پێوەندییەكانی نێوان توركیاو هەرێمی كوردستان چۆتە قۆناخێك كە لەوانەیە چەند ساڵێك لەمەوپێش هیچ مەزندەی نەكرایە كە پێوەندی راستەوخۆی نێوان ئەنقەراو هەولێر دەگاتە ئەم ئاستە، ئەمەش بەرهەمی ئەو سیاسەت و دبلۆماتیەتەیە كە بەپلەی یەكەم بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان وەك بڕوابوونی بە ئاشتی و پێكەوە ژیان و بنەمای دراوسێیەتی باش لە پێوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ دەوڵەتانی دراوسێ پیادەی كردووە، هەروەها لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندییە گشتیەكانی خەڵكی كوردستانە بۆ ئەوەی بەشێوازی ئاشتیانەو دیالۆگ كێشەكانی خۆی چارەسەر بكات و پێوەندی دۆستانە لەگەڵ دۆستەكانی دابمەزرێنێت، لایەنێكی دیكەی هۆكاری ئاستی بەرزی پێوەندییەكانی نێوان ئەنقەراو هەولێر، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پێوەندییە بازرگانی و ئابوورییەی كە بەرێز نێچیرڤان بارزانی لە كابینەی پێنجەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بناخەیەكی پتەوی بۆداڕشت و توانی جۆرێك لە تەكامولی ئابووری و بازرگانی لە نێوان هەریم و توركیا دابمەزرێنێت، بەمەش نەك هەردوو لایەنی هەرێم و تورك سوودمەند بوون، بەڵكو ناوچە كوردنشیەنەكانی توركیاش بە هۆی ئەم پێوەندییە ئابووری و بازرگانییەوە سوودێكی گەورەیان پێگەیشت، ئەمەش ئەو ئەقڵیەتەی گۆڕی كە پێی وابوو هەرێمی كوردستان هەڕەشەیە بۆ سەر دراوسێكانی، بەپێچەوانەوە رۆژ لەدوای رۆژ هەرێمی كوردستان بە درێژە پێدانی بە سیاسەتە دیموكراتی و ئاشتیخوازانەكانی خۆی دەوڵەتانی دراوسێی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیشی گەیاندە ئەو قەناعەتە كە ئەم هەرێمە نەك هەر هۆكارێكی ناسەقامگیری نییە بۆ ناوچەكە، بەڵكو ئەزموونێكی دیموكراتیە لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەبڕوابوونی بە ئاشتی و دیموكراتی و بنەماكانی بازاڕی ئازاد دەتوانێت ببێتە نموونەیەك بۆ دروستكردنی گرووپی ئابووری و پێكەوە ژیانی گەل و نەتەوە جیاوازەكان لەگەڵ یەكتری، بێگومان لێرەدا ناكرێت رۆڵی حكومەتی توركیاش نادیدە بگیرێت لەوەڵامدانەوەی بۆ دروستكردنی پێوەندی بازرگانی و ئابووری و دۆستانە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، بەتایبەتی كە توركیا ستراتیژیەتێكی نوێی لە سیاسەتی دەرەوەی راگەیاندو لەسەر بنەمای ئەو ستراتیژە نوێیە پێوەندییەكانی لەگەڵ دەوڵەتە دراوسێكانی رێكخستەوە، كە هەرێمی كوردستان جیا لەوەی وەك بەشێك لەگەڵ عیراق مامەڵەیەكی تایبەتی لەگەڵ دەكرا، بەڵام لەماوەكانی دوایی گەیشتۆتە ئەوەی كە راستەوخۆ پێوەندی دۆستانە نەك تەنیا لەسەر ئاستی ئابووری و بازرگانی بەڵكو لەسەر ئاستی تێڕوانینی هاوبەشیش بۆ كێشەكانی ناوچەكە پێكەوە ئاڵووێر بكەن و توركیا رۆڵی هەرێمی كوردستان وەك توخمی سەرەكی لە هاوكێشەكاندا سەیر بكات، ئەم وەرچەرخان و هەڵكشانەی ئاستی پێوەندییەكانی توركیا، رۆڵێكی گرنگ لە ئاستی پێوەندییە دبلۆماتیەكانی هەرێمی كوردستان دەگێڕێت، بەتایبەتی كە ئێستا توركیا جیا لەوەی كاندیدە بۆ ئەندامیەتی یەكێتی ئەوروپاو چەندین ساڵیشە ئەندامی ناتۆیە، ئێستا توركیا ڕۆڵێكی ژیاری لە ناوچەكەو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگێڕێت و بەبێ هاوكاری توركیاش زەحمەتە یەكێتی ئەوروپاو ئەمریكا بتوانن لە زۆر مەسەلەی هەستیاردا بتوانن ئەو ڕۆڵە بگێڕن كە مەبەستیانە، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا پێوەندییەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان بایەخی بە ئاستی پێوەندی نێوان دوودەوڵەتەوە هەیە، سەبارە بە گرنگی ئەم پێوەندییانە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر سەڤاچ گەنج سەرۆكی بەشی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكان لە زانكۆی فاتح و نووسەر لە گۆڤاری ئاكسیۆن و پێشكەشكاری بەرنامە سیاسیەكانی كەناڵی (TRT) دەوڵەتی توركیا كرد، ئەو بە تێڕوانینی خۆی جەختی لەسەر ئەوەكردووە ئێستا پێوەندییەكانی هەولێر و ئەنقەرا گەیشتۆتە ئەو ئاستەی پێوەندی راستەوخۆ بێت، بۆیە لەمبارەیەوە بەمجۆرە بۆچوونی خۆی بۆگوڵان خستەڕوو وتی( هەڵكشانی پێوەندییەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان بەرەنجامی تێگەیشتنی دوولایەنەیە بەوەی هەردوو گەیشتوونە ئەو قەناعەتەی كە دەتوانن پێكەوە هەنگاوی گەورەتر لەسەر ئاستی ئابووری و بازرگانی و سیاسیی لە ناوچەكەدا هەڵبگرن، هەروەها دەتوانن كێشەكانی نێوانیان بەرێگەی ئاسانتر چارەسەر بكەن، بۆیە من پێموایە لە ساڵانی داهاتووش پێوەندیەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی پۆزەتیڤی چاوەڕوان نەكراو و سەرسوڕهێنەر بەردەوام دەبێ ئەمەش چەند هۆكارێكی لەپشتەوەیە بێگومان یەكەمیان توركیا هەنگاو بە هەنگاو پێشبینی بەرامبەر هەرێمی كوردستان دەگۆڕێت و، ئەمەش واتە لەبری ئەوەی توركیا لەرێگەی عێراقەوە پێوەندییەكانی خۆی لەگەڵ هەرێمی كوردستان درێژە پێبدات، بەشێوەیەكی راستەوخۆ هەرێمی كوردستانی بە لایەنی بەرامبەر وەرگرتووە و پێوەندی راستەوخۆی لەگەڵ بەستووە. دووەمیشیان بریتیە لەوەی توركیا لەدوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا چاودێری ئەوەی كردووە كەوا هەرێمی كوردستان زیاتر لە جاران پێویستی بە توركیا هەیە و پێی وایە كە بە هاوپەیمانی لەگەڵ توركیا دەتوانێ ببێتە ناوچەیەكی بەهێزتر لە ناوچەكەدا، هەر بۆیە كاتێك هەرێمی كوردستان ئەم هەڵوێستەی توركیای بینی و هەستی كرد لە داڕشتنەوەی نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستی بە پشتگیری و لایەنگیری توركیایە، هەروەها هۆكاری دیكەش وەك زیادبوونی نفووزی ئێرانی لەسەر حكومەتی ناوەندی بەغدا، بۆیە هەرێمی كوردستان بۆ دروستكردنی هاوسەنگیەك، پێوەندییەكانی خۆی لەگەڵ توركیا زیاتر چڕكردوەتەوە))
كەواتە ئەوەی پرۆفیسۆر گەنج ئاماژەی پێكرد ئەوەیە كە ئەم پێوەندیانەی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان هەنگاوی گەورەتر بەرەو پێشەوە دەچن و توركیاش هەرێمی كوردستان وەك هاوتای خۆی لەبەرامبەردا سەیر دەكات، ئەمەش بەرەو ئەوە دەچێت كە توركیاو هەرێمی كوردستان هەنگاو بەرەو تەكامولی ئابووری و بازرگانی هەڵبگرن و توركیا ببێتە دەروازەی سەرەكی هەرێمی كوردستان بە ئەوروپا و هەرێمی كوردستان ببێتە سەرچاوەی وزەو لەرێی توركیا بینێرێتە دەرەوە، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر كڤانج ئۆڵوسۆی ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی ئەستەنبوڵ لە لێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە بە گوڵانی ڕاگەیاند(پێش هەموو شت دروست بوونی ئەم پێوەندییە پتەوە، یەكێكە لە بوارە گرنگەكانی سیاسەتی دەرەكی توركیا كە لەم چەند ساڵەی دواییدا گۆڕینی بەسەردا هاتووە سەبارەت بە ڕێكخستنەوەی پێوەندییەكانی لەگەڵ دراوسێكانی كە هەرێمی كوردستان یەكێكیانە، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی كە ئەم پێوەندیانە ببنە هۆكارێك بۆ بەرژەوەندی هاوبەشی هەردوولا هەروەها هەرێمی كوردستانیش سەلماندی لەرووی سیاسیی و دیموكراسیی و ئابوورییەوە سەقامگیرە، هیچ دەوڵەتێكیش حەز ناكات كێشەو گرفتی لەگەڵ دراوسێكانی هەبێت، بۆیە كێشەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستانیش هیچ مانایەكی نەبووە و بەپێچەوانەوە ئێستا هەردوولا سوودیان لەم پێوەندیانە وەرگرتووە، سەبارەت بەوەشی كە توركیا دەبێتە دەروازە بۆ هەرێمی كوردستان، هەرێمی كوردستانیش دەبێتە سەرچاوەی وزە بۆ توركیا، من پێموایە ئەمە سەرنجێكی زۆر جوانە و پێموایە پێویستە سەیری ناوچەكانی تری جیهان بكەین واتە لە ناوچەكانی تر خەڵكی هەلی بەم شێوەیە لەدەست نادەن بەڵكو ئەم جۆرە پێوەندییانە بۆ قازانج و پێوەندی دووقۆڵی بەهێز دەگۆڕن بەڵام نازانم بۆ لە ناوچەكەی ئێمە گشت لایەنەكان زۆر بە هەستەوەری سەیری ئەم جۆرە شتانە دەكەن بۆیە خاوەنی سەقامگیری نین و ئێمە وەك توركیا و هەرێمی كوردستان پێویستە سەركەوتنێكی گەورەمان لەم رووەوە بەدەست بهێنابوایە چونكە ئەو سیاسەتە پەیرەوكراوانەی چەندساڵی دوایی توركیا وەك سیاسەتی سنووری كراوە و سفر كێشە و سەقامگیری هەر بۆ باشتر كردن و بەرەوپێشبردنی پێوەندیەكانی نێوان توركیا و دەوڵەتانی دراوسێیەتی و ئەمە شتێكی نوێ بوو كە تەنیا بریتی نەبوو لە سەركەوتوویی یان سەرنەكەوتوویی سیاسەتی دەرەكی توركیا بەڵكو سیاسەتێكی نوێ بوو لە ناوچەكە چونكە خەڵكی ناوچەكە وا راهاتوون كە بە چاوی دوژمن سەیری یەكتر بكەن ئەمەش لە هیچ شوێنێك باوی نەماوە كاتێ سەیری ئەمریكاو ئاسیای رۆژهەڵات و ئەوروپا دەكەین دەبینین كە پێوەندی نێوان ئەو دەوڵەتانە لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە ئابوورییەكان دامەزراوە، بەڵام نازانم ئێمە بۆ نەمانتوانیوە ئەم جۆرە پێوەندییانە دروست بكەین لە هیچ ناوچەیەكدا، لە ئاسیای ناوەڕاست نە لەقەوقاز نە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقیاش، هەر بۆ نموونە ئێستا سنووری نێوان مەغریب و جەزائیر داخراوە پرسیار ئەوەیە ئایا چۆن دەتوانین بە سیاسەتی داخستنی سنوور ئاشتی و سەقامگیریی بونیاد بنێین؟ بێگومان ناتوانین بۆیە من سەرەڕای هەموو شتێك پێم باشە پێوەندیەكانی هەرێمی كوردستان و توركیا بەرەو باشتر ببرێت و ببێتە نموونەیەك بۆ ناوچەكە چونكە پێوەندییەكی گرنگە و بۆ نموونە ئێمە وەك توركیا پێوەندیمان ئێستا لەگەڵ ئەرمەنستان تێكچووە و سنووركان داخراوە و لەگەڵ ئیران پێوەندیەكی ساردمان هەیە و بێگومان ئەم هەموو گرژیە ئاشتی لێناكەوێتەوە بەڵام بەداخەوە ئەمە وەك نەریتێكی لێهاتووە كە هەموو كەسێك سنووری لەگەڵ ئەوەكەی تر دادەخات و ئەمەش زیانێكی زۆر لە ئەكتەرە سەرەكیەكانی ناوچەكە دەدات و دەتوانم بڵێم ئەمە لە هیچ شوێنێكی تری جیهان نەماوە چیتر)).
