لێدوان و قسەكانی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەربڕی ئەو پێگە و پۆستە نییە كە پێویستە ئەو نوێنەرایەتی حكومەتێكی فیدرالی و دیموكراتی بكات و بڕوای بەدابەشكردنی دەسەڵاتەكان و پابەندبوون بەدەستوور لێپرسینەوە لەبەردەم پەرلەماندا هەبێت، هەربۆیە كاتێك لەبەردەم دەزگاكانی ڕاگەیاندندا قسەدەكات یان دەیەوێت پەیامی حكومەتەكەی ئاراستەی عێراقیەكان بكات، هەست دەكرێت قسە و لێدوان و پەیامی حكومەتەكەی لەبری ئەوەی ئاراستەی واقیعی سیاسی ئێستا بكرێت، كەچی دەبینین باز بەسەر كێشە و ئاستەنگەكاندا دەدات و دەیەوێت واقیعێكی دیكە وەك بەدیل بۆ عێراقێكی فیدرالی و پەرلەمانی و دیموكراتی بخاتە ڕوو، هەربۆیە كاتێك گوێ لەقسە و لێدوانەكانی مالیكی دەگرین، لەیەك كاتدا لەنێوان دوو پرسی جیاوازدا هەڵوەستە دەكەین، یەكەمیان ئەوەیە كە ئەو وەك سەرۆك وەزیرانی دەوڵەتێكی فیدرالی و دیموكراتی خۆی دەردەخات و دووەمیشیان ئەوەیە هەر خۆی دەیەوێت لەناو ئەو دەوڵەتە فیدرالی و دیموكراتیەدا وەك سەرۆك وەزیرانێكی تاكڕەو دیكتاتۆر پاوانی هەموو دەسەڵاتەكان بكات و ئەو بنەمایانەی لەدەستووری عێراقدا بۆ بونیادنانەوەی عێراقی نوێ دانراون هەموویان ژێر پێ بنێت و پرانسیپی دابەشكردنی دەسەڵاتەكان و سنووردار كردنی دەسەڵاتی حكومەتی فیدرالی بگۆڕێت لەگەڵ كۆكردنەوەی هەموو دەسەڵاتەكان لەدەستی خۆی و دەسەڵاتی ڕەها بۆ حكومەتەكەی، هەربۆیە جارێك بەناوی ئیسلام و جارێك بەناوی عروبەو جارێكیش بەناوی زۆرینەو كەمینەوە دەیەوێت سیمای دیموكراتی بشێوێنێت و ڕێگەی تاكڕەوی خۆیی پێ پیادە بكات، بۆیە هەموو گوتار و لێدوانەكانی سەرۆك وەزیران جۆرێك لەپیادەكردنی سیاسەتی حزبێكی دیاریكراوی پێوە دیارە و ئەم گوتارە حزبیەش هەوڵێكە بۆ ئەوەی كە یەك حزب یەك لایەن حكومڕانی عێراق بكات، لەم ڕاستەوە كێشەی سەرەكی پێكهاتەكانی عێراق لەسەر مەسەلەی جۆری حكومڕانی و كەسی حكومڕان لەعێراقدا، مەسەلەی چۆنییەتی ڕووبەڕووبوونەوە و چارەسەركردنی كێشەكانی ئێستای عێراقە، نەك هەڵوێست وەگرتن لەلایەك دژی لایەكی دیكە، یان هەڵوێست وەرگرتن بێت دژی كەسێك بە دیاریكراوی، ئەوەی پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق داوای دەكەن ئەوەیە كە پێویستە حكومەتی فیدرالی عێراق حكومەتێكی نیشتمانی هەمەلایەنە بێت و دەربڕی خواستی سەرجەم پێكهاتەكانی عێراق بێت، هەموو لایەك حكومەت بەحكومەتی خۆی بزانێت، بۆیە كاتێك ڕەفتارەكانی سەرۆك وەزیران تەواوی پێكهاتەكانی دیكە لەم تێڕوانینە بۆ حكومەت نائومێد دەكات ئەوا، پێكهاتەكان ناچار دەبن دەست بخەنە سەر ئەو هۆكارانەی ئەو بۆچوونە سلبیەیان گۆڕیووە و ناچاریان دەكەن ئەو كەسە دوور بخرێتەوە كە ئاراستەی بونیادنانەوەی عێراق لەعێراقێكی دیموكراتی و فیدرالی و فرەیی و پەرلەمانییەوە دەگۆڕێت بۆ عێراقێكی تاك لایەنی سەنترالی بەهێز، بۆیە لەم حاڵەتەدا ئەركی گرنگی هاوپەیمانی نیشتمانی