لە ناونیشانی ئەم ڕاپۆرتە وشەی (بونیادنانـ)ـمان لەبری وشەی (بونیادنانەوە) بەكارهێناوە، هۆكاری ئەم جیاكردنەوەیە بۆ ئەوەیە كە خوێنەر بزانێت لەهەموو ئەو توێژینەوە و لێكۆڵینەوە ئەكادیمیانەی بۆ پرۆسەی پەرەپێدان لەوڵاتانی تازە پێگەیشتوو دەكرێت، زارەوەی بونیادنانەوە (Rebuilding) بەكاردەهێنن، ئەمەش بەو مانایە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو ئەو وڵاتانە دەگرێتەوە كە وڵاتانی دوای شەڕن وەك كۆریای باشور و ئەڵمانیا و ژاپۆن، یاخود ئەو وڵاتانەن كە پێشتر پێڕەوی ئابووری سەنترالی دەوڵەتیان كردووە و ئێستا بەرەو كرانەوە و ئابووری بازاڕ و دیموكراتی هەنگاو هەڵدەگرن، ئەمەش مانای ئەوەیە لە هەردوو حاڵەتی وڵاتانی تازە پێگەیشتوو، پێشتر ژێرخانێك (Infrastructure) بوونی هەبووە، ئەوجا ئەو ژێرخانە یان بەهۆی شەڕەوە لەبەریەك هەڵوەشاوە و پێویستی بە دووبارە بونیادنانەوە هەیە، یان وەك وڵاتانی پۆست كۆمونیست پێویستی بە بونیادنانەوەی شێوازێكی دیكەی ژێرخان هەیە بۆ ئەوەی جێگەی ژێرخانی پێشوو بگرێتەوە، لەم بازنەیەدا هەرێمی كوردستان وێڕای ئەوەی هەتا ساڵی 1991 بەشێك بووە لە دەوڵەتێكی سەنترالی دیكتاتۆری میلیتاری، وێڕای ئەوەی وڵاتی دوای شەڕ و كاولكاریی بووە، لە هەمان كاتدا وڵاتێكی پشتگوێ خراو بووە، نەك هەر لەڕووی نەبوونی پیشەسازی و پرۆژەی گەورەی كشتوكاڵی، بەڵكو وڵاتێك بووە تەنانەت بە 10 ساڵ پێش ئەوەی شەڕی دووەمی كەنداو دەست پێ بكات و عێراق كوەیت داگیر بكات، هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی بەعسەوە فەرامۆشكرابوو، ئەمەش وێڕای ئەوەی زیاتر لە 4500 گوند و دەیان شار و شارۆچكەی هەرێمی كوردستان كاولكران و خەڵكەكەیان بۆ ئوردگای زۆرە ملێ ڕاگوێزران، شارەكانی كوردستانیشی لە هەموو پێشكەوتنێك دوورخستەوە، تەنانەت كە ژێرخانی سەرەكی داهاتی كوردستان ئەوكات كشتوكاڵ بوو، حكومەتی بەعس بۆئەوەی ئەم سەرچاوەیە پەكبخات، پسپۆر و كادری كشتوكاڵیمان نەبێت بۆ ئەوەی ئەم بوارە پێشبخەن، تەنیا یەك كۆلیژی كشتوكاڵ لە زانكۆی سەڵاحەدین هەبوو، هاوكات لەگەڵ دەسپێكردنی پرۆسەی بەدناوی ئەنفال ئەم كۆلێژە داخرا و قوتابیەكانی بەسەر كۆلیژەكانی كشتوكاڵی زانكۆكانی عێراقدا دابەشكران، بۆیە كە لەم ڕوانگەیەوە سەیری پرۆسەی بونیادنانی ژێرخان لە هەرێمی كوردستان دەكەین، ڕاشكاوانە هەست بەو ڕاستیە دەكەین كە پرۆسەكە بونیادنانە نەك