سامی كۆهین بۆ گوڵان:
ئێستا واقیعێك بوونی هەیە كە هەرێمی كوردستانە، ئەم واقیعەش لەلایەن بەرپرسانی توركەوە بینراوە و دانی پێدانراوە
گرنگی توركیا بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەوڵەتانی دەوربەری لەوە دەرچووە تەنیا وەك دەوڵەتێك سەیر بكرێت، بەڵكو بۆ ڕۆژئاوا توركیا ئەو كلیلەیە كە دەتوانرێت كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی پێ چارەسەر بكرێت، یان ڕاشكاوانەتر توركیا ئەو ڕێڕەوەیە كە ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا دەتوانن لێوەی بێنە ناو كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، بەڵام ئەمە مانای ئەوەش نییە كە دەوڵەتانی ناتۆ یان ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا ناتوانن بەبێ توركیا هیچ هەنگاوێك هەڵبگرن، هەروەك چۆن لەساڵی 2003 هەڵوێستی توركیا جیاواز بوو لەئەمریكاو ساڵی پاریش لەمەسەلەی لیبیادا توركیا هەڵوێستی جیابوو لەناتۆ و ئەمریكا، بەڵام واقیعی ڕووداوەكانیش دەریانخستووە كە ئەگەر توركیا هەڵوێستی لەگەڵ ڕۆژئاوا یەكبگرێتەوە، ئەوا كارەكان باشتر ئەنجامدەدرێن، ئەمەش جۆرە لێكتێگەشتنێكی لەسیاسەتی دەرەوەی توركیا دروستكردووە، بەوەی توركیا ئەگەر هاو هەڵوێستی ڕۆژئاوا بێت، پێگەیەكی بەهێزتری لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبێت. لەم چوارچێوەیەدا پێوەندی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان خاڵێكی گرنگە لەوەرچەرخانی تێڕوانینەكانی سیاسەتی دەرەوەی توركیا، بەتایبەتی لەبەر ئەوەی لەچەندین ساڵی ڕابردوو جۆرە تێڕوانینێكی دیكە بەرامبەر هەرێمی كوردستان هەبووە، بەڵام ئەو گۆڕانكارییە بەرچاوانەی لەماوەی یەك دووساڵی ڕابردوو بینیمان و ئەوەشی لەسەردانی ئەم دواییەی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ توركیا بینیمان كە زۆربەی ڕۆژنامەنووسان بەو ئاستە ئاماژەیان پێكرد بەوەی توركیا بەئاستی سەرۆكی دەوڵەت پێشوازی لەسەرۆكی هەرێمی كوردستان كردووە، ئەمەش وەرچەرخانێكە لەپێوەندی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان كە پێشتر مەزندەی بۆ نەكراوە.