عێراقیە ڕێگە نەدەن ئەو نوێنەرەی ئەوان بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق پاڵاوتوویانە، عێراق بەلاڕێدا بەرێت و پرۆسەی سیاسی لەبار بەرێت، هەربۆیە لەم چوارچێوەیەدا گرنگە هەموو پێكهاتەكانی عێراق بەهاوپەیمانی نیشتمانیشەوە(ئیتیلافی شیعە) لەبازنەیەكی فراواندا لەگەڵ لایەنەكانی دیكە هاوڕاو هاو هەڵوێست بن بۆئەوەی بتوانن لەچوارچێوەیەكی نیشتمانیدا یەكبگرنەوە و تواناكان یەكبخەن بۆئەوەی كێشەكان چارەسەر بكرێن، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسامی و تێڕامانە ئەوەیە كە هەتا ئێستا نەتوانراوە هەموو لایەنەكان لەیەك بازنە كۆببنەوە، تەنانەت ئەو بەرنامە چاكسازیەشی كە لیستی هاوپەیمانی نیشتمانی بۆ چارەسەركردنی قەیرانی ئێستای عێراق بەنیازە پێشكەشی لایەنەكانی بكات، هەست دەكرێت بێجگە لەبەفیرۆدانی كات و هەوڵدان بۆ پەكخستنی لێسەندنەوەی متمانە لەسەرۆك وەزیران شتێكی دیكە نییە، سەبارەت بەبارودۆخی ئێستا و ئاراستەی هەوڵەكان بۆ ڕێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی لەعێراقدا پرسیارمان لە پەرلەمانتار بەكر حەمە سەدیق پەرلەمانتاری یەكگرتووی ئیسلامی لەهاوپەیمانی كوردستان كرد، ئەویش لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان كرۆكی كێشەكانی گرێدایەوە بەپابەندنەبوون بەدەستوور و خۆدزینەوە لەچاكسازی و بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: (سەرەتای سەرهەڵدانی ئەو كێشەیە لەو وەرەقەی چاكسازییەوە دەست پێدەكات كە هاوپەیمانی نیشتمانی پێشكەشی كردووە، ئێمە وای دەبینین ئەم وەرەقەیە بۆ سوود وەرگرتن لەكاتە لەم هەلومەرجەی ئێستا عێراقی پێدا تێدەپەڕێت، جۆرێكە لەمانۆڕ سەبارەت بەو گرژیی و ئاڵۆزییانەی لەنێوان حكومەتی فیدرال و حكومەتی هەرێمی كوردستاندا هەیە سەبارەت بەگرێبەستە نەوتییەكان و ئەو خاڵ و بڕگەو كێشە و گرفتانەی كە لەڕێككەوتنی هەولێر بڕیاربوو جێبەجێ بكرێت كە ئەمەش تا ئێستاكە نەكراوە، هەروەها تاوانباركردنی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و ئەو لیست و قەوارە سیاسیانەیە كە داوایان كردبوو متمانە لەمالیكی بسەنرێتەوە، هۆكاری داواكردنی لێسەندنەوەی متمانەش لەمالیكی بۆ ئەم خاڵانە دەگەڕێتەوە:
1- لەڕێككەوتنی هەولێر كە هەموو كوتلە سیاسیەكان واژویان لەسەركردووە كە لەسەر ئەساسی ئەو ڕێككەوتنەوە پەرلەمان و حكومەتی عێراق و دەوڵەتی عێراق دروست بوو و سەرۆك كۆمار و ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەستنیشانكران.
2- هەر لەڕێككەوتنی هەولێر دەبووایە یاسای نەوت و غاز دەربچووایە و دووبارە دەنگی لەسەر بدرابایەوە و سەرژمێری گشتی لەعێراق ئەنجام بدرایە و ماددەی 140ی دەستووری زیاتر و باشتر گەشەكردن و بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینیبایە.
3- دەبوو پاراستن و گەشەكردنی مافی مرۆڤ و دیموكراتی بەردەوامبووایە.
بەڵام ئەوەی ڕوویدا پێچەوانەی ئەوانەبوو، چونكە دەوڵەتی یاسا لەسەر ئاستی عێراق مامەڵەكردنی لەگەڵ بارودۆخەكەدا مامەڵەیەكی تاكڕەوانەبوو و هەوڵیداوە لەهەموو كارو دەسەڵات و بڕیارەكاندا خۆی خاوەنی هەموو شتەكان بێت، بەتایبەتی لەپۆستە گرنگەكاندا كە پێویستبوو بەپێی بڕیار و بەش بەسەر كوتلەكانی تری دابەش بكات، گەرچی مالیكی ئامادەنەبوو ئەو پۆستانە بەكەس بدات و دەیەوێت وەزیری كوتلەكانی تر لەلای ئەو فەرمانبەربن، ئەمەش لەلای كوتلەكانی تر قبوڵ ناكرێت و كوتلەكانی تر و كوردیش خۆیان بەشەریكی ڕاستەقینەی حكومەتی عێراق دەزانن و قبوڵیان نییە بەهیچ جۆرێك فەرمانبەربن لەلای مالیكی و لەعێراقدا پلەدووبن و مالیكی تائێستاكە خۆی بەنوێنەری دەسەڵات دەزانێت و كوتلەكانی تر بەپلەدوو دادەنێت و مالیكی وادەزانێت تەنیا خۆی دەبێت پۆست و پلەی فەرمانبەرایەتی بەسەر خەڵكی تر دابەش بكات، بەڵام مالیكیش پێیوایە ئەو كێشەو بارودۆخەی لەسەر ئاستی عێراق هەیە تەنیا ئەو لێی بەرپرسیار نییە، بەڵكو لەبەرپرسیارەتی هەموو كوتلەو لایەنەكانە و هەموو كوتلەو لایەنەكان وەكو ئەو شان نادەنە بەر بۆ چارەسەركردنی بارودۆخەكەی هەیە و ئەمانەش شەفاعەت بەمالیكی نادات، چونكە مالیكی خۆی خاوەنی بارودۆخەكەیە و هەر ئەو پارەو بودجەو دەسەڵات و سەربازی هەیە و لەلایەكی تر هەر مالیكی پۆستە گرنگەكانی لەژێر دەستدایە، هاوكات ئەو خزمەتگوزاریانەی لەعێراق كە پێشكەش بەخەڵكی دەكات زۆر خراپ و كەم و لاوازە، واتە هەموو ئەوانەش بەڵگەن لەدژی مالیكی، لەبەر ئەوەی لەكاتێكدا كە مالیكی دەیەوێت بەرامبەر ئەو كێشانە و ئەوانەی كە داوای لێساندنەوەی متمانەی لێ دەكەن بڵێت من كارتی چاكسازیم هەیە و بۆ چارەسەری كێشەكان نییەت پاكی خۆی دەربخات، ئەمەش شەفاعەت بۆ مالیكی ناكات، چونكە زیاد لەپێویست ماوەو دەرفەت بەمالیكی دراوە كە بارودۆخەكە چارەسەر بكات و خەڵكانێ لەجاری یەكەم هەڵەیان كردبێت ئەوە پێویست نییە لەجاری دووەم هەڵە بكەنەوە و نابێت هیچ پیاوێك لەسەر یەك ئاڕاستە دووجار هەڵە بكاتەوە، بۆیە من پێموایە داواكاری داواكاران لەسەر لێساندنەوەی متمانە لەمالیكی كە دەیكەن(سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و لیستی ئەلعێراقییەو تەیاری سەدری) پێیانوایە چیتر مالیكی دەرفەتی نەماوەو ناتوانێت ڕێككەوتنی هەولێر جێبەجێ بكات و لەسەر بەڵێنی خۆی بێت، هەر بۆیە متمانەیان بە بەڵێن و بڕیار و هەڵوێستەكانی مالیكی نییە و پێیانوایە تەنیا بەو كارت و كارانەی تەنیا كەسپی ماوە بۆ مانەوەو بەرژەوەندی خۆی دەكات و ئەمەش لەبەرژەوەندی پرۆسەی سیاسیەكەی عێراق، بۆیە دەڵێم ئەگەر مالیكی لەماوەی دووخولی سەرۆكایەتی وەزیراندا نەتوانێت بارودۆخەكە چارەسەر بكات و خزمەتگوزاری بەپێی پێویست پێشكەش بە خەڵك بكات، ئەوە دەرفەت پێدان بۆ جاری تر واتە دەرفەتدان بەدیكتاتۆریەت و دەرفەتدان بەپیاوێك كە بڵێت تەنیا من لەعێراق هەم، بۆیە دەبێت كۆتایی بەم بارودۆخە بێت و دەرفەتی تر بەمالیكی نەدرێت، لەلایەكی تر ئەو كارتی چاكسازییەی مالیكی فڕێیداوە بۆ سەرلێشوان و گێژاوە نانەوەیە، هەر بۆیە تەیاری سەدری لەكۆبوونەوەدا لەسەر كارتی چاكسازیەكەش كشانەوە و، ڕایانگەیاند كە كارت و خاڵ و كۆبوونەوە، چارەسەری بارودۆخی عێراق ناكەن، بەڵكو هەڵوێستی دروست و نییەت پاكی و ڕاستەقینەیی دەبێتە پەیامێكی ئیجابی بۆ كوتلەكانی تر و باوەڕیان بەچاكسازی و گۆڕانكاری و نییەت پاكی مالیكی هەبێت، لەم ڕووەوە تائێستا مالیكی هیچ هەنگاوێكی ڕاست و نییەت پاكی نەناوە، لەبەر ئەمە بێ متمانەبوونی لایەنەكان كە داوای لێسەندنەوەی متمانە لەمالیكی دەكەن لەجێگای خۆیەتی و پێویستە لەمڕۆوە بەفعلی نەهێڵدرێت دیكتاتۆریەت لەسەر ئاستی عێراق گەشە بكات، بۆ ئەوەی كەس هەوڵنەدات و نەتوانێت لەهەموو بارودۆخە سیاسیەكانی تریش خۆی بسەپێنێت و خۆی بەسەر هەموو كەسە سیاسیەكانی تر سەركەوێت)).



ئەوەی پەرلەمانتار بەكر حەمە سەدیق ئاماژەی پێكرد خاڵە گەوهەریەكانی ئەو كێشەیەن كە ئێستا هاوپەیمانی كوردستانی سورە لەسەر ئەوەی پێویستە قەیرانی سیاسیی عێراق بەشێوەیەكی ئەقڵانی چارەسەر بكرێت، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا و سەبارەت بەڕەفتارەكانی سەرۆك وەزیرانی عێراق پرسیارمان لەنووسەر و سیاسەتمەداری عێراقی زیاء شەكرچی كرد و ئەویش لەمبارەوە بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (ئەوانەی كە دەسەڵاتدارن پێویستە پابەندبن بەیاساكانەوە بۆ ئەوەی پێكدادان لەنێوان دەسەڵاتەكاندا دروست نەبێت و دەسەڵاتی جێبەجێكاریش خۆی لەكاروباری دەسەڵاتی یاسادانان وەرنەدات، زۆرجار دەبینین دەستێوەردان لەلایەن دەسەڵاتی جێبەجێكارەوە لەسەر دەسەڵاتی قەزائی هەیە، بۆ نموونە لەكاتێكدا ئەگەر دۆسێی كەسایەتی دەستڕۆشتوو لەناو دەوڵەتی عێراقدا بكرێتەوە، پێویستە دەسەڵاتی دادوەری و لەڕێگای دەسەڵاتی دادگاوە لێپرسینەوەیان لەگەڵ بكرێت نەك سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكار خۆی كات دابنێت بۆ دادگاییكردنی ئەو كەسایەتیانە یا كردنەوەی فڵانە دۆسییە، ئەمە بۆخۆی دەستێوەردانێكی ڕاستەوخۆی دەسەڵاتی جێبەجێكارە بۆ سەر دەسەڵاتی دادگا، من ناتوانم بڵێم زانیاری ڕوونم هەیە لەسەر ئەم مەسەلەیە، بەڵام زۆربەی ئەوانەی كە شارەزای بوارەكەن ڕوونكردنەوەی ئەوەیان داوە كە ئەو جۆرە دەستێوەردانەی دەسەڵاتی جێبەجێكار بۆسەر دەسەڵاتی تەشریعی و دادگاكان بوونی هەیەو زیانی بەسەربەخۆیی ئەو دەزگایانە گەیاندووە، ئەم واقیعە پێویستە لەلای سیاسەتمەدارەكان ڕوون بێـت و تەنانەت ڕۆڵی دەسەڵاتی یاسادانانیش ڕوون و ئاشكرا بێت، تەنانەت سنووری نێوان دەسەڵاتەكانیش دیاریكرابێت، بۆ نموونە نابێت سەرۆكی پەرلەمان ببێتە جەمسەرێك بۆ هیچ ململانێیەكی سیاسی، بەڵكو پەرلەمان پێویستە پرۆسەی سیاسی بەڕێوەببات و نابێت لایەنگیری لایەك بكات، سەرۆكایەتی كۆماریش ڕۆڵێكی گشتی بۆ هەمووان پیادە بكات، ئەم حاڵەتە بۆ سەرۆك وەزیرانیش وایە كە پێویستە سەرۆك وەزیران خۆی هەڵنەقورتێنێ لەدەسەڵاتی یاسادانان و دادگادا، بەداخەوە زۆربەی بەرپرسانی باڵا بەباشی ئەم ئەركە وەكو خۆی جێبەجێ ناكەن، بەڵكو بەرپرسانی باڵای عێراق پێویستیان بەكەلتوورێكە كە تێیدا مومارەسەركردنی سیاسییان بگونجێت لەگەڵ دەستوورو پرۆسەی دیموكراتی. هەندێكیشیان زۆر بەباشی شارەزاییان لەمبوارە هەیە، بەڵام لەپشتیەوە دەسوڕێنەوەو ئەركەكانی بوارە پێداویستیەكانی پرۆسەی دیموكراتی پشتگوێ دەخەن بۆ مەرامێكی تایبەتی. بۆیە دەتوانم بڵێم لەزۆربەی جار نەبوونی متمانە وا دەكات هەر جەمسەرێك لەبەرامبەر جەمسەری بەرامبەردا جۆرێك لەدیكتاتۆرییەت پیادە بكات قەیرانی نامتمانەیی بەڕاستی قەیرانێكی گەورەی سەرەكییە، هەمووان ئەوە دەزانن بەرژەوەندی نیشتمانی لەپێشەوەی ڕیزبەندییەكاندا بوونی نییە، بەرژەوەندی زاتی پێش هەرشتێك دەخرێت و دواتر بەرژەوەندی حزبی و دواتر بەرژەوەندی تائیفەگەری و نەتەوەیی دەخرێتە بەرچاو، بەڵام هاووڵاتی و هاوڵاتیبوون و نیشتمان گەرچی بەتەواوەتی پەراوێز نەخراوە، بەڵام لەدوا ئامانج و قۆناغەكان دێت، ئەگەر هەموویان لەوە تێبگەن كە هاووڵاتیبوون و دیموكراتیەت و خزمەتی نیشتمان ئامانجی سەرەكی بێت و ئامانج لەكێبڕكێ بۆ خزمەتكردنی نیشتمان و هاووڵاتیان بێت، ئەو كات كێبڕكێ لەوە دروست دەبێت كە چۆن خزمەتی زیاتری هاووڵاتی و نیشتمان بكرێت)).
ئەم تێڕوانییەی شەكرچی كە دەكرێت تاڕادەیەكی زۆر بەتێڕوانینێكی بێلایەن سەیری بكەین، هەست دەكەین ڕاشكاوانە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە حكومەت وەك دەسەڵاتی جێبەجێكار دەیەوێت كۆنترۆڵی دەسەڵاتی دادوەری و دەسەڵاتی یاسادانان كە پەرلەمانە بكات و هیچ ڕۆڵێكیان بۆ نەهێڵێتەوە.
دروستكردنی بەدیل
بۆ مانەوەی تاكڕەوی و دیكتاتۆری
