ئۆباما، رۆمنی.. كامیان ڤیزەی كۆشكی سپی وەردەگرێت؟

گوڵان میدیا November 6, 2012 راپۆرتەکان

سێ شەمەی مانگی نۆڤەمبەر جارێكی دیكە ئەمریكیەكان ڕوودەكەنە سندوقی دەنگدان بۆ ئەوەی سەرۆكی وڵاتەكەیان بۆ چوار ساڵی داهاتوو دەسنیشان بكەن، لەگەڵ ئەوەی هەڵبژاردنی ئەمساڵ هاوكاتە لەگەڵ گێژەڵووكەی ساندی كەچەند ویلایەتێكی ئەمریكای گرتۆتەوەو پێشنبینی دەكرا كە ئەم گێژەڵووكەیە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكە دوابخات، بەڵام وادیارە هەڵبژاردنەكان لەكاتی خۆی ئەنجامدەدرێت.

پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا لەگەڵ ئەوەی پرۆسەیەكی سیاسییە لە چوارچێوەی یەك دەوڵەتداو تەنیا ئەمریكیەكان دەنگی تێدادەدەن، بەڵام پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆكی ئەمریكا، بۆتە پرسێك پێوەندی بەهەموو جیهانەوە هەیە و هەموو جیهان لەنزیكەوە چاودێری دەكات، هۆكاری ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەمریكا وەك گەورەترین هێز بێ ڕكابەر لەجیهاندا كاریگەری لەسەر ئاراستەی سەرجەم سیاسەتی جیهانی هەیە، لەمەش گرنگتر بۆ ئێمە وەك كورد یان وەك بەشێك لە عێراق، سیاسەتی ئەمریكا بۆ هەرێمی كوردستان و عێراق گرنگی خۆی هەیە، لەبەر ئەوەی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان و عێراق، ڕاستەوخۆ كاریگەر لەسەر پرۆسەی سیاسیی عێراق و باری سیاسیی هەرێمی كوردستان دەبێت. بۆیە لەم ڕوانگەیەوە بۆ ئێمە وەك كورد و هەرێمی كوردستان لە عێراقدا، ئەم هەڵبژاردنە گرنگی خۆی هەیە، هەرچەندە سیاسەت و ستراتیژیەتی ئەمریكا وەك دەوڵەتێكی دامەزراوەیی تارادەیەكی زۆر پەیوەستە بە ئاراستەی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لەبەشە جیاوازەكانی جیهان، بەڵام دیسان ئاراستەی بەڕێوەبردنی سیاسەت و ستراتیژیی حكومەتی ئەمریكا لەشێوازی ئەو میكانیزمەی بۆ جێبەجێكردن دەیگرنە بەر، لەحزبێكەوە بۆ حزبێكی دیكە و لە سەرۆكێكەوە بۆ سەرۆكێكی دیكە دەگۆڕێت، لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەرنج لە عێراق و هەرێمی كوردستان بدەین، ئەوا لەدوای پرۆسەی ئازادكردنی عیراقەوە لەماوەی زیاتر لە 9 ساڵی ڕابردوودا، ئاشكرایە سیاسەتی ئەمریكیمان بەرامبەر بەعیراق و هەرێمی كوردستان، لە هەردوو پۆستی كۆمارییەكان و دیموكراتییەكان بینیووە و لەمیانەی هەردوو ئیدارەكەشدا هەستمان بەوەكردووە كە دیموكراتیەكان یان كۆمارییەكان هەر كامیان ئیدارەی ئەمریكا هەڵبسوڕێنن سیاسەتەكانیان بەرامبەر عیراق و هەرێمی كوردستان جیاوازییەكی ئەوتۆی نییە، ئەمە لەكاتێكدا وەك هاوسۆزییەك بۆ ئیدارەی كۆمارییەكان كە لەساڵی 2003 ڕژێمی سەدام حوسێنیان ڕووخاند و عیراقیان لەدیكتاتۆریەت ڕزگار كرد، لەوانەیە بۆچوونی ئێمە وەك كورد لەگەڵ ئەوەبێت كە كۆمارییەكان لەبڕیارداندا خێراترن لەچاو دیموكراتەكان و هەروەها لەبەر ئەوەی شەڕی ئازادكردنی عێراق زیاتر كۆمارییەكان خۆیان لێ بە بەرپرسیار دەزانن تا دیموكراتەكان، بۆیە لەم ڕوانگەیەوە لەوانەیە لای ڕای گشتی كورد ئیدارەی كۆمارییەكان پەسەندتر بێت، بەڵام وەك لەماوەی چوار ساڵی ڕابردووشدا ئەزموونمان لەگەڵ سیاسەتی ئەمریكا لەگەڵ ئیدارەی