بارودۆخی حكومەتی ئێستای عێراق لە ئیتاڵیای سەردەمی مكیافیلی باشتر نییە
((سەركردەی فێڵباز، دەتوانێت بەهێز دەسەڵاتی دەوڵەت كۆنترۆڵ بكات، بەڵام سەركردەی ژیر دەتوانێت بە لۆژیك پرۆسەی دیموكراتی سەربخات))
پرۆفیسۆر كینس پۆلاك كە یەكێكە لە تۆژەرە باڵاكانی سەنتەری سابان لە ئامۆژگای بەناوبانگی برۆكینگز، لە ژمارەی ڕۆژی 24ی ئۆكتۆبەری ڕابردوو، لە گۆڤاری (زە ناشناڵ ئینترێست)ی بەناوبانگی ئەمریكی وتارێكی درێژی لەسەر عێراق بەناونیشانی (خوێندنەوەی میكیافیلی لەعێراق - Reading Machiavelli in Iraq) بڵاوكردۆتەوە، وتارەكەی بە وتەیەكی میكیافیلی دەستپێدەكات كە لەكۆتایی كتێبی ئەمیردا ئاڕاستەی سەركردەكانی ئیتاڵیای كردووە، بەوەی ئەو ڕێگەیە بگرنە بەر كە بتوانرێت دەوڵەتێكی بەهێز لە ئیتاڵیا دروست بكرێت هەتا توانای ئەوەی هەبێت ئیتاڵیا لە دوژمنە دەرەكیەكان بپارێزێت و بتوانێت سەقامگیری لەوڵاتدا دابین بكات، بەڵام 450 ساڵ دوای تەواوبوونی كتێبی ئەمیر، ئیتاڵیا نەیتوانی ئەو دەوڵەتە دابمەزرێنێت، بۆیە پۆلاك پێیوایە ئێستای عێراق لە ئیتاڵیای سەردەمی میكیافیلی باشتر نییە، بۆیە بۆ ئێستای عێراقیش كاتی ئەوە هاتووە هەمان بانگێشە ئاراستەی سەركردە عێراقیەكان بكرێت بۆ ئەوەی عێراق لە دوژمنی ناوخۆیی و دەرەكی ڕزگار بكرێت، پۆلاك تەنیا ڕێگە بۆ ڕزگاركردنی عێراق بە هەوڵدان بۆ پاراستن و بەرگری كردن لەسیستمی دیموكراتی دەسنیشان دەكات و، بۆ ئەمەش پێیوایە لەناو سەركردە عێراقیەكاندا(مەبەستی سەركردە عەرەبەكانی عێراقە) هەست ناكرێت ئەم نییەتە هەبێت بۆ ئەوەی بتوانن سیستمە دیموكراتیەكە بپارێزن، بۆیە ئەو وای دەبینێت تەنیا لایەنێك بتوانێت ئەم كارە بكات، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە، ئەمریكاش لەبەر ئەوەی هێزەكانی لەعێراق كێشاوەتەوە دەسەڵات و نفوزی دیاریكراوە و هەتا ئەگەر دووبارە ئۆباما ببێتەوە بە سەرۆك یان ڕۆمنی ببێتە سەرۆكی داهاتووی ئەمریكا، ئەوا ناتوانن جارێكی دیكە هەزاران سەرباز ڕەوانەی عێراق بكەنەوە. هەتا ئەگەر بشیانەوێت هێز ڕەوانەی عێراق بكەنەوە، ئەوا لە ئاییندەیەكی نزیكدا هیچ حكومەتێكی عێراقی پێشوازی لەهێزەكانی ئەمریكا ناكەنەوە.
