چاوەڕێی ڕاپۆرتی چاودێرەكانی دەكات

هیچ كەس هێندەی ئەحمەد داود ئۆغلۆ وەسفی بەشار ئەسەد و ڕژێمی سوریای نەكردووە، ئەو یەكدوو مانگ پێش ئێستا لەمیانەی سیمینارێكدا كە سەنتەری دیراساتی ستراتیژی نێودەوڵەتی (CISS) بۆ ڕێكخرابوو، ئاماژەی بەوەكرد، ئێمە بەوجۆرە لەئەسەد چاوەڕوان بووین كە لاسایی گۆرباچۆڤ بكاتەوە، بەڵام بەداخەوە لاسایی میلۆسۆڤیچ دەكاتەوە، ئەم قسەیەی ئۆغلۆ كە ئاماژەیەكی ڕاشكاوانەیە بەوەی ئەسەد بەهاوشێوەی میلۆسۆڤیچ گەلەكەی خۆی كۆمەڵكوژ دەكات، لەهەمانكاتدا تانەیەكیشە لەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەوەی دەستوەستانە لەوەرگرتنی بڕیارێك بۆ كۆتایی هێنان بەو كۆمەڵكوژییە، ئێستاش پاش دوومانگ تێپەڕبوون بەسەر ئەو قسەیەی ئۆغلۆ ڕاستە ئەسەد بەپێشنیارەكەی ئەنان ڕازی بووە و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كۆمەڵێك چاودێری ڕەوانەی سوریا كردووە، بەڵام ڕۆژ لەدوای ڕۆژ بارودۆخەكە خراپتر دەبێت و لەگەڵ ئەوەی جۆن ئەرنست وتەبێژی كۆشكی سپی ڕایگەیاندووە هەست بەنائومێدی دەكەن لەهەمبەر ڕەفتارەكانی ئەسەد بۆ ڕاگرتنی توندوتیژی لەهەمانكاتدا ئاماژەی بەوە كردووە خەریكە سەبریان نامێنی، بەڵام ئەم دەستەواژە دیپلۆماتیانەی لەماوەی ساڵی ڕابردوو بۆ تەنگژە و توندوتیژییەكانی سوریا لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە بۆ ڕژێمی ئەسەد بەكار هات و هەڕەشەی پێدەكرد، لەبەر ئەوەی هیچ ئاكامێكی بەرچاوی لێنەكەوتۆتەوە، بۆیە هیچ چاودێرێك ناتوانێت بەو ئاستە سەیری بكات كە ئەم گووتە دیپلۆماتیانە دەبنە هۆكارێك بۆئەوەی هەڵوێستێكی نێودەوڵەتی یەكگرتوو بەرامبەر بەئەسەد دروست بێت و گەلی سوریا لەو نەهامەتی و خوێن ڕشتنە ڕزگار بكرێت.
نەتەوە یەكگرتووەكان
ئەسەد بەپێشێلكاریی تۆمەتبار دەكەن
هەفتەی ڕابردوو باڵیۆز ئیدوارد گونیم كە تا ساڵی 2005 باڵیۆزی ئەمریكا بووە لەئەردەن، لەدیمانەیەكی تایبەتدا ئەوەی پێ ڕاگەیاندین كە سەرەنجام ئەسەد پێشنیارەكەی ئەنان پێشێل دەكات و چاودێرە نێودەوڵەتیەكان بەناچاری سوریا بەجێ دێڵن، ئەم حاڵەتە بۆ ئێمە كە لەعێراقدا دەژین و ئەزموونی نزیكەی 11 ساڵمان لەگەڵ هات و چوونی چاودێرە نێودەوڵەتیەكان بۆ پشكنینی چەكە كۆكوژەكانی عێراق هەیە، هەست دەكەین ڕاپۆرتی چاودێران لەوانەیە هێرشێكی سەربازی چەند ڕۆژی لێبكەوێتەوە، هەروەك چۆن لەسەردەمی كلینتۆن و بلێردا بۆ چەند ڕۆژێك هێرشی سەربازی كرایە سەر عێراق و پاشان ڕاگیرا، بۆیە كە باسی چاودێری نێودەوڵەتی دەكرێت بەوەی نەتەوەیەكگرتووەكان بەنیازە 300 چاودێر بنرێتە سوریا و پێشتریش كۆمكاری عەرەبی چاودێری ناردبوو هیچ سوودێكی نەبووە، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا پرسیارمان لەپرۆفیسۆر ئەلیكسەندەر تۆمپسن ئوستادی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكان لەزانكۆی ئۆهایۆ و تایبەتمەند لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد بەوەی ئایا تاچەند ئەم چاودێرانە كاریگەریان هەیەو تاچەند لێدوانەكەی بان كی مۆنی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان سەبارەت بەپابەندنەبوونی ئەسەد بەپێشنیارەكەی ئەنانەوە دەبێتە هۆكاری ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەنگاوێكی گەورەتر هەڵبگرێت، لەوەڵامدا پرۆفیسۆر تۆمپسن بەمجۆرە بۆ گوڵان ڕای خۆی خستەڕوو: (پێموایە ناردنی چاودێرەكان بەو ئومێدە بووە كە بەشار ئەسەد لەترسی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و چاودێرەكان سەركوتكارییەكانی كەمبكاتەوە، هەروەها پێموایە كە ئەمە بەشێكە لەستراتیژییەتێك كە بریتیە لەناردنی چاودێر بۆ سوریا بۆئەوەی كە ئەگەر هات و هێزەكانی ئەسەد هێرشیان كردە سەر چاودێرەكان ئەوكات ئەوە بۆ ئەنجوومەنی ئاسایش دەبێت بەپاساوێك بۆئەوەی ئیجرائاتەكانی بەرەوپێشەوەبەرێت و هاوكات یاریدەدەر دەبێت بۆ وڵاتانی ئەندام لەئەنجوومەنی ئاسایش كە لەگەڵ دەستێوەردانن لەسوریا بۆئەوەی بەرهەڵستكارییەكانی ڕوسیا و چین ببەزێنن، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا پێشبینیی زۆر شت لەچاودێران ناكرێت، هاوكات ئەوەشتان لەیاد نەچێت كە هێشتا هەموو چاودێرەكان نەگەیشتوونەتە سوریا لەبەرئەوەی ئەنجوومەنی ئاسایش بڕیاریدا بۆ ناردنی 300 چاودێر بۆ سوریا و هێشتا چاودێرەكان هەر لەگەیشتندان، هەڵبەتە 300 چاودێر بەس نییە بۆ ڕووماڵكردنی وڵاتێكی خاوەن 20 ملیۆن نیشتەجێی وەكو سوریا، بۆیە بەڕای من ئەگەر هەیە گۆڕانكارییەكی تەدریجی بێنێتەدی، بەڵام مەرج نییە گۆڕانكاریی بنەڕەتیی لێبكەوێتەوە. سەبارەت بەهەڵوێستەكەی بان كی مۆنیش من ئەم بەیانییە لەهەواڵەكاندا خوێندمەوە كە سوریا سەرپێچیی لەپلانی ئاشتی كردووە، بۆیە پێموایە كە چاودێرەكانیش هەر هەمان شت لەڕاپۆرتەكانیاندا دەنووسن لەوبارەیەی كە ئەسەد تەنیا چەند خاڵێكی لەپلانی ئاشتی جێبەجێكردووە و سەرپێچیی لەزۆربەی خاڵەكان كردووە، بەڕای من شتێكی گرنگە كە نەتەوە یەكگرتووەكان چاودێرانی سەربەخۆی ناردووە بۆ خستنەڕووی ئەو لایەنانە بەتایبەتی گواستنەوەی ڕاستییەكانی سەر ئەرزی واقیع و بوونیان وەكو شایەتحاڵێك بۆ ڕووداوەكان، هەربۆیە بەڕای من بوونی چاودێرەكان كاریگەریی هەیە و پێگەی ئەو وڵاتانە بەهێزتر دەكات كە لەگەڵ دەستێوەرداندان و هاوكات پێگەی ئەو وڵاتانە لاوازتر دەكات كە لەدژی دەستێوەردانن.. هۆكارێك لەهۆكارەكانی دەستێوەردانیش بریتییە لەوەی ئەمڕۆ كارەساتی مرۆیی ڕوودەدات، هەربۆیە بەڕای من لەڕووی پشتگیری لەدەستێوەردان لەسوریا و لەمەودای كورتدا پێویستە لەو ڕوانگەیەوە سەیری كەیسەكە بكەین تاكو ئەمڕۆ هەزارەها هاووڵاتی كوژراون، پێویستە جەخت لەم لایەنەی كەیسەكە بكەین، لەلایەنێكی دیكەوە ئەوەتان لەیادنەچێت كە پلانەكەی كۆفی ئەنان هیچ خاڵێكی تێدا نییە لەبارەی دەستكێشانەوەی ئەسەد لەدەسەڵات، بۆیە دەتوانم ئەو ڕاستییە