ئەگەر ئەو هەواڵانە ئاماژە بەوە دەكەن ڕژێمی ئەسەد ناچار بووە ئەو هێزانەی ماوەی نزیكەی 40 ساڵە لەبەرزاییەكانی جۆلان دایناون و ئێستا دەیانگێڕێتەوە بۆ دیمەشق ڕاست بێت، ئەوە مانای ئەوەیە بەشار ئەسەد بڕیاریداوە هەتا ئەگەر شەڕ بگاتە ناو كۆڵانی گەڕەكەكانی ناو دیمەشقیش ئەو دەستبەرداری دەسەڵات و كورسیەكەی نابێت و ئامادە دەبێت لەپێناوی مانەوەی خۆی هەموو شتێك بكات، ئەم بیركردنەوەی ئەسەد لەگەڵ ئەوەی ئەگەری ڕووخانی ڕژێمەكەی كەمناكاتەوە، بەڵام ئەم جۆرە ڕووخانە باجێكی گەورە لەسەر گەلی سوریا دروست دەكات، لەمەش خراپتر ڕووخانی لەم جۆرەی ڕژێمێك كە نزیكەی نیوسەدەیە هەموو دەنگێكی بێدەنگ كردووە و هەموو ئیمكانیەتێكی لەو سوپا و دەزگا ئەمنی و هەواڵگریانە خەرجكردووە بۆئەوەی ڕژێمەكەی بپارێزێت، ئەوا لەكاتی ڕووخانی لەو جۆرەدا هەموو دامەزراوەكانی دەوڵەت لەبەر یەك هەڵدەوەشێتەوە و دەبێتە هۆكاری ئەوەی دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەدیش شەڕێكی ناوخۆیی خوێناوی تۆڵە سەندنەوە لەنێوان پاشماوەی ڕژێمەكە و ئەو تائیفە مەزهەبیەی كە سەر بەڕژێمی ئێستای سوریا ناسراون كە مەبەسەت عەلەویەكانە ڕووبدات و سوریا بكەوێتە بارودۆخێكەوە كە بۆ چەندێن ساڵی دیكەش بەدەست ئەو گرفتەوە بناڵێنێت، هەربۆیە لەبارودۆخی لەم شێوەیە ئەوەی ئێستا لەناوخۆیی سوریا ڕوودەدات و ئەوەی لەناو ئەنجوومەنی ئاسایش قسەی لەسەر دەكرێت و ئەو هەوڵانەشی كە دەدرێن بۆ ئەوەی هاوكاری سوپای سوریای ئازادی پێبدرێت بۆ ئەوەی چەك و تەقەمەنی و پشتگیری لۆجستیان بۆ دابین بكرێت، ئەمانە هەموویان پێكەوە ئاماژەن بۆ ئەوەی كە، بیر لەهەمووشتێك كرابێتەوە، بەڵام بیر لەوە نەكراوەتەوە كە قۆناخی دوای ڕژێمی ئەسەد، بارودۆخەكە بەرەو كوێ دەچێت؟ هەروەها بیر لەوە نەكراوەتەوە كە حكومەتێك لەسەر بنەمای مافی هاوڵاتیبوون و داننان بەمافی كەمینەكان و ڕێزگرتنی فرەیی و هەمەڕەنگی كۆمەڵگەی سوریا پێكبهێنرێت، بۆئەوەی دوای ڕووخانی ئەم ڕژێمە، ئەو حكومەتە بتوانێت لەسەر بنەمایەكی تەوافوقی نیشتمانی، باری سەقامگیری سوریا ڕابگرێت و لاپەڕەی زوڵم و زۆرداری كۆتایی پێبێت و سوریا بەرەو قۆناخێكی تازە هەنگاو هەڵبگرێت و بتوانێت لەسەر پێی خۆی ڕابوەستێتەوە.