حكومەتی ئێستای عێراقوەك هەڕەشەیەك بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاحكومەتی ئێستای عێراق ئەگەر نەخرێتەوە سەر ڕاستەڕێی خۆیی و لەسەر بنەمای شەراكەتی ڕاستەقینەی نێوان پێكهاتە جیاوازەكان دووبارە دانەمەزرێتەوە، ئەوا ئەو حكومەتەی ئەمریكا دوای كشانەوەی هێزەكانی لەعێراقدا بەجێیهێشتووە بەجۆرێك واقیعی سیاسیی عێراقی داڕشتۆتەوە كە پرۆسە سیاسیەكە بەرەو شكست دەبات، ئەم شكستەش بەپێی بۆچوونەكانی پۆلاك مەترسی گەورەتر لە مەترسیەكانی ڕژێمی پێشووی عێراق، لەسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دروست دەكات و، ئەمریكاش ناتوانێت لە ئاكام و دەرەنجامی ئەو شكستە هەڵبێت و هیچ هەڵوێستێكی نەبێت، بۆیە لەم حاڵەتەدا پێویستە ئەمریكا هەوڵبدات بەرێگە و شێوازی دیكە نفوزی خۆی لە عێراقدا بخاتە گەڕ بۆ ئەوەی پرۆسە سیاسیەكە لە شكست ڕزگار بكات، بۆ ئەمەش ڕاستە ئەمریكا هێزی سەربازی لەعێراقدا نەماوە، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەمریكا خۆی ئەندازیاری پرۆسەی دیموكراتیە لەعێراق دەتوانێت بەڕێگەی پێشكەشكردنی هاریكاری و بانگهێشتی سەركردە عێراقیەكان و دیاریكردنی ڕەفتاری هەر لایەك بەوەی بە ئاراستەی ڕاست یان چەوت لەگەڵ پرۆسە دیموكراتیەكە مامەڵە دەكەن، نفوزی خۆی بگێڕێتەوە، بەم شێوەیەش دەكرێت بڵێین عێراق بە پاراستنی سیستمە دیموكراتیەكەی دەبێتە خاوەنی ئاییندەی خۆی، بەڵام ئەگەر ئەم پرۆسە دیموكراتیە فەشەل بهێنێت، ئەوا ئەمریكا ناتوانێت لەئاكامی ئەو فەشەلە هەڵبێت.
ئەوەی پۆلاك ڕای گشتی ئەمریكای لێ ئاگادار دەكاتەوە، وەسفی ڕاستەقینەی ئێستای عێراقە كە لەدوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا ڕۆژ لەدوای ڕۆژ بەرەو خراپتر هەنگاو هەڵدەگرێت و ئێستا مەزندەی ئەوەی لێدەكرێت دووبارە بگەڕێتەوە بۆ ناسەقامگیری و شەڕی مەزهەبی نێوان شیعە و سوننە، سیمای ئێستای عێراق دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا بریتییە لە (دەوڵەتێكی لاواز، پێكهاتەیەكی دابەشبووی مەزهەبی و ئیتنی، سیستمێكی دیموكراتی ساوا كە بەدوژمنی ناوخۆ و دەرەكی دەورە دراوە، كۆمەڵێك دەوڵەتی عەرەبی لاواز دراوسێیەتی، لەگەڵ دوو دەوڵەتی غەیرە عەرەبی بەهێز((ئێران و توركیا))، هەموو ئەمانەش بوونەتە هۆكاری ئەوەی كە پرۆسەی سیاسیی عێراق تووشی شەلەل بكەن، بۆیە لەم كاتەدا دەبێت سەركردەیەكی بەهێز لە عێراقدا هەڵبكەوێت كە بتوانێت سیستمە دیموكراتیەكە بپارێزێت و ئەم ئاستەنگانە لەبەردەم پرۆسە سیاسیەكەدا لابەرێت.