بونیادنانەوە، ئەمە وێڕای ئەوەی پرۆسەی بونیادنانی ژێرخانی هەرێمی كوردستانیش لە ساڵی 1992-2003 لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆیی عێراق و نێودەوڵەتی گەورەترین ئاستەنگی لەمیانەی سەپاندنی دوو گەمارۆی ئابوورییەوە بۆ دروستكرا، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی پرۆسەی بونیادنانی ژێرخانی هەرێمی كوردستان بەكردەیی لەساڵی 2004- 2005 دەست پێ بكات، ئەمەش ڕاشكاوانە مانای ئەوەیە ماوەی 25 ساڵ هیچ پرۆژەیەكی ستراتیژی نە لەبواری دابینكردنی خزمەتگوزاری سەرەكی و نە لەبواری بەرەوپێشەوەچوون لەم دەڤەرە ئەنجامنەدراوە، لێرەدا دەكرێت ئاماژە بەچەند خاڵێك بكەین:1- ماوەی 25 ساڵ هیچ پرۆژەیەكی ستراتیژی بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە لە هیچ شارێكی هەرێمی كوردستان ئەنجامنەدراوە بە كەركوكیشەوە، ئەوەی هەبووە هەموو پرۆژەكانی ئاوی ناوەڕاستی هەفتاكان بووە كە هەندێكیان لە سەرەتای هەشتاكان تەواو بوون، هەربۆیە بۆ ئەوەی ئاوی خواردنەوە بۆ شار و شارۆچكەكانی هەرێم دابین بكرێت و كێشەكە بە ڕیشەیی چارەسەر بكرێت لەدوای ساڵی 2004ـەوە پرۆژەی ستراتیژی بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوە لە سەرتاسەری هەرێم دەستی پێكردووە و لەماوەی ئەم 7 ساڵەدا بە ڕێژەی %80 زیاتر ئاوی خواردنەوە دابینكراوە و لە %20ـەكەی تریشی لە قۆناخەكانی جیاجیای جێبەجێ كردنن.2- لەماوەی 25 ساڵدا هیچ پرۆژەیەكی ستراتیژی ئاوەڕۆ لە هیچ كام لە شارەكانی كوردستان جێبەجێ نەكراوە، تەنانەت شارێكی گەورەی وەك هەولێر كە پایتەختی هەرێمی كوردستانە دەكرێت بڵێین ئێستاش ئاوەڕۆی هاوچەرخی نییە، بۆیە ئەم پرۆژەیە كە دەبێت بونیادبنرێت، بەپێی هەندێك زانیاری ئەمساڵ دەستی پێدەكرێت و نزیكەی یەك ترلیۆن دیناری تێدەچێت كە دەكاتە نزیكەی یەك ملیار دۆلار.3- لەماوەی 25 ساڵدا هیچ نەخۆشخانەیەك لە هەرێمدا دروست نەكرابوو، ئەم حاڵەتە سیستمی چاودێری تەندروستیی لە هەرێمی كوردستان لەریشەوە تێكدابوو، لەبەر ئەوەی نەخۆشخانەكانی كوردستان توانای ئەوەیان نەبووە كە پێداویستی ئەم بوارە پڕبكەنەوە، بۆیە لەدوای ساڵی 2005ـەوە هەوڵدراوە بە دروستكردنی چەند نەخۆشخانەیەكی تازە سەرلەنوێ ژێرخانی سیستمی چاودێری تەندروستی لەهەرێم بونیاد بنرێت.4- لە ماوەی 25 ساڵدا هیچ پرۆژەیەكی ستراتیژی بۆ پێكەوە گرێدانەوەی هاتووچۆی هەرێم بوونی نەبووە، ئەو ڕێگایانەی