بڵێم كە ئەنجوومەنی ئاسایش و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زیاتر لەگەڵ وەستانی توندوتیژین لەسوریا و پێدەچێت هیچ مەبەستێكیان نەبێت بۆ گۆڕینی ڕژێمەكە.. هەروەها كە دەشڵێن پلانەكەی ئەنان شكستی هێناوە، دەزانم مەبەستتان چیە لەو شكستهێنانە، بەڵام من پێموایە كە پلانەكە تائاستێك سوودی هەبووە لەبەرئەوەی كۆفی ئەنان توانیی لەژێر چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكان و كۆمكاری عەرەبی بۆ سوریا بڕوات و پلانی ئاشتییەكە بەئەسەد واژۆبكات و ئێستا مەسەلەكە لەو قۆناغەدایە كە چاوەڕوان دەبین بۆئەوەی بزانین ئەسەد پاپەند دەبێت بەخاڵەكانی پلانەكە یان نا، ئێستاش ڕوون و ئاشكرایە كە پاپەند نەبووە، بۆیە دەتوانین لەلایەنێكەوە بڵێین پلانەكە شكستی بەدەستهێناوە، بەڵام لەلایەنێكی دیكەوە دەتوانین ئەوە بڵێین كە پلانەكە زۆر گرنگە لەبەرئەوەی كۆفی ئەنان كردی تاقیكردنەوەیەك بوو بۆ ئەسەد بەوشێوەیەی كە ژمارەیەك هەڵبژاردنی خستە بەردەم ئەسەد، بەڵام ئەسەد سەرپێچیی لێیكردووە، بۆیە ئەمە پێگەی هەندێك لەو وڵاتانە لاواز دەكات وەكو ڕوسیا و چین كە بەرهەڵستكاری لەدەستێوەردان دەكەن و هاوكات زانیاری زیاتر بەئێمە دەبەخشێت بۆ زانینی زیاتر لەبارەی مەبەستەكانی ئەسەد، بۆیە ئەمڕۆ شتەكەمان بۆ ڕوون و ئاشكرا بووە كە ئەسەد بەنیازە لەوە زیاتر بڕوات لەپێناوەی مانەوەی لەدەسەڵات و سەركوتكردنی ڕاپەڕینەكە)).
ئەم بۆچوونەی پرۆفیسۆر تۆمپسن ئاماژەیەكە بۆئەوەی كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناچار دەبێت دەستێوەردان لەسوریا بكات، بەڵام چاودێرانی دیكەی بارودۆخەكە پێیانوایە ئەم مانۆرانەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر سوریا دەیكات بۆ ئەوەیە دەستێوەردان نەكات و كات بەفیڕۆدانە هەتا دەگاتە ئەوەی ڕژێمی ئەسەد لەناوەوە بڕووخێت، پرۆفیسۆر ئوموت ئۆزكیریملی ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی ئەستەنبوڵ و تایبەتمەند لەسیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پێوەندییەكانی نێوان توركیا و یۆنان، ناردنی چاودێر بۆ سوریا بۆ ئەو مەبەستە نابینێت كە ئاستی توندوتیژی لەسوریا كەمبێتەوە، بەڵكو دەیانەوێت بەشار ئەسەد بترسێت و خۆی ئەو كارە بكات بەبێ ئەوەی دەستێوەردان بكەن، لەم مبارەوە و لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان، بەمجۆرە بۆچوونی خۆی خستەڕوو و وتی: (بەڕای من كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چاودێرانی بۆ سوریا ناردووە لەپێناو ڕاگرتنی توندوتیژی، دەیانەوێ خودی بەشار ئەسەد بەخۆی ئەو كارە بكات بەبێ ئەوەی دەستێوەردان بكەن، لەبەر ئەوەی ئەمە جاری دووەمە چاودێران دەچنە سوریا، بەڵام هیچ ئاكامێكی نەبووە، بۆیە دەكرێت چاودێر لەتوركیاشەوە بنێرن بۆ سوریا و لەوانەیە ناردنی چاودێرانی توركیا بۆ سوریا ببێتە هۆكاری ئەوەی نەوایەكی ئارام