دیموكراتیبەسەركردەی فێڵباز ناپارێزرێتكێشەی سەرەكی عێراق كێشەی نێوان سەركردەیەك و ئەوی دیكە نییە، هەروەها كێشەی نێوان پێكهاتەیەك و پێكهاتەیەكی دیكە نییە، بەڵكو كێشەی پێكهاتە و سروشتی سیستمی سیاسیی عێراقە كە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەدوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق ئاراستەی پرۆسە سیاسیەكەی بەو ئاراستەیە بردووە و هەموو هەوڵی لە پێناوی ئەوەیە كۆنترۆڵی هەموو دەسەڵاتی دەوڵەت بكات، ئەمەش ڕاشكاوانە وەك لە ڕەفتارەكانی بە ئاشكرا دیارە هەنگاو هەڵگرتنە بەرەو حكومڕانی تاك حزبی و تاكە كەسی كە جارێكی دیكە مێژووی حكومڕانی عێراق دەگێڕێتەوە بۆ پێش ساڵی 2003، سەبارەت بەم لایەنە پۆلاك شێوازی حكومڕانی مالیكی لە عێراقدا بە شێوازی سەركردەیەكی فێڵباز وەسف دەكات و پێیوایە مالیكی بەڕێگەی فێڵكردن توانیوویەتی لەدوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق ئاراستەی پرۆسە سیاسیەكە بەرەو ئەم ئاراستەیەی ئێستا بەرێت، بۆ ئەمەش ئاماژە بەوە دەكات، مالیكی هێشتا لە ئەمریكا بوو لەگەڵ باراك ئۆباما كۆبوونەوەی دەكرد سەبارەت بە ئاییندەی پێوەندییەكانی نێوان عێراق- ئەمریكا، كەچی ئەندامانی حزبەكەی مالیكی (حزبی دەعوا) لەبەغدا، گەمارۆی ماڵی سەركردەكانی لیستی ئەلعراقیەیان دەدا و پاسەوانەكانی هاشمییان دەستگیر دەكرد و لەژێر ئازار و ئەشكەنجەداندا ئیعترافیان پێدەكردن و پێش ئەوەی دادگایی بكرێن بە بەرژەوەندی خۆیان ئیعترافەكانیان لە تەلەفزیۆنەكانەوە بڵاو دەكردەوە، پاشانیش هاشمییان ناچاركرد كە هەڵبێت بۆ هەرێمی كوردستان، لەسەر ئەم ڕەفتارانە ساڵح موتڵەگ جێگری سەرۆك وەزیران مالیكی بە دیكتاتۆر وەسفكرد، بەڵام مالیكی تەنیا لەسەر ئەم قسەیە موتڵەگی لە پۆستەكەی لادا، لەكاتێكدا لابردنی موتڵەگ لە پۆستەكەی لەدەسەڵاتی پەرلەمانی عێراق بوو نەك شەخسی سەرۆك وەزیران.
پۆڵاك كە ئەمانە دەخاتە ڕوو، دەیەوێت ئەوەمان پێ بڵێت مالیكی بە بیانووی ئەوەی دەیەوێت سەقامگیری بپارێزێت، هەوڵیداوە هەموو دەسەڵاتی دەوڵەت كۆنترۆڵ بكات و خۆی بەتەنیا خاوەنی هەموو دەسەڵاتەكان بێت، بۆیە لەمبارەوە نووسیوویەتی (سەركردەیەكی فێڵباز و بەهێز بەسە بۆ ئەوەی دەسەڵاتی خۆی بەسەر دەوڵەتدا بسەپێنێت، بەڵام پاراستن و بەرەو پێشەوە بردنی پرۆسەی دیموكراتی پێویستی بەسەركردەیەكی حەكیمە بۆ ئەوەی بە لۆژیك بەرنامە بۆ سەقامگیری ڕاستەقینە لەوڵاتدا دابڕێژێت، بەداخەوە لەمێژووی مرۆڤایەتیدا ئەو سەركردە حەكیمانە دەگمەن بوون كە توانیوویانە وڵاتی خۆیان ڕزگار بكەن، ئێستا هیچ ئاماژەیەك بەدی ناكرێت ئاخۆ لەناو عێراقدا سەركردەیەكی لەوجۆرە بوونی هەیە یان نە، بۆیە هەست دەكرێت ئاراستەی سیاسەت لەعێراق دەگەڕێتەوە بۆ شێوازە كۆنەكەی سیاسەتكردن لەعێراقدا(واتە پێش ساڵی 2003)، لەم كاتەشدا كە ڕۆڵی ئەمریكا لە كەمبوونەوەیە، ئەوا هیوایەكی زۆر كەم هەیە كە بتوانرێت عێراق ڕزگار بكرێت).