تاكڕەوی بەغدا
توركیاشیی نیگەران كردووە
لایەنێكی گرنگ كە بۆتە هۆكاری ئەوەی پێوەندییەكانی نێوان ئەنقەرا و هەولێر بەرەو باشتر هەنگاو هەڵبگرێت، ئەو سەقامگیریەیە كە لەسەر ئاستی سیاسی و ئابووری و دیموكراتی هەرێمەكە بەخۆیەوە بینیویەتی، ئەمە بۆتە هۆكارێك كە دەوڵەتانی دراوسێ هەست بەئارامی بكەن، بەڵام لە كاتێكدا دەوڵەتێكی وەك عێراق كە چاوەڕوان دەكرا زیاتر هەنگاو بەرەو دیموكراتی و كرانەوە هەڵبگرێت، بەڵام سەرۆك وەزیرانەكەی بەرەو تاكڕەوی و دیكتاتۆری ببات، ئەمە بێجگە لەوەی مایەی نیگەرانییە بۆ پێكهاتە سەرەكیەكانی خۆی كە هەرێمی كوردستان یەكێكیانە، لەهەمانكاتدا مایەی نیگەرانیشە بۆ ئەو دەوڵەتانەی كە تا ئاستێك خۆیان بەدیموكراتی دەزانن، لەم روانگەوە توركیا نیگەرانە لە بەلادارێبردنی پرۆسەی دیموكراتی عێراق بەرەو تاكڕەوی و دیكتاتۆری و هەڵوێستی هەرێمی كوردستانیش بە تایبەتی كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان راشكاوانە بە توركیاو هەموو جیهانی راگەیاندووە ئاشكرایە، سەبارە بەم هاوهەڵوێستیەی توركیا و هەرێمی كوردستان و نیگەرانییەكانیان سەبارەت بە تاكڕەوی حكومەتی بەغدا، پرۆفیسۆر سەڤاش گەنج لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی (بێگومان ئەمە لە چەند روویەكەوە زۆر گرنگەو كۆمەڵێك هۆكاری هەیەو من جگە لە ئێوە لەگەڵ عەرەبە سوننەكانی بەشی ناوەڕاست و خوارووی عیراقیش دەدوێم و ئەوانیش بە وتەكانیان پاڵپشتی ئەم بۆچوونەی بەڕێزتان دەكەن سەبارەت بەم كێشەیە كە مالیكی دەوڵەت و لەشكرو دەسەڵاتی دادوەری بە تەواوی كۆنترۆڵ كردووە بە شێوەیەكی ئەوتۆ و هەنگاو بە هەنگاو خەریكە دەبێتە دیكتاتۆرێك لە دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقدا، بۆیە ئێمە چاوەڕێی ئەوەمان دەكرد دوای كشانەوەی ئەمریكا باری سیاسیی عێراق ئاسایی بێتەوە، بەڵام وەك ئێستا دەبینین بارودۆخەكە بەتەواوەتی تێكچووە، بەڵام ئەو راستیەش هەیە كە مالیكی ناتوانێ لەسەر ئەم رێچكەیەی بەردەوام بێت و ناتوانێت بەم شێوەیە حكومڕانی بكات، هەربۆ نموونە عەرەبی سونە كە زۆر پابەند بوون بە یەكپارچەیی عێراق ئێستا بەدوای بەدیلی دیكە دەگەڕێن، هۆكاری ئەمەش رەفتارەكانی مالیكیە، توركیا تا بۆی بكرێت بەشێوەی ئاشتیانە هەوڵدەدات هۆكارێك بێت بۆ پاراستنی یەكپارچەیی عیراق، بەڵام ئەگەر مالیكی لەم هەڵوێستەی بەردەوام بوو ئەوا لەوانەیە پێكهاتە فیدراڵیەكەی ئێستا بۆ پێكهاتێكی كۆنفیدراڵی بگۆڕدرێت بەشێوەیەك كە خەڵكی بتوانن حسابی خۆیان بۆخۆیان بكەن و بتوانن باج كۆبكەنەوەو یەكەی ئاسایشی خۆیان پێكبهێنن بەبێ كەوتنەوەی پێكدادان و شەڕ ئەگینا ئەم شەڕو ناكۆكیەی ئێستا بەهۆی هەڵوێستی مالیكی بەرەو باشتر ناڕوات )).
لەهەموو حاڵەتێكدا تێكچوونی بارودۆخی عێراق و بوونی حكومڕانی عێراقی بەدیكتاتۆر كاریگەری نەرێنی لەسەر توركیا دەبێت، پرۆفیسۆر كڤانج ئۆڵۆسۆی وای دەبێنێت كە توركیا ناتوانێت دەستەوەسان دابنیشێت لە حاڵەتێكی ئەوتۆدا، لەمبارەوەو لە درێژەی لێدواكەیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە سەرنجی خۆی سەبارەت بە بارودۆخی ئێستای عێراق خستەڕوو وتی: (توركیا وەك ئیتیكی سیاسی دەست ناخاتە كاروباری وڵاتانی دیكە،بۆیە توركیا ش رێز لە سەروەری و سەربەخۆیی عیراق دەگرێ و نایەوێت دەست بخاتە ناو كاروبارەكانییەوە بەڵام ئەگەر مەسەلەكە بریتی بوو لە ناسەقامگیریەكی ئەوتۆ لە عیراق و كاریگەری راستەوخۆشی هەبوو بەسەر توركیاوە ئەوا پێموایە توركیا لەمە بێدەنگ نابێ، چونكە هەروەكو دەزانن توركیا وەبەرهێنانێكی زۆر گەورەی لە هەرێمی كوردستان كردووە. بە نموونەیەك ئەمە زیاتر روون دەكەمەوە، ئێستا قەیرانی ئابووری لە یۆنان هەیە، بەڵام دەوڵەتانی ئەوروپا رێ نادەن كە یۆنان ئیفلاس بكات، پرسیار ئەوەیە بۆچی وازی لێناهێنن ئیفلاس بكات؟ چونكە قەرزێكی زۆری ئەڵمانەكان لە یۆنانە بۆیە رێگەی پێنادرێت.بۆیە پێموایە هەرێمی كوردستانیش بۆ ئێمە هەمان شتە و تێكچوونی سەقامگیری ئەوێ كار دەكاتە سەر سەقامگیری ئێمەش و ئێوە وەك كوردەكانی عیراق رۆڵێكی گرنگتان هەبوو لە رووخاندنی دیكتاتۆریەت و دروستبوونی ئەم شێوە نیمچە دیموكراسیە، بۆیە ناكرێ ئێوە لە عیراق پشت گوێ بخرێن و عیراقیش پێویستە واز لەم سیاسەتە تاكڕەوییە كۆنانە بهێنێت، بۆیە جەخت لەسەر ئەوەدەكەمەوە عیراق دەوڵەتێكە لە سێ پێكهاتەی سەرەكی پێكهاتووە و پێویستە لیان بپرسین، ئایا ئەم پێكهاتانە دەیانەوێت عێراق چۆن دەوڵەتێك بیت؟ ئایا دەیانەویت سەدامێكی تر حكومڕانیان بكات، یان دەیانەوێت پێش بكەون و ولاتەكەی خۆیان ئاوەدان بكەنەوە؟ ئەمە پرسیارە و پێویستە عیراقیەكان وەڵامی بدنەوە.
چارەسەری ئاشتیانەی كێشەی كورد لەتوركیا
رۆژنامەنووس و ئەكادیمی مستەفا ئاكویل لە ژمارەكانی پێشووی گوڵاندا، ئاماژەی بەوەكرد پێوەندییەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان بووە هۆكاری ئەوەی توركیا سیاسەتی نكۆڵیكردن لە كوردی توركیا بگۆڕێت، بۆیە ئەگەر بەم ئاڕاستەیە سەیری كێشەكە بكەین و ئەم پێوەندیانە هۆكارێك بن بۆ گۆڕینی ئاڕاستەی سیاسەتی توركیا بۆ چۆنییەتی چارەسەری كێشەی كورد لەتوركیا، ئەوا لە هەر چارەسەرێكی ئاشتیانەی پرسی كورد لە توركیا هەرێمی كوردستان هاوكار و یارمەتیدەر دەبێت بەبێ ئەوەی دەست لەكاروباری ناوخۆی توركیا وەربدات، سەبارەت بەم لایەنە و ستراتیژی تازەی حكومەتی توركیا كە رایگەیاندووە ئەو كێشەیە بە ئاشتی چارەسەر بكات پرۆفیسۆر سەڤاش گەنج لە بەشێكی دیكەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە بیروبۆچوونی خۆی لەسەر دەربڕی: (بێگومان كاتی ئەوە هاتووە كێشەی كورد لەتوركیا بەشێوەیەكی ئاشتیانە چارەسەر بكرێت، بەڵام نابێت ئەو راستیەش فەرامۆش بكەین كە لەسەر ئاستی ناوخۆی توركیا ئاستەنگ هەیە، بەداخەوە هێشتا خەڵكی توركیا لەسەر تێگەیشتنیان لەسەر ئەو جۆرە وشانە رانەهاتوون، بەڵام بەهۆی ئەوەی ئێمە ئێستا لەقۆناخی داڕشتنی دەستورێكی نوێداین، ئەوا پێكهاتەكانی توركیا چاوەڕێی ئەو دەستوورە نوێیەن وەك دەستوورێكی دیموكراتیانە ببێتە دەسپێكی باش بۆ هەنگاو هەڵگرتن بۆ چارەسەری ئەم كێشانە، بەڵام بێگومان كۆمەڵێ شتی تری هاوشێوەی ئەمە هەن كە پێویستە بكرێ. هەروەها تا توركیا كێشەی كورد چارەسەر نەكات ئەوا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناتوانێ ببێتە نمونەیەك بۆ دیموكراسیە نوێیەكان و ناتوانێ بانگێشتی دیموكراتی بكات. توركیا زۆر باش ئەمە دەزانێ و ئەگەر بتوانێ بە شێوەیەكی دیموكراتیانەو بەرێگە چارەی ئاشتیانە ئەم كێشەیە چارەسەر بكات ئەوا زۆر بەهێزتر دەبێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و توركیا ئەگەر بیەوێ سیاسەتی دەرەوەی بەهێز بكات ئەوا بێگومان پێویستە لە سیاسەتی ناوخۆدا سەبارەت بە كێشەی كورد هەنگاوی بەهێزو بووێرانە هەڵبگرێت)).
پرۆفیسۆر كڤانج ئۆڵۆسۆی سەبارەت بە چۆنییەتی چارەسەركردنی كێشەی كورد لەتوركیاو هاوكاری هەرێمی كوردستان بۆ توركیا لەم كێشەیەدا، ئەوە ئەم حاڵەتە بەنموونەی هەرێمی باسك لە ئیسپانیا دەچووێنێت و ئاماژە بەوە دەكات باسكیەكان تەنیا لە ئیسپانیا نین و لە فەرەنساش هەن، بۆیە پێویستە چۆن لەنێوان ئیسپانیا و فەرەنسا هاوكاری هەیە بەهەمان شێوە لەنێوان توركیاو هەرێمی كوردستانیش بۆ چارەسەری ئەو كێشەیە هاوكاری یەكتری بكەن، لەمبارەیەوە بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستە روو و وتی: (ئێمە هەمیشە بەراورد لە نێوان توركیا و ئیسپانیا دەكەین، كە چۆن ئیسپانیا كێشەی میللەتی باسكی هەبوو و هەروەكو دەزانن میللەتی باسك تەنیا لە ئیسپانیا ناژین بەڵكو لە فەرەنساشدا بوونیان هەیە و گەورەترین یاریدەدەر بۆ چارەسەری ئەم كێشەیەش پاڵپشتی حكومەتی فەرەنسی بوو بۆ حكومەتی ئیسپانی، بۆیە ئەم كێشەیە چارەسەر نەدەكرا ئەگەر یارمەتی حكومەتی فەرەنسی نەبوایە چونكە نیوەی باسكەكان لە فەرەنسا دەژین و ئیسپانیا ناتوانێ هیچ شتێك سەبارەت بەو باسكانەی ناو سنووری فرەنسا بكات. ئەم جۆرە كێشانە كێشەی نێوان سنوورەكانن و ناكرێ بۆ هیچ دەوڵەتێك بە تەنیا چارەسەریان بكات توركیاش ماوەیەكی زۆر بۆ چارەسەركردنی كێشەكە بە تەنیا هەوڵیدا بەڵام هیچی بەدەست نەهێنا چونكە ئەمە ستراتیژیەكی هەڵەیە، بەڵام ماوەیەكە دەبینین توركیا بڕیاری داوە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بەیەكەوە هەوڵی چارەسەر بدەن ئەمەش ستراتیژیایەكی گونجاو و دروستە و كوردەكانی عیراقیش پێویستە لەم بارەیەوە درێغی نەكەن و هاوبەشبن لە سەقامگیركردنەوەی ناوچەكە چونكە ناسەقامگیری ناوچەكەی كوردەكانی توركیا هیچ سوودێكی بۆ كوردەكانی عیراق نییە بێگومان. بۆیە من زۆر گەشبینم لەم بارەیەوە و پێم وایە هەرێمی كوردستان پێویستە لەمە زیاتریش بكات چونكە نا سەقامگیری ناوچە كوردیەكانی توركیا كاریگەری راستەخۆی بەسەر ناسەقامگیری و ئابووری و ئاسایشی هەرێمی كوردستانەوە دەبێت بۆیە پێویستە هەرێمی كوردستان نەك تەنیا یارمەتیدەر بێ بەڵكو پێشنیاری چۆنێتی چارەسەركردنیش بكات. چونكە ئێوە بە ماوەیەكی درێژی پڕ لە رەنج و كۆشش تێپەڕیون پێشنیارتان بۆ ئێمە زۆر پێویستە بەڵام پێویستە ئەوەش بڵێم كە دۆخی ئێوە لە هی ئێمە جیاوازە چونكە وەكو دەزانن كوردەكان لە عیراق لە ناوچەیەكی دەوڵەمەندا نیشتەجێن بەڵام هەرچی كوردەكانی توركیایە ئەوا لە سەرتاسەری دەوڵەتەكە بەربڵاون و ئەو ناوچەیەی كە زۆربەی دانیشتووانیشی كوردە كەمترین گەشەسەندنی بەخۆیەوە بینیوە. بۆیە پێشناری كوردەكانی عیراق لەوانەیە لە روویەكەوە زۆر سوودمەند بێت بەڵام لەهەمان كاتیشدا پێموایە ئێوە پێویستە ئەو پەیامەش بە كوردەكانی توركیا بگەیەنن كە دۆخی ئێوە لەهی ئەوان جیاوازترە ئەگەر دیسان بێینەوە سەر نموونەی باسكەكانی ئیسپانیا ئەوا دەبینین ئەوان خاوەنی پەرلەمانی خۆیانن بەڵام هەرچی باسكەكانی فەرەنسایە ئەوا لە بارێكی زۆر جیاوازتردان بۆیە ئەوەی لە هەرێمی كوردستان هەیە قورسە لەم قۆناخە بۆ كوردەكانی توركیا هەڵبكەویت)).
بۆچوونی هاوبەش
سەبارەت بە بارودۆخی سوریا
لایەنێكی دیكە كە لەم قۆناخەدا توركیا و هەرێمی كوردستان پێكەوە كۆدەكاتەوە، بریتیە لە تێڕوانینی هاوبەشیان بۆ كێشەی سوریاو رەفتارەكانی رژێمی ئەسەد، بێگومان هەرێمی كوردستان دژی رەفتارە كۆمەڵكوژییەكەی رژێمی ئەسەدەو هەروەها لەگەڵ ئەوەن كوردەكانی سوریا بە مافەكانی خۆیان بگەن و سوریا بەرەو دەوڵەتێكی دیموكراتی وەربچەرخێت، توركیاش بەهەمان شێوە دژی رەفتارەكانی رژێمی ئەسەدەو لەگەڵ ئەوەیە كە ئەو رژێمە كۆتایی بێت، بۆیە ئەگەر تێڕوانینی هەرێمی كوردستان و توركیا لە وردەكاریدا جیاوازیان هەبێت و ئەولەویەتەكان جیاوازیان هەبێت، ئەوا هێڵە گشتیەكانی تێڕوانیی هەردوولا كە ڕووخانی رژێمی ئەسەدە و رزگاركردنی گەلی سوریایە لە ژێر دەستی ئەو رژێمە وگۆڕینی سوریا بۆ سیستمێكی دیموكراتی ئامانجی هاوبەشی هەردوولایانە، سەبارەت بەم لایەنە هاوبەشە لە بۆچوونی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا پرۆفیسۆر سەڤاش گەنج بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی : (من سەبارەت بە روانگەی هەرێمی كوردستان بۆ رزگاركردنی گەل و بەدیموكراتبوونی سوریا دوودڵم وكۆمەڵێك نیشانەی پرسیار دەخەمە سەر ئەم ڕوانگەیەی هەرێمی كوردستان. بەو ڕێژەیەی كە من بەدوایدا چوومە، هەستم كردووە بارزانی و بەرپرسانی دیكەی هەرێمی كوردستان تەنیا سەبارەت بە داهاتووی گەلی كوردی سوریا نیگەرانن و تەنیا لەم چوارچێوەیەوە سەیری كێشەكە دەكەن بێگومان ئەمەش بەس نییە بۆ چارەسەركردنی كێشەكە. بۆ چارەسەركردنی كێشەكە پێویست بوو هەرێمی كوردستان هەر لە سەرەتاوە كاریگەری خۆی لەسەر كوردەكانی سوریا بە هاوشێوەی توركیا بەكار بهێنابوایە، بۆیە بەڵام لەمەودا ئەمە زۆر گرنگە لەوكاتەی كە سوریا دووبارە بونیاد دەنرێتەوە هەر لە ئێستاوە دەتوانم بڵێم كوردەكان یەكێك دەبن لە مەسەلە هەرەگرنگەكانی و توركیاش پێویستە كاریگەری لەسەر كوردەكانی سوریا زیاد بكات بۆ ئەوەی بیانپارێزێ لە كاریگەری گرووپە توندڕەوەكان و بتوانێ لە داهاتوودا ببنە كارەكتەرێكی بەهێز لە داهاتووی سوریا)).
بەڵام پرۆفیسۆر ئۆلۆسۆی بە پێچەوانەی پرۆفیسۆر گەنج جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە بۆچوونی هاوبەش لەسەر مەسەلە گرنگەكان وەك یەكەو لەمبارەوە بە گوڵانی راگەیاند: (راستە هەرێمی كوردستان و توركیا هەمان بۆچوونیان هەیە سەبارەت بەوەی ئەسەد دیكتاتۆرە و پێویستە بڕوات، بەڵام هەڵویستمان لەگەڵ حكومەتی ناوەندی بەغدا لەم رووەوە جیاوازە و ئەم بۆچوونەی حكومەتی ناوەندی عیراقیش، ئاڵۆزی خستۆتە ناو كۆمەڵێ شتی تر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پێم وابێ ئەمە هەڵوێستێكی دروست نییە چونكە ئەم هەڵوێستە لە ئاستی سەربەخۆیی و دیموكراسی و ئازادیەكان نییە بەڵكو ئەم هەڵوێستە دەرەنجامی سەیركردنی كێشەكەیە بە چاوێكی ئیتنی و ئاینی و مەزهەبی بەداخەوە. حكومەتی مەركەزی عیراق سیاسەتێكی دووڕووی هەیە كە بۆخۆی داوای دیموكراسی دەكات، بەڵام پاڵپشتی دیموكراسی بۆ دەوڵەتانی دراوسێی ناكات، ئەمەش شتێكی پێچەوانەیە یان لەوانەیە بۆخۆشی دیموكراسی نەوێت ئەمەش كێشەیەكی گەورەترە. سووریا بە شەڕی ناوخۆ تێپەڕ دەبێت و ئەمە بارێكی ئاسان نییە كە بە دەستتێوەردانی دەرەكی چارەسەر بێ، بۆیە پێم وانییە كە ئەم هەڵوێستەی حكومەتی مەركەزی عیراق هەڵوێستێكی باش بێت، بەرامبەر ئەم كوشتار و خوێن ڕشتنەی سوریا، ئێستاش با سەیری لایەنێكی تری كێشەكە بكەین كە ئایا هەرێمی كوردستان و توركیا لەم بارەیەوە چییان بۆدەكرێت؟. پێم وایە لە دەوڵەتانی تر زیاتر هیچمان پێناكرێت چونكە نەتەوە یەكگرتووەكان نەیتوانی بڕیاری پێویست دەربكات تەنیا چاودێرانی ڕەوانەی سوریا كرد، كەواتە ئێمەش هەلی ئەوەمان نییە بە تەنیا دەست تێوەربدەین بۆیە ئەوەی لە دەستمانە بریتیە لە زیادكردنی جەخت لەسەر سووریا و ئەسەد بكەینەوەو نادروستی ئەم كردەوانەی دوبارە و سێبارە پێراگەیەنینەوەو هەروەها پەنای ئەو خەڵكانە بدەین كە لە تاو ئەو رژێمە ڕوومان تێدەكەن، ئەمەش كێشەیەكی مرۆڤایەتیە)).