توركیا و هەرێمی كوردستان
وەرچەرخانێكی ئیجابیانە لەپێوەندیەكاندا
هەڵوەستە كردن لەسەر بونیادی پێوەندی دۆستانە لەسەر بنەمای ڕێزی هاوبەش و پێوەندی دوولایەنە لەگەڵ ئەزموونی حكومڕانی هەرێمی كوردستان بۆ هەموو دەوڵەتێك وەك یەك ئاسان نییە، لەوانەیە ئەو دەوڵەتانەی كە هاوسنوور نین لەگەڵ هەرێم ئاسانتر بتوانن بگەنە ئەو قەناعەتەی پێوەندی دۆستانە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بونیاد بنێن، بەڵام دەوڵەتانی دراوسێی هەرێمی كوردستان كە بەشێكی زۆری كورد لەوڵاتەكانیدا هەیە، هەموو كات بەهەستیاری مامەڵە لەگەڵ ئەم هەرێمە بكەن، هەربۆیە ئەگەر پێشتر جۆرێك لێكحاڵینەبوون لەنێوان هەرێم و دەوڵەتانی دراوسێ دروست بووبێت، ئەوا لەماوەی چەند ساڵی ڕابردوو لەمیانەی هەوڵە بەردەوامەكانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ گەیاندنی پەیامی ئاشتیانە و هەوڵدان بۆ چارەسەری كێشەكان بەڕێگەی ئاشتیانە، بۆتە هۆكاری ئەوەی ئەو حاڵەتە بوونی نەمێنێت و پێوەندییەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان بەئاستێك وەربچەرخێن كە پێشتر كەس مەزندەی نەدەكرد، سەبارەت بەم لایەنە و لەسەر ئاستی پێوەندیییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا پرسیارمان لەپەرلەمانتاری تورك سوعات كلینكی ئۆغلۆ سەرۆكی لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوە لەپەرلەمانی توركیا كرد و سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (بەر لەهەموو شتێك دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە كورد و تورك بەلای منەوە بران و پێویستە لەپێشەكیدا ئەمە بڵێین، هەر بۆیە شتێكی لەمە ئاساییتر نییە كە دوو كۆمەڵگەی برا پاڵپشتی یەكتر بكەن و هاوپەیمانێتی و ڕێككەوتنی ستراتیژی ئەنجام بدەن، چونكە پێوەندیەكی دۆستانەیە لەسەر بنەمای ڕێز و بەرژەوەندی هاوبەش، هەروەها هەرێمی كوردستانیش گەیشتە ئەو قەناعەتە كەوا بوژانەوەی ئابووری و كرانەوە بەرەو ئەوروپا لەرێگەی توركیاوە دەبێت و هەر بۆیەش ئەم پێوەندیەیان بەشێوەیەكی زۆر زیرەكانە قۆزتەوە و توركیاش لەم بارەیەوە هەڵوێستێكی زۆر باش و گونجاوی هەیە لەڕووی وەبەرهێنان و ئابووری و زانكۆكان و پێوەندیە دوو قۆڵیەكان، من پێوەندی ئێستای نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان بەئاستێك دەیبینم كە بەر لەچەند ساڵێك بەخەیاڵی كەسدا نەدەهات بگاتە ئەم ئاستەی ئێستا دەیبینین، بۆیە من هیواخوازم هەر بەردەوام بێ و پێموایە ئەم پێوەندیەی نێوان كوردستان و توركیا پێویستە ببێتە نموونەیەك بۆ لایەنەكانی تری ناوچەكە، واتە ئەگەر دۆستایەتی توركیا بەدەست بێنی ئەوا قازانجی دووقۆڵی لێدەكەوێتەوە، هیواخوازم پێوەندیەكان هەمیشە بەرەو باشی بڕۆن، سەبارەت بەعێراقیش توركیا دەخوازێت یەكپارچەیی خاكی عێراق بپارێزرێت، بەبێ ئەوەی پێویست بكات توركیا لەوێدا ببێتە ئاكتەر و ڕۆڵێكی دیاریكراو بگێڕێت، هەروەها عێراق وڵاتێكی زۆر گرنگە بۆ توركیا و وڵاتێكی دۆستە بۆ توركیا، بەڵام بەم دواییانە هەندێ ڕوونكردنەوەی سەیری مالیكی بووە جێی ناڕەحەتی توركیا، چونكە توركیا لەچوارچێوەی دەستووری عێراق و لەچوارچێوەی بوونی پێكهاتە جیاوازەكان لەعێراق دەیەوێت درێژە بەپێوەندیەكانی بدات، بەڵام ڕاستیەكیش هەیە كە توركیا لەگەڵ هەرێمی كوردستانی عێراق و لەگەڵ ئەكتەرە سیاسییەكانی تری ناوەوەی عێراق لەپێوەندی و چاوپێكەوتن دایە، چونكە ئەمانە خۆی لەخۆیدا لەوە گەیشتوون كە توركیا بەنیازی پێوەندی چاك و بەهێزە و پێوەندیە ئابووریەكانیشمان بەشێوەیەكی زۆر جوان پاڵپشتی ئەمە دەكەن، هەر بۆیە ئێمە هیواخوازین كە سەرۆك وەزیران و حكومەتی بەغدا نەرمتر مامەڵە لەگەڵ توركیا بكەن، لەبەر ئەوەی ئێمە پێمانوایە ئەم گرژیانەی لەنێوان توركیا و سەرۆك وەزیرانی عێراق دروست بووە بەهۆی هەڵوێستی توركیا بووە لەهەمبەر سوریا، بۆیە ئەم ڕەفتارانەی سەرۆك وەزیرانی عێراق توركیای نیگەران كردووە و ئەمەشی لەڕێگەی پێوەندییە دیپلۆماتیەكانەوە بە بەغدا ڕاگەیاندووە)).