هەڵەكانی ئەمریكاچواندنی شەڕی ناوخۆ بە یاخیبوونبەپێی بۆچوونی پۆلاك ناتوانین لە كێشەكانی عێراق تێبگەین هەتا لەهەڵەكانی ئەمریكا لەماوەی 2003-2009 لەعێراقدا تێنەگەین، هەڵەكانیش هێندە زۆرن هەژمار ناكرێن، یەكێك لەو پرسانەی بەڕووی سیاسەتی ئەمریكا لەعێراق وروژاندویەتی ئەو پرسیارەیە كە ئەمریكا چۆن ئەو هەموو شتانەی پێكەوە لەبیرچوو كاتێك بڕیاریدا هێزەكانی لەعێراق بكشێنێتەوە، بارودۆخی عێراقی لەبەرچاو بوو كە(دەوڵەتێكی لاوازە، دابەشبووە، ترس و تۆقاندن لەلایەن ڕكەبارانی ناوخۆوە بەرامبەر یەكدی زاڵبووە)، لەناو ئەم واقیعەشدا حكومەت خۆی بەشێك نەبوو لەكێشەكە، بەڵكو حكومەت ببووە خەڵات بۆ لایەنێك ئەو لایەنەی ئەمریكا هاوكاری كرد بۆ ئەوەی لە شەڕی ناوخۆی نێوان شیعەو سوننە وەك شەڕی قەڵاچۆكردنی یاخیبووان سەربكەوێت، ئەم سەركەوتنە حكومەتی عێراقی كردە خەڵات بۆ مالیكی و حزبەكەی، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا ئەمریكا هاوكاری مالیكی بووە بۆ ئەوەی ئاراستەی حكومڕانی ئەم ئاراستە هەڵەیە وەربگرێت، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا پرسیاری ئەوەی ئایا لەعێراقدا یاخیبوون دژ بەحكومەت هەبووە؟ لەوەڵامدا بێگومان دەڵێن هەبووە، بەڵام دیاردەی یاخیبوون كێشە سەرەكیەكە نییە، بەڵكو لەبەر ئەوەی حكومەتی مالیكی ڕەنگدانەوەی پێكهاتە سەرەكیەكان نەبووە و ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی بۆشایی ئەمنی و سیاسیی دروست بێت، بۆتە هۆكاری ئەوەی شەڕێكی ناوخۆیی لەنێوان هەردوو مەزهەبی شیعە و سوننە دروست بێت، هەربۆیە كۆتایی هێنان بە یاخیبوون یان شەڕی نێوان شیعە و سوننە تەنیا لەسەر ئاستی سەربازی تاكتیك بوو، بەڵام لەسەر ئاستی سیاسیی و ستراتیژی ئاراستەیەكی دیكەی هەیە و ناچێتە چوارچێوەی شەڕی قەڵاچۆكردنی یاخیبووانەوە و حكومەتەكەی مالیكی ئەو شەرعیەتەی نییە كە بتوانێت شەڕی قەلاچۆكردنی یاخیبووان بكات، بۆ ئەوەی حكومەت ئەو شەرعیەتەی هەبێت، ئەوا دەبێت حكومەتێك دابمەزرێتەوە، حكومەتێكی جەماوەری بێت و هەموو هاووڵاتیان بەحكومەتی خۆیانی بزانن، بێگومان ئاشكرایە دروستبوونی شەڕی ناوخۆ، شەڕە لەسەر دەسەڵات، شەڕە لەسەر كۆنترۆڵكردنی حكومەت، ئەم شەڕە ئەو كاتە ڕوودەدات كە گروپێك لەناو حكومەت بخرێتە پەراوێزەوە و گروپێكی دیكە كۆنترۆڵی دەسەڵاتەكانی حكومەت بكات، بۆیە هەڵەی گەورەی ئەمریكا ئەوەبوو شەڕی ناوخۆی نێوان سوننە و شیعەی بە شەڕی قەڵاچۆی یاخیبووان وەسفكرد، لە كاتێكدا ئەوەی لەعێراق ڕوویدا شەڕی ناوخۆی نێوان شیعەو سوننە بوو نەك شەڕی یاخیبووان، بۆیە وەك ئێستا دەبینین هەتا ئەگەر شەڕی یاخیبووان كۆتایشی پێهاتبێت، ئێستا لە شەڕە ناوخۆییەكەدا ماونەتەوە و شەڕە ناوخۆییەكە بەردەوامە، هەموو ئەمانەش بوونەتە هۆكاری ئەوەی مالیكی بتوانێت حكومەت وەك خەڵاتی شەڕی قەڵاچۆكردنی یاخیبووان بباتەوە، لەدوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش مالیكی توانی بە ئەنجامدانی ئەم مانۆرانە زیاتر پێگەی خۆی قایمتر بكات:
1- مالیكی زوو دەستی كرد بەلێدانی سەركردەكانی عێراقیە، ساڵح موتڵەگی لەپۆستەكەی لادا و ژمارەیەك لەسەركردەكانی خوارەوەی لیستی ئەلعراقیەی دەستگیركرد، دواتر لەگەڵ ساڵح موتڵەگ ڕێككەوتەوەو سەركردەكانی عێراقیەشی ئازاد كرد.