رژێمی ئەسەد گۆشەگیر بووە
بەڵام هێشتا ڕووخانی ئاسان نییە
لەسەرو بەندی هەوڵە نێودەوڵەتیەكان بۆ ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن و بەعس لەساڵی 2003 لەعێراقدا، دەوڵەتی ئیماراتی عەرەبی پیشنیاری ئەوەی بۆ ڕژێمی بەعسی عێراق كرد كە سەدام حوسێن و بنەماڵەكەی بەسەلامەتی عێراق بەجێ بهێڵن، بۆ ئەوەی عێراق ڕووبەڕووی شەڕ و كارەسات نەبێتەوە، مەبەستی دەوڵەتی ئیمارات لەم پێشنیارە بۆ ئەوە بوو گواستنەوەیەكی ئاشتیانەی دەسەڵات لەعێراقدا ڕووبدات و كۆتایی بەدەسەڵاتی سەدام حوسێن و بەعس بێت، بەبێ ئەوەی عێراق ڕووبەڕووی ئەو هەموو كارەساتە ببێتەوە كە لە2003ـەوە تا ئێستا هەموو جیهان دەیبینێت، بەڵام وەك بینیمان ڕژێمی سەدام حوسێن نەك هەر پێشنیارەكەی ئیماراتی گوێ لێنەگرت، بەڵكو ئەو پێشنیارەی بەجۆرێك لەسووكایەتی خوێندەوە و ئیعتیباری بۆ دانەنان، ئێستا خەریكە هەمان سیناریۆ لەسوریاش دووبارە دەبێتەوە، لەو كاتەی ڕوسیا و چین پرۆژە بڕیارەكەی بەریتانیان ڤیتۆ كرد لەئەنجوومەنی ئاسایش دژی سوریا، لەهەمانكاتدا باڵیۆزی ڕوسیا لەفەرەنسا بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاندووە كە بەشار ئەسەد ئامادەیە بەشێوەیەكی شارستانی دەسەڵات بەجێبێڵێت، بەڵام پرسیاری سەرەكی ئەوەیە ئایا بەشار ئەسەد ئامادەیە بەشێوەیەكی شارستانی دەسەڵات بەجێبێڵێت؟ یان لەمەش گرنگتر ئایا مەبەستی باڵیۆزی ڕوسیا لەدەستبەرداربوونی شارستانیانەی بەشار ئەسەد لەدەسەڵات چیە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە هەتا ئەگەر بەو مانایەش بێت كە لە2003 ئیمارات بۆ عێراق كردی، ئەوا هەموو ئاراستەی ڕووداوەكان پێمان دەڵێن كە بەشار ئەسەد ئەو پێشنیارە قبوڵ ناكات، ئەمە بەو مانایەی هەتا ئەگەر وازهێنانی ئاشتیانەی ئەسەد لەدەسەڵات بەو مانایەش بێت دوای ئەسەد حزبی بەعسی سوریا دەمێنێتەوە وەك حزبێك و بواری ئەوەی پێدەدرێت بەشداری لەدەسەڵاتیشدا بكات، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا ئەوەی شرۆڤەوان و چاودێرانی سوریا دەگەنە دەرئەنجامێك سەبارەت بە ئاییندەی سوریا، هەموو بۆچوونەكان لەو خاڵەدا چڕدەبنەوە، كە ئەسەد بەهاوشێوەی سەدام حوسێن ئامادە نابێت هیچ پێشنیارێك پەسەند بكات، ئەگەر هەریەك لەو پێشنیارانە بەو مانایە بێن، ئەو لەدەسەڵاتدا نەمێنێت یان دوور بخرێتەوە، بۆیە هەموو هەوڵی ئێستای ئەسەد و ڕژێمەكەی لەو خاڵەدا چڕبۆتەوە كە بەهەر نرخێك بێت كورسی دەسەڵاتەكەی و كۆشكی كۆماری بپارێزێت و لەم پێناوەشدا پێشبینی هەموو ئەگەر و مەترسیەك دەكرێت، لەئێستاشدا كە بەشار ئەسەد و ڕژێمەكەی دوای كوشتنی سەرە نزیكەكانی دەسەڵاتەكەی هەست دەكات نەك تەنیا لەبەر چاوی جیهان و گەلی سوریا، بەڵكو لەبەر چاوی ئەو بازنە بچووكەی لەدەوری خۆشیەتی گورزێكی گەورەی گورچكبڕی بەركەوتووە، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی كە بەشار ئەسەد وەك بریندارێكی گۆشەگیر خۆی ببینێتەوە و ئەو پرسیارانە بێنە ئاراوە ئایا لەم بارودۆخەكە بیر لەوە دەكاتەوە هەڵبێت و دەسەڵات بەجێبهێڵێت؟ یان لەسەر بێدەنگیەكەی بەردەوام دەبێت؟ یاخود چاوەڕێی ئەوە دەكرێت كە تاوانی زیاتر دژی گەلەكەی خۆی بەرپا بكات؟ بۆ ئەم پرسانە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر تود تۆمسن بەرپرسی پرۆگرامی دیراساتی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكان لەزانكۆی قەتەر كرد و لەلێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (ئەگەر ڕاستگۆیانە قسە بكەین، ئەوا حاڵی حازر ئەوەی ڕوودەدات كارەساتە، شەڕی ناوخۆیە و بگرە بارودۆخەكە لەشەڕی ناوخۆ پشێوترە، پێم وایە كارەسات باشترین دەستەواژەیە بۆ وەسفكردنی ئەوەی ڕوودەدات.. بەڵام پرسیاری سەرەكی لەسەر ئەم بارودۆخە ئەوەیە ئایا بۆچی سەرۆك ئۆباما یان ئەمریكا بەڕەسمی كارێكیان نەكردووە تاوەكو نەتەوە یەكگرتووەكان دەستێوەردان بكات، یاخود هەوڵێكی جیهانی نەخستۆتەگەڕ بۆ ئەنجامدانی جۆرێك لەدەستێوەردان. ئەمریكا لەشەڕی لیبیادا ڕۆڵێكی كەمتر سەرەكی بینی، بەڵكو بەریتانیا و فەڕەنسا ڕۆڵێكی پێشەنگتریان هەبوو لەچوارچێوەی ڕێكخراوی ناتۆدا. ئەمریكا لەئاست بەهاری عەرەبیدا لەماوەی ساڵی 2011دا كاردانەوەی گەورەی نەبووە، لەم ڕوانگەیەوە ئەم هەڵوێستەی ئێستای ئەمریكا لەئەنجامنەدانی هیچ كاردانەوەیەك و لە نەگرتنەبەری هیچ كردارێك شتێكی ناوازە نییە. بەبڕوای من ئەمریكا هەوڵیداوە تەركیز لەسەر مەسەلەكانی دیكە بكات، سەرۆك ئۆباما زۆر پەرۆشە خۆی لەو شێوازی دەستێوەردانە بەدووربگرێت كە پەیوەست دەكرێتەوە بەئیدارەی سەرۆك بۆشەوە. كەواتە لەپێوەندیدا بەسیاسیەتی ئەمریكاوە دەبێت لەسیاسەتی دەرەوەی دەیەی ڕابردوی ئەو وڵاتە بڕوانین، كە شەڕی ئەفغانستان و شەڕی عێراق هەبوو، بەڵام ئێستا هاووڵاتیانی ئەمریكا خۆیان زۆر سەرقاڵ ناكەن بەبیركردنەوە لەهیچ یەكێك لەو دوو شەڕەوە. كەواتە ئەمە ئەو سیاقەیە كە سەرۆك ئۆباما بڕیاری تێدا دەدات. كەواتە سیاقێكی ناوخۆیی لەئەمریكادا هاتۆتە ئاراوە كە ئۆباما پشتیوانیەكی جەماوەری لەدەست دەدا، ئەگەر لەشەڕێكی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە تێوەبگلێت. هەروەها ئۆباما هەوڵدەدات خۆی لەبنەمایانە بەدووربگرێت كە جۆرج بۆش كردبوویە بناغەی كاركردنی، لەبەر ئەوە زۆر سڵدەكاتەوە لەوەی دەستێوەردان بكات. من دەزانم لەماوەی دە ساڵی ڕابردودا قسە و باسێكی زۆر كراوە لەبارەی بەرپرسیارێتی زیاتری نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ ئەوەی بەئەركی پاراستن هەڵبستێت، هەروەها لەبارەی بەرپرسیارێتی ئەخلاقی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە بۆ ڕێگرتن لەم كارانە، بەڵام پێموایە بێ بینینی ڕۆڵێ پێشەنگ و سەركردە لەلایەن ئەمریكاوە هیچ كارێك بەم نزیكانە ئەنجام نادرێت. من واقیعی و ڕاشكاوانە قسە دەكەم، پێموایە بێ ئەوەی ئەمریكا ڕۆڵێكی پێشەنگ ببینێت تەنیا لێدوان دەبیستین دەربارەی بارودۆخی سوریا و پشتیوانیكردن لەموعارەزە و هیچی تر، واتە هیچ كارێك ئەنجام نادرێت. هەروەها جێی سەرنج دەبێت ببینین چۆن بارودۆخەكە دەگۆڕێت، یاخود چۆن وەك خۆی دەمێنێتەوە و ناگۆڕێت، ئەویش بەگوێرەی ئەو زانیاریانەی ویكیلیكس دزەی پێكردوون لەساڵی 2006ـەوە تاوەكو ئێستا)).
