چۆن كۆتایی بە ڕەفتارە دڕندانەكانی دەهێنرێت؟
ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چاوەڕێی ئەوە بێت ئەسەد و ڕژێمەكەی بەخۆدا بچنەوەو دەست لە كۆمەڵكوژی و كاولكاری بهێنن، ئەوا ئەزموونی دیكتاتۆرەكانی پێشووی هاوشێوەی میلۆسۆڤیچ و سەدام حوسێن كە ئێستا بەشار ئەسەد لاساییان دەكاتەوە، پێمان دەڵێن، بەشار ئەسەد هەتا دوایین بوار دەست ناپارێزێت و هەرچی بۆ مانەوەی بكرێت دەیكات و دەستی لێ ناپارێزێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بەشار ئەسەد دەزانێت كۆتاییەكەی چۆن دەبێت و ئیدی لەمەودا هیچ شوێنێك لەم جیهانە نەماوە كە ئەو پەنای بۆ بەرێت یان خۆی تیا حەشار بدات، بۆیە ئەوەی ئێستا لەبەر دەستیەتی هەمووی دەخاتە گەڕ بۆ ئەوەی مانەوەی خۆی زیاتر بكات، بەڵام لەبەرامبەریشدا لانی كەم هەتا ئێستا هیچ مەزندەیەك یان ئومێدێك نییە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بتوانێت هەڵوێستێكی یەكگرتووی بەرامبەر ڕژێمی ئەسەد هەبێت بۆ ئەوەی كۆتایی بەو ڕژێمە بهێنرێت، ئەم لایەنە لای پسپۆرە جیهانیەكانیش جێگەی سەرسامیە، بۆیە سەبارەت بەمە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر جودیس یاف ئوستادی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكان لەزانكۆی ئیللۆت و تۆژەری باڵای سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە سەنتەری نیشتمانی بۆ دیراساتی نیشتمانی كرد، لەوەڵامدا سەبارەت بە پێشبینی كردن بۆ وەرگرتنی هەڵوێستێكی نێودەوڵەتی بەرامبەر سوریا بەمجۆرە بە گوڵانی ڕاگەیاند:(هیچم نەبیستووە و هیچ نیشانەیەك نابینم لەوبارەیەی كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئارەزووی هەبێت بۆ دەستێوەردان یان هەر شتێكی دیكە لە سوریا دژی ڕژێمی ئەسەد بیگرێتەبەر، لەمەش زیاتر ئەوەی دەتوانم سەبارەت بە سیاسەتی ئەمریكا بیڵێم ئەوەیە، ئێمە ئەمڕۆ سەرقاڵی پرۆسەیەكی گەورەی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنین، بۆیە هەتا هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا تەواو نەبن، بڕوا ناكەم لەسەر ئاستی ئیدارەی ئەمریكی هیچ بڕیارێك سەبارەت بە بارودۆخی سوریا بدرێت)).
سەبارەت بە هەوڵە هەرێمیەكان و كاریگەری دەوڵەتانی دراوسێ بە تایبەتی توركیا بۆ یارمەتیدانی گەلی سوریا، پرۆفیسۆر یاف لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، ئەو وڵاتانەش لە ڕوانگەی بەرژەوەندی خۆیانەوە سەیری بارۆدخەكە دەكەن، بۆیە هەندێكیان پشتگیری گەلی سوریا دەكەن، هەندێكیش پشتگیری لەمانەوەی ڕژێمەكەی ئەسەد دەكەن لەمبارەوە وتی: ((لەڕووی واقیعەوە وڵاتان بەپێی بەرژەوەندییەكانی خۆیان دەجووڵێنەوە، تا ئەو كاتەیش كە حكومەتەكان بزانن بەرژەوەندییەكانیان لە كوێیە، ئەوە باوەڕناكەم هیچ گۆڕانكارییەكی گەورە ڕووبدات، ڕاستە ڕووداوەكانی ئەمڕۆی سوریا بووەتە هۆی سەرهەڵدانی توندڕەوی و تووڕەییەكی یەكجار زۆر كە پێشتر بوونی نەبووە، بەڵام ئەم دیمەنە نەیتوانیوە هەڵوێستەكان یەكبخات، هەر بۆنموونە حكومەتی عێراقی پاڵپشتی لە ئەسەد دەكات، لەكاتێكدا بەشێكی عێراقیەكان لەگەڵ ژمارەیەك لە كاربەدەستەكانی حكومەت، پاڵپشتی لە ئەسەد ناكەن، بەڵكو پاڵپشتیی خەڵكی سوریا دەكەن، بەڵام بەڕای من ئەو پاڵپشتییە ناتوانێ ڕژێمەكەی ئەسەد تاسەر بهێڵێتەوە، توركیا هەست بە نائارامییەكی زۆر دەكات لەبارەی پاڵپشتییەكانی عەرەبستانی سعودیە بۆ سوریا، لەبەرئەوەی توركەكان هەست بەوە دەكەن كە سعودیەكان پاڵپشتی لە لایەنی ئایینیی توندڕەو و لایەنی ئەنتی دیموكراسی دەكەن، توركەكانیش حەز ناكەن لەگەڵ ئەو لایەنانە لەهەمان هاوپەیمانیدا هاوشان بن، بۆیە من بە گومانم هاوپەیمانی سعودیە و توركیا دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد درێژە بكێشێت، لەم حاڵەتەدا پێویستە بە هەستیاری سەیری هاوپەیمانی نێوان سعودیە و توركیا سەبارەت بە سوریا بكەین لەبەر ئەوەی من ئومێدیكی زۆرم بەو هاوپەیمانیە نییە)).



كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نازانێت چۆن مامەڵە لەگەڵ بارودۆخەكە بكات
ئەو كارەساتەی بەسەر گەلی سوریا هاتووە و سات بە سات بەڕێگەی شاشەی كەناڵە ئاسمانیەكان بۆ هەموو جیهان دەگوازرێتەوە، دیمەنی تراژیدیایەكی ترسناك پیشانی هەموو جیهان دەدات، بەڵام هەتا ئێستا ئەم تراژیدیایە نەیتوانیوە هەڵوێستێكی نێودەوڵەتی دروست بكات، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر نۆرما كلاری میزوری كرد كە ئوستادی زانستی سیاسەتە لەزانكۆی ئیللنوس و تۆژەر و تایبەتمەندە لەسەر سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئێران، لەمبارەوە ئەو وێڕای ئەوەی بارودۆخی ئێستای سوریای بە ترادیژیا وەسفكرد، بەڵام ئەوەشی نەشاردەوە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نایەوێت دان بەوەدا بنێن بارودۆخەكە بەرەو خراپتر دەڕوات، سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو وتی:(بارودۆخی سوریا تراژیدیایەكی ڕاستەقینەیە و سوریاش وەك دەوڵەتێكی سەرەكی زۆر گرنگە بۆ چەندین لایەنی جیاواز، كە هەموویان بەرژەوەندی جیاواز و ناكۆك بە یەكیان هەیە لە ناوچەكەدا، لەبەر ئەم هۆیە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناتوانێت بگاتە ڕێككەوتنێك لەبارەی ئەوەی هەل و مەرجی دواتر دەبێت چۆن بێت، ئایا دەبێت تێڕوانینی دەوڵەتی سوریا بۆ پێوەندیە نێودەوڵەتیەكان و بۆ دراوسێكانی لە دوای ئەسەد چۆن بن، كەواتە مەسەلەكە تەنیا ئەم ڕژێمە نییە، بەڵكو ئەو سەركردانەیە كە دێنە ئاراوە، لەبەر ئەوە ڕوسیا تێڕوانینێكی هەیە و ئەمەریكاش تێڕوانینی خۆی، سعودیە بۆچوونێكی هەیە و ئێرانیش بۆچوونێكی جیاوازتری هەیە، هەر بۆیە ئەگەرچی هێشتا ئاییندە ڕوون نییە، بەڵام لە ئێستادا هیچ ئاماژەیەكی جوڵەكردن نییە لە لایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە، و هەموو لایەك ئەوە ڕەتدەكەنەوە كە ئیعیتراف بەوە بكەن بارودۆخەكە چەند خراپە و چەند بەرەو خراپی دەڕوات. لە ئێستادا كێشەكە ئەوەیە مەحاڵە بزانین گۆڕانكاریەكان بەرەو كوێ دەڕۆن، لە میسردا هەموو كەس دەركی بەوە دەكرد گۆڕانكاریەكی گەورە بەڕێوەیە، هەروەها هەموو لایەك ئەو ڕاستیەی لەبەرچاو بوو كە گرنگە گۆڕانكاریەكە، گۆڕانكاریە دەرەكیەكە، بە شێوەیەك لە شێوەكان هەنگاو بە هەنگاو بێت، تەنانەت ئەگەر لە پێوەندیەكی ئیجابیشدا بن، ئەمە حاڵەتەكە بووە لە میسردا، پەرەپێدانی پێوەندیەكان لەگەڵ دەوڵەتە دراوسێكاندا، ببینی ڕۆڵێكی گەورەترە لە كاروبارە مەحەلیەكاندا، نزیكبوونەوە لەو دراوسێیانەی كە پێوەندیەكی باشیان لەگەڵیدا نەبوو، بۆ نموونە لەگەڵ فەلەستینی و ئێرانیەكاندا، ئەم كارەی میسر كردی سەرسوڕهێنەرە، بەڵام ئەمە تا ڕاددەیەك بە ڕەوتێكی لەسەرخۆ پیادە دەكرێت، ئەمەش لە پێوەندیدا بە ئەولەویەتی نەتەوەیی خەڵك و