((ئەگەر ڕژێمی ئەسەد چەكی كیمیایی دژی گەلەكەی بەكار بهێنێت، ئەوا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ڕۆژئاوا بەرپەرچدانەوەی دەستبەجێیان دەبێت)) قسەی ناو ئەم دوو كەوانەیە بە بەهێزترین هەڵوێستی ئیدارەی ئەمریكی دادەنرێت دژی ڕژێمی ئەسەد لەماوەی 17 مانگی ڕابردوودا، ڕۆژی پێنج شەممەی ڕابردووش هەمان هەڵوێست لەسەر زاری فرانسۆ هۆلاند سەرۆكی فەرەنسا دووبارە كرایەوە، بەڵام پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەگەر ڕژێمی ئەسەد وەك ئەوەی ئێستا دەیكات بەچەكی دیكە هێندەی دیكە سوریا كاول بكات؟ بێگومان هەتا ئێستا وەڵامی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ ئەم پرسیارە بێدەنگیە و لەوانەیە لەئاییندەشدا هەر بەبێدەنگیی بمێنێتەوە، هۆكاری سادەش بۆ ئەم بۆچوونە ڕەشبینیە ئەوەیە كە هەتا ئێستا ڕژێمی ئەسەد زیاتر لەسەد هەزار كەسی كوشتووە و بەپێی ئاماری ڕێكخراوە نێودەوڵەتیەكانیش هەتا ئێستا زیاتر لە300 هەزار هاووڵاتی سوریا ماڵ و حاڵی خۆیان چۆڵكردووە و ڕەویان كردووە و بەشێكیان هەر لەناو سوریان و بەشی زۆریشیان بوونە پەناهەندە لەوڵاتانی دراوسێ، بەڵام وێڕای ڕوودانی ئەم كارەساتە گەورە مرۆییە بە بەرچاوی هەموو جیهانەوە، ئەمجارەش ئەنجومەنی ئاسایش نەیتوانی بڕیارێك دەربكات بۆ دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارام لەناو سوریا و ڕێگرتن لەفڕۆكەكانی ڕژێمی ئەسەد بۆ ئەوەی چیتر بۆمبارانی ئەو ناوچانە نەكات كە ئێستا لەبەردەستی نەماون، دامەزراندنی ئەم ناوچەیە ئەگەر لەگەڵ دامەزراندنی ناوچەی ئارامی سەروو هێڵی 36 كە لەدوای ساڵی 1991 بۆ كوردستان دامەزراوە، هەروەها ناوچەی دژە فڕین كە لەباشوری عێراق بۆ ڕێگرتن لەفڕۆكەكانی عیراق دامەزرا، بۆ بارودۆخی سوریا زۆر كێشە یەكلایی دەكاتەوە، لانی كەم بۆ ئێستا لەبری ئەوەی هاووڵاتیانی سوریا ڕووبكەنە دەوڵەتانی دراوسێ دەتوانن لەناو سوریا و لەو ناوچانە بحەوێنرێنەوە و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش دەتوانێت باشتر هاوكاریان بكات، لایەنێكی دیكەی دامەزراندنی ئەم ناوچەیە دەبێتە هۆكارێك بۆ ڕێكخستنەوەی چەكدارەكان و لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بۆ ئەوەی نەخشەیەكی ڕێگە دابڕێژن بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕژێمی ئەسەد، بەڵام بەداخەوە پێدەچێت هەتا ئێستا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نەیتوانیبێت لەسەر ئەم پرسە گرنگە بگاتە ئاكامێكی ئەوتۆ كە سنوورێك بۆ ڕەفتارە دڕندەكانی ڕژێمی ئەسەد دابنێت، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر عیمادەدین ئەحمەد سەرۆكی سەنتەری منارە بۆ ئازادی (Minaret of Freedom Institute) كرد، لەوەڵامدا بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و گوتی: (لەڕاستیدا من نازانم ئایا وەڵامی ئەو پرسیارە دەزانم یان نا. چونكە كاتێك باسی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكرێت، ئەوا چەند كۆمەڵگەیەكی نێودەوڵەتی هەن. پێموایە ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی هەوڵی چارەسەركردنی ئەم دۆخانە دەدەن، بەڵام لەڕاستیدا چەندین شت لەجیهاندا دەگوزەرێن كە سەرچاوەی پێویستیان بۆ سازنەدراوە بۆ چارەسەركردنیان. كاتێكیش باسی حكومەتەكان دەكرێت، ئەوا مەسەلەكە ئاڵۆز دەبێت، لەبەر ئەوەی حكومەتەكان بەرژەوەندی خۆیان هەیە كە پێیانوایە بەهۆی ئەم بارودۆخەوە هەڕەشەیان لەسەر دروست بووە، بەڵام هێشتا نەگەیشتونەتە ڕێگەچارەیەك بۆ چۆنییەتی مامەڵەكردن لەگەڵیدا. ڕای شەخسی من ئەوەیە باشترین چارەسەر بریتییە لەوەی ڕێكخراوەكانی وڵاتە ئیسلامیەكان ڕۆڵی پێشەنگ ببینن لەگەیاندنی هاوكاری بۆ كەمكردنەوەی ئەو قەیرانە مرۆییە، بۆ نموونە بەم دواییە توركیا ڕایگەیاند لەوە زیاتر ناتوانێت پەنابەر وەربگرێت، لەبەر ئەوە لەبری ئەوەی ئەو ئەركە بۆ توركیا جێبهێڵین، ئەوا دەبێت ڕێكخراوەكانی وڵاتە موسڵمانەكان لەسەرتاسەری جیهاندا هەوڵی خستنەگەڕ و سازدانی سەرچاوەكان بدەن بۆئەوەی هاوكاری ئەو پەنابەرانە بكەن تاوەكو توركیا بتوانێت ژمارەیەكی زیاتر وەربگرێت.. هەروەها سەبارەت بەهاوكاری ئۆپۆزسیۆنیش، من پێموایە هەندێ لەحكومەتە دەرەكیەكان لەسەر ئاستێكی بچووك هاوكاری موعارەزە دەكەن، بۆ نموونە ئەمریكا و ئەڵمانیا زانیاری هەواڵگریان پێدەدەن، بەڵام بۆچی لەسەر ئاستێكی گەورەتر هاوكاریان ناكەن، لەبەر ئەوەی ئەم شەڕە ناوخۆییە چەندین لایەنی هەیە، چەندین تاوان و كاری ناڕەوا لەهەموو لایەكەوە كراون، واتە زۆر خوێناویە، لەبەر ئەوە زەحمەتە پێشبینی دەرئەنجامەكانی بكرێت لەڕوانگەی بەرژەوەندی گەمەكارە نێودەوڵەتیەكانەوە، لەبەر ئەوە لەوە دەترسن بارودۆخێك بێت لەوە خراپتر بێت كە ئێستا لەئارادایە. لەڕوانگەی ئەزموونی دەستێوەردانی سەربازیشەوە لەوڵاتانی دیكەدا، ئەوا زەمانەتی ئەوە نییە كە ئەو شەڕە ناوخۆییەی دواتر ڕوودەدات خراپتر نەبێت لەبارودۆخی پێشوو لەڕووی ئینسانییەوە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی وترا، ئەوا لەبری ئەوەی كاربكرێت بۆ ئەوەی ئەو حكومەتانە دەستێوەردان بكەن، كە لەبەر ئەو هۆیانەی ئاماژەمان پێكردن ئەم كارە ناكەن، ئەوا لەبری ئەوە باشترە ئەو كەسانەی دەیانەوێت بەشێوەیەكی ئیجابی كاریگەریان هەبێت لەسەر شەڕە ناوخۆییەكە دەستێوەردانی تایبەت بكەن بەئاست و ئەندازەیەك یاسای نێودەوڵەتی بپارێزن، بەڵام بۆچوونی شەخسی من ئەوەیە ڕەنگە ئەمە ببێتەهۆی خوێناویتركردنی شەڕەكە كاتێك لایەنگەلێكی زیاتر دەستێوەردان لەبارودۆخەكەدا دەكەن)).



بەڵام پرۆفیسۆر جۆناسان ڕاینهۆڵد تۆژەری باڵای سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەئامۆژگای سادات _ بیگن بۆ دیراساتی ستراتیژی، هۆكاری سەرەكی دەگێڕێتەوە بۆ هەڵوێستی ڕوسیا و چین و پێیوایە هەتا ئێستا ڕووسیا و چین هۆكاری ئاستەنگی سەرەكین لەبەردەم هەڵوێستێكی نێودەوڵەتیدا، لەمبارەوە و لەلێدوانێكی تایبەتدا پرۆفیسۆر ڕاینهۆڵد بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و گوتی: (پێموایە ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپی حەزدەكەن شتی زیاتر بۆ سوریا بكەن، بەڵام ئەوان نیگەرانن بەهۆی هەڵوێستی ڕوسیا و چین، لەبەر ئەوەی ڕوسیا و چین لەگەڵ ئەوە نین ڕۆژئاوا دەستێوەردانی هەبێت، ڕوسیا-ش پێوەندیی سەربازیی لەگەڵ سوریا هەیە، هەربۆیە پێموایە كە ئەمە هۆكارێكە لەپشت ئەوەی كە وڵاتان بەپێی پێویست یارمەتی پێشكەش ناكەن. بەڕای من ئەگەر بێت و ڕوسیا – بەشێوەیەكی تەدریجی – لەوە تێبگات كە ڕژێمەكەی ئەسەد بەرەو دۆڕان دەڕوات و ڕوسیا-یش لەلایەن خۆیەوە هەڵوێستەكانی نەرمتر بكاتەوە، ئەوە ئەوكات پێموایە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەشێوەیەكی بەهێزتر دەستێوەردانی دەبێت، ئەوان پێشوەختە داوایان لەئەسەد كرد دەست لەدەسەڵات بەربدات و بڕوات، بۆیە ئەگەر هەستیان بەوە كرد كە ڕوسیا چیتر پشتگیریی ئەسەد ناكات ئەوە ئەوكات زیاتر ئامادە دەبن بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ دەستێوەردان بكەن. هەروەها كێشەیەكی دیكە لەوەدایە كە ئەمریكا و وڵاتانی دیكە دوودڵن لەپاڵپشتیكردنی ئۆپۆزسیۆن لەبەرئەوەی نازانن پاش ڕووخانی ئەسەد چی ڕوودەدات و نازانرێت كێ جێگەی دەگرێتەوە لەدەسەڵات، بۆیە هەندێكیان لەگەڵ ڕووخانی ئەسەد نین، بەڵام پێموایە ئاڕاستەی ڕۆژئاوا هەر دێت و هەڵوێستی زیاتر وەردەگرێت و زیاتر لەدژی ئەسەد دەوەستێت)).
هەڵوێستی سارد و سڕی ئەمریكا
هەموو لایەكی نائومێد كردووە
ئەوەی بەشێوەیەكی گشتی لەهەڵوێستی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەبەرامبەر سوریا دەخوێنرێتەوە، ئەوەیە ئەمریكا هەڵوێستێكی سارد و سڕی بەرامبەر ڕژێمی ئەسەد هەیە و هێشتا ئەو هەڵوێستەی پێویستە وەریبگرێت نەیبووە، تەنانەت خاتوو هیلاری كلینتۆنی وەزیری دەرەوەی ئەمریكاش لەكۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی دەوڵەتانی ئەنجوومەنی ئاسایش ئامادەنەبوو كە بۆ قسەكردن لەسەر دروستكردنی ناوچەی ئارام و ناوچەی دژەفڕین لەسوریا گرێدرابوو، سەبارەت بەمەش لەگەڵ ئەوەی هەندێك لەچاودێران هۆكاری ئامادەنەبوونی هیلاری كلینتۆن لەو كۆبوونەوەیە بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمریكا دەگێڕنەوە، بەڵام لەلایەكی دیكەشەوە بەوە لێكدەدرێتەوە، كە ئەمریكا نایەوێت جارێكی دیكە خۆی بخاتە هەڵوێستێكی هاوشێوەی ئەفغانستان و عێراقەوە، سەبارەت بەبارودۆخی ئێستای سوریا و هەڵوێستی ئەمریكا، پرۆفیسۆر ڕاینهۆڵد لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بەمجۆرە تیشكی خستە سەر ئەم لایەنە و گوتی: (ئەمریكا لەماوەی 10 ساڵی ڕابردوودا چەندین جەنگی گێڕا لەئەفغانستان و لەعێراق، لەلایەنێكی دیكەوە ئەمریكا دووچاری قەیرانێكی ئابووری گەورە بووەتەوە و لەناو ئەمریكا بۆ حاڵی حازر هیچ ئیرادەیەك بوونی نییە كە ئەمریكا لەهەر شوێنێك تێوەگلێت لەجەنگ، بایەخی سەرەكیی ئەمریكا لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەكی بریتییە لەئێران و چین و هەر لەبەر ئەوەیشە ئەمریكا دوودڵە لەدەستێوەردان لەسوریا، هەروەك پێشتریش ئاماژەمپێكرد ئەگەری ئەوە دەكرێت ئەمریكا دەستێوەردان بكات، لەوانەیە هەڵبژاردنەكان ڕێگەنەدات بەشێوەیەكی تەواو دەستێوەردان هەبێت، بەڵام هاوكات گریمانەی ئەوە دەكرێت كە ئەمریكا بەڕێژەیەك دەستێوەردان بكات لەبەرئەوەی ڕای گشتی ئەمریكا لەگەڵ ئەو بیرۆكەیە نییە كە ئەمریكا لەجەنگی دیكە تێوەگلێ)).
هەر سەبارەت بەم لایەنەو سەبارەت بەهاوكاری ئەمریكا بۆ بارودۆخی سوریا پرسیاریشمان لەپرۆفیسۆر ڕۆبەرت ڕابیل ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی فلۆریدا ئەتلەنتیك و تایبەتمەند لەسەر سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد، ئەو پێش ئەوەی بێتە سەر هەڵوێستی ئەمریكا بەرامبەر سوریا سەبارەت بە بارودۆخی ئێستای سوریا بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و گوتی: (ئەوەی لەسوریا ڕوودەدات دڵتەنگم دەكات، بەڵام لەڕاستیدا ئەوە پێشبینیكراو بوو، لەبەر ئەوەی هەروەك جاری پێشوو كە لەگەڵ (گوڵان) قسەمكرد و ئاماژەم پێكرد، من زۆر نیگەران بووم لەو بارودۆخەی ئێستا سوریا پێیگەیشتووە، جێی داخە كە ئێستا سوریا ڕووبەڕووی چەندین كێشەی ناوخۆیی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتی بۆتەوە. ئەوەی پێوەندی بەناوخۆوە هەبێت ئەوا سوریا كێشەیەكی گەورەی هەیە، شیكەرەوە و توێژەران زۆر باسی تائیفەگەریان دەكرد، كە ئێستا تائیفەگەری لەلوتكەدایە لەسوریا، ئێستا كەمینەی عەلەویەكان هەن كە زۆر نیگەرانن و لەپاڵ ڕژێمەكەدان، هەروەها كەمینەكانی دیكە هەن كە نازانن بچنەپاڵ كاملایان، موعارەزە یان ڕژێمەكە، لەبەر ئەوە لەم ڕووەوە ئومێدی من ئەوەیە پێكهاتەی عەلەوی، نەك ڕژێمەكە، هەوڵبدەن گفتوگۆ لەگەڵ هەندێ لەسەركردەكانی موعارەزەدا بكەن، كە بەداخەوە ئەمە ڕوونادات لەئێستادا. لەسەر ئاستی ئیقلیمیش ئەوەی ئێستا لەسوریادا ڕوودەدات شەڕێكی ساردی بەوەكالەتە لەنێوان سعودیە وئێران، كە دەڵێم ئێران ئەوا ئەمە تا ڕاددەیەكی كەم عێراقیش دەگرێتەوە، چونكە دوایین لێدوانی مالیكی لەبارەی لوتكەی مەككە ئەوەبوو كە وتی سەركردەكانی جیهانی ئیسلامی كۆبوونەوەتەوە بۆ پیلانگێڕی لەدژی عێراق و لوبنان و سوریا، كەواتە لەئێستادا ئەم دابەشبوونە هەیە، و جێی داخە، ئەم دابەشبوونەش مۆركێكی تائیفی وەرگرتووە كە سیاسەتی سعودیە و قەتەر و توركیا زۆر جیاوازە لەسیاسەتی ئێران و عێراق.. ڕاستە عێراق وڵاتێكی خاوەن سەروەریە، ڕاستە ئەمریكا كاریگەری هەیە لەسەر عێراق، بەڵام نابێت ئەوەشمان لەبیر بچێت كە ئێرانیش كاریگەری هەیە، هەروەها زۆربەی پێكهاتەی خەڵكی عێراق شیعەیە، عەلەویەكانیش شیعەن، لەبەر ئەوە- هەروەك پێشتر ئاماژەم پێكرد-تائیفەگەری لەلوتكەدایە، كەواتە ناتوانین بڵێین با حكومەتی شیعەی عێراق كاری خۆی نەكات و هاوكاری عەلەویەكان نەكات، بەو پێیە دەبێت لەوە تێبگەین كە شیعەكان دەستی هاوكاری بۆ برا شیعەكانیان درێژ دەكەن. نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت شیعە لەعێراقدا هەن، هەروەها لەسوریا، لەسوریا ئیسماعیلی هەن و عەلەویەكان هەن، بەهەمان شێوە دروزەكان هەن....كەواتە كاتێك باسی عێراق دەكەین دەبێت ئەمانە لەبەرچاو بگرین و ئەمریكاش توانایەكی سنوورداری هەیە لەفشاركردن لەسەر حكومەتی عێراق و كارێكی زۆری لەدەست نایەت. لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش لەلایەك چین و ڕوسیات هەیە، هەروەها باقی جیهان، واتە ئەمریكا و ئەوروپای ڕۆژئاوا لەلایەكی دیكەوە، ئەمەش وای كرد خستنەگەڕی هەر هەوڵێكی زەحمەت بێت، هەروەها نیگەرانی هەیە لەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا كە ئەمە سەربكێشێت بۆ شەڕی زیاتر و بۆ گرفتی زیاتر و ئەمەش مایەی داخە. سەبارەت بەهەڵوێستی ئەمریكاش، بێگومان من ناتوانم لەبری حكومەتی ئەمریكا قسەبكەم، بەڵكو وەك هاووڵاتیەكی ئەمریكی بیروبۆچونی خۆم دەردەبڕم، حاڵی حازر بەجۆرێك لەجۆرەكان ئەمریكا هاوكاری موعارەزە دەكات و هەماهەنگی لەگەڵ توركیا و سعودیە و قەتەردا هەیە، واتە ئەمریكا هاوكاریان دەكات بەهاوكاری وڵاتە ئەوروپیەكان و هەماهەنگیكردن لەگەڵ فەڕەنسا و بەریتانیای مەزندا، لەبەر ئەوە ناكرێت بڵێین ئەمریكا هیچ شتێك ناكات پێش كۆتایی هاتنی هەڵبژاردنەكان، ڕاستە هەڵبژاردنەكان زۆر گرنگە بۆ ئەمریكا، بەڵام نیگەرانی ئەم ئیدارەیە بۆ ڕەوانەكردنی سەربازە بۆسوریا، كە من پێم وانییە ئەمە ڕووبدات، كە ئەمە لەبەشێكیدا بۆ هەڵبژاردنەكان دەگەڕێتەوە، واتە ڕەوانەنەكردنی سوپا بۆ سوریا هۆكارەكەی بۆ هەڵبژاردنەكان دەگەڕێتەوە....بەڵام هەڵبژاردنەكان پێوەندیان نییە بەوەی ئەمریكا كەم و زۆر هاوكاری موعارەزە بكات، كە ئێستا ئەمریكا ئەم كارە دەكات)).
هەر سەبارەت بەدابەشبوونی هەڵوێستەكان لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی، پرۆفیسۆر عیمادەدین ئەحمەد لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە سەبارەت بەهەڵوێستی ئیقلیمی و خەمساردی ئەمریكا لەبەرامبەر ڕژێمی سوریا هاتە ئاخاوتن: (كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دابەشبووە لەئاست ئەم كێشەیەدا، توركیا و سعودیە هاوپەیمانی ئەمریكان، لەبەر ئەوە هەوڵێك لەلایەن ئەم وڵاتانەوە بۆ دەستێوەردان لەپێناو هاوكاری كردنی چەكدارانی سوریا، وەك هەوڵێك لێكدەدرێتەوە بۆ دابڕینی سوریا لەئێران، ئێستاش ئەولەویەتی ژمارە یەكی ئەمریكا بریتییە لەسنووردانان بۆ بەرنامە ئەتۆمیەكەی ئێران، لەبەر ئەوە ئەنجامدانی هەر كردەوەیەك لەدژی سوریا ئەم پاڵنەرەی لەپشت دەبێت و لەلایەن لایەنگەلێكی زۆری جیهانەوە بەمجۆرە لێكدەدرێتەوە. ئەوەی پەیوەست بێت بەعێراقەوە، ئەوا ئەمریكا لەدۆخێكی دژبەیەكدایە ئەویش لەپێوەندیدا بەمەسەلەی دەستێوەردانەوە، چونكە ئەگەر بتەوێت لەوە تێبگەیت كە بۆچی ئیدارەی ئەمریكا سڵدەكاتەوە لەدەستێوەردان لەسوریا، ئەوا ئەوەندە بەسە كە لەئەنجامی دەستێوەردانی ئەمریكا بڕوانیت لەعێراقدا، ئەویش كاتێك دەسەڵاتی سەددام حوسێن ڕووخێنرا كە دیكتاتۆر بوو بۆ ناوخۆ و هەروەها دوژمنی بەرژەوەندیەكانی ئەمریكاش بوو لەناوچەكەدا، ئەوا ئێستا ئەو حكومەتەشی هاتۆتەئاراوە هاوسۆزە لەگەڵ ئێران و هاوپەیمانێكی نزیكێتی، ئەمەش ئەو دەرئەنجامە نەبوو كە ئەمریكا ویستی، كەواتە كاریگەری ئەمریكا سنووردارە و ئێستاش ناتوانێت دووبارە هێز بنێرێتە ئەو وڵاتە بۆ ئەوەی پێگەی خۆی بەهێز بكاتەوە لەعێراقدا. لەبەر ئەوە پێموایە پلاندانەرە سیاسیە واقیعبینەكانی ئەمریكا پرسیاری ئەوە دەكەن ئایا ئەگەر هاوكاری چەكدارانی سوریا بكەین ئایا چ دەرئەنجامێكی لێدەكەوێتەوە لەئاییندەدا؟ لەلایەكی دیكەوە كەسانێكی دیكە هەن لەوە دەترس دەستێوەردان ئاكامی نەخوازراوی لێبكەوێتەوە)).