ئەوەی پرۆفیسۆر تود تۆمسن ئاماژەی پێكرد ئەو واقیعەیە كە هەتا ئێستا ئیدارەی ئەمریكی ناوێرێت بەهاوشێوەی ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش بڕیارێك لەدەرەوەی چەتری نەتەوە یەكگرتووەكان بدات، بەڵام پرسیاری دیكە كە دێتە پێشەوە ئەوەیە، ئایا دوای ئەوەی بارودۆخەكە هەڵكشا بۆ ئەوەی ئەگەری هەموو مەترسیەك بێتە ئاراوە. ئایا دیسان ئەمریكا و ڕۆژئاوا هەر لەسەر هەڵوێستی بێدەنگی خۆیان بەردەوام دەبن؟ ئەم پرسیارە ئەو پرسیارە گرنگەیە كە ناوەندەكانی توێژینەوەكانی ئەمریكاش پێوەی سەرقاڵن، هەربۆیە ڕۆبەرت ساتلۆف بەڕێوەبەری جێبەجێكار لەئامۆژگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی نزیك لەوتارێكیدا كە ڕۆژی 18ی تەمموز دوای تەقینەوەكانی دیمەشق و كوشتنی سەرانی نزیكی بەشار ئەسەد نووسیوویەتی، تیایدا ڕاشكاوانە ئاماژەی بەوەكردووە، كە دوای ئەم تەقینەوانە دەبێت ئەمریكا هەڵوێستی خۆی بەرامبەر دیمەشق بگۆڕێت و هەوڵبدات ئەم وەرچەرخانە لەئاستی كێشەكانی ئەو وڵاتە بقۆزێتەوە و جۆریكی دیكە لەسیاسەت بەرامبەر ئەسەد دەست پێبكات و لەمبارەوە نووسیویەتی و دەڵێت: (دەبێت ئەمریكا ئەو تەقینەوانەی ئەم دواییە كە بازنەی ناوخۆیی دەسەڵاتی ئەسەدی گرتۆتەوە بەهەل وەربگرێت، لەبەر ئەوەی لەوانەیە ئەمە سەرەتایەك بێت بۆ كۆتایی ئەسەد و هەروەها دەبێت ڕێگری لەوە بكات كە خراپتر لەدوای ئەم ڕوودوانە ڕووبدەن)).



كەواتە ئەم چەند دێڕەی سترۆب تالبوت ئاماژەیە بۆئەوەی ئەو گۆڕانكارییانەی لەبازنەی ئەسەد ڕوودەدن، مەترسی ئەوەی لێ پێشبینی دەكرێت كە ڕووداوەكان مەترسی خراپتر بەدوای خۆیاندا بێنن، ئەو مەترسیانەش وەك پرۆفیسۆر مایكل ئایزنشتات بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی دیراساتی ئاسایش و سەربازی لەئامۆژگای واشنتۆن ئاماژەی پێكردوون، مەترسی بوونی ئەو هەموو چەكە (كیمایی)یەیە كە ڕژێمی ئەسەد هەیەتی و وەك باڵیۆز سەمیر نەوافی باڵیۆزی پێشووی ڕژێمی ئەسەدیش ڕایگەیاندووە، ئەگەر ڕژێمی ئەسەد گەمارۆ بدرێت، ئەوا هیچ دوورنییە كە بەكاریان بهێنێت، ئەمەش كارەساتی گەورە بەدوای خۆیدا دێنێت، بۆیە لەم حاڵەتەدا هەڵەی گەورە ئەوە دەبێت كە چاوەڕێ بكرێت بەشار ئەسەد چۆن ڕەفتار دەكات، ئەمە لەكاتێكدا ڕۆژ لەدوای ڕۆژ ئاستی توندوتیژی و ڕەفتاری كۆمەڵكوژی ڕژێمی ئەسەد دژی گەلەكەی لە بەرزبوونەوەدایە.
