوونی خۆی پتەو تر بكات و ئەوای تر بە هاندراوو تۆمەتبار بكات..
ئایا بەشیرو حزبەكەی وەڵامی ناڕەزایبوونەكان دەدەنەوەو هەوڵ بۆ چارەسەرێكی ڕیشەهێن و گۆڕینی ڕاستەقینە دەدەن، ئەگەر وایان بكردایە سیاسەتی تەقەشوفكردنیان ڕانەدەگەیاند لە بەرانبەر حكومەت و دامودەزگاكانی كە خەڵكی پێیان وایە ئەم هەنگاوە درەنگ وەخت هەڵێنراوە، هەندێكیش داوا لە حكومەت دەكەن ڕیفۆرمی ڕاستەقینەوە ڕیشەهێن ئەنجام بدات، هەندێك پێیان باشە ئەم حكومەتە تەنیا بە وەلاخستن و لاچوونی چارەسەر دەبێت و حكومەتداری بدرێتە دەست حكومەتێكی ڕاگوازراوی كاتی، پاش ئەوەی دەسەڵاتدارانی ئێستا بەم سیاسەتەی ئێستایان هەرچی بە پێوەمابێت دایدەڕمێنن، سێیەمین سیناریۆش كە قورسترینیانە خۆی لەوەدا دەبینێتەوە بزاڤە چەكدارەكانی لایەنەكانی سۆدان بكەونە سەر هێڵی قەیران وبدەنە پاڵ ئەم ناڕەزایەتیە ئاشتیخوازانەیەو هەنجەت بدەنە حكومەت تا بە شێوەیەكی فراوان دایانپڵۆسێت، یان مانگرتنی ئاشتییانە ببێتە جەنگی ئەهلی و ئەو هەموو چەكە بەربڵاوانەی بە دەستی خەڵكی سۆدانەوەن تۆڵەو قین و كینەی كەڵەكەبووی ناخی هەمووان دامركێنێتەوەو ئەوەش بەو مانایەی بەهارە عارەبیەكە ببێتە پایزو موعاناتی گەلی سۆدانی درێژتربێتەوە لە وڵاتێكدا كە بە درێژایی ساڵانێكی زۆرە بە دەست شەڕو جەنگەكانەوە تلاونەتەوە.