بە ئەولەویەتی حكومەتەوە وەك نوێنەری خەڵك. ئەوە ڕوونە كە زۆرێك لە هێزە دەرەكیەكان خوازیاری گۆڕانكاری گەورەن لە حكومەتی داهاتووی سوریا، بەڵام ئەوان بایەخ بە داخوازیەكانی خەڵكی سوریا نادەن، كە پاڵنەری ئەو داخوازیانەشیان دیموكراسی بێت، بەڵكو زۆرێك لەو هێزانە دەیانەوێت حكومەتی داهاتووی سوریا بوكەڵەی دەستی ئەوان بێت، واتە هێزە دەرەكیەكان پشتیوانی ئاڵوگۆڕی دیموكراسی ناكەن، بەڵكو دەیانەوێت ئەجێندای خۆیان جێبەجێ بكەن. بارودۆخی ناوخۆیی سوریاش زیاتر و زیاتر بەرەو توندوتیژی دەچێت و كێشەكەش ئەوەیە پتر بەرەو شەڕی ناوخۆی دەچێت، واتە نەك تەنیا شەڕی نێوان خەڵك و ڕژێمەكە بێت، بەڵكو دەبێت شەڕێكی ئایینی و شەڕێكی ئیتنی و ئەمەش كارەساتە، بەڵام پێموایە ئەمە لەلایەن هێزە دەرەكیەكانی دەستپێكرا كە پێیان وایە لایەنێكی دیاریكراو هەڵوێستی ئایدۆلۆجی ئەوان دەگرێتەبەر، لەبەر خراپترین هۆكار، لەبەر ڕق و قینی ئاینیی و ئیتنی، ئەمە كێشەیەكی ڕاستەقینەیە و هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە بۆچی پێشبینیكردنی ئەوەندە قورسە. مەترسیدارترین مەسەلە- كە بە داخەوە پێدەچێت زۆربەی وڵاتانی نەیانكردبێتە جێی بایەخپێدانی خۆیان-ئەوەیە سوریا بخزێتە بارودۆخێكی خراپتر لەو بارودۆخەی لوبنانی تێدا بوو لەسەردەمی شەڕی ناوخۆدا، لەبەر ئەوەی سوریا گەورەترە و لە ڕووی ستراتیجیەوە گرنگترە، واتە شەڕێكی ناوخۆیی خوێناوی، من كەسێكی شارەزای كاروباری سوریا نیم و نازانم بەرەو كوێ دەڕوات، بەڵام پێموایە مایەی كارەساتە)).



ئۆپۆزسیۆن و ئاییندەی دوای ئەسەد
ئەوەی هەردوو پرۆفیسۆر جودیس یاف و نۆرما كلاری لەم ڕاپۆرتە جەختی لەسەر دەكەنەوە، ترسە لەو ڕژیمەی كە دوای ئەسەد حكومڕانی سوری دەكات، بۆیە جودیس یاف ئەوەی پێوتین ئەگەر سعودیە و توركیا لە ئێستاشدا بۆ ڕووخانی ئەسەد هاوپەیمان بن، ئەوا لەسەر شێوازی سیستمی سیاسیی دوای ڕووخانی ئەسەد ئەو هاوپەیمانیە بەردەوام نابێت، پرۆفیسۆر نۆرما كلاریش لە درێژەی قسەكانیدا بۆ گوڵان ئاماژەی بە هەمان مەترسی كرد و بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن و وتی:(جیاوازی هەڵوێستەكان بەرامبەر گەلی سوریا زیانی هەیە بۆ ئاییندە، لەم ڕووەوە من بە تەواوەتی پشتیوانی موعارەزەی دیموكراتی دەكەم، بەڵام من نیگەرانم لەوەی ئەو وڵاتانەی پشتیوانی موعارەزە دەكەن لەبەر ئەوە پشتیوانی ناكەن كە موعارەزەیەكی دیموكراتیە، بەڵكو لەبەر ئەوە پشتیوانی دەكەن كە سوننەكان دژی شیعەكان، دژی عەلەویەكان ڕاپەڕن، بۆ نموونە سعودیە، سعودیە پشتگیری دیموكراسی ناكات، بەڵكو پشتیوانیەكەی بۆ ئەوەیە ڕژێمێكی سوننە دەسەڵات بگرێتەدەست، ئێمە ئەمەمان لە بەحرەیندا بەدی كرد، بە تایبەتی كە ئەو ڕژێمانە دیكتاتۆرێكی خۆسەپێن بن، واتە بایەخ بە پرسی بیروبۆچوونی خەڵك و مافی خەڵك و مافە سیاسییەكانی