ئۆپۆزسیۆنی سوریا و
تێپەڕاندنی ئەم قۆناخە ئاڵۆزە
ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نەتوانێت دەستێوەردانی سەربازی بكات بۆ ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد، ئەوا بەئاسانی دەتوانێت هاوكاری ئۆپۆزسیۆن بكات و لانی كەم لەسەر پرۆژەیەكی ئاییندەی بۆ دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد ڕێكیان بخات، پرۆفیسۆر ڕۆبەرت ستالۆف لەدرێژەی وتارەكەی و سەبارەت بەگۆڕینی هەڵوێستی ئەمریكا سەبارەت بەبارودۆخی ئێستای سوریا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، قۆناخی نوێی بارودۆخی سوریا بەرەو ئەوە هەنگاو هەڵدەگرێت بگۆڕێت بۆ شەڕی نێوان ڕژێمی ئەسەد و چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا، ئەم شەڕەش لەوانەیە قۆناخێكی یەكلاكەرەوە بێت لەسوریادا، بۆیە پێویستە لەسەر ئەمریكا قۆناخی وتووێژە بێ ئاكامەكانی ناو ئەنجوومەنی ئاسایش بگوازێتەوە بۆ سوود وەرگرتن لەم بارودۆخە و هەوڵی ئەوەبدات دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد پاشاگەردانی و كارەساتی تۆڵەسەندنەوە و شەڕی خوێناوی دیكە دروست نەبێت، بۆ ئەمەش چەند پێشنیارێكی خستۆتە ڕوو لەوانە:
1- پێویستە ئەمریكا بەئاشكرا و بەنهێنی بە بەشار ئەسەد ڕابگەیەنێت كە هیچ ڕێگەیەكی لەبەردەمدانییە بێجگە لەهەڵاتن بۆ شوێنێكی نادیار، ئەگەر نا هەمان چارەنووسی قەزافی و سەدامی دەبێت.
2- هەوڵبدریت بەنهێنی بەئێران و ڕوسیا ڕابگەیەنرێت ئەو هێزەی لەسوریا ماویانە بیكێشنەوە و نەمێنێ.
3- بەهاوكاری لەگەڵ سعودیە و توركیا و دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا، ئۆپۆزسیۆنی سوریا(سەربازی و مەدەنی)ی پێكەوە كۆبكاتەوە و ئامادەباشی بكرێت بۆ قۆناخی دوای ئەسەد.
4- ئۆپۆزسیۆن بەهاوكاری لەگەڵ كۆمكاری عەرەبی و توركیا، هەوڵبدات بەیاننامەیەك دەربكات و تیایدا زامنی مافی كەمینەكان و پاراستنیان لەئەستۆ بگرێت و پابەندبوونی خۆی بەمافی ئەوانەوە ڕابگەیەنێت.
