ئاكامی سیاسەتی مانۆڕكردن و خۆدزینەوە لە جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكان، پرۆسەی سیاسیی عێراقی گەیاندۆتە ئەو ئاستەی نەزانرێت عێراق بەرەو كام ئاڕاستە دەڕوات، هەربۆیە ڕێككەوتنی نێوان لایەنە سیاسیەكان لەسەروو هەمووشیانەوە ڕێككەوتنی هەولێر كە بەدەستپێشخەری بەڕێز مسعود بارزانی لە ساڵی 2010 بووە هۆكاری ئەوەی عێراق لە قەیرانێكی گەورەو ترسناك ڕزگار بكات و، بەجۆرێك داڕێژرابوو بۆ ئەوەی كە ببێتە نەخشەی ڕێگە بۆ دووبارە ڕێكخستنەوەی پرۆسە سیاسیەكەو هەروەها پێكەوە حكومڕانی كردنی ئەم وڵاتە لەلایەن پێكهاتە سەرەكیەكانیەوە، هەربۆیە دوای ئەوەی ڕێككەوتنی هەولێر ئیمزا كراو هەرسێ سەرۆكایەتیەكەی كۆمار و پەرلەمان و حكومەت دەسنیشانكراو دوای ئەویش حكومەت پێكهات، ڕێككەوتنی هەولێر جۆرێك لە خەمساردی بە بیانووی جیاواز لە جێبەجێكردنی خاڵەكانی تێداكرا، هەروەها لەبری ئەوەی دوای پێكهێنانی حكومەت و ڕێكخستنەوەی پرۆسە سیاسیەكەی حكومەتی عێراق خزمەتی هاووڵاتیانی عێراق بكات و بەشێوەیەكی ڕێك و پێك خزمەتگوزراییە سەرەكیەكان بۆ هاووڵاتیان چارەسەر بكات و پرانسیپی هاوبەشی ڕاستەقینە لە حكومڕانی پیادە بكات، كەوتە پێشێلكردنی بەندەكانی ڕێككەوتنی هەولێر، هەربۆیە وەك ئەركیكی ئەخلاقی بۆ چاودێریكردنی جێبەجێكردنی ئەو ڕێككەوتنە، سەرۆك بارزانی لە ناوەڕاستی ئەیلوولی 2011 دوای ئەوەی كۆبوونەوەی لەگەڵ هەموو لیستە كوردستانیە بەشدارەكانی لە پەرلەمانی بەغدا كرد، نامەیەكی ئاڕاستەی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق كرد بەوەی ئایا ئامادەیە ئەو ڕێككەوتنەی هەموو لایەنەكان ئیمزایان لەسەر كردووە جێبەجێی بكات یان نە؟ هەروەها لەنامەكەدا هاتبوو ئەگەر مالیكی ئەو ڕێككەوتنە ئیمزا نەكات ئەوا كورد بڕیاری پێویست دەدات، لەگەڵ ئەوەی ڕێككەوتنی هەولێر بەندەكانی هەموو پرۆسەی سیاسی عێراق دەگرێتەوە، بەڵام سەرۆك بارزانی لەبەر ئەوەی خۆی چاودێری ڕێككەوتنەكە بوو بەئەركی خۆی دەزانی بەدواداچوونی لەسەر بكات و لایەنی پێوەندار بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكە ئاگادار بكاتەوە، بەڵام وەك نەریتی سیاسەتكردنی سەرۆك وەزیرانی عێراق، دوای گەیشتنی نامەكەی سەرۆك بارزانی بەڵێنی دا تەواوی لیستەكان دەست بكەنەوە بە كۆبوونەوەكانی خۆیان بۆ ئەوەی میكانیزمێك بۆ جێبەجێكردنی ئەو ڕێككەوتنە بدۆزرێتەوە، بەڵام لەبری ئەوەی هەوڵەكان چڕبكرێنەوە بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكە هاوكات لەگەڵ وادەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق هەموو پرۆسەی سیاسی كەوتە بەر مەترسی و بووە هۆكاری ئەوەی كە نێوانی كوتلەی ئەلعراقیەو دەوڵەتی یاسا بەتەواوەتی تێكبچێت، لەم حاڵەتەدا كە پێویستە لایەنی كوردستانی و شەخسی سەرۆك بارزانی دووبارە بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكە بێتەوە وەڵام، دوای چاوەڕوانی نزیكەی شەش مانگ لەبری ئەوەی هەنگاوەكان بەرەو خابوونەوە بچن، زیاتر لەلایەن سەرۆك وەزیرانەوە دەسەڵاتەكان قۆرخ دەكران و بەرەو تاكڕەوی زیاتر ملی دەنا، لەمەش زیاتر دەستی كرد بە هەوڵدان بۆ گۆڕینی بنەمای حكومڕانی لەسەر بنەمای هاوبەشی ڕاستەقینەوە بۆ حكومڕانی زۆرینە، كە ئەمەشی نەك لەناو پەرلەمان بەڵكو لەناو هاوپەیمانی نیشتمانی بۆ نەچووە سەرو ڕەتكرایەوە، ئەمەش دەرچوون بوو لە بنەماكانی ڕێككەوتنی هەولێر، هەروەها عیراقی خستە دووڕیانی هەڵدێر یان ڕازیبوون بە دیكتاتۆریەتێكی تازە، بۆیە جارێكی دیكە سەرۆك بارزانی لە نەورۆزی ئەمساڵدا ڕاشكاوانە پەیامی خۆی ڕاگەیاند، ئەگەر نەگەڕێنەوە بۆ پرانسیپی هاوبەشی ڕاستەقینەو چارەسەركردنی كێشەكان لەچوارچێوەی دەستووری عێراقدا، ئەوا دەگەڕێنەوە بۆ گەلی كوردستان با خۆی بڕیار لەچارەنووسی خۆی بدات، ئەم پەیامەی سەرۆك بارزانی ئاماژەیەكی ڕاشكاوانە بوو بۆ ئەوەی:
1- كورد ڕازی نابێت جارێكی دیكە لە عێراقدا دیكتاتۆرێكی دیكە دروست بێتەوە.
2- عێراق دەوڵەتێكە لە دوو پێكهاتەی سەرەكی كوردو عەرەب پێكهاتووەو عەرەبی عێراقیش دابەش بوون بۆ پێكهاتەی سونەو شیعە، بۆیە ئەم وڵاتە پێویستە لەلایەن هەموو پێكهاتەكانیەوە لەسەر ئاستی حكومەتی فیدرالی بەغدا جكومڕانی بكرێت و لەسەر ئاستی هەرێمەكانیش (دوای ئەوەی دروست دەكرێن) هەر پێكهاتەیەك خۆی حكومڕانی ناوچەكەی خۆی بكات.
3- دەسەڵاتی حكومەتی فیدرالی سنووردار دەبێت و دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمەكان فراوان دەبێت، حكومەتی فیدرالی دەسەڵاتە سنووردارەكانی خۆی لە بواری بەرگری، دارایی و دەرەوە پیادەدەكات، ئەمەش مانای ئەوەیە دەبێت سەرۆك وەزیران بڕوای بە دابەشكردنی دەسەڵات هەبێت نەك هەموو دەسەڵاتی حكومەت بە وەزارەتەكانی ناوخۆ و بەرگری و بانك و دەسەڵاتی دادوەری لەدەستی خۆی كۆبكاتەوە، كە ئەمەش پێچەوانەی دەستووری عیراقە.
4- سەرۆك بارزانی مەبەستی بوو بە ئاشكرا بە عێراقیەكان و هەموو جیهان بڵێت، پێشێلكردنی دەستووری عێراق واتە پێشێلكردنی سەروەریی و یەكپارچەیی عێراق، كاتێكیش حكومەتی بەغدا خۆی سەروەریی و یەكپارچەیی عیراق پێشێل بكات و هەوڵبدات گەلەكەی خۆی سەركوت بكات، ئەوا كورد ئامادە نابێت ئەو یەكپارچەییە بپارێزێت.
5- پەیامەكەی سەرۆك بارزانی دووبارە وەبیرهێنانەوەی پێناسەی بونیادنانەوەی عێراقی نوێ بوو، بەوەی عێراقی نوێ پێویستە وەك لەدەستووردا ئاماژەی پێكراوە دەوڵەتێكی دیموكراتی و فیدرالی و فرەیی و پێكەوە ژیانی ئارەزوومەندانە بێت، ئەم دەوڵەتە ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە بونیاد نەنرێتەوە ئەوا گەلی كوردستان خۆی بڕیار دەدات لەچوارچێوەی ئەو دەولەتە دەمێنێتەوە یان نە.
6- ئەو پەیامە ئەوەی ڕوونكردەوە كورد پابەندە بە مافە دەستوورییەكانی خۆیی و ڕێز لە مافە دەستوورییەكانی حكومەتی فیدراڵی دەگرێت، بۆیە لەم چوارچێوەیە دژی ئەو پرۆژە یاسایەی نەوت و گازە كە سەرۆك وەزیران بە پێچەوانەی ڕێككەوتنی لەگەڵ هەرێم ناردبوویە پەرلەمان، بۆیە بەپێی ئەو ڕێككەوتنەی نێوان هەرێم و بەغدا، هەرێمی كوردستان پابەندە داهاتی نەوت وگاز بەسەر هەموو عیراقیەكاندا دابەشبكرێت، بەڵام بە مافی دەستوری خۆشی دەزانێت هاوبەش بێت لەبەڕێوەبردنی كێڵگە نەوتی و گازییەكانی خۆیدا.
ئاماژەكردن بۆ ئەم خاڵانە بیر خستنەوەیەكە بۆ ئەوەی چۆن خۆدزینەوەو مانۆڕكردن بۆ جێبەجێ نەكردنی ڕێككەوتنی هەولێر بارودۆخی عێراق گەیاندۆتە ئەو ئاستەی كە هەموو پێكهاتەكانی عێراق بە كورد و شیعەو سونەوە بەدوای چارەسەرێك بۆ ئەم قەیرانە بگەڕێن، ئەویش خۆی لە دوو خاڵدا بەرجەستە دەكات:
یەكەم : لایەنە سیاسیەكانی عێراق لە كۆبوونەوەی نەجەف و هەولێر، مۆڵەتیان بۆ حكومەتی عێراق دیاری كردبوو بۆ ئەوەی پابەندبێت بە ڕێككەوتنی هەولێر و جارێكی دیكە پرۆسە سیاسیەكە بخریتەوە سەر سكەی خۆی، بەڵام لەبەر ئەوەی حكومەتی عێراق ئامادەنەبوو لەماوەی دیاریكراودا ئەو ڕێككەوتنە جێبەجێ بكات، ئەوا بەدوای ڕێگە چارەی دووەم دەگەڕێن.
دووەم: ڕێگەچارەی دووەمی لایەنە سیاسیەكان كە دیسان ئەویش هەنگاو هەڵگرتنە لە چوارچێوەی پرانسیپە دیموكراتیەكان و دەستووردا، هەوڵدانە بۆ كۆكردنەوەی ئیمزای پێویست بۆ ئەوەی بدرێتە سەرۆك كۆمار و سەرۆك كۆمار داوای متمانە لێسەندنەوە لەسەرۆك وەزیران بكات.
ئەم دوو هەنگاوەی كە لایەنە سیاسیەكانی ناو پرۆسەی سیاسیی عێراق هەڵیانگرتووە، هەموویان لەچوارچێوەی پرۆسەی دیموكراتی و دەستوری عێراقدا بووە، بەڵام ئایا لیستی دەوڵەتی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات مل بۆ ئەم پرانسیپە دیموكراتی و دەستووریانە دەبات، یان ئەمجارەش پەنا بۆ سیاسەتی مانۆڕكردن و خۆدزینەوە دەبات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لەگەڵ ئەوەی ئەگەر نوری مالیكی بیەوێت لەمەشدا هەمان سیاسەتی پێشوو دووبارە بكاتەوە، ئەوا عیراق دەكەوێتە بەر هەڕەشەیەكی ترسناك و پرانسیپەكانی دیموكراتی و دەستوور دەكەویتە مەترسییەوە، لەمەش زیاتر وەك ئەمین هادی پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا لە لێدوانێكدا بۆ ئەم ڕاپۆرتە جەختی لەسەر كردۆتەوە بەوەی ئەوان ئامادەنین وەڵامدانەوەیان بۆ لێسەندنەوەی متمانە لە سەرۆك وەزیران هەبێت و ئەمە گرێدەدەنەوە، ئەمەش یەكێكە لەو مەترسیانەی كە ڕاشكاوانە ڕووبەڕووی پرۆسە سیاسیەكە دەبێتەوە، بۆیە لەمبارەوە بەگوڵانی ڕاگەیاند: (ئەو كۆبوونەوانەیش كە سازكران كۆبوونەوەی ڕاوێژكاری بوون و بۆ مەبەستی خستنەڕووی كێشەكان بوو بەڵام چارەسەركردنی لەڕێگەی میدیاو كەناڵەكان ناكرێت، بەڵكو چارەسەرەكە ئەوەیە كە بگەڕێینەوە بۆ ئەو ڕێچكەیەی كە هەموومان لەسەری كۆكین و لەسەری ڕاهاتووین و ئەویش بریتییە لە ڕێگەچارەی دیموكراسی كە هەموومان پێكەوە لەسەر یەك مێز دانیشین لەسەر بنەمای دیالۆگ و لەژێر چاودێریی بەڕێز سەرۆك كۆمار بەوشێوەیەی كە دەستبكەین بە خستنەڕووی كێشەكان و هەوڵبدەین بۆ دۆزینەوەی چارەسەرەكان)).
ئەم وەڵامەی پەرلەمانتارەكەی دەوڵەتی یاسا هەمان وەڵامی دەوڵەتی یاسایە كە دوای نامەكەی سەرۆك بارزانی بۆ مالیكی دووپاتكرایەوە، بۆیە لایەنە سیاسیەكان متمانەیان بەم قسانە نەماوە، لەم چوارچێوەیەدا پرسیارمان لە وەلید عەبود پەرلەمانتاری لیستی ئەلعراقیە كرد لەوەڵامدا بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (ئێمە تا پێمانكرا هەوڵماندا بۆ چارەسەركردنی بارودۆخەكە لەبەرئەوەی ئێمە پێمانوایە كە چارەسەركردنی بارودۆخەكە زۆر ئاسانتر و باشترە لە گۆڕینی حكومەت، ئەویش لەبەرئەوەی گۆڕینی حكومەت پێویستیی هەیە بە هەوڵ و كۆششی زیاتر و هەروەها پێویستیی بە كاتی زیاتر هەیە و لەوانەشە پێویستیی هەبێت بە تەوافوقی سیاسی، بەڵام ئێمە هەستدەكەین كە گەیشتووینەتە ڕێگەیەكی داخراو لەڕووی چاكسازی بۆیە گەیشتینە دوابژاردن كە بریتییە لە سەندنەوەی متمانە لە حكومەت لەبەرئەوەی ئەمڕۆ لێسەندنەوەی متمانە بووە بە شتێكی پێویست چونكە بارەكە گەیشتووەتە ئەو ئاستەی كە تیایدا هیچمان پێ ئەنجام نادرێت، ئێمە تاكو ئەمڕۆ لایەنێك بووین بۆ دەركردنی یاساكان، بەڵام هەستدەكەین هەندێك لایەن هەن، ئەگەر یاساكانیان بەدڵ نەبێت ئەوە جێبەجێی ناكەن و ئەمەیش واتای سەرپێچییەكی گەورەیە لە دەستوور و پێشێلكردنی یاساكان و سەیركردنی ئینتقائیانە لەڕووی جێبەجێكردنی بڕگە دەستوورییەكان، ئەم هەموو مەسەلانە سێبەرەكەیان لەسەر دیمەنە سیاسییەكە داپۆشیوە و وای لە هەموو قەوارە سیاسییەكان كرد كە بیربكەنەوە لە چارەسەرێكی بەدیل و ئەم چارەسەرەیش بریتیە لە پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ كە هەڵستێت بەكۆتاهێنانی دۆسیەكان لەڕووی دۆسیەی ئەمنی و دۆسیەی وەزارەتە ئەمنییەكان كە تاكو ئەمڕۆ وەزیریان بۆ تەكلیف نەكراوە، لەگەڵ ئەو وەزارەتانەی كە بە وەكالەت بەڕێوەدەبردرێن، ئەم مەسەلانە هەموو قەوارە سیاسییەكانی سەرقاڵ و بێزاركردووە، ئەمڕۆیش هەستدەكەین كۆدەنگی هەیە لەلایەن هاوپەیمانی نیشتمانی و هاوپەیمانی كوردستانی و لیستی عێراقییە لەوبارەیەی كە چاكسازی پێویستە و ئەو چاكسازییە تەنیا لەڕێگەی سەندنەوەی متمانە دێتەدی. لێرەدا حەز دەكەم ئاماژە بەوە بكەم هەموو لایەنەكان هەوڵ و كۆششێكی زۆرماندا هەتا حكومەت پێكهێنرا، بەڵام هەستدەكەین ئەمڕۆ حكومەت جددی نییە لە بنبڕكردنی گەندەڵیی ئیداری و نەهێشتنی قەیرانە ئەمنیەكان كە ڕۆژانە ڕوودەدەن، خزمەتگوزارییەكانیش ڕۆژ لەدوای ڕۆژ ڕوو لە پاشەكشە دەكات و هاووڵاتیان دەناڵێنن بە دەست نەبوونی تەزووی كارەبا، بۆیە زۆر بەداخەوە ئێمە پێمانوایە كە بارودۆخەكە ڕووی لە لێواری شكست كردووە نەك بەرەو ئاڕاستەی بەرەوپێشەوەچوون، هەربۆیە بەپێی توانا هەوڵماندا ئەم هەموو دۆسیانە چارەسەربكەین، بەڵام هەوڵەكانمان بێسوودبوون و هاوكات بینیمان هەندێك كەس هیچ نییەتێكی فعلییان نییە بۆ چاكسازی، بۆیە تاكە چارەسەر ئەوە بوو متمانە لە حكومەت بستێندرێتەوەو حكومەتێكی نوێ ئامادەبكرێت بەو ئومێدەی كە سەرلەنوێ بتوانێت ڕێچكەكە ڕاستبكاتەوەو پڕۆسە سیاسییەكە چارەسەربكات. ئەم هەنگاوەش پەندێك دەبێت بۆ حكومەتەكانی داهاتوو، هەروەها حكومەتی نوێ لەو ڕاستییە تێدەگات كە كەسانێك هەن بتوانن متمانەی لێ بستێننەوەو ئەمەیش باشترین گرەنتییە لەبەرئەوەی ئەگەر حكومەت ڕێچكەی پڕۆسە سیاسییەكە ڕاست نەكەنەوە ئەوە لایەن هەن كە بتوانن متمانەی لێ بستێننەوە.))
بەهەرحاڵ پرۆسەی سیاسیی عیراق دەچێتە قۆناخێكی دیكە، بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا ئەگەر ڕێز لە پرانسیپە دیموكراتیەكان و دەستووری عێراق نەگیرێت، زۆر زەحمەتە چاوەڕێی ئایندەیەكی باش بۆ عیراق بكرێت.