دیموكراتیەكان پەیداكردووە، هەست دەكەین ئەم ئیدارەیەش بە شێوازی تایبەتی خۆی پشتگیری لە ئاسایش و سەقامگیری هەرێمی كوردستان دەكات و پێوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و واشنتۆن وەرچەرخانی گەورەی بەخۆەوە بینیوە و، وەك لەیەكێك لەوتارەكانیدا بۆ گوڵان تید گەلن كارپینتەر جێگری سەنتەری كاتۆ بۆ دیراساتی ستراتیژی ئاماژەی پێكردبوو، ئەمریكا لەهەوڵی ئەوەدایە پلانی B دابڕێژێت بۆ ئەوەی مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكات، ئەمەش واتە ئەگەر پێشتر لەچوارچێوەی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر عێراق مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان كرابێت، ئەوا لە ئێستا بەدواوە پێویستە لەناو سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بەعێراق بە شێوەیەكی تایبەتی مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكرێت، ئەمەش خۆی لەخۆیدا نیشانەی ئەوەیە كە پێوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و ئەمریكا، گەیشتۆتە قۆناخێك كەدەكرێت هیوای ئەوەی لەسەر هەڵبچێنرێت كە ئاییندەی ئەم پێوەندیانە بەرەو ئاسۆیەكی گەشتر هەنگاو هەڵدەگرن، ئەوجا كۆمارییەكان لەدەسەڵاتدا بن یان كۆمارییەكان، ئەم حاڵەتەش بەنیسبەتی دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە تەنانەت توركیاش حاڵەتێكی دەگمەنە كە وڵاتێك توانیویەتی بەجۆرێك ئاراستەی سیاسەتی خۆی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی پیادە بكات، كە گۆڕینی ئیدارەی ئەمریكی لە كۆمارییەكان بۆ دیموكراتی و بەپێچەوانەشەوە كاریگەری لەسەر شێوازی پێوەندییەكان نەبێت، لێرەدا جێگەی خۆیەتی هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2008 و هەڵوێستی توركیا بەرامبەر ئەو هەڵبژاردنە بەبیربهێنینەوە كەوەك ئەوەبوو هەڵبژاردنەكە تایبەت بێت بەتوركیا و بەهەڵبژاردنی ئۆباما لەهەموو شارەكانی توركیا ئاهەنگ گێڕدرا، بەڵام لەهەمانكاتدا هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی دۆستانە مامەڵەی لەگەڵ ئەو ڕووداوە كرد، ئەم مامەڵە دۆستانەیەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ كۆمارییەكان و دیموكراتییەكان، لای هەندێك بەو جۆرە لێكدرایەوە كە دوای ڕۆشتنی كۆمارییەكان پێوەندییەكانی نێوان هەرێم و واشنتۆن كەمدەبێتەوە، بەڵام دوای چوارساڵ لەئیدارەی دیموكراتیەكان، جیا لەوەی گەورەترین كۆمپانیای ئەمریكی وەك ئەكسن مۆبیل ئێستا لە هەرێمی كوردستان وەبەرهێنان دەكات، لەهەمانكاتدا پێوەندییەكانی نێوان توركیاو هەرێمی كوردستانیش گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە ئەنقەرە بە ئاستی سەرۆكی دەوڵەتێكی سەربەرخۆ پێشوازی لەبەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بكات و لەمەش زیاتر ئێستا كونسوڵخانەی توركیا هاوشانی كونسوڵخانەی ئەمریكاو دەوڵەتانی ناتۆ و یەكێتیی ئەوروپا لە هەولێر كراونەتەوە و ڕەجەب تەیب ئەردۆگانی سەرۆك وەزیران و داود ئۆغلۆی وەزیری دەرەوەی توركیا سەردانی هەرێمی كوردستان دەكەن و ئامادەن لەبەردەم ئاڵای كوردستان و توركیا كۆنگرەی ڕۆژنامەوانی لەگەڵ سەرۆك بارزانی گرێبدەن.