ئەوەی ڕۆبەرت ستالۆف ئاماژەی پێكردوون و وەك پێشنیار دەیخاتە بەردەم ئیدارەی سەرۆك ئۆباما، ڕاشكاوانە ئاماژەیە بۆئەوەی كە هەتا ئێستا بەرنامەیەكی ستراتیژی بۆ ئەو هەنگاوانە لەبەرچاو نەگیراون و هەوڵنەدراوە كە ئاراستەی وتووێژەكان لەوتووێژە بێ ئاكامەكانی ناو ئەنجوومەنی ئاسایشەوە بگوازرێنەوە بۆ سوود وەرگرتن لەگۆڕانكارییەكانی ئەم دواییە، بۆیە لەمبارەوە و لەدرێژەی ئاخاوتنەكەیدا بۆ گوڵان پرۆفیسۆر تود تۆمسنیش بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ خستینە ڕوو گووتی: (حاڵی حازر پرۆسەیەكی سیاسی لەئارادانییە بۆئەوەی دەستا و دەستی دەسەڵات بكرێت، یاخود ڕژێمی ئێستا بەئاسانی دەستەربەردای دەسەڵات بێت. ئێمە هیچ هەوڵێك نابینین هاوشێوەی ئەوەی لەیەمەندا ڕوویدا، كە بریتی بوو لەدەستاودەستكردنێكی لەسەرخۆ و توندوتیژانە. كەواتە لەئێستادا هەوڵێكی سیاسی لەئارادانییە، بەڵكو توندوتیژی بەتوندوتیژی وەڵام دەدرێتەوە. من دەزانم گفتوگۆ كراوەو و نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان هەوڵیداوە بەرەوپێشچوونێك لەگفتوگۆكاندا بهێنێتەدی، بەڵام پێموانیە ئەوە هەوڵێكی واقیعی بێت و جێی ئومێد بێت لەئێستادا، كەواتە ئەوەی ئێوە دەیڵێن ڕاستە، ئەمە تا ڕاددەیەكی گەورە ململانێیەكی سەربازیە و شەڕێكی سیاسی نییە.. ئەوەی جێی سەرنجە لەم شەڕ و ناكۆكیەكەدا ئەوەیە لەهەندێ ڕووەوە وەك دەرفەتێك بۆ شەڕی بەوەكالەت لێی دەڕوانرێت، بۆ نموونە لەنێوان ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی و ڕەنگە لەگەڵ ئێران و هاوپەیمانەكانی، بەڵام پێناچێت لەئێستادا ئەمریكا ئیرادەی یان ئارەزووی ڕووبەڕووبوونەوەیەكی كراوە بكات، یان هەوڵی دابینكردنی پشتیوانیەكی چەشنی ئەوەی لیبیا بدات.. كەواتە لەئەمریكا دوودڵیەك هەیە لەم بارەیەوە، لەبەر ئەوەی نیگەرانن لەوەی ئیسلامیەكان بێنەسەر دەسەڵات. ئەم نیگەرانیە لەئاست لیبیادا هەبوو، بەڵام لەهەمان كاتدا بەرهەڵستیەكی جیهانی گەورە هەبوو لەبەرامبەر قەزافیدا. هەروەها فەڕەنسا و بەریتانیا پتر كۆششیان كرد، هەروەها لەڕووی لۆجیستیشەوە كارەكە ئاسان بوو، لەبەر ئەوە ئەمریكا هەندێ هاوكاری و یارمەتیدان. كەواتە دەتوانین بڵێین لەماوەی دەیەی ڕابردوودا، پشتیوانی نەكردنی جەماوەری لەدەستێوەردان لەكاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، فاكتەری یەكەم بووە- بۆ ئەوەی دەستێوەردان نەكرێت لەدۆخی سوریا-، فاكتەری دووەم نیگەرانیە لەبەرامبەر ئەو لایەنەی دوای ئەسەد دەسەڵات دەگرێتەدەست و ئایا ئەمە بۆ ئەمریكا چ دەگەیەنێت. كەواتە من هاوڕام لەگەڵتاندا كە ئەمە مایەی كێشەیە بۆ ئەو كەسانەی دەیانەوێت بڕیار لەبارەی بارودۆخەكەوە بدەن، یاخود دەیانەوێت پشتیوانی و هاوكاری موعارەزە بكەن. هەربۆیە ئەگەر لەئەزموونی لیبیا بڕوانین، ئەوا لەو وڵاتەدا ئەنجومەنی نەتەوەیی ئینتیقالی هەبوو، هەروەها ناكۆكیی ئیقلیمی هەبوو لەنێوان ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتدا، كە ئەمەش پرسێكی گرنگ بوو و كاریگەری هەبوور لەسەر بارودۆخی سوریا،.....