2- مالیكی توانی ئیدارەی لێكترازانە سیاسیەكان بكات، بەتایبەتی لێكترازانەكانی نێو لیستی ئەلعراقیە، كاتێك لیستی ئەلعراقیە بانگهێشتی كرد بۆ بایكۆتكردنی حكومەت، مالیكی ڕایگەیاند ئامادەیە پۆستە ئەمنییەكان دابەشبكاتەوە.
3- مالیكی بە هێشتنەوەی پێوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا، ئەوەی بە شەقامی عێراقی ڕاگەیاند كە ئەو داردەستی ئێران نییە، بەمەش هەندێك لە عەرەبی سوننەی ڕازیكرد بەشداری لە حكومەتەكەی بكەن.
بەڵام وێڕای هەموو ئەمانە، مالیكی لەدوای كشانەوەی ئەمریكا پەیامێكی خراپی بە پێكهاتەكانی عێراق گەیاند، كە ئەویش پەیامی تاكڕەویی و دیكتاتۆری بوو.
كورد و مامەڵەكردن لەگەڵ حكومەتەكەی مالیكیبەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە نەورۆزەوە بانگێشەی ئەوەی كردووە ئەگەر حكومەتی عێراق پابەند نەبێت بەدەستوورەوە، ئەوا كورد ناچار دەبێت ئەم مەسەلەیە بگەڕێنێتەوە بۆ گەلی كوردستان بۆ ئەوەی خۆی بڕیاری خۆی بدات، سەرۆك مسعود بارزانی لەگەڵ ئەوەی بەو سەركردە حەكیمە ناسراوە كە دەمێكە ڕێگەی ڕاستی بۆ پاراستنی عێراق و سیستمە دیموكراتیەكەی دەسنیشانكردووە، ئەم دەسنیشانكردنەی بەڕێز مسعود بارزانی دەگەڕێتەوە بۆ پێش ڕووخانی ڕژێمی پێشوو و لە میانەی كۆنگرەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقدا كە لەكوردستان و دەرەوەی عێراق گرێدراون، بەڵام بێگومان ئاشكرایە سەرۆك بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە و سەرۆك وەزیرانی عێراق نییە و قەتیش نابێتە سەرۆك وەزیرانی عێراق كە خاوەنی دەسەڵاتی ڕاستەقینەیە لەعێراقدا، ئەوا سەرۆك بارزانی بەتەنیا ناتوانێت ئاراستەی سیاسەت لەعێراق ڕاست بكاتەوە، بەڵام دەتوانێت ڕێگە نەدات كورد بە ئاگری ئەو سیاسەتە هەڵەیە جارێكی دیكە بسووتێتەوە، بۆیە پەیامی خۆی لەنەورۆزدا ئاڕاستەی گەلی كوردستان كرد و داوای كرد ئەگەر حكومەتی عێراق لەبەر ڕۆشنایی دەستوور خۆی ڕاست نەكاتەوە، ئەوا ئەو بڕیارە جێبەجێ دەكات كە گەلەكەی دەیدات، لەمبارەوە كینس پۆلاك لە وتارەكەیدا و سەبارەت بە هەڵوێستی كورد، ئاماژەی بەوەكردووە، زۆربەی سەركردەكانی كورد بەتایبەتیش سەرۆك بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستان، ڕەشبینن بەوەی بتوانن ئاستی پێوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا بگاتەوە ئەو ئاستەی بتوانن پێكەوە كار بكەن، ئەم ڕەشبینەیەی سەركردایەتی كورد بەرامبەر بەغدا لەوە سەرچاوەی گرتووە، كە زۆر ڕەفتاری مالیكی لەگەڵ دەستووردا یەكناگرێتەوە و ئامادەش نییە ڕاستی بكاتەوە، ڕاستە هەندێك جار بۆ مەبەستی سیاسیی و مانۆر كردن هەندێك هەنگاو هەڵدەگرێت، بەڵام ئەو هەنگاوانە تاكتیكین و مەبەستی دیكەیان لەپشتەوەیە، بۆیە لەم حاڵەتەدا كورد ترسی لە ڕەفتارەكانی مالیكی هەیە بەمجۆرە:
1- كورد ترسی ئەوەی هەیە كە مالیكی سوپاكەی پڕ چەك بكات و هێرش بكاتە سەركوردستان، بۆیە مەرجی كورد ئەوەیە پێش ئەوەی مالیكی ئەم كارەی تەواو بكات، ئەوا پێویستە كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا چارەسەر بكرێت.