خەڵك نادەن، بۆ نموونە سعودیە پشتیوانی دامەزراندنی دیكتاتۆریەتێكی سوننە دەكات بەسەر عەلەویەكاندا، ئێران پشتیوانی ڕژێمی ئەسەد دەكات. عێراق وێنەیەكی نەرمتری ڕژێمی ئێرانە، بەڵام مرونەتی زیاتری هەیە، لەبەر ئەوەی بەرژەوەندیەكانیان هێندە گرێدراوی بەرژەوەندیەكانی سوریا نییە، ئێران بۆ چەندین ساڵە بەرژەوەندی بەهێز و هاوپەیمانێتی بەهێزی هەیە لەگەڵ ئەسەددا، لەگەڵ سوریا، بەڵام لەبەر ئەوەی لە عێراقدا شیعەكان سەركوتكران لەلایەن بەعسەكانەوە، لەلایەن ڕژێمی پێشوو، هەروەها لەبەر ئەوەی عێراق بە ئەزموونێكی تاڵی نائارامی ناوخۆییدا تێپەڕی، ئەوا ئومێد دەكرێت پتر درك بەوە بكات كە شەڕی ئایینی لە ناوخۆدا مایەی كارەساتە، هیوادارام كە لە دوای عێراق بە نەتەوە و حكومەتەكەیەوە بەو ئەزموونەدا تێپەڕی، درك بەو ڕاستیە بكات كە ڕوودانی شەڕی ناوخۆیی ئایینی لە سوریادا لە بەرژەوەندی هیچ لایەكدا نییە. سەبارەت بە كوردی سوریاش، پیموایە چاودێری كردنی هەڵوێستی كوردەكان لە سوریا و لە ناوچەكەدا جێی بایەخپێدانە، ئەوان بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ دوودڵبن لەوەی بچنەپاڵ موعارەزە و ئەمەش مایەی تێگەیشتنە، لەبەر ئەوەی كێشە گەورەكە ئەوەیە موعارەزەی سوری دوودڵ بوو لەوەی لێدوانێك بدات بۆ بەرژەوەندی كوردی سوریا، چونكە دەبێت بۆ خەڵكی سوریا و ناوچەكەش دووپات بكەنەوە كە ئەمە بزووتنەوەیەكی یەكگرتوویی دیموكراتی و فرەییە، هەندێ لایەن كاریان بەم ئاڕاستەیەدا كردووە و هەندێكی دیكەیان ئەم كارەیان نەكردووە، لە ڕاستیدا دووپات لە ناسنامەی سوننی بوون و تۆڵەسەندنەوە لە عەلەویەكان دەكرێتەوە. كوردەكانیش دەقا و دەق لە ئاست ئەم پرسەدا نیگەران بوون، بەڵام هەندێ ئاشتبوونەوەیان ئەنجامداوە لە نێو موعارەزەدا، ئەویش نەك لەبەر ئەوەی موعارەزە زۆر بەرەوپێشچووە، بەڵكو بۆ ئەوەی دەرفەت بۆ خوڵقاندنی ناسنامەیەكی فرەیی بخوڵقێنرێت، ئاماژە نیشانەیەكی ئیجابی دەبێت ئەگەر كوردەكان هەندێ سەقامگیری لە نێو موعارەزەدا دروست بكەن و ئەگەری موعارەزەیەكی دیموكراتی و فرەیی بهێنێتەئاراوە كە عەلەویە دیموكراتیەكان لە خۆبگرێت، زۆرێك لە عەلەویەكان پشتیوانی ڕژێمەكە دەكەن لەبەر ئەوەی دەترسن، نەك لەبەر ئەوەی دژ بە دیموكراسین، واتە لەوە دەترسن دووچاری قەسابخانەیەك ببنەوە بەهۆی ناسنامەكەیانەوە. لەبەر ئەوە پێموایە كوردەكان دەتوانن هاوكاری بكەن بۆ هاندانی موعارەزە بۆ ئەوەی ڕەوتێكی دیموكراتی بگرنەبەر و خۆیان لە شەڕی تائیفی بە دووربگرن، ئەگەر لایەنە دەرەكیەكانیش، وەك كوردەكانی عێراق بتوانن بەم ئاڕاستەیەدا كار بكەن، ئەوا ئەمە كاریگەریەكی زۆر گرنگی دەبێت و جێی ئیعجاب دەبێت)).
جودیس یاف بۆ گوڵان:
هیچ نیشانەیەك نابینم لەوبارەیەی كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دژی ڕژێمی ئەسەد بیگرێتەبەر