وەرچەرخانی تازە
لەسیاسەتی دەرەوەی توركیا
ئەگەر ئاستی پێوەندییەكانی ئێستای نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان بە وەرچەرخانێكی تازە لەسیاسەتی دەرەوەی توركیا هەژمار بكرێت و سیاسەتی دەرەوەی توركیا دوای گۆڕانكارییەكانی بەهاری عەرەبی زیاتر لێك نزیكبوونەوە بێت لەگەڵ ڕۆژئاوا، ئەوا مانای ئەوەیە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ڕۆژئاواش وەرچەرخانێكی گرنگ لەهەمبەر سیاسەتی ڕۆژئاوا لەبەرامبەر هەرێمی كوردستان هەیە، سامی كۆهین ڕۆژنامەنووسی دیاری تورك و ستوونسووی دیاری ڕۆژنامەی میللەیەت، سەبارەت بەم لایەنە و لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە باسی ئەم وەرچەرخانەی لەسیاسەتی دەرەوەی توركیا بەرامبەر هەرێمی كوردستان كردوو وتی: (ئێستا توركیا پێوەندیەكی بەهێزی لەگەڵ هەرێمی كوردستان و سەركردەكانی ئەو هەرێمە دروست كردووە، سەردانی ئەم دواییەی بەڕێز مسعود بارزانی ئاماژەیەكن بۆ ئاستی پێوەندییەكان، هەروەها ئەم گەشەسەندنانەش بۆ سیاسەتی دەرەوەی توركیا تازەن و ئەمە هەڵوێستێكی نوێیە لەسیاسەتی دەرەوەی كوردستان و ساڵانی پێشتر نەمانبینووە و ئاماژەیە بۆ گۆڕانكاری سیاسەتی دەرەكی توركیا لەناوچەكەدا. هەروەها ئێستا واقیعێك لەباكووری عێراق هەیە كە هەرێمی كوردستانە، ئەم واقیعە ئێستا لەلایەن بەرپرسانی توركەوە بینراوە و دانی پێدانراوە و سیاسەتێكی گونجاو لەگەڵ ئەم ڕاستیەش پێڕەو دەكرێ، واتە بەم دواییانە پێوەندی گرنگ ڕوویدا وەك سەردانی بارزانی بۆ ئەنكەرا و...تاد. كە بووە هۆی چڕتركردنەوەی پێوەندیەكان، هەندێك گرژی و ناكۆكی هەبوو كە لەیادكرا و چیتر ئەنكەراش لەوبڕوایەیە كە پێویستە پێوەندیەكان بەهێزتر بكرێت و دیالۆگ لەنێوان ئەم دوو لایەنە جێگیر بكرێ، هەنگاوەكانی ئەم دواییەش هەر لەم جۆرە بووە. هەروەها سەردانی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەویش سەردانێكی چاوەڕوانكراوە، بێگومان هەر هەنگاوێك لەبارەی پێوەندیەكان لەگەڵ هەرێمی كوردستان گرنگیەكی زۆری هەیە و ئەمەش یەكەم دید و چاوپێكەوتنی نێوان توركیا و نێچیرڤان بارزانی نییە و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەتوركیا ناسراوە و جگە لەچاوپێكەوتنە چاوەڕوانكراوەكان ئەم هەنگاوانە زۆر سوودبەخش دەبێ)).