گەورەترین كێشە كە ڕووبەڕووی پرۆسەی بونیادنەوەی دەوڵەت و بونیادنانی دیموكراتی لەقۆناخی ڕاگواستن دەبێتەوە، نەبوونی كەلتووری دیموكراتیە، بۆیە لەعێراقیشدا كاتێك نەزعەی دیكتاتۆری دەتوانێت لەناو پرۆسەكە هەنگاو هەڵبگریت، ئەوا نیشانەی ئەوەیە كە هەتا ئێستا نەك هەر لەناو كۆمەڵگەی عێراقی، بەڵكو لەناو حزب و لایەنە سیاسیەكانی عێراقیشدا كەلتووری دیموكراتی بەو ئاستە نییە كە بتوانرێت ڕێگە لە سەرهەڵدانی نەزعەی دیموكراتی بگرێت، سەبارەت بەم لایەنە تاریق حەرب یاساناسی ناسراوی عێراق وای دەبینی لەدوای كۆتایی هاتنی ڕژێمی پادشایەتی و لەماوەی زیاتر لە50 ساڵێ ڕابردوو هیچ پیادەكردنێكی دیموكراتیانە لەعێراق بوونی نەبووە، بۆیە ئاساییە كەلتووری دیموكراتی لەم وڵاتە لاواز بێت، لەمبارەوە و لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە لەسەر ئەم پرسە هاتە ئاخاوتن:(ئێمە تازەین لەسەر دیموكراسییەت، دیموكراسییەتیش كلتوورە پێشئەوەی دەقی دەستووری و یاسایی بێت، لۆرد ئاكسن فەیلەسوفێكی ئنگلیزە و لەسەدەی 17دا ژیاوە و جوانترین وەسفی بۆ بنەما دیموكراسییەكان پێشكەشكردووە كە دەڵێت: «كۆمەڵگە هەرە ئازادەكان ئەو كۆمەڵگەن كە زیاتر بەرپرسیارن و زیاتر پاپەندن»، بەواتای بەهیچ شێوەیەك پەسەند نییە دیاردەی توندوتیژی ڕووبدات تەنانەت گەر دیاردەی ئازادی بێ سەرو بەر بێت یاخود دیاردەی قۆرخكردنی ئازادییەكان، ئەمەش لەهەر لایەكەوە ئەنجامبدرابێت، بۆیە پێویستە بەشێوەیەكی میانڕۆیانە مامەڵە لەگەڵ ئازادی بكەین، نەك بەو شێوەیەی كە سنوورەكانی ئازادی و دیموكراسییەت ببەزێنین. لێرەدا حەز دەكەم ئەوەتان بەبیر بهێنمەوە كە ڕەفتار گەلێكی هێجگار زۆری نادیموكراتی لەعێراقدا كەڵەكە بووە، ئێمە تەنیا لەسیستەمی پادشایەتی هەستمان بەدیموكراسییەت دەكرد، ماوەی زیاتر لە50 ساڵە ڕەفتاری نادیموكراتیانە لامان چەسپاوە و ئاسەواری زۆر ترسناكی لەنێومان جێهێشتووە و تاكو ئەمڕۆش ئەمە كەیسی سەرەكی و سەرچاوەی ئاڵۆزییەكانە، بۆیە پێویستە گفتوگۆ و دانوستان و ڕێككەوتن لەسەر مەسەلەكان ئەنجام بدرێت و مەسەلەكان بخرێتەڕوو بە مەبەستی گەیشتن بەچارەسەرێكی میانڕۆ و پەسەندكراو، بەڵام هەموو هۆكارەكان دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی كەلتووری سیاسی لای لایەنە سیاسیەكان، ئەگەر نا مانای چیە پێكەوە كۆدەبنەوە و ناتوانن بگەنە ڕێككەوتن و ناگەنە هیچ ئەنجامێك؟ لەعێراق دیاردەیەك هەیە كە لەهیچ وڵاتێك ڕووینەداوە لەجیهان، دیاردەكەیش ئەوەیە كە نوێنەرەكان میدیا-یان كۆنتڕۆڵكردووە، بەواتای، ئەگەر سەیرێكی تەلەفزیۆنی ئەمریكی بكەی هیچ نوێنەرێكی ئەمریكی نابینی قسەبكات لەكاتێكدا لەكەناڵەكانی عێراق دەیان لەنوێنەرەكانی عێراق دەبینی قسەدەكەن، ئەم مەسەلانە یاریدەدەرن بۆ خراپ بەكارهێنانی میدیا)).