هەبوون هەموو ڕێگەی سەربازی بوون كە ڕژێمی پێشوو دروستی كردبوون، هیچ ڕێگەیەكی جووت ساید لەنێوان هەولێر و سلێمانی و هەولێر و دهۆك بوونی نەبووە، تەنانەت دوای كشانەوەی دامودەزگاكانی ڕژێمی پێشوو لە ساڵی 1991 لەهەرێم و دابڕانی هەرێم لە ناوەند، شاری دهۆك لە شارەكانی هەولێر و سلێمانی دابڕابوو، دەبوو بە كەڵەك و بەلەم لە زێ بپەڕیتەوە ئەوجا دەگەیشتیتە دهۆك، دوای ئەوە بە یەك دووساڵ ئینجا توانرا پردێك دروست بكرێت و دهۆك و هەولێر پێكەوە گرێبدرێتەوە، لەگەڵ ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 1992-2003 توانی بەشێوازی جیاواز بە سەدان كیلۆمەتر ڕێگە دروست بكات، بەڵام ئەو ڕێگایانە تەنیا بۆ پڕكردنەوەی كۆمەڵێك پێداویستی بوون، نەك بونیاد و ژێرخانی پێكەوە بەستنەوەی سەرتاسەری هەرێم بەیەكەوە، بۆیە لەدوای ساڵی 2005ـەوە هەوڵدراوە ماستەرپلان بۆ ئەم بوارە ڕێكبخرێت و هەموو كوردستان پێكەوە گرێبدرێتەوە، كە ئێستا ئەم پرۆژەیە دەستی پێكردووەو لە هەنگاو هەڵگرتنە بۆ ئەوەی پرۆژەی ڕێگەی خێرا (های وەی) دروست بكرێت.5- لەبواری پەرەپێدانی مرۆیی، سەرچاوەی داهاتی مرۆیی لە كوردستان كرابووە سەرچاوەیەكی بێكار و مووچەخۆری بێ بەرهەم، ئەم دیاردەیە كە تائێستاش حكومەتی هەرێمی كوردستان بەدەستیەوە دەناڵێنێت، ڕێژەی %70ی بودجەی هەرێمی بۆ تەرخانكراوە، بەڵام ماوەی چەند ساڵێكە هەوڵدەدرێت ژێرخانێك بۆ پەرەپێدانی مرۆیی بونیادبنرێت، تەنانەت لەبەر ئەوەی پسپۆر و كادری تەكنۆكراتمان بە ڕادەیەك كەمە، نەمانتوانیووە تائێستاش لەسەر ئاستی ناوخۆ ئەم پرۆسەی مەشق و ڕاهێنان لەم بوارە وەك پێویست ئەنجامبدەین، وێڕای ئەوەی لە ساڵی 1991 تەنیا یەك زانكۆ لە كوردستان هەبوو، ئێستا نزیكەی 20 زانكۆی حكومی و دەیان زانكۆی ئەهلی لەكوردستان بوونیان هەیە، بەڵام بۆئەوەی ئەم پرۆسەیە بە خێرایی بەڕێوە بچێت، ئێستا بە هەزاران قوتابی و خوێندكاری كوردستان لەتێكڕای زانكۆكانی جیهان لە (ژاپۆن تا ئەمریكا) دەخوێنن بۆئەوەی سەرچاوەی مرۆیی بكرێتە سەرچاوەیەكی گرنگ بۆ پەرەپێدانی بەردەوام لە كوردستاندا.6- لە هەرێمی كوردستان تەنیا یەك سەرچاوەی دابینكردنی وزەی كارەبا هەبوو، ئەویش سەرچاوەی كارەبای بەنداوی دوكان بوو، سەرچاوەی كارەبای دەربەندیخان تەواو نەبوو بەجێهێڵرابوو، بۆیە سەرچاوەی كارەبای دوكان تەنیا پێداویستی %10ی كارەبای هەولێر و سلێمانی دابین دەكرد، كارەبای دهۆك لە موسڵەوە پچڕێنرابوو، بۆیە سەرچاوەی كارەبای دهۆك بەسترابۆوە بە توركیاوە، لەمەش خراپتر ئەوەبوو، لەبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان بەشێكی دابڕاوبوو لە عیراق و خۆیشی دەوڵەت نەبوو، ئەوا ئەگەر ئیمكانیەتی ماددیشی هەبوایە، نەیدەتوانی بێ ڕەزامەندی ناوەند سەرچاوەی وزەی كارەبا لەهەرێم دابمەزرێنی، تەنانەت نەتەوە یەكگرتووەكانیش لەچوارچێوەی بڕیاری نەوت بەخۆراك تەنیا توانی چەند وێستگەیەكی 29 میگاواتی دابمەزرێنی، كە ئەم وێستگانەش كارەبای وەك پێویست بۆ گەڕەكێك پێ دابین نەدەكرا، نەك شارێكی گەورەی وەك سلێمانی یان هەولێر یان دهۆك. ئەگەر بە وردی سەرنج لەم خاڵە بدەین، دەبینین وڵاتێك لەسەرچاوەی وزەی كارەبا بێ بەش بووە و ڕێگەشیان نەداوە سەرچاوەی وزەی كارەبای هەبێت، بەڵام لەدوای ساڵی 2005 ئەم كێشەیە بە ئاستێك چارەسەر كراوە، كە ئێستا ئاستی بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا بۆ 2600 مێگاوات بەرز بۆتەوە لە پلانیش دایە لە 2014 بۆ 6000 مێگاوات بەرز بێتەوە، بێجگە لەوەی هەموو شار و شارۆچكە و گوندەكانی كوردستان تۆڕی كارەبایان گەیشتۆتێ، لەهەمانكاتدا لە سەرچاوەكانی وزەی كارەبای هەرێمەوە وزەی كارەبا بە بڕی 50 مێگاوات بۆ پارێزگای موسڵ و 250 مێگاوات بۆ پارێزگای كەركوك دەنێردرێت.ئەم خاڵانە كە تەنیا ئاماژەكردنن بە چەند لایەنێكی كەمی بونیادنانی ژێرخان، بۆ هەرێمی كوردستان لە دەسپێك و ئەولەویەتدا بوون بۆ ئەوەی ببنە سەرەتایەك بۆ ئەوەی هەرێم بتوانێت بەرەو پرۆسەی پەرەپێدانی هەمیشەیی هەنگاو هەڵبگرێت.تەحدییەكانی قۆناخی بونیادنانی ژێرخانمەبەست لە بونیادنانی بونیادی ژێرخان، واتە دروستكردنی ژێرخانێك بۆ پەرەپێدانی بەردەوام لە چوارچێوەی حكومڕانیەكی دیموكراتی باشدا، هەروەها بونیادی ژێرخان بەمانای بونیادنانی ژێرخانێكی نەرم بۆ وڵاتێكی تازە پێگەیشتوو كە ئامانجی لەم قۆناخە دابینكردنی خزمەتگوزارییە سەرەكیەكانە وەك، دابینكردنی ئاوی خواردنەوە، دروستكردنی ڕێگاو بان، دامەزراندنی تۆڕی پێوەندییەكان، چارەسەركردنی كێشەی نیشەجێبوونی هاووڵاتیان، دروستكردنی قوتابخانە و سیستمی خوێندن، دورستكردنی نەخۆشخانە و سیستمی تەندروستی، بونیادنانی ژینگەیەك بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی داهات و ئازادی ڕادەربرین و دەسەڵاتی سەروەریی یاسا، هەربۆیە ئەمە جیاوازە لە بونیادنانی ژێرخانێكی ڕەق بۆ بونیادی وڵاتێكی پیشەسازی هاوچەرخ، ئەمە ئەگەر ئامانجی بونیادنانی ژێرخان بێت لەوڵاتێكی تازە پێگەیشتوودا، ئەوا ئامانجێكی كورت دوور مەودا دەبێت نەك ئامانجی ئێستای. بۆیە لەم چوارچێوەیەدا كە مەبەستمان دەسپێك یان سەرەتای بونیادنانی ژێرخانە، ئەوا وڵاتانی تازە پێگەیشتوو لە كۆمەڵێك خاڵدا هاوبەشن كە ئەو كۆمەڵە خاڵە ڕووبەڕووی تەحدی گەورەیان دەكاتەوە و سەركەوتنی حكومەت لەزاڵبوون بەسەر ئەو تەحدیانەدا دەبێتە پێوەرێك بۆ ئەدای ئەو سەركردە دیموكراتیەی كە حكومەتێكی كارا بۆ دامەزراندنی حكومڕانی باش سەرۆكایەتی دەكات، ئەو خاڵە هاوبەشانە بریتین لە:1- لە هەموو وڵاتانی تازە پێگەیشتوو سەرچاوەی داهات بۆ بونیادنانەوە كەمە، ئەم دیاردەیە بۆ كوردستانیش بەهەمان شێوەیە، لەبەر ئەوەی پێداویستی بونیادنانەوە و بونیادنانی ژێرخان زۆر زۆری لەوە زیاتر پێویستە كە لەبەر دەستە، بۆیە زۆرجار نەبوونی سەرچاوەی داهاتی پێویست بە تایبەتی لەو وڵاتانەی كە هەنگاویش بەرەو دیموكراتی هەڵدەگرن و دەكەونە ژێرگوشاری ڕاستەوخۆی هاووڵاتیانەوە، ئەوا پرۆسەكە یان شكست دەهێنێت یان كوالیتی بەرز نابێت، حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كابینەی پێنجەمەوە هەستی بەوەكردووە كە ئەم حاڵەتە ڕووبەڕووی پرۆسەی بونیادنانی ژێرخانی وڵات دەبێتەوە، بۆیە بیری لەوە كردەوە سوود لەو دەسەڵاتە دەستووریانە وەربگرێت كە هەرێم هەیەتی ئەویش بە گەڕان بەدوای سەرچاوەی نەوت، بۆ ئەوەی داهاتی ئەم نەوتە هەم پرۆسەی بونیادنانی ژێرخانی هەرێم و پرۆسەی بونیادنانەوەی ژێرخانی عێراق سەربخات.2- پرۆسەی بونیادنان و بونیادنانەوەی ژێرخان پێویستی بە كادری تەكنۆكراتی ئاست بەرز هەیە، لەوڵاتانی تازە پێگەیشتوو ئەم جۆرە كادرانە كەمن، یان هەشبن لەسەر تەكنەلۆژیایی نوێ مەشق و ڕاهێنانیان پێ نەكراوە، بۆیە لە دەسپێكی ئەم پرۆسەیە دەبێت پەنا بۆ كادر و كۆمپانیای دەرەكی و تەكنەلۆژیای سەردەم ببرێت، كە ئەمەش لە بارێكدا وادەكات كادرانی تەكنۆكراتی ناوخۆ هەست بە ناڕەزاییەك بكەن، لەبەر ئەوەی ئەم بوارە پارەیەكی هێجگار زۆر دەبات.3- بۆ ئەو وڵاتە تازە پێگەیشتووانەی هەنگاو بەرەو دیموكراتی هەڵدەگرن، ڕووبەڕووی چەند تەحدییەكی دیكەش دەبنەوە، وەك ئەوەی لەسەر ئاستی ئاژانسە نێودەوڵەتیەكان داوایان لێدەكرێت بونیادنانەوەی ژێرخان بەوجۆرە بێت كە ببێتە ژێرخان بۆ پەرەپێدانی بەردەوام، هەروەها دەبێت ئەو پرۆسەیە بەشێوەیەك بەڕێوە بچێت و سەربخرێت كە زیانی بۆ ژینگەی وڵاتەكە نەبێت و ژینگە پیس نەكات، ئەمانە و چەندین تەحەدی دیكە.