هەوڵی هاوبەش
بۆ چارەسەركردنی كێشەكان
بەشێوازی ئاشتیانە
لایەنێكی دیكەی پێوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا، ئەو گۆڕانكارییە كە حكومەتی توركیا و پارتی داد و گەشەپێدان بەرامبەر كوردی توركیا گرتویەتەبەر و ئەو دانپێدانانەیە كە ڕەجەب تەیب ئەردۆگان ئاماژەی پێكردووە بەوەی كەس ناتوانێت نكۆڵی لەبوونی كورد لەتوركیا بكات و دەبێت ئەو كێشەیە بەشێوازی ئاشتیانە چارەسەر بكرێت، سەبارەت بەكاریگەری پێوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ توركیا لەسەر ئەم پرسە سوعات كینگلی ئۆغلۆ لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە تیشكی خستە سەر ئەم لایەنەو وتی: (بێگومان توركیا هەوڵكانی بارزانی بۆ چارەسەری ئاشتیانەی كێشەی كورد لەتوركیا زۆر لەلا گرنگە، خۆ ئەگەر بەڕێز بارزانی لەداهاتوودا پێگە و پایەی خۆی لەناو كوردی ناوچەكە بخاتە گەڕ و بەچارەسەری ئاشتیانە ڕازیان بكات، ئەوا هەڵوێستەكانی بارزانی زۆر گرنگ دەبێت، بەڕاستیش دەبێت ئێمە هەردوولامان كورد و تورك بگەینە ئەو قەناعەتەی ئەو شەڕە بێ مانایەی ماوەی 30 ساڵە بەردەوامە دەبێت كۆتایی بێت، بەڵام وەك ئەو پەندە دەڵێت چەپڵە بەدەستێك لێ نادرێت، بۆیە من ئومێد دەخوازم لایەنەكانی دیكەش كە پێوەندارن بەم كێشەیە هەڵوێستی گونجاو وەربگرن، من هیوادارم ئەم كێشە زوو چارەسەر بكرێت، لەبەر ئەوەی چارەسەركردنی ئەم كێشەیە لەبەرژەوەندی توركیش و كوردیشدایە)).
بەڵام سامی كۆهین سەبارەت بەچارەسەری كێشەی كورد لەتوركیا پێیوایە كە هەنگاوی یەكەم دەبێت حكومەتی توركیا بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە هەڵی بگرێت، هەوڵی سەركردەكانی هەرێمی كوردستانیش بۆ پشتگیری ئەم چارەسەرە ئاشتیانەیە كاریگەری دەبێت، سەبارەت بەم لایەنە و لەدرێژەی ئاخاوتنەكەیدا بۆ گوڵان كۆهین بەمجۆرە ڕای خۆی دەربڕی و وتی: ((لایەنی سەرەكی كە پێویستە بۆ چارەسەری ئاشتیانەی كێشەكە هەنگاوی یەكەم هەڵبگرێت حكومەتی توركیایە، بەڵام ئەگەر سەركردەكانی هەرێمی كوردستان لەم بارەیەوە ڕۆڵێك بگێڕن بێگومان سوودبەخش دەبێ، یەكێك لەئامانجەكانی چاوپێكەوتنەكانی ئەنكەرا و هەولێریش هەر ئەوەیە و بەڕای من كاریگەریەكی باشی دەبێت)).
توركیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
هەتا ساڵی 2011ش، سیاسەتی دەرەوەی توركیا لەزۆر بواردا لەگەڵ سیاسەتی ڕۆژئاوا لەزۆر بواردا یەكی نەدەگرتەوە، بەتایبەتیش كە گۆڕانكارییەكانیش لەوڵاتانی عەرەبی دەستی پێكرد، توركیا هەڵوێستێكی هەبوو، وڵاتانی ڕۆژئاوا هەڵوێستێكی دیكەیان هەبوو، بەڵام لەدوای ساڵی 2011 كە توركیا چووە ناو پرۆژەی بەرگری ڕۆكێتیەوە لەژێر چەتری ناتۆ، توركیا گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە پێگەو شكۆی ئەو پێوەندییەكانی لەگەڵ ناتۆ و ئەمریكا دیاری دەكات، سەبارەت بە سیاسەتی دەرەوەی توركیا كە لە كۆمەڵێك بواردا لەگەڵ ڕۆژئاوا یەكی نەگرتۆتەوە، سەرۆكی لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوە لەپەرلەمانی توركیا بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: (پێش هەموو شت توركیا كارەكتەرێكی دیار و كاریگەرە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ڕاستە لەسەردەمی شەڕی سارد توركیا لەناوچەكەدا بوونی زۆر بەرچاو نەبووە، بەڵام لەماوەی 10 ساڵی دواییدا توركیا دەستی كردووە بەڕۆڵگێڕانێكی ئەكتیڤ لەناوچەكەدا، هۆكاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە توركیا لەڕووی پێوەندی كەلتوری و ئایینی لەگەڵ ناوچەكە تێكەڵە، ئێمەش ئەمەمان بەلاوە زۆر گرنگە لەڕووی ئاڵو وێری بیر و ڕا و ئابووری و بازرگانی و گەشتوگوزار، هەروەها توركیا بەردەوامە لەتێكەڵاوبوون لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەمەش بەردەوام بوو هەتا دەسپێكی گۆڕانكارییەكانی وڵاتانی عەرەبی، ئەمەش بووە هۆی دروستبوونی جۆرە گرژیەك لەبەر ئەوەی توركیا تەنیا تۆزیك لەوڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست جیاوازە، لەبەر ئەوەی بەشێكی لەڕۆژئاوایە و بەشێكیشی لەڕۆژهەڵاتە، لەهەمانكاتدا لەهەوڵی ئەوەشدایە لەسەر ئاستی ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێوەندییەكانی درێژە پێبدات، بۆیە جۆرێك لەجیاوازی سیاسەتی دەرەوەی توركیا لەگەڵ ڕۆژئاوا دەركەوت، لەم حاڵەتەدا كەسەیر دەكەین توركیا خاوەنی هەمان بۆچوون نییە لەگەڵ ڕۆژئاوا، بۆیە پێویستە ڕۆژئاوا هەڵوێستی خۆی وەك توركیا لێ بكات، ئەمە لەبەرامبەر سوریاش بەوجۆرەیە، بەڵام پێویستە ئەمە وەك چەند گۆڕانگاریەكی ڕادیكاڵ لەسیاسەتی دەرەوەی توركیا لێكنەدەینەوە، چونكە لەئەنجامدا توركیا ئەندامی چالاكی ناتۆیە و، لەچەندین لایەنی دیكەشدا بەشدارە، بەڵام ڕاستیەك هەیە ئێمە بەپێی بەرژەوەندییەكانی توركیا سیاسەتی دەرەوەی خۆمان دادەڕێژین، ئەگەر ئامانجی ئێمە و كەسانی دیكە هاوشێوە بوو، ئەوا هاوپەیمانێتی دەكەین، كاتێك لەگەڵی نەگونجاین، ئەوا سیاسەت و دیپلۆماتیەتی خۆمان پیادە دەكەین. لەڕۆژئاواش ئەمە بەشێوەیەكی ئاسایی وەرگیراوە و بۆیان دەركەوتووە كە توركیا سیاسەتی تایبەت بەخۆی هەیە و بڕیارەكانی خۆی وەردەگرێت)).
بەڵام ڕۆژنامەنووس سامی كۆهین جیاواز لەكینگلی ئۆغلۆ پێیوایە گۆڕینی سیاسەتی دەرەوەی توركیا هەستی پێدەكرێت، بەڵام باشترە سەبارەت بەگۆڕانكارییەكانی وڵاتانی عەرەبی هەر حاڵەتێك بەجیا وەربگیرێت، لەمبارەوە بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: (بێگومان ماوەیەكە توركیا ڕۆڵێكی زۆر چالاك لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگێڕێت، ئەم ڕۆڵەی توركیاش ڕۆڵێكی دروستەكەرە، هەر بۆنموونە بۆتەهۆی چارەسەری چەندین جیاوازی و ناكۆكی و توركیا ڕۆڵی ناوبژیوانی گێڕاوە بۆ دروستكردنی ئاشتی و پێوەندی باش بەڕاددەیەكی ئەوتۆ كە ناتوانرێ بەراورد بكرێ لەگەڵ ساڵانی پێشوو، بێگومان هەندێك شت هەیە كە توركیا پێی دەكرێ و هەندێ شتیشی پێناكرێ، نەك وەك ئەوەی هەندێك دەڵێن، بەبێ توركیا هیچ شتێك لەناوچەكە ئەنجام نادرێ، ئەگەر بپرسین ئایا بەبێ توركیا هیچ شتێك دەكرێت لەناوچەكە؟ بێگومان بەڵێ، بەڵام لەگەڵ توركیا باشتر دەكرێت. بۆیە من پێمباشە لەم ڕووەوە تۆزێك زیاتر وریابین. سەبارەت بەگۆڕانكارییەكانی وڵاتانی عەرەبیش من پێم باشە ئەم ڕووداوانەی جیهانی عەرەبی هەریەكە و بەتەنیا لێی وردببینەوە بەبێ گشتاندن، چونكە هەر یەكە تایبەتە بە هەلومەرج و باری وڵاتی خۆی، پێویستە بەتەنیا لەیەكە یەكەیان ورد ببینەوە و تێی بگەین، بۆ نموونە ئەوەی لەتونس ڕوویدا لەوڵاتانی تری عەرەبی دووبارە نەبۆتەوە و لەلیبیا شەڕێكی خوێناوی ڕوویدا، بەڵام لەتونس لەماوەی چەند ڕۆژێك ڕژێم گۆڕا بەڕێگەیەكی ئاشتیانە و بەبێ خوێن ڕشتن لەمیسریش هەروەها هەرچەندە تۆزێك خوێناوی بوو، بەڵام بەڕاددەیەكی كەم، بەڵام ئەمەی سوریا لەهی تونسیش جیاوازترە و لەهی میسریش جیاوازترە، بۆیە گشتاندن هەڵەیە لێرەدا سیاسەتی دەرەكی توركیا و دیپلۆماسی توركیا هەڵوێستی تایبەت بەیەكە یەكەی ئەو وڵاتانە وەردەگرێت لەدوای لێكدانەوەی بارودۆخی تایبەتی وڵاتەكە، بۆ نموونە هەر لەسەرەتای ڕووداوەكانی میسر سەرۆك وەزیران هەڵوێستی خۆی بۆ خۆپیشاندەرانی گۆڕەپانی تەحریر دەرخست و لەئەنكەراوە بانگێشەی بۆ خۆپیشاندەرانی تەحریر كرد، ئەگەر هەڵە نەبم كەناڵی جەزیرەش ئەمەی بەڕاستەوخۆ گوستەوە و داوای لەموبارەك كرد وەك دۆستێكی كۆن كە ویستی خەڵكی جێبەجێ بكات، توركیا لەوێدا ڕۆڵی پاڵپشتیكاری خەڵكی بینی بەتایبەتی لەو وڵاتانەی كە توندوتیژی بەكاردێنن، توركیا لایەنگری ئەوە دەكات كە پێویستە توندوتیژی بوەستێ و ئەم ڕژێمە بەزووترین كان بگۆڕێت هەروەكو لەسوریا دەیبینین)).