خستنە ڕووی ئەم باكگراوەندە خێرایە بۆ ئاماژەكردنە بەوەی ئیدارەی ئەمریكی بەدەست كۆمارییەكانەوە بیت یان دیموكراتەكان، ئەوا پێوەندی نێوان هەولێر و واشنتۆن بەرەو پێشەوە دەچێت و ڕۆژ لەدوای ڕۆژیش واشنتۆن زیاتر لەو ڕاستیە نزیكدەبێتەوە كە هەرێمی كوردستان چەند لەسەربەخۆیی نزیك بێتەوە هێندە زیاتر دەبێتە فاكتەرێك بۆ سەقامگیری و بونیادی دیموكراتی لەناوچەكە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

بەپێی ڕاپرسیەكان

چانسی ئۆباما لە ڕۆمنی زیاترە

بەپێی ئەو ڕاپرسیانەی ئەنجامدراون چانسی ئۆباما بۆ ئەوەی جارێكی دیكە هەڵبژێردرێتەوە بۆ سەرۆكی ئەمریكا لە میت ڕۆمنی ڕكابەری زیاترە، تەنانەت پرۆفیسۆر دیڤید میدنیكۆف ئوستادی سیاسەت لەزانكۆی ماسیۆشیت و بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەهەمان زانكۆ پێیوایە لەگەڵ پێشبینی زەحمەتە لەنێوان ئۆباما و ڕۆمنی، بەڵام گێژەڵووكەی ساندیش لەبەرژەوەندیی سەرۆك ئۆباما بوو، لەمبارەوە و لەلێدوانێكی تایبەت بۆ گوڵان بەمجۆرە ڕای خۆی دەربڕی و وتی: (لە ڕاستیدا ئەنجامی هەڵبژاردنەكان -هەڵبەتە لەسەر بنەمای پێشبینەكان- ئەوەندە نزیكن كە ناتوانین ئەوە یەكلابكەینەوە كێ سەركەوتوو دەبێت، ئەگەرچی پێموایە هەواڵەكانی پەیوەست بە گێژەڵووكەی ساندیەوە كە بوونەتەهۆی ئەوەی بۆ چەند ڕۆژێك باسی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكان نەكرێت لە هەواڵەكاندا، لە بەرژەوەندیی سەرۆك ئۆباما بوونە. لە ئەمریكادا خەڵكی لەبەر چەندین هۆكاری جۆراوجۆر دەنگ بە پاڵێوراوەكان دەدەن، زۆرێك هاوڕان لەگەڵ بۆچوونەكانی ئەو پارتە سیاسیەی پاڵێوراوەكە سەر بەوە، ئەوانی دیكە لەسەر بنەمای كەسایەتی پالێوراوەكە دەنگ دەدەن یاخود پشت بە هەستی خۆیان دەبەستن. لەم هەڵبژاردنەدا، پێدەچێت مەسەلەی ئەوەی چ پاڵێوراوێك بە باشترین شێوە ئابووری وڵاتەكە بەرەوپێشەوە دەبات هۆكاری سەرەكی بێت كە ئەوە دیاری دەكات دەنگدەران دەنگ بە كێ بدەن. بەڵام ئەمەریكاش ئەوەندە گەورەیە كە زۆر زەحمەتە بتوانین گشتاندن بكەین. بەڵام ئەگەری ئەوە هەیە هەڵبژاردنەكان كاریگەریان هەبێت بەسەر سیاسەتی دەرەكیەوە. پارتەكەی ڕۆمنی و ڕاوێژكارە سیاسیە سەرەكیەكانی باوەڕیان بە گرتنەبەری سیاسەتێك هەیە كە پێدەچێت كەمتر هاوكاری كردن لەخۆبگرێت لەگەڵ وڵاتانی دیكەدا، هەروەها پتر تاكلایەنە و ڕەنگە زیاتر توندتر بێت بە بەراورد بەو سیاسەتەی ئۆباما گرتویەتیەبەر. ئەگەر ڕۆمنی سەركەوتوو بێت، ئەوا زیاتر دەكەوێتە ژێر فشاری پارتەكەیەوە بۆ ئەوەی پتر ڕووبەڕوو بێتەوە لەگەڵ ئێران و چیندا. لەوەش زیاتر، بێئەزموونی ڕۆمنی لە سیاسەتی دەرەوەدا و ئەو هەڵانەی لە هەڵمەتەكەیدا كردی ئەگەری ئەوە زیاد دەكەن ئیدارەكەی گیروگرفتی هەبێت لە بواری سیاسەتی دەرەوەدا. بە دڵنیاییەوە، ئەو تەفزیڵكردنە گشتیەی لە دەرەوەی ئەمریكا بۆ ئۆباما هەیە بەسەر ڕۆمنیدا دەبێتەهۆی ئەوەی ڕۆمنی دووچاری دژواری بێتەوە لە گرتنبەری دیپلۆماسیەتێكی كارا ئەگەر هاتوو سەركەوتوو بوو. سەرەڕای هەموو ئەمانەش جیاوازی نێوان هەردوو پارتەكەی ئەمریكا و سیاسەتی دەرەكیان لە ئاست ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە ماوەی دەیەكانی ڕابردوودا، ئەوا واشنتۆن لە بواری سیاسیەتی دەرەوەیدا لە ئاست ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەڵوێستگەلێكی بنچینەیی هەیە كە پێدەچێت بە نەگۆڕی بمێننەوە بە چاوپۆشین لەوەی چ پارتێكی سیاسی دەسەڵات دەگرێتەدەست. مەسەلەكانی نەوت، ئێران و سەقامگیری بەرفراوانی ناوچەیی و ئیسرائیل پەیوەستن بە پرسی سەرۆكایەتیكردنی ئەمریكاوە. و هەر كەسێك سەركەوتوو بێت لە هەڵبژاردنەكاندا دەبێت هەوڵ و كۆششێكی زۆر بدات بۆ كۆنتڕۆڵی داینامیەكیەتی ئاڵۆزی دوای بەهاری عەرەب. لەبەرچاوگرتنی ئەوەی وترا، ئەوا حاڵی حازر ئیدارەی ئۆباما وزەیەكی زۆری خستۆتەگەڕ لە هەوڵداندا بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو ئاڵوگۆڕەی دروست بووە بە ئاڕاستەی پێكهاتنی حكومەتە ئیسلامیەكان لە ناوچەكەدا).