لەناو ئەم تەحدیانەی ڕووبەڕووی پرۆسەی بونیادنانی ژێرخان دەبێتەوە، حكومەتێكی وەك حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت دیراسەتی جەدوای ئابووری و قابیلەیەتی گەشەی ژیانی لەوڵاتەكە كردبێت، بۆیە لەم لایەنەوە وەك لە هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە لە كابینەی حەوتەمەوە بە ڕاشكاوی هەستی پێدەكرێت، بەوەی حكومەت لەم قۆناخە پێویستی بەهاوكاری هاووڵاتیان و خەڵكی خۆیەتی و بەبێ هاوكاری و بەشداری خەڵك ئەم پرۆسە گەورەیەی پێ سەركەتوو نابێت، بۆیە لە ئێستادا بەو ئاراستەیە هەوڵەكانی حكومەت دەبینرێت، كە حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك توخمی سەرەكی لەناو پرۆسەی حكومڕانی كوردستاندا هەوڵی بۆ ئەوەیە بە ئاراستەیەك هەنگاو هەڵبگرین كە هەموو تواناكان كۆبكاتەوەو ڕێكیان بخات، بۆ ئەوەی هەموو بەشەكانی حكومەت بە كارایی هەڵبسوڕێت و حكومەت ببێتە حكومەتێكی كارای ئاست بەرز و جێگەی متمانە و بە شێوەیەكی ماقووڵ هەڵبسوڕێت، بۆیە لەم چوارچیوەیەدا دەكرێت ئەو یارییە دۆستانەی كە بڕیارە لەنێوان تیمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و تیمی پەرلەمانی كوردستان دەكرێت و داهاتی ئەو یارییەش بۆ خەڵك سەرفدەكرێت، هەنگاوێكی دیكە بێت بۆ دروستكردنی ژینگەیەك كە خەڵك و پەرلەمان و حكومەت لە بازنەیەكدا كۆبكاتەوە، سەرەتای بیركردنەوەیەكی نوێ بێت كە حكومەت و پەرلەمان بە گیانی وەرزشی یەكتری قبوڵ بكەن و پێكەوە لەناو پرۆسەی حكومڕانی كورستاندا كار بۆ شەفافیەت و سەروەریی یاسا بكەن.پرۆسەی حكومڕانی لەناو فەزای گشتیدالەدەسپێكی كابینەی حەوتەم و لەسەر بەرگی یەكێك لە ژمارەكانی گوڵان، خۆزگەیەكمان بۆ كابینەی حەوتەم دەربڕی بەوەی دەبێت لەم كابینەیە (خەڵك ئەندامی هەمیشەیی ئەنجوومەنی وەزیران بێت)، ئەمەشمان بەو مانایە بەكارهێنابوو هەتا ئەگەر سەرۆكی حكومەت یان جێگرەكەی یان چەند وەزیرێكی بەڕێز كە ئەندامی ئەنجوومەنی وەزیران بە هەر هۆیەك بێت لە كۆبوونەوەیەكی ئەنجوومەنی وەزیران ئامادەنەبن، ئەوا خواست و دوای خەڵك ئەو ئەندامە هەمیشەییە كە لەهیچ كۆبوونەوەیەك بزر نابێت، لەماوەی شەش مانگ یان زیاتر لە دەسپێكی ئەم كابینەیە ئەوەی هەستی پێدەكرێت ئەوەی خواست و داواكانی خەڵك لەناو