كەواتە لەقسەكانی تاریق حەربەوە دەگەینە ئەوەی كە هۆكاری نەگەیشتن بەچارەسەری كێشەكان ئەوەیە كە پابەندبوون بە بنەماكانی دیموكراتی بوونی نییە، هەربۆیە لەبری ئەوەی هەوڵ بۆچارەسەری كێشەكان بخەینە گەڕ، كەچی هەوڵدەدەین ڕێگەكە دووربخەینەوە بۆ ئەوەی تاكڕەوی بەردەوام بێت، فاتیح داراغایی پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامی لەهاوپەیمانی كوردستانی وەرەقەی چاكسازی هاوپەیمانی نیشتمانی وەك یەكێك لەو هۆكارانە ئاماژە پێدەكات بۆ ئەوەی پرۆسەی لێسەندنەوەی متمانە لەمالیكی ئەنجام نەدرێت، ئەمە لەكاتێكدا ئەگەر ئەوان نییەتی چاكسازیان هەبێت و پرۆسە سیاسەكە لەم قەیرانەی تێی كەوتووە ڕزگاری بێت، ئەوە كەس داوای لێسەندنەوەی متمانە ناكات، لەمبارەوە داراغایی بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن:(بە بۆچوونی من ئەو كارتی چاكسازییەی كە هاوپەیمانی نیشتیمانی هەیانە، گەرچی تا ئێستا ناوەڕۆكی كارتەكە نەخراوەتەڕوو، بەڵام گوایە لیژنەی باڵایان پێكهێناوە بۆ ئەوەی پێوەندی بەكوتلە سیاسیەكان بكەن و ناوەڕۆكی كارتە چاكسازییەكە بخەنەڕوو و قسە و گفتوگۆیان لەگەڵ ئەنجام بدەن، بەڵام لەهەقیقەتدا ئەم كارتی چاكسازییەیان بۆیە هێناوە تاوەكو جێگای پڕۆژەی لێساندنەوەی متمانە لەمالیكی بگرێتەوە، واتە دەیانەوێت بیكەنە بەدیلێك بۆ لێسەندنەوەی متمانە لەمالیكی و مەبەستە سەرەكییەكە تەنیا كوشتنی پڕۆژەی لێساندنەوەی متمانەكەیە لەمالیكی، هاوكات ئەو حكومەت و پەرلەمانەی ئێستا كە دەسەڵاتی لەعێراق هەیە لەئەنجامی ڕێككەوتنی سیاسی و ڕەزامەندی هەموو كوتلەكانی عێراق دامەزراوە، بۆیە پێویستە لەهەر كارت و پڕۆژەیەكی چاكسازی كە پێشكەش دەكرێت ڕەزامەندی هەموو كوتلەو پێكهاتەو لایەنە سیاسیەكانی عێراقی لەسەر بێت و ئەوكاتیش سوودی بۆ بەرژەوەندی هەموو گەلانی عێراق دەبێت)).



پابەندبوون بەدەستووری عێراق
چارەسەری هەموو كێشەكان دەكات
داواكردنی جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكان بەڕێككەوتنی هەولێریشەوە، داواكردنە بۆ پابەندبوون بەدەستووری عێراق وەك مەرجەعی هەموو لایەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و ڕێككەوتنەكانیش لەبازنەی دەستووری عێراقدا هەموو لایەنەكان لەسەری ڕێككەوتوون، بۆیە كاتێك داوا دەكرێت سەرۆك وەزیران لێپێچینەوەی لەگەڵدا بكرێت، هۆكارەكەی ئەوەیە كە لەچوارچێوەی دەستووری عێراق ڕەفتاری نەكردووە و ئەو ڕێككەوتنانەیشی وەك ڕێككەوتنی هەولێر لەچوارچێوەی دەستووری عێراق كە هەموو لایەك ئیمزای لەسەر كردووە، نوری مالیكی ئەو ڕیككەوتنەی پشتگوێ خستووە و كاری پێ ناكات، سەبارەت بەم لایەنە د.سەعید خۆشناو پەرلەمانتاری لیستی هاوپەیمانی كوردستانی سەرچاوەی كێشەكان دەگێڕێتەوە بۆ پابەند نەبوون بەدەستوور و ئەو پێیوایە ئەگەر پابەندبوون بەدەستوور هەبێت كێشەكان چارەسەر دەكرێن، لەمبارەوە و لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە ڕای خۆی خستەڕوو و گووتی:(ئەو بارودۆخەی ئێستا لەعێراق دروستبووە بەرەنجامی پابەندنەبوونە بەدەستوورەو كە ئەو دەستوورە لە84%ی خەڵكی عێراق بەمالیكی و حزب و لایەنگرەكانیشی دەنگیان پێداوە، گەرچی مالیكی كە دەسەڵاتی گرتەدەست بەتاكڕەوانە و بەرەو دیكتاتۆریەت كاری كرد و بەپێی ڕێككەوتن و دەستوور كاری نەدەكرد و دەڵێت دەبێت ئەو دەستوورە هەموار بكرێت یا خۆڵی لێ بنیشێت و دەسەڵاتەكانی سەربازی و ناوخۆی و هەواڵگری و... هەر هەمووی خستەژێر دەسەڵاتی خۆی، بەمەش مالیكی بووە خاوەن توانای ماددی و سەربازی بەئاڕاستەیەكی نادەستووری و تاكڕەوانە بڕیار و جوڵەی دەكرد كە نیاز و ناپاكی پێوە دیارە بۆ بەرەو دیكتاتۆریەت، كە لەمەشدا كورد دەزانێت كێشەو مەرگەسات و ناخۆشی و دواڕۆی دیكتاتۆریەت چییە، بۆیە دەسەڵاتی سیاسی كورد گەیشتنە ئەو باوەڕەی بۆ ڕێگەگرتن لەم تاكڕەوی و دیكتاتۆیەتییەی مالیكی پێویستە ڕێگایەك بدۆزرێتەوە كە ببێتە بەربەست لەم تاكڕەویەی مالیكی، چونكە لەئەنجامی ئەو سیاسەتە دیكتاتۆریانەی مالیكی بۆی هەیە لەدواڕۆژ تووشی سەرگەردانی و كێشەیەكی زۆر ببین، بۆ دۆزینەوەی ئەو ڕێگایەو پێشگرتن لەتاكڕەوی مالیكی ئەوە كورد لەگەڵ ئەلعێراقیەو چەند لایەنی تر چەند كۆبوونەوەیەكیان لەهەولێر و نەجەف بەست و لەسەرەتادا باس لەوە نەكرابوو كە متمانە لەمالیكی وەربگیرێتەوە و لەپاشان بەمالیكییان وت كە پێویستە چوارچێوەی سیاسەتە تاكڕەوانەیەكەی بگۆڕێت و هەموو گەلانی عێراق هاوبەشن لەئیدارەو سیاسەتی عێراق و پێویستە بەپێی دەستوور هەڵسوكەوت لەچوارچێوەی عێراقێكی فیدڕاڵدا بكات، بەڵام مالیكی هەر لەسەر سیاسەت دیكتاتۆریەكانی بەردەوامبوو، بۆیە پاش چەندین دانیشتنی پەرلەمان و گفتوگۆ و هەنگاوی تر بۆ ئەوەی مالیكی بێتە سەر پابەندبوون بەدەستوور و سیاسەتی ڕاست، بەڵام ئەو هەر لەسەر سیاسەتی خۆی ڕۆیشت، سەبارەت بەو پڕۆژە چاكسازییەی كە ئێستاكە هاوپەیمانی نیشتمانی خستوویانەتەڕوو وەكو كارتێكە بۆ بەدەستهێنانی كات بۆ مالیكی، ئەو كارتە تا ئێستاكە نە ئێمە وەكو كوردو نە ئەلعێراقییە و نە لایەنەكانی تری عێراقیش ئەو بەندو خاڵ و مادانەی ناو پڕۆژە چاكسازییەكەمان نەدیتووەو نازانین چییە، بەپێی قسەی هەندێك لەكەسەكانی هاوپەیمانی نیشتمانی ئەو پڕۆژەیە لە70خاڵ پێكهاتووە كە ئەمە دەكاتە نیوەی مادەكانی دەستوور ئەمە كەی پڕۆژەیە چۆن تاوتۆی ئەو هەموو بڕگەو بابەتانە دەكرێت ئەگەر مەبەست چاكسازی بێت، نەخێر ئەوە تەنیا بۆ بەدەستهێنانی كاتە و دەرخستی خۆیانە كە بڵێن ئێمە چاكسازی دەكەین و نیازپاكین، كە ئەمەش زۆر لەڕاستی و هەقیقەتدا دوورە، بۆ ئێمە چاكسازی ئەوەیە كە مالیكی ڕێككەوتنی هەولێر جێبەجێ بكات و چاكسازی بۆ عێراق لەوەدایە كە دەستوورەكە وەكو خۆی جێبەجێ بكرێت و دەزگا سەربەخۆیەكان و دادگای ئیتحادی وەكو خۆی بەسەربەخۆیی بمێنێتەوە، چاكسازی ئەوەیە كە كارو پڕۆژەی خزمەتگوزاری بۆ هاووڵاتیان ئەنجام بدەیت و ئاو و كارەبا بۆ خەڵك دابین بكەیت، بەڵكو بەم پڕۆژە چاكسازییە و چەندین كاری تر لەم شێوە دەیەوێت دەسەڵات بۆ مالیكی بمێنێت هەروەكو ڕژێمی پێشووی عێراق تاكڕەوانەو دیكتاتۆریانە دژی هاووڵاتیان گەلانی عێراق بجوڵێتەوە، بەڵام بەتەئكید ئەو كاتانە بەسەرچووە و نە كوتلەو نەحزب و نە لایەنەكانی تر عێراقی جگە لەمالیكی بەو بارودۆخە ڕازی نین و هەر هەموو زمانی دیالۆگ و گفتوگۆو دیموكراتی هەڵدەبژێرن)).