كەواتە ئەوەی پرۆفیسۆر دیڤید میدنیكۆف ئاماژەی پێكرد بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ ئاماژەیە بەوەی كە ئۆباما پیش دەكەوێت، هەربۆیە وەك پشتگیریەك بۆ ئەم بۆچوونە پرۆفیسۆر ستیفن زۆنەس ئوستادی زانستی سیاسەت و سەرۆكی بەشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەزانكۆی سانفرانسیسكۆ، بەڕاشكاوانە لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان ئاماژەی بەوەكرد كە ئەو پێیوایە ئۆباما هەڵدەبژێردرێتەوە، لەمبارەوە بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو و وتی: (من پێشبینی دووبارە هەڵبژاردنەوەی ئۆباما دەكەم، ئەگەرچی بۆی هەیە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان زۆر نزیك بن. زۆرجار ئەمریكیەكان لەبەر چەند هۆكارێكی ڕواڵەتی و بانگەشەی تەلەفزیۆنەكان پشتیوانی پاڵێوراوەكان دەكەن-كە بۆی هەیە هەندێكیان چەواشەكار بن-كە ئەمە فاكتەرێكی گرنگە. هەندێك لەبەر بەرژەوەندیە ئابووریەكانی خۆیان دەنگ دەدەن و هەندێكیش لەسەر بنەمای بەها و بنەما ئەخلاقییەكان، وەك پشتیوانیكردن بۆ مافەكانی مرۆڤ، پاراستنی ژینگە، دادپەروەری كۆمەڵایەتی و بەرهەڵستیكردنی لەباربردن، هاوڕەگەزبازی و باجی زۆر. ئەوە نەریتێكە كە سیاسەتی دەرەوە ئەولەویەتی باڵای نەبێت. بەڵام ئەگەر ڕۆمنی هەڵبژاردنەكان بباتەوە ئەگەری ئەوە هەیە زۆرێك لە سیاسەتەكانی سەردەمی بۆش بگرێتەبەر. زۆربەی ڕاوێژكارە سەرەكیەكانی سیاسەتی دەرەوەی- ڕۆمنی- كەسایەتی دیار بوون لە ئیدارەی بۆشدا)).