كۆبوونەوەكانی ئەنجوومەنی وەزیران ئامادەیە، ئەمە بەو مانایە ناڵێین لە كابینەكانی پێشتر بیر لە خواست و داواكاری خەڵك نەكراوەتەوە، نەخێر بەو مانایە دەیڵێین خەڵك كابینەكە ئاڕاستە دەكات نەك كابینەكە خەڵك ئاراستە بكات، هەر بۆ نموونە خەڵك پێویستی بە ئاوی خواردنەوەیە، ئەمە بۆتە ئەولەویەتی وەزارەتی شارەوانی، خەڵك پێویستی بە یەكەی نیشتەجێ و ڕێگاوبانە ئەم دوو سێكتەرە بوونەتە ئەولەویەتی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن، خەڵك بە دەست خراپی كوالیتی دەرمانەوە دەناڵێنێت، دیاردەی بنبڕكردنی گەندەڵی و قاچاغی بواری دەرمان بۆتە بەرنامەی سەرەكی حكومەت و وەزارەتی تەندروستی، ئەم هەنگاوانەی حكومەت كە لە چوارچێوەی بەرنامەیەكی داڕێژراو هەموو وەزارەتەكانی گرتۆتەوە، بەرەو ئەو ڕاستیەمان دەبات حكومڕانی لە كوردستان كۆی توخمەكانی حكومڕانی و خەڵك دەگرێتەوە، ڕاشكاوانەتر، لەبری ئەوەی خەڵك ناراستەوخۆ بەشداری حكومڕانی بكات، ئێستا لە كابینەی حەوتەم هەنگاوەكان بەرەو ئەو ئاڕاستەیەن خەڵك ڕاستەوخۆ بەشداری بكات، كەواتە ئەم كۆكردنەوەی توخمەكانی حكومڕانی و خەڵك، دەبێتە هۆكاری ئەوەی خەڵك هەست بكات كە ئیرادەی گشتی خەڵك لەسەروو هەموو ئیرادەیەكەوەیە.لەناو ئەم پرۆسە فراوانەدا كە خۆی توخمەكانی حكومڕانی و خەڵك دەگرێتەوە و لە فەزای گشتی كۆیان دەكاتەوە، حكومەت لە سیستمی دیموكراتیدا ئەو توخمە گرنگەیە كە ئاڕاستەی حكومڕانی دیاری دەكات، بە مانایەكی دیكە حكومەت چەند كارا بێت و چەند وەڵامدەرەوەی خواستەكانی خەڵك بێت، بەو ئاستە دەتوانێت سەرلەنوێ بنەمای ئەخلاقی موناقەشە لەناو فەزای گشتی ڕێكبخات و موناقەشەكانی ناو فەزای گشتی ببنە ڕەخنەی بونیادنەر و پێشنیار و داهێنانی بەدیل بۆ چارەسەركردنی كەموكورتیەكان، لەم ڕاستەوە دەكرێت ئاماژە بەچەند گۆڕانكارییەك بكەین:1- حكومەتی كارا تێڕوانینی هاووڵاتی لە نائومێدبوونەوە دەگۆڕێت بە تێڕوانینێكی بە ئومێدانە بۆ كۆمەڵگە.2- ئاراستەی ڕەخنەی خەڵك لە ڕەخنەی سلبیەوە دەگۆڕێت بۆ ڕەخنەی ئیجابی و بونیادنەر و هەروەها هاووڵاتی لە تەماشاكاری پرۆسەی سیاسییەوە دەگۆڕێت بۆ بەشدار لەنێو پرۆسەی سیاسیدا.3- دەسنیشانكردنی ئامانج لەناو موناقەشەكانی فەزای گشیدا، ئەم ئامانجە كە دەبێتە ئامانجی هاوبەشی خەڵك و حكومەت، فەرزی دەكات لەنێوان خەڵك و حكومەتدا لێكتێگەیشتن دروست بێت، لەبەر ئەوەی هەردوولا خەڵك و حكومەت پێكەوە كار بۆ ئامانجە هاوبەشەكە دەكەن، بۆیە ئەم ئامانجە هاوبەشە دەبێتە بنەمایەكی ئەخلاقی بۆ موناقەشەی نێوان خەڵك و حكومەت كە ئەویش گەڕان دەبێت بەدوای پێشنیار و بەرنامەی بەدیل بۆ گەیشتن بەو ئامانجەی نێوانیان كە ئەویش چارەسەركردنی كەموكورتیەكانە.4- كاتێك لەناو فەزای گشتی تێگەیشتن لەنێوان حكومەت و خەڵك دروست دەبێت، ئۆپۆزسیۆن ناتوانێت ئۆپۆزسیۆنێكی سلبی بێت و بەسپی بڵێت ڕەش و بە ڕەشیش بڵێت ڕەش، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا ئۆپۆزسیۆن دەبێت لەناو هەیكەلی فەزای گشتی حساب بۆ ئیرادەی خەڵك و خواستەكانی خەڵك بكات.5- لەناو فەزای گشتی میدیا ناتوانێت خۆی وەك كۆمپانیایەك سەیربكات و هەواڵ وەك شمەك و هاووڵاتی وەك كڕیار سەیر بكات، بەڵكو میدیا یان دەبێت سەرچاوەی هەناردەكردنی زانیاری بێت بۆ ناو فەزای گشتی، یان لەناو فەزای گشتی جێگەی نابێتەوە، بۆ ئەمەش گرنگە حكومەت بە یاسا سەرچاوەی پێدانی زانیاری فەراهەم بكات، هەم بەپێی یاسا تەمویلی میدیا بكات، یان لانی كەم حكومەت لەسەرەتادا خۆی خاوەنی دەسگایەكی میدیای بێت زانیاری دروست ڕەوانەی فەزای گشتی بكات.6- كۆكردنەوەی خەڵك و توخمەكانی حكومڕانی لەناو فەزای گشتی، واتە فراوانكردنی فەزای گشتی بە چەمكە نەریتیەكەی كە گرووپێكی بچووك دەگرێتەوە لەنێوان دەوڵەت و كۆمەڵگە، ئەم فرابوونە دەبێتە هۆكاری ئەوەی سەرلەنوێ لەبەر ڕۆشنایی بەرژوەندی گشتی خەڵك فەزای گشتی ڕێكبخرێتەوە، ئەم ڕێكخستنەوەیەش وەرچەرخانێك لە هەیكەلی فەزای عام دروست دەكات، بەو ئاستەی فەزای عام دەبێتە سەرچاوەی ڕاوێژ و ڕاوێژكاری سەرەكی حكومەت، بۆ ئەوەی بە ڕاوێژ لەنێوان خەڵك و حكومەتدا چارەسەر بۆ كەموكورتیەكانی كۆمەڵگە بدۆزرێتەوە.7- لەم فەزا گشتیە تەندروستەدا، هاووڵاتی بەشێوەیەكی بەردەوام پێوەندی لەگەڵ حكومەتی خۆی دەبێت، ئاگای لە ئیمكانیەتی حكومەت و پێداویستیەكانی كۆمەڵگەی خۆی دەبێت، لە چوارچێوەی ئیمكانیەتی حكومەت پێشنیار و ڕەخنەی بونیادنەر پێشكەشی حكومەتی خۆی دەكات، ئەمەش واتە ئاراستەی بیركردنەوە و تێڕوانینی هاووڵاتی بۆ حكومەت و حكومڕانی دەگۆڕێت، ئەگەر پێشتر خۆی بە دابڕاو دوور زانیبێت لە حكومەت و حكومڕانی، ئەوا لەم فەزایەدا وەك بەشێك لە پرۆسەی حكومڕانی سەیری خۆی دەكات، لەم پێگەیەشدا هەم شانازی بەدەسكەوتەكانی حكومەت و حكومڕانیەوە دەكات، هەم خۆشی بە بەرپرسیار دەزانێت بەرامبەر بە كەموكورتیەكان."
Top
