ئەو ئاگربەستەی لە ڕۆژانی جەژن ڕاگەیەنرابوو، ڕژێمی ئەسەد پێوەی پابەند نەبوو، لەبەرامبەردا ئەمجارەش كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵوێستێكی ئەوتۆی نەبوو، ئەمەش مانای ئەوەیە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بۆچوونەكان بە ئاراستەیەك لێكجیاوازن ناتوانن هیچ هەڵوێستێكی جددی لەهەمبەر ڕژێمی ئەسەد وەربگیرێت، ئەم حاڵەتە لەسەر وەرەقەی جنیفیش بۆ دامەزراندنی دەسەڵاتێك بۆ قۆناخی ئینتیقالی ڕەنگیداوەتەوە و ڕوسیا بە ئاشكرا بانگێشە بۆ ئەوە دەكات ئەگەر ڕۆژئاوا هەڵوێستی سەبارەت بە ئەسەد نەگۆڕێت، واتە ڕازی نەبێت بەمانەوەی ئەسەد و ڕژێمەكەی لە قۆناخی ئینتیقالیدا، ئەوا گۆمی خوێن لە سوریا هەر بەردەوام دەبێت، ئەمەش ڕاشكاوانە مانای ئەوەیە ئێستا گەلی سوریا لەم پرسەدا بۆتە مەسەلەیەكی لاوەكی و مەسەلەی سەرەكی مانەوەی ئەسەد و ڕژێمەكەیەتی، سەبارەت بەم جیاوازی نێوان هەڵوێستەكان پرسیارمان لە پرۆفیسۆر كریستۆفەر فلیپس تۆژەری باڵا لە ئامۆژگای چاتام هاوسی بەریتانی و پسپۆر لەسەر پرسی سوریا كرد، لەوەڵامدا بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن و وتی: (زۆر زەحمەتە بتوانین ئەوە دیاری بكەین هەتا كەی ئەم جیاوازییە لەبۆچوونە نێودەوڵەتیەكاندا بوونی دەبێت و هەتاكەی ئاوا دەستەوەستان دەبن سەبارەت بە كێشەی سوریا، بێگومان ئەوەی ئێوە دەسنیشانتان كردووە ڕاستە و هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هۆكارێكی سەرەكی بەردەوام بوونی توندوتیژیە لەسوریادا، هەردوولای هاوكێشەكە، لایەنگرانی ڕژێمەكەی ئەسەد بە سەركردایەتی ئێران و ڕوسیا تەواو پشتگیری ئەسەد دەكەن و نایانەوێت لە دەسەڵات دووربخرێتەوە و یەكێك لە هۆكارە سەرەكیەكانی ئەم هەڵوێستەشیان ئەوەیە پێیانوانییە بەدیلەكەی ئەسەد بەدیلێكی واقیعی بێت و پێیانوایە موعارەزە ئەوەندە دابەش بووە كە ناكرێت سوریا بە یەگكرتوویی بهێڵنەوە. لەلایەكی دیكەوە سەركردەكانی ڕۆژئاوا، یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا و هاوپەیمانە ئیقلمیەكانیان، توركیا و سعودیە و قەتەر نایانەوێت بەشار لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە و لە ڕاستیدا هیچ لایەنێكیش ئامادەنییە خۆی پابەندبكات بە دابینكردنی پشتیوانی سەربازیەوە بۆ ئەوەی هاوكێشەكە بەلایەكدا بشكێتەوە، نە هێزە ڕۆژئاواییەكان ئامادەن هەڵمەتی سەربازی دژ بە ئەسەد بكەن و نە ئێران و ڕوسیاش ئامادەن سوپای خۆیان بنێرن بۆ تێكشكاندنی یاخیبووان، كەواتە