2- لە پڕچەككردنی سوپای عێراقدا هاوسەنگی لەگەڵ هێزی پێشمەرگەی كوردستان(گاردی كوردستان) نییە، ئەمەش مانای ئەوەیە دوای ئەوەی مالیكی سوپاكەی بەتەواوی پڕچەك دەكات، هێزی پێشمەرگە ناتوانێت بەرامبەری ڕابووەستێتەوە، ئەمەش مەترسی لەسەر هەرێمی كوردستان دروست دەكات.
3- بۆ ئەوەی كورد خۆی لەم مەترسیە بپارێزێت، پێدەچێ كورد پەنا بۆ ڕێگەچارەی بڕیاری سەربەخۆیی یان سەربەخۆیی ئەمری واقیع بەرێت كە لەئێستادا كورد وای دەبینێت ئەمە چارەسەرێكی مامناوەندی بێت.
ئەگەر جارێكی دیكە مالیكی هەڵبژاردن بباتەوە مەترسیەكان چی دەبنپۆلاك پێیوایە هەڵەیەكی دیكەی ئەمریكا ئەوەبوو كە لە هەڵبژاردنەكانی 2010 پشتگیری لیستی ئەلعراقیەی نەكرد بۆ ئەوەی عەللاوی ببێتە سەرۆك وەزیران، ئەو دەڵێت ڕاستە هەڵبژاردنەوەی مالیكی لەسەر خواستی ئێران بوو، بەڵام ئەم هەڵبژاردنەی ئێرانیش لەبەر ئەوەبوو لەنێوان جەعفەری و چەلەبیدا، ئێران مالیكی پێ باشتر بوو، هەربۆیە گوشاری خستە سەر تەیاری سەدر بۆ ئەوەی بە مانەوەی مالیكی ڕازی بن، هەروەها یەكێتی نیشتمانی كوردستانیشی ڕازی كرد و پارتی دیموكراتی كوردستانیش پاشان ڕازی بوو، لەبەر ئەوەی بەتەنیا پارتی و ئەلعراقیە هیچیان پێ نەدەكرا، هەر بۆیە بە بوونەوەی مالیكی بەسەرۆك وەزیران زەمینەی ئەوە دروست بووە مەزندە بكرێت جارێكی دیكەش هەڵبژاردن بباتەوە، بەڵام پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە ئەگەر مالیكی لە هەڵبژاردنی داهاتوو سەربكەوێت، چ مەترسیەك ڕووبەڕووی عێراق دەبێتەوە؟ كینس پۆلاك بەمجۆرە مەترسیەكانی دیاریكردووە:
1- ئەگەر مالیكی هەڵبژاردنی داهاتوو بەرێتەوە، مانای ئەوەیە ئەو ئەزموونە كورتەی دیموكراتی لەعێراق دەستی پێكردبوو كۆتایی هات و ئیدی لە عێراقدا بەیاسا حكومڕانی ناكرێت و عێراق دەگەڕێتەوە بۆ شێوازە كۆنەكەی حكومڕانی، واتە پێش ساڵی 2003.
2- هەتا ئەگەر مالیكی لەسەر ئاستی سیاسیی زۆرینە بەدەست بهێنێت، ئەوا چەند پێكهاتەیەكی سەرەكی دەكەونە پەراوێزی حكومڕانییە وەك كورد و سوننە و تەیاری سەدر.
بەڵام ئەوەی جێگەی هەڵوەستەكردنە و دەبێتە جێگەی پرسیارێكی دیكە ئەوەیە، ئایا ئەو زەمینەیە دروستبووە كە مالیكی هەڵبژاردنی داهاتوو بباتەوە؟ سەبارەت بەم لایەنەش پۆلاك بەمجۆرە واقیعەكە دەخاتە ڕوو و دەڵێت:
* لە بەغدا كە پایتەختە و ژمارەی دانیشتوانی زۆر زۆرە، ئێستا مالیكی باڵادەستە، لەبەر ئەوەی بەتەواوەتی هێزی ئاسایش و پۆلیس و سوپایان كۆنترۆڵكردووە، ئەوا دارو دەستەی مالیكی بە ئاشكرا دەڵێن لیستی ئەلعراقیەمان تێكشكاندووەو هیچ حزبێكی سیاسی بە ڕكابەری خۆمان نازانین.
* مالیكی و حزبەكەی توانیویانە لەموسڵیش پێوەندی بەچەند سەرۆك هۆزێكەوە بكەن و پێوەندیان لەگەڵدا دروست بكەن، ئەمەش مانای ئەوەیە مالیكی لەموسڵیش نفوزی هەیە.
* مالیكی لەماوەی ئەو چەند ساڵەی كە سەرۆك وەزیران بووە توانیوویەتی حزبەكەی زۆر فراوان بكات، بەمەش دەكرێت بڵێین گەورەترین حزبە لەناو پێكهاتەی شیعەداو، لەبەر ئەوەی ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی عێراق پێوەندی بە ئێرانەوە نەماوە و دەیەوێت وەك پێكهاتەیەكی سەربەخۆیی عێراقی كاربكات، ئەوا ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی تەواو بچووك بۆتەوە.
* ئەگەر مالیكی لە هەڵبژاردنی داهاتوو پێویستی بە تەیاری سەدر نەبێت، ئەوا تەیاری سەدر دەخاتە پەراوێزەوە.
حكومەتی زۆرینە هەنگاوێكی دیكەی مالیكی بۆ كۆنترۆڵكردنی دەسەڵاتبەپێی هەموو بۆچوونی چاودێران، مالیكی ئێستا لەسەرەتای ساڵی 2012 بەهێزترە، هۆكاری ئەمە لەگەڵ ئەوەی دەگەڕێتەوە بۆ دەستێوەردانی ئەقلیمی كە بواری ئەوەی نەدا متمانە لەحكومەتەكەی مالیكی بسەنرێتەوە، لەهەمانكاتدا وەك پێشتریش ئاماژەمان پێكرد، لەچاوی ئێراندا لە چەلەبی و جەعفەری باشترە، بۆیە بۆ مانەوەی مالیكی كە گوشار خرایە سەر موقتەدا سەدر و هەروەها بەشێك لە لایەنە كوردستانییەكانیش، هۆكارەكەی وەك پۆلاك ئاماژەی پێكردووە، گوشاری دەرەكی بووە، بۆیە لەم قۆناخەدا كە مالیكی ناتوانێت پرۆسەكە ڕاستبكاتەوە و پابەند بێت بەدەستوورەوە، بانگێشە بۆ حكومەتی زۆرینە دەكات، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە دەرچوونە لەدەستوور یان گەمەیەكە لەدەرەوەی پرۆسەی دیموكراتی؟ لەوەڵامدا دەڵێین نەخێر حكومەتی زۆرینە نە دەرچوونە لەدەستوور نە پێچەوانەی گەمەی دیموكراتیە، بۆیە لەمەشیاندا كێشەكە حكومەتی زۆرینە نییە، بەڵكو كێشەكە مەبەستی مالیكی-یە لە حكومەتی زۆرینە، هەروەك چۆن مەبەستی مالیكی لەشەڕی یاخیبووان بردنەوەی حكومەت بوو، لەمەشیاندا مەبەستی زەمینە خۆشكردنە بۆ تاكڕەویی و دیكتاتۆریەت بەناوی دەستوور و دیموكراتیەوە، لەم قۆناخەدا كە عێراق هێشتا قۆناخی ئینتیقالی تێنەپەڕاندووەو ئەسڵەن حكومەتێك دروست نەبووە لەسەر شەراكەتی ڕاستەقینەی پێكهاتە جیاوازەكان و ئەو حكومەتە شكستی هێناوە و، هۆكاری ئەو شكستهێنانەش پابەندنەبوونە بەدەستورەوە، ئەوا سەرۆك وەزیرانێك فەشەلی هێنابێت لە پابەندبوون بەدەستورەوە ئەو شەرعیەتەی نابێت بەناوی دەستوورەوە داوای پێكهێنانی حكومەتی زۆرینە بكات، هەروەك چۆن بەپێی بۆچوونەكەی پۆلاك حكومەتی مالیكی ئەو شەرعیەتەی نییە بڕیاری شەڕی قەڵاچۆكردنی یاخیبووان بدات، لەبەر ئەوەی حكومەتەكەی ڕەنگدانەوەی ئیرادە و خواستی تەواوی پێكهاتەكانی عێراق نییە. "