هەر لەم چوارچێوەیەدا پرۆفیسۆر تۆماس شوارتز ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی ڤاندەربیلت و تایبەتمەند لەمێژووی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمریكا، ئەویش پێیوایە چانسی ئۆباما لە ڕۆمنی زیاترە، لەمبارەوە و لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان بەمجۆرە ڕای خۆی دەربڕی و وتی: (پێشبینی دەكەم سەرۆك ئۆباما بباتەوە، بەڵام تەنانەت گەر حاكم ڕۆمنی-ش بباتەوە ئەوە بەڕای من سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بەگشتی هەروەك خۆی دەمێنێتەوە لەبەرئەوەی لە مونازەرەكەدا جیاوازییەكی زۆر لەسەر بابەتەكان لەنێوان كاندیدەكان نەبینراوە. لەوانەیە لەلایەن ڕۆمنی-یەوە زیاتر پێداگری هەبێ لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، هەروەها لە ڕا و بۆچوونەكانیدا لایەنگیریی ئیسرائیل دەكات، بەڵام گومانم لەوە هەیە گۆڕانكاریی جێگیر و گەورە ڕووبدات. سەبارەت بە وڵاتانی عەرەبی من پێموایە پێویستە ئەمریكا لەگەڵ حكومەتە نوێكەی میسر بگونجێ، جارێ دیار نییە گۆڕانكاری لە شوێنەكانی دیكە چی دەبن لەبەرئەوەی هێشتا كەیسەكەی سوریا نادیارە، بەڵام تەنانەت گەر هەرچیش ڕووبدات ئەوە گەڕانەوە بۆ پێوەندییەكانی ڕابردوو زەحمەتە. بەڵام ڕاستیەك هەیە خەڵكی ئەمریكا بەرهەڵستكارە لەدژی هەر جەنگێكی دیكە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بێگومان هەڵوێستەكانی ئۆباما لەبارەی كەیسەكەی سوریا هۆكاری ئەوەیە كە پێشبینی دەكرێت دووبارە هەڵبژاردنەكە بباتەوە، ئەوشتەیش ڕوون و ئاشكرا بوو كاتێك كە ڕۆمنی-ش پاڵپشتیی لە هەمان سیاسەت كرد و بانگێشتی بۆ ئەوە كرد كە ئەمریكا تێنەوەگلێت)).