ئەگەری ئەوە هەیە هەردوولا بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ بەردەوامبن لەشەڕكردن لەگەڵ یەكتردا، لەگەڵ بوونی هەمان ئاستی توندوتیژی دژی مەدەنییەكان، كە هیچ لایەكیش بە ڕاستی سەركەوتن بەدەست نەهێنێت و هیچ لایەكیشیان ئەوەندە پشتیوانی نێودەوڵەتیان نییە بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی یەكلاكەرەوە شكست بە لایەنی بەرامبەر بهێنن. ئەوەی پەیوەندی بە وەرەقەی جنێفەوە هەبێت، ئەوا ئەمە پەیوەستە بە نێودەوڵەتیكردنی ناكۆكیەوە، كە موعارەزەی سوری سەرسەختانە مانەوەی بەشار ئەسەد لە دەسەڵاتدا لە ماوەی ئینیتقالیدا ڕەتدەكاتەوە، لەبەر ئەوەی پێیانوایە گوڕ و تینیان هەیە و پێیانوایە ئەتوانن ڕژێمەكە ببەزێنن، هۆكاری ئەم هەڵوێستە سەختەشیان ئەوەیە پشتیوانییەكی زارەكی زۆریان هەیە لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە، بەڵام كێشەكە ئەوەیە ئەو پشتیوانییە زارەكیە هاوشان نەبووە بە پشتگیری سەربازی، لەبەر ئەوە لەلایەك پێیانوایە بەرەو سەركەوتن دەڕۆن، لەلایەكی دیكەشەوە پشتیوانی سەربازی پێویستیان نییە بۆ ئەنجامدانی ئەم كارە، ئەمەش ڕۆڵی هەیە لەو چەقبەستوویەی هاتۆتە ئاراوە. لە هەمانكاتدا ئەگەر هەوڵبدرێت ئۆپۆزسیۆنیش پڕچەك بكرێت چەكداركردنی ئۆپۆزسیۆنیش نابێتەهۆی ڕووخاندنی ڕژێمەكە، لەبەر ئەوەی تا ئێستا ڕژێمەكە هێزی ئاسمانی هەیە و ئەگەری ئەوە نییە شتێك-چەكێك- بدەن بە ئۆپۆزسیۆن كە ببێتەهۆی گۆڕینی هاوكێشەكە، بەڵام ئەمریكا بانگەشەی ئەوەی كردوە كە نایەوێت دەستێوەردان بكات لەم دۆخەدا، لەبەر ئەوەی بەرژەوەندی نییە، چونكە دوای ئەوەی لە لیبیا ڕوویدا ئۆباما دەیەوێت وەك سەرۆكێك باس بكرێت كە شەڕی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كۆتایی پێهێناوە نەك شەڕی هەڵگیرساندبێت، لەبەر ئەوە تەواو ڕوونە كە ئەمریكا بەرژەوەندی نییە لە دەستێوەردانی ڕاستەوخۆ، ئەوەی پێوەندی بە نەتەوە یەكگرتووەكانەوە هەبێت، ئەوا بە دڵنیاییەوە دەیانەوێت مەسەلەكە شەرعیەتی نێودەوڵەتی هەبێت، بەڵام ڕوسیا و چین سەرسەختانە پشتیوانی ڕژێمی سوریا دەكەن، كەواتە نەتەوەیەكگرتووەكان بە ڕێگایەكی داخراو گەیشتووە و هیچ شتێك لە ئەنجوومەنی ئاسایش تێناپەڕێت، چونكە ڕوسیا و چین ڕێگری لێدەكەن، لەبەر ئەوە ئەگەر ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی دەیانەوێت شتێك بكەن، ئەوا دەبێت هاوپەیمانی ئارەزومەندانە پێكبهێنن، ئەمەش هەمان ئەو حاڵەتە دووبارە دەكاتەوە كە لە 2003 لە عێراق ڕوویدا)).