بەڵام موعارەزەی لیبیی توانیتی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی خۆی یەكبخات و ئەمەش هاوكار و یارمەتیدەر بوو لەوەی گرووپەكانی موعارەزە پشتیوانی ڕەسمی بەدەست بهێنێت لەڕێكخراوی ناتۆوە. هەروەها لەحاڵەتی میسردا مورسی و ئیخوان موسلمینمان بینی، بەلای كەمەوە لەسەر ئاستی خیتابیان- هەروەها لەیەكێك لەحاڵەتەكاندا ئیخوانەكان دانیشتینان لەگەڵ قیبتیەكاندا كرد- بۆ ئەوەی بگەنە ڕێككەوتنێك لەگەڵیاندا، هەروەها بۆئەوەی خەڵكانی دیكە لەخۆیان كۆبكەنەوە، تاوەكو ئەوە بسەلمێنن ئەوان كەسانێكی جێی متمانەپێكردنن، یاخود ئەوان تەنیا نوێنەرایەتی دەنگدەرانی خۆیان ناكەن، واتە هەوڵدەدەن گروپ و ئایینیە جیاوازەكانی كۆمەڵگەی میسری لەخۆیان كۆبكەنەوە. كەواتە ئەمە مەسەلەیەكی زۆر گرنگە بۆ هەر موعارەزەیەك كە ئەم كێشە ئاڵۆزانە چارەسەربكات، لەپێوەندیدا بەكەمینەكان و لەخۆگرتنی كەمینەكان و یەكخستنی پەیامیان، كە ئەمەش دەبێت بەشێوەیەك بكرێت ڕژێمەكەی ئەسەد گۆشەگیربكرێت، چونكە یەكنەگرتنی گروپەكانی موعارەزە دەبێتەهۆی دواخستنی پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆیان، لەبەر ئەوە دەكرێت ئەمە بەسێیەم گەورەترین فاكتەر دابنرێت لەم ڕوەوە)).
سوریا و ململانێ نێودەوڵەتیەكان
جێگرەوەی ڕژێمی ئەسەد
چارەسەركردنی كێشەی كورد لەسوریای پاش ئەسەد یەكێك دەبێت لەو خاڵە گرنگانەی كە ئاییندەی سیاسیی ئەو وڵاتە دیاری دەكات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد و دامەزراندنەوەی حكومەتی نوێ نەخشەیەكی ڕێگە نەبێت كە پێش ڕووخانی ئەسەد هەموو پێكهاتەكانی سوریای ڕازی كردبێت، ئەوا دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد جۆرە ئاڵۆزییەك دروست دەبێت كە نەتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئۆپۆزسیۆن پێش ئەوەی بگاتە دەسەڵات و بۆئەوەی جۆرە یەكڕیزیەك دروست بكات، هەموو هەنگاوێك هەڵدەگرێت بۆ ئەوەی پشتیوانی و لایەنگیری بكرێت، بەڵام لەئێستادا ئەوەی لەئاستی ئۆپۆزسیۆنی سوریا دەبنیرێت هەست دەكەین هیچ بەرنامەیەكی سیاسیانەی ڕاشكاوانە بەدی ناكرێت بۆ ئەوەی وەك كوردی سوریا هەست بكرێت كە دوای ڕووخانی ئەسەد، كێشەی كورد بەشێوەیەكی سەردەمیانە چارەسەر دەكرێت، هەربۆیە ئەوەی بۆ ئاییندەی سوریا لەهەموو شتێكی دیكە گرنگترە ئەوەیە، ئایا دوای ڕووخانی ئەسەد ئەو وڵاتە چۆن حكومڕانی دەكرێت و چۆن پێكهاتە جیاوازەكانی سوریا بەمافەكانی خۆیان شاد بن، ئەم حاڵەتەدا لەبەشێكیدا حاڵەتی عێراقی دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێنمان بیر دێنێتەوە، لەكاتێكدا كورد ڕۆڵێكی