ئۆباما بێت یان ڕۆمنی

سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا وەك خۆی دەبێت

لە مونازەرەكەی نێوان ئۆباما و ڕۆمنی سەبارەت بە سیاسەتی ئاییندەی دەرەوەی ئەمریكا، یەكێك لە تۆژە باڵاكانی ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی ڕۆژهەڵاتی نزیك بۆچوونی بەوجۆرە بوو كە میت ڕۆمنی نەیتوانیوە ڕەخنەیەكی ئەوتۆ لەسیاسەتی دەرەوەی ئۆباما بگرێت، ئەمەش مانای ئەوەیە هەركامیان ببنە سەرۆكی داهاتووی ئەمریكا سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا گۆڕانكاری بەسەردا نایەت، سەبارەت بەم لایەنە و ئەو گۆڕانكارییانەی وڵاتانی عەرەبی بەخۆیانەوە بینیوە و بەوەی ئایا سیاسەتی ئەمریكا گۆڕانكاری بەسەردادێت، پرسیارمان لە پرۆفیسۆر سەمەر شەحاتە ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی جۆرج تاون كرد، ئەویش لەوەڵامدا بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان خستە ڕوو و وتی: (سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بە ئاستێكی ئەوتۆ نەگۆڕاوە، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕاوە، بەڵام سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بە ئاستێكی زۆر نەگۆڕاوە لەبەرئەوەی ئەمریكا لەگەڵ ئیسرائیل هێشتا هەر هاوپەیمانە، لەسەر حیسابی فەڵەستینییەكان، هەروەها ئەمریكا هێشتا هەر پاڵپشتی لە عەرەبستانی سعودیە و زۆربەی وڵاتە موحافزكارەكانی وڵاتانی كەنداو دەكات وێڕای ئەوەی كە حكومەتەكانی ئەو وڵاتانە شموولین و پێشێلكاریی مافەكانی مرۆڤ دەكەن، هەربۆیە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا نەگۆڕاوە، جیهان گۆڕاوە، بەڵام سیاسەتی ئەمریكا نەگۆڕاوە بۆیە پێویستە ئەمریكا لەگەڵ جیهانی نوێ مامەڵە بكات، بۆیە پێموایە كە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بەوشێوەیە نەگۆڕاوە. بەڵام پێشبینی ئەوە دەكرێت سەبارەت بەكەیسی سوریا سیاسەتی ئەمریكا گۆڕانكاری بەسەردا بێت ئەگەر ئۆباما هەڵبژێردرێتەوە یان ڕۆمنی ببێتە سەرۆكی داهاتوو بەڕای من زۆربەی خەڵكی پێیانوایە سەرۆكی داهاتوو ئۆباما بێت یان ڕۆمنی، سیاسەتەكانی ئەمریكا لەبارەی كەیسەكەی سوریا دەگۆڕێت لەبەرئەوەی ئەمڕۆ كەیسەكەی سوریا لەڕووی سیاسییەوە زۆر مەترسیدارە و دەستێوەردانێكی زۆر لە سوریا-دا هەیە و مایەی ئەوەیە كە ئەمریكا دەستێوەردانێكی سەربازی بكات بەلایەنی كەمەوە ناوچەیەكی دژەفڕین no-fly zone دابینبكات یاخود دابینكردنی ناوچەیەكی ئارام بۆ ئۆپۆزسیۆنەكەی سوریا لەناو خاكی سوریا، هەر لەبەرئەمەیشە زۆربەی خەڵكی پێیانوایە كە بۆچی تاكو ئێستا ئیدارەی ئۆباما بەشێوەیەكی ئاكتیڤ دەستێوەردانی نەكردووە لە كەیسەكەی سوریا، هەربۆیە گریمانەیەكی بەهێز هەیە كە پاش هەڵبژاردنەكان ئیدارەی ئۆباما یاخود ئیدارەی ڕۆمنی جموجۆڵی زیاتری دەبێت و زیاتر پاڵپشتی لە ئۆپۆزسیۆن دەكات و لەوانەیشە چەكی قورستر بۆ ئۆپۆزسیۆن دابین بكات و لەوانەیە زیاتر بیربكاتەوە بۆ دروستكردنی ناوچەیەكی دژەفڕین لەگەڵ چەندین ڕێوشوێنی دیكە، ئەمەیە گریمانەكان لە ئەمریكا لەبارەی كەیسەكەی سوریا پاش هەڵبژاردنەكان.. وێڕای هەموو ئەمانەش كەس نازانێت ئەنجامی هەڵبژاردنەكان چییە، بەڵام ئومێدێك هەیە كە ئەگەر هات و ئۆباما هەڵبژاردنەكانی بردەوە ئەوە ئەوكات ئۆباما زیاتر سەربەست دەبێت و بواری زیاتری بۆ دەڕەخسێت بۆئەوەی لە خولی دووەمیدا لە حكومڕانی گۆڕانكارییەك لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا وەدیبێنێت و لەوانەیش ئەو شتە ڕێگە بە ئۆباما بدات فشاری زیاتر بخاتە سەر ئیسرائیل و نەتانیاهۆ، یاخود هەر حكومەتێكی دیكەی ئیسرائیل تا ئەو كاتە، لەپێناو وەدیهێنانی بەرەوپێشەوەچوون لەبارەی پرسەكەی فەڵەستین و ئیسرائیل، من هیوادارم ئەو شتە ڕووبدات.)).

سیاسەتی ئەمریكا

بەرامبەر توركیا و هەرێمی كوردستان و عێراق

كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق ئاكامێكی باشی نەبوو، ئاراستەی پرۆسەی سیاسی لەعێراق بەرەو هەڵدێر دەچێت، بۆیە وێڕای ئەوەی ئۆباما هەڵبژێردرێتەوە یان ڕۆمنی، هیچ كامیان ناتوانن هێز بنێرنەوە بۆ عێراق، بەڵام لەهەموو حاڵەتێكدا هەر كام لەهەردوو ڕكابەر ببنە سەرۆكی ئاییندەی ئەمریكا دەبێت سیاسەتی خۆیان بەرامبەر عێراق گۆڕانكاری بەسەردا بێنن، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر ستیفن زۆنەس لە درێژەی لێدوانەكەی بۆ گوڵان سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە ڕای خۆی دەربڕی و وتی: (پێموایە ئەمریكا شەڕی عێراقی دۆڕاند، دۆڕانی شەڕەكە پێش گرتنەدەستی دەسەڵات بوو لەلایەن ئۆباماوە. هیچ سەرۆكێك ناتوانێت بێ مۆڵەتپێدانی حكومەت سەربازەكانی لە عێراقدا بهێڵێتەوە بەبێ ئەوەی خۆی ڕووبەڕووی مەترسی سەرهەڵدانەوەی یاخیبوون بكات. پێش ئەوەی ئۆباما ببێتە سەرۆك، پارتە شیعیەكان كە باڵادەستبوون بەسەر عێراقدا و پێوەندیان لەگەڵ ئێراندا گرێدابوو دەسەڵاتیان بەدەستەوە بوو لە بەغدا. كەواتە بە چاوپۆشین لەوەی كێ دەبووە سەرۆك لە 2008دا ئەوا كاریگەری ئەمریكا لە عێراقدا بەرەو كەمبوونەوە دەچوو. بەڵام سەبارەت بە كورد، پێموایە ئیدارەی ئۆباما هاوسەنگیەكەی زۆر بە باشی ڕاگرتووە، ئیدارەی ئۆباما وەك باشترین دۆستی ئەمریكا لە ناوچەكەدا هەرێمی كوردستان لەبەرچاوی دەگرێت، لەگەڵ خواستی پاراستنی پێوەندی نزیك لەگەڵ هەردوو حكومەتی توركیا و عێراق. ئەمەریكا بەردەوام دەبێت لە پشتیوانیكردنی هەرێمی كوردەكان، بەڵام بەردەوامیش دەبێت لە بەرهەڵستیكردنی سەربەخۆبوونێكی ڕەسمی، لەبەر ئەوەی واشنتۆن لەوە دەترسێت ئەمە سەربكێشێت بۆ شەڕ و ناسەقامگیری. سەبارەت بەتوركیاش، ئەمەریكا درك بەوە دەكات توركیا زیاتر و زیاتر ڕۆڵێكی گرنگ دەبینێت لە سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و بەو پێیە درك بەوە دەكات كە گرنگە پارێزگاری لە پێوەندیەكی باش بكات لەگەڵیدا)).

پرۆفیسۆر سەمەر شەحاتەش هەر سەبارەت بەم لایەنە و سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر عێراق و هەرێمی كوردستان وای دەبینێت ئەمریكا لەشەڕی عێراق سەركەتوو نەبووە و پێناچیت بەرامبەر عێراقیش گۆڕانكارییەكی ئەوتۆی بەسەردا بێت، لەمبارەوە و لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە ڕای خۆی دەربڕی:( بەڕای من نەك ئۆباما، بەڵكو ئەمریكا شەڕەكەی عێراقی دۆڕاند بە چەند ساڵێك لەمەوپێش، بەڕای من شەڕی عێراق هەر لەسەرەتاوە شكستی خواردبوو لەبەرئەوەی ئەمریكا نەیتوانی عێراقێكی سەقامگیر و ئارام و دیموكرات بەرهەمبێنێت و نەیتوانی ئابوورییەكی زیندوو لە عێراق وەدیبێنێت، شەڕەكەی عێراق شكستی خواردبوو لەبەرئەوەی زۆربەی عێراقییەكان، تەنانەت ئەوانەی كە بەرهەڵستكاریش بوون لەدژی سەددام حوسێن، پاش شەڕەكە بێكارن و هەست بە ئارامی و ئاسایش ناكەن، هەربۆیە شكستی ئەمریكا لە شەڕەكەی عێراق پێش هاتنی ئۆباما بوو. بەڵام ئایا سیاسەتی ئەمریكا گۆڕانكاری بەسەردا دێت؟ من پێموایە گۆڕانكارییەكی ئەووتۆ ڕوونادات، ئەمە لەگەڵ ئەوەی بیروبۆچوونەكانی نێوان ئۆباما و ڕۆمنی جیاوازییان تێداهەیە لەبارەی عێراق، بەڕێز ڕۆمنی لە بەڕێز ئۆباما زیاتر دوودڵ بوو لە پاشەكشەپێكردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق لەبەرئەوەی بەڕێز ڕۆمنی لە ئۆباما زیاتر لەگەڵ مانەوەی هێز و بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا بوو لە عێراق، بەڵام تەنانەت گەر ڕۆمنی-ش هەڵبژاردنەكان بباتەوە ئەوە پێشبینیی هیچ گۆڕانكارییەكی ئەوتۆ ناكەم لەبارەی عێراق)).