 

هەر سەبارەت بەوەرەقەی جنیف ڕای پرۆفیسۆر نەدیم شەهادی بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئامۆژگای چاتام هاوس وەرگرت، ئەویش بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (وەرەقەی جنێف ڕوون نییە لەم ڕووەوە، بەڵكو تەمومژاویە، بەڵام نەتەوە یەكگرتووەكان بەو شێوەیە تەفسیری كرد، ئەوەی هەوڵی بۆ دەدەن ئەوەیە گفتوگۆ لە نێوان ڕژێم و موعارەزەدا بكرێت، كە گفتوگۆ لە خۆدەگرێت پێش ئەوەی گەرەنتی ئەوە بكرێت ئەسەد بڕوات، من پێموانییە ئەمە شتێكی مومكین بێت و ئەمەش چارەنووسی شكست دەبێت، چونكە باوەڕم وانییە موعارەزە ئەمە قبوڵ بكات و لە ڕاستیدا متمانەش بە پرۆسەكە ناكرێت. جیاوازی نێوان ئەم دوو هەڵوێستە و ئەم چەقبەستوییە كارەساتە بۆ خەڵكی سوریا و ئەگەر بارودۆخەكە بەم شێوەیە بەردەوام بێت، ئەوا باجێكی گران دەدرێت و من باوەڕم وایە ئەنجامدانی گفتوگۆ كە ڕازیبوونی تێدا بێت بە مانەوەی ئەسەد لە دەسەڵاتدا شتێكی مەحاڵە و ئەمە چارەنووسی شكست دەبێت و ئەمە تەنیا بە فێڕۆدانی كات دەبێت ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەمە قبوڵ بكات، و ئەم جۆرە گفتوگۆیەش سەرناكێشێت بۆ ئەنجامێكی خوازراو لە سوریادا، بەڵكو دەبێت گفتوگۆیەك بێت مانەوەی بەشار ئەسەد لە خۆنەگرێت، واتە پێویستە بە ئامانجی سوریایەكی نوێ بێت و بە سازشكردن نەبێت بۆ ڕژێمەكە. بۆیە دیسان دووبارەی دەكەمەوە ئەگەر بارودۆخەكە وەك خۆی جێبهێڵرێت ئەوا باجێكی گران دەدەین، واتە باجی دەستێوەرنەدان و نەبوونی سیاسەتێك بۆ پاراستنی خەڵكی سوریا، یاخود بۆ ڕێگەنەدان لەوەی بەرگری لە خۆیان بكەن، زۆر زیاترە لە باجی دەستێوەردان، ئەمەش دەبێتەهۆی ئەوەی دۆخەكە زیاتر خراپ بێت و دەبێتەهۆی ئەوەی قۆناغی ئینتیقالی زیاتر دژوار بێت. من بەدیلێك نابینم و دەبێت چارەسەرەكە لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە بێت، ئیتر بە هاوكاری ڕوسیا بێت یان بە بێ ڕوسیا، و لە ڕاستیدا پێویستە ڕوسیا دووبارە حساباتی بەرژەوەندیەكانی بكات، لەبەر ئەوەی بەرژەوەندی ڕوسیا لەوەدایە پێوەندی باشی لەگەڵ تێكڕای جیهانی عەرەبیدا هەبێت و پێوەندی باشی هەبێت لە ئاییندەدا لەگەڵ سوریا، ئەگەرنا من بەدیلێك بۆ دەستێوەردانی نێودەوڵەتی بەدی ناكەم بۆ پاراستنی خەڵكی سوریا)).

 ئاڵۆزبوونی بارودۆخەكەلەبەرژەوەندی ئۆپۆزسیۆنی سوریا نییە

هیلاری كلینتۆنی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا هەفتەی ڕابردوو پەیامێكی ئاراستەی ئۆپۆزسیۆنی سوریا كرد بەوەی ڕێگەنەدەن توندڕۆكان بێنە ناو گۆڕەپانەكە و شۆڕشەكەی سوریا بفڕێنن، ئەمەش مانای ئەوەیە بارودۆخی ئێستای سوریا نەبوونی پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ پەلەكردن لە ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد، بۆتە هۆكاری ئەوەی كە بۆشایی دروست بێت و هێزی دیكە بخزێنە ناو ئۆپۆزسیۆن لەو ئاڵۆزیەدا هەوڵبدەن بارودۆخەكە بۆخۆیان بقۆزنەوە، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر كریستۆفەر فلیپس لە درێژەی لێدوانەكەیان بۆ گوڵان بەمجۆرە لەسەر ئەم پرسە هەڵوەستەی كرد و وتی: (ئەمە مایەی نیگەرانییەكی گەورەیە، زۆرجار لە كاتی بوونی ئەم جۆرە ناكۆكیانەدا بارودۆخەكە لەلایەن توندڕۆكانەوە قۆستراوەتەوە- ئەمەمان لە بۆسنیا و جەزائیر بینی- كە تاوەكو زیاتر درێژەبكێشێت، ئەوا زیاتر ڕادیكاڵەكان ڕادەكێشێ. ئەمە بەهۆی قەبارەی توندوتیژی سوریاوە ڕوویداوە، لەبەر ئەوەی كاتێك خەڵكی دەكوژرێن، ئەوا مەیلیان بۆلای توندڕەوەكان دەچێت لەم چارەسەرەدا، هەروەها ئەمە پێوەندی بە لایەنی نێودەوڵەتیەوە هەیە، بە تایبەتی كە ڕاپۆرتەكان باس لەوە دەكەن قەتەر چەكی قورس بۆ سەلەفیەكان و گروپە ئیسلامیە ڕادیكاڵەكان دەنێرێت، ئەمەش بە مانای ژمارەیەكی زۆری شەڕەكەرە ئیسلامی و سەلەفیەكان دێت، واتە ژمارەی ئەوان زیاتر دەبێت لە نێو موعارەزەی چەكداردا. بە ڕاشكاوی دەیڵێم زەحمەتیەكە ئەوەیە كە تاكە هێزی نێودەوڵەتی بتوانێت ڕێگری لەمە بكات، ڕۆژئاوایە و بە تایبەتی ئەمریكا، كە ئامادەنین هێزی سەربازی پێویست بۆ ڕێگرتنی لە ڕوودانی ئەمە تەرخان بكەن، بە چەشنی ئەوەی لە لیبیا كردیان، بەوپەڕی ڕاشكاوی دەیڵێم ئەگەر ئەمریكا ئەمە بكات، ئەوا باجێكی زۆر دەدات لە ڕووی مادی و گیانییەوە، و ئەمریكاش پێی وانییە گیانی سوریەكان ئەوەندە بەهادار بێت بۆ ئەوەی ئامادەبێت ئەم كارە بكات.. هەروەها ناتوانن ئەوەی لە لیبیا كردیان لەسوریا دووبارەی بكەنەوە یان ناوچەی دژە فڕین دابمەزرێنن لەبەر ئەوەی كاتێك قەیرانی لیبیا ڕوویدا، ئەتوانرا ئەم كارە بكرێت، لەبەر ئەوەی وڵاتێكی بچوك بوو و تەنیا شەش ملیۆن خەڵكی هەبوو، لە هەمان كاتدا سیستمێكی بەرگری زۆر لاوازی هەبوو، لەبەر ئەوەی بە دڵنیاییەوە وڵاتێكی زۆر دەوڵەمەند بوو كە نەوتی هەبوو، واتە پاڵنەری ئابووری هەبوو بۆ ئەنجامدانی ئەو كارە، بەڵام سوریا هەل و مەرجێكی زۆر جیاوازی هەیە، وڵاتێكی زۆر گەورەترە و وڵاتێكی بیابان نییە بە چەشنی لیبیا بۆ ئەوەی بە ئاسانی ناوچەی دژەفڕین بسەپێنرێت، هەروەها وڵاتێكی هەژارە، واتە دەستكەوتی دارایی نییە لەم وڵاتەدا لە شێوەی ئەنجامدانی گرێبەستدا، لەلایەكی دیكەوە سوریا ترسێكی زۆری هەبوو لە ئیسرائیل و قەڵغانێكی مووشەكی پێشكەوتووی هەیە كە ئەتوانێت بەرگری لەخۆی بكات لەبەرامبەر هێرشەكاندا، لەبەر ئەوە ئەگەر سوپا و فڕۆكە بەكار بهێنرێت لەم قەیرانەدا، ئەوا ئەگەری زۆرە بخرێنە خوارەوە و ڕای گشتی ئەمریكاش نایانەوێت لەوە زیاتر خەڵكی خۆیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە دەست بدەن و تەنانەت ئەگەر تەنیا هێزی ئاسمانی بەكاربهێنن، ئەوا ئەگەری كەوتنە خوارەوەیان هەیە، ئەم هاوینە دوو فڕۆكەوانی توركیا كوژران كاتێك فڕۆكەكانیان لەلایەن سوریا خرانە خوارەوە، كەواتە موشەكی بەرگری پێشكەوتوویان هەیە و ئەگەری ئەوە هەیە فڕۆكەی ئەمریكی بخەنە خوارەوە و ڕای گشتی ئەمریكا نایەویت چیتر خەڵكی وڵاتەكەیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەدەست بدەن)).

 پرۆفیسۆر نەدیم شەهادی ئەم مەسەلەیە بەوجۆرە دەبینێت ئەگەر دەستێوەردانی نێودەوڵەتی نەكرێت، ئەوا باجی دەستێوەرنەدان زۆر گەورەتر دەبێت، لەبەر ئەوەی بارودۆخە زیاتر ئاڵۆز دەبێت و دەرهاویشتەی زیاتری لێدەكەوێتەوە، سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (پێموایە پەنجەتان خستە سەر كێشەكە، كێشەكە لەم ڕژێمەدایە و لە نەبوونی سیاسەتێكی گونجاوە لەلایەن ئەمریكاوە، ئەمە سیاسەتێكی زۆر كورتبینانەیە و لەسەر بنەمای گریمانەی هەڵە بنیاتنراوە و ئەنجامەكەش كوشتاری زیاتر دەبێت لە سوریا. ئەمە پەیامەكەیە، پەیامەكەی ئەوەیە تۆپەكە لە ساحەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیە، چارەسەرەكە لە ناو سوریادا نییە، واتە چارەسەرێكی سوری نییە و دەبێت ئەم چارەسەرە لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە بێت. پێویستە هێزێكی نێودەوڵەتی بوونی هەبێت كە خەڵكی سوریا بپارێزێت و ڕژێمەكە ناچار بكات دەست لە دەسەڵات بەربدات، زۆر باشترە و تێچوونێكی زۆر كەمتر لە خۆدەگرێت، بە بەراورد بەوەی ڕێگە بدرێت شەڕە ناوخۆییەكە لە سوریا بەردەوام بێت و بۆشاییەك دروست بكرێت كە توندڕەوەكان لە سەرتاسەری ناوچەكە ڕابكێشێت. بە كورتی و بە پوختی باجی دەستێوەرنەدان زۆر زیاترە لە باجی دەستێوەردان. هەربۆیە كێشەكە لە ئەمریكادایە، كێشەكە لە ئیدارەی ئۆبامادایە كە بڕیارێكی جێگیر و كۆتایی نەداوە، یاخود سیاسەتێكی جێگیر و كۆتایی نەبووە، چونكە ئەگەر ئەمریكا سیاسەتێكی جێگیری هەبێت، ئەوا شتەكان خێراتر بەرەوپێشدەچن. ئەو هێزە ئیقلمیانەی باسی دەكەن دەستێوەردان ناكەن، لەبەر ئەوەی پشتیوانی ئەمریكایان نییە. ئەوەی لە هاوكێشەكەدا بزرە ئەمەیە))."