گرنگی لەڕووخانی ڕژێمی پێشوودا بینی، بەڵام وەك ئێستا دەبینین هەر ئەو ئۆپۆزسیۆنەی دوێنێ ئەمڕۆ دژی مافەكانی كورد ڕاوەستاوەتەوە، بۆیە لەم حاڵەتەدا كە ناوچەكە بەرەو دابەشبوونێكی زۆری نێودەوڵەتی هەنگاو هەڵدەگرێت و سوریاش خەریكە دەبێتە سەنتەری ئەو ململانێیە، ئەوە گرنگە بەجددی هەڵوەستە لەسەر ئەم لایەنە بكرێت، سەبارەت بەم لایەنە پرسیاریمان لە پرۆفیسۆر عەبدولسەلام مەغراوی ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی دیوك و تایبەتمەند لەپرسی سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد و بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و گووتی: (لەبەر چەند هۆكارێكی مێژوویی و جیوستراتیجی جۆراوجۆر ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆتە سەنتەری ڕكابەری هێزە نێودەوڵەتیەكان و ململانێی نفوز و دەستڕۆیشتوویی ناوچەیی. شەڕی ساردی نێوان هێزەكانی ڕۆژئاوا و یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو بەباشی ئەو دۆخە ڕوون دەكاتەوە. هەرچۆنێك بێت لەئێستادا، دۆخەكە هەندێ ئاڵۆزترە. سێ ئاڵوگۆڕی بەرفراوان ڕوودەدەن: هێز و دەستڕۆیشتوویی ئەمریكا لەناوچەكەدا لەپاشەكشەدایە. چین و ڕوسیا، هەروەها هێزی ناوچەیی نوێ، بەچەشنی ئێران و توركیا، ململانێ دەكەن لەسەر گێڕانی ڕۆڵی گرنگتر. بەهەمان شێوە خەڵكی ناوچەكەش پتر ئامادەی خۆبەختكردنن بۆ ڕووخاندنی حكومڕانە تاكڕەوەكان، كە ئەگەری ئەوە هەیە ئیسلامیەكان بێنەسەر دەسەڵات. پێدەچێت پێوەندیەكانی هێز لەسەر ئاستی ناوچەیی و جیهانی بەئاڕاستەیەكدا بڕوات كە تێیدا ئەمریكا دەستڕۆشتوییەكی كەمتری هەبێت. لەئێستادا، تا ڕاددەیەكی گەورە ئەمریكا كاردانەوەی هەیە بەرامبەر ڕووداوەكان لەبری ئەوەی خۆی ڕووداوەكان دروست بكات. بەڵام نابێت موبالەغەبكرێت لەپێوەندیدا بەكەمبوونەوەی دەستڕۆیشتوویی ئەمریكا. لەلیبیا، سوریا و میسردا خۆگونجاندنی ئەمریكا فاكتەرێكی گەورەیە. هێشتا ئەمریكا دەتوانێت دەستڕۆیشتووییەكی زۆر بەكاربهێنێت بۆئەوەی گۆڕانكاریەكان بەئاڕاستەیەكی دیاریكراودا بشكێنێتەوە. بۆ نموونە، زۆر زەحمەت بوو پێشبینی ئەوە بكرایە ناتۆ بێ پشتیوانی ئەمریكا دەیتوانی زاڵبێت بەسەر قەزافیدا، بەهەمان شێوە زەحمەتە پێشبینی ئەوە بكرێت كە بێ پشتیوانی ئاشكرا یاخود پشت پەردەی ئەمریكا بۆ موعارەزەی سوری ڕژێمی سوریا بڕووخێت. هەربۆیە ئەگەر لەساتێكی هەستیاردا ئیدارەی ئۆباما پشتی لەموبارەك كردبێت و بەناڕاستەوخۆ داوای لەموبارەك كرد دەسەڵات جێبهێڵێت، ئەوا ئەمە ئاگادار كردنەوەیەكی تاڵ بوو بۆ سعودیەكان. بەدەربڕینێكی دیكە، ڕۆژێك دێت ڕووبەڕووی هەمان ئەگەر دەبنەوە. دووەم، بۆ سعودیە، ڕەهەندی شیعە لەمەسەلەكاندا و نیگەران بوون لەبارەی پێگەی ناوچەیی ئێرانەوە لەدوای ڕووخانی سەددام حوسێنەوە، وای كردووە دۆخەكە پتر مایەی نیگەرانی بێت)).