لەناو سوریا بۆ پەناهەندەكان دروست بكرێت، من پێموایە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تەنیا لەرێگەی لێدوان و گوتارەوە لەگەڵ ئەوەن توندوتیژی و خوێن ڕشتن لەسوریا ڕابوەستێت، ئەمەشیان بەوجۆرە دەوێت كە دەستیۆەردان نەكەن، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گەیشتۆتە ئەو بڕوایەی ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد ئاسان نییە، بۆیە من وای دەبینم ئەمە بەفیڕۆدانی كاتە لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە، بۆیە ڕاشكاوانە دەڵێم من بڕوام بەچاودێرە نێودەوڵەتیەكان نییە و هیچیان پێ ناكرێت، ئەوا ساڵێكە ئەم بارودۆخە لەسوریا هەیە، بەڵام ڕوون و ئاشكرایە كە بەشار ئەسەد بەو ئاسانییە و بەڕەزامەندیی خۆی ناڕوات و تەنانەت ئامادە نییە هەماهەنگ بێت، هاوكات گومانم لەوە هەیە كە تەنیا وڵاتێك یەك لایەنە دەستێوەردان لەسوریا بكات بەتایبەتی توركیا كە تاكە وڵات بوو ئامادەباشیی خۆی دەربڕیبوو بۆ دەستێوەردان و پێموایە ئەنجامی نادات لەبەرئەوەی سەركەوتوو نابێت، چونكە دەستێوەردان خوێنڕشتنی زیاتر لێ دەكەوێتەوە، بۆیە لەبری ناردنی چاودێر و سەپاندنی سزای ئابووری كە ئەویش دەركەوت بێسوودە لەبەرئەوەی سزای ئابووری تەنیا زیان بەهاووڵاتیانی سوریا دەگەیەنێت و تەنیا ئەوان بەدەستیەوە دەناڵێنن نەك بەشار ئەسەد، بۆیە بەڕای من پێویستە كۆدەنگی هەبێت لەنێو ناتۆ یانیش هێزی هاوپەیمانێتیی نێودەوڵەتی بەئەمریكا-شەوە لەگەڵ بەڕیتانیا و فەڕەنسا و توركیا بۆ دەستێوەردان لەسوریا.))
دەستێوەردانی نێودەوڵەتی
وەك ئەگەرێكی دوور
توركیا ئەو دەوڵەتە بوو كە پێشتر مەزندەی ئەوە لێدەكرا ببێتە ڕێڕەوێكی ئەقلیمی بۆ دەستێوەردانی نێودەوڵەتی و كۆتایی هێنان بەو تەنگژە خوێناوییەی ماوەی ساڵێكە لەسوریا درێژەی هەیە، بەڵام هێشتا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگە، سەبارەت بەم بێدەنگیەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پرسیارمان لەپرۆفیسۆر عیماددەین ئەحمەد سەرۆكی سەنتەری منارە بۆ ئازاد(Minaret of freedom institute) لەئەمریكا و خاوەنی خەڵاتی دیموكراتی لەساڵی 1998، سەبارەت بە بارودۆخی ئێستای سوریا و هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لێكرد و لەمبارەوە بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە: (هەموو لایەنەكان، بەچاوچۆشین لەوەی چ نیازێكیان هەیە لەمەودای دووردا لەسەر ئەوە هاوڕان كە ڕەوانەكردنی چاودێران یەكەم هەنگاوی پێویستە بۆ دەرخستنی ڕاستیەكان و دیاریكردنی ئەوەی ڕوودەدات. هەندێ لایەن ئومێدی ئەوە دەكەن لەڕێی گفتوگۆوە چارەسەرێك بۆ كێشەكە بدۆزرێتەوە، هەندێ لایەنی دیكەش پشت بەجۆرێك لەدەستێوەردانی سەربازی دەبەستن، لەنێوان ئەو دوو هەڵوێستەشدا بیروبۆچوونی دیكە هەیە، بەڵام ئەوەش مایەی تێگەیشتنە كە پێویستە چاودێران ڕەوانە بكرێن بۆئەوەی ڕاستیەكان بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بگوازنەوە، لەبەر ئەوەی ناكۆكی هەیە لەبارەی ڕاستیەكانەوە. لەبەر ئەوەی سەبارەت بە بەرزبوونەوەی توندوتیژی ڕژێمی سوریا باس لەوە دەكات كە لەنێو خۆپیشاندەراندا خەڵكانی چەكدار و سەربازی هەن، تەنانەت چەكداری ئەلقاعیدەش هەن كە پەرە بەتوندوتیژی دەدەن و ئەو میلیشیانەشی كە لەسوپای سوریا جیابوونەتەوە بانگەشەی ئەوە دەكەن خۆپیشاندانەكە تا ڕاددەیەكی زۆر ئاشتیانەیە و توندوتیژیەكە لەلایەن ڕژێمی سوریاوە ئەنجام دەدرێت. ئەمە یەكەم شتە كە دەبێت چاودێران ڕاپۆرتی لەبارەوە بنووسن بۆ ئەوەی پشتیوانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كۆبكرێتەوە بۆ هەر هەنگاوێك كە لە داهاتوو دەنرێت. بۆیە من پێموانییە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگ بووبێت، بەڵكو دابەش بووە، بەڵام ئەگەر ڕژێمی سوریا بەردەوام بێت لەسەر گرتنەبەری ئەو ڕێگایەی ئێستای، ئەوا ئەو دابەشبوونە بەرەو كەمبوونەوە دەچێت. پێموایە لەمەودای دووردا هەڵوێستە جیاوازەكان تا ڕاددەیەك وەك خۆیان دەمێننەوە لەبارەی سەركوتكاری توندوتیژانەی ڕژێمەكانی دیكەوە بۆ هەر ڕاپەڕینێكی ئاشتیانە. واتە كەسانێك دەبن داوای دەستێوەردانی سەربازی دەكەن و كەسانێكیش دەبن پشتیوانی ئەوە دەكەن مەسەلەكە بۆ خەڵكەكە جێبهێڵرێت، هەروەها كەسانێكیش دەبن كە پاڵپشتی سەپاندنی سزای جۆرواجۆر دەكەن بەسەر ڕژێمەكەدا.. هەندێ كەسی دیكە داوای دروستكردنی ناوچەی دژەفڕین دەكەن كە من نازانم ئایا هیچ سوودێكی دەبێت لەدۆخی سوریادا. پێموایە بەحوكمدان لەحاڵەتەكانی دیكەی دەستێوەردانەوە، ئەوا ئەنجامە گشتیەكە ئەوەیە كە كاریگەری سلبی هەبووە، بۆ نموونە، ئەگەر لەلیبیا بڕوانیت، ئەوا خراپترین دەرئەنجامە كە لەدۆخەكە كەوتۆتەوە، سەرەڕای ئەوەی دەستێوەردانەكە دەستێوەردانێكی پێوانەكراوبوو، هەروەها ئەگەر لەڕووخانی ڕژێمەكەی سەددام حوسێن بڕوانین، ئەوا ئەو بارودۆخەی دوای ئەو دروست بوو دووربوو لەبارودۆخێكی میسالیەوە........ئەگەر لەسزادانی سەر ئێران بڕوانیت، ئەوا هێشتا ئەنجامی ئیجابیان لێنەكەوتۆتەوە، بەچەشنێك نە ئەوانەی خوازیاری ڕووخانی ڕژێمەكەن و نە ئەوانەی خوازیاری ئەنجامدانی هەندێ چاكسازی ناوخۆیین ئەوەیان بەدەست نەهێناوە كە ویستویانە، هەروەها ئەگەر لەسزاكانی سەر عێراقیش بڕوانین، ئەوا ئەوەندی ئەم سزایانە كاریگەریان لەسەر خەڵكی عێراق هەبوو، ئەوەندە كاریگەریان لەسەر سەددام و كەسانی نزیكی نەبوو. ئەگەر لەتونس و ئەزموونی میسر بڕوانین، كە ئەزمونێكی تایبەتە، ئەوا دەبینین هەندێ لایەنی نێودەوڵەتی هاوكاربوون لەوەی سوپا پشت لەڕژێمەكەی موبارەك بكات، ئەگەرچی تا ئێستا سوپا ئامادەنییە دەست لەو پێگە تایبەتە هەڵگرێت كە لەدیكتاتۆریەتی سەربازیدا هەیە، لەگەڵ ئەوەشدا بارودۆخی میسر بەئاڕاستەیەكی ئیجابیدا دەڕوات كە توندوتیژیەكی كەمتر ڕوویدا بەبەراورد بەوڵاتانی دیكە)).
هەر لەم چوارچێوەیەدا و وەك مەزندەیەك بۆ ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد و ئەلتەرناتیڤی ڕژێمەكەی ئەسەد و دۆخی پێكهاتە جیاوازەكانی سوریا كە كورد یەكێكە لەپێكهاتەكان و تا ئێستا مافی هاوڵاتیبوونیشی نییە، پرۆفیسۆر عیماددەین لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان گووتی: (پرسی بەدیلی بەشار ئەسەد پرسێكە لایەنگەلێكی جۆراوجۆری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەحساباتی خۆیاندا تاتوێی دەكەن، بەڵام ئیعتیباراتی دیكەش هەیە لەمەسەلەكەدا، بۆ نموونە دەبێت لەوە بڕوانین كە لەبەشەكانی دیكەی جیهان چ ڕوویدا، كاتێك ڕژێمەكان ڕووخێنران، بۆئەوەی ئیعتیباراتی دیكە لەبەرچاو بگیرێت، یەكێك لەو مەسەلانە پرسی كەمینەكانە. نەك تەنیا لەسەر ئاستی تائیفی و دابەشبوونی شیعە و سوننە، چونكە ئێمە دەزانین عەلەویەكان لەسوریا حكومڕانن ئەوانیش كەمینەن و دەبێت ئەوە لەبەرچاوبگرین ئایا چارەنووسی ئەوان چی دەبێت دوای شۆڕشەكە، هەروەها كەمینەی مەسیحیەكانیش هەن كە پێوەندی باشیان هەبووە لەگەڵ عەلەویەكاندا، كە دیار نییە لەچ دۆخێكدا دەبن ئەگەر شۆڕشەكە ڕووبدات. كەواتە ئەوە ڕوونە كە وەك دوژمن لەسوریا دەڕوانرێت، بەڵام هەڵوێستەكەیان ئەوەیە دژومنێكی ناسراو باشترە لەدوژمنێكی نەناسراو. ئەمە لەكاتێكدا نفوزی ئەمریكا لەپاشەكشەدایە كە ڕاپەڕینەكان و پرۆسەی بەدیموكراتیكردن لەجیهانی عەرەبیدا ڕوودەدەن، كە ڕاستە سوریا بەدوژمن دادەنێت، بەڵام دوژمنێك توانراوە ئیدارەی بدرێت و ئێستاش نازانێت ئایا چ دوژمنێك جێی دەگرێتەوە كە دەتوانرێت ئیدارەی بدرێت. من دەڵێم دۆخی سوریا دۆخێكی لەرزۆك و مەترسیدارە و ئەو دەرئەنجامە ئیجابیەی ڕەنگە بێتەئاراوە ئەوەیە جیابوونەوە لەسوپای سوریادا ڕووبدات بەچەشنێك ببێتەهۆی هەرەسهێنانی ڕژێمەكەی ئەسەد، وەك ئەوەی لەئێراندا ڕوویدا، كاتێك سەربازەكانی شا ڕازی نەبوون تەقە لەخۆپیشاندەران بكەن، پێم وایە تا ڕاددەیەك ئەوە لەسوریا ڕوودەدات. لەڕاستیدا بەرەوپێشچوونی دیكە هەیە كە ئەگەری ڕوودانیان لێدەكرێت، بەڵام پێموایە مەترسیان هەیە بۆ خەڵكی سوریا، هەروەها بۆ سەقامگیری ناوچەكە. هەربۆیە لەبارودۆخێكی لەمجۆرەدا بیركردنەوە لەچارەسەری كێشەكانی دوای ڕووخانی ئەسەد پێویستی بەبیركردنەوەی دوورمەودا هەیە، بەڵام لەهەلومەرجێكی لەم شێوەیەدا هانی ئەم جۆرە بیركردنەوەیە نادرێت. لەڕاستیدا دۆخی كوردەكان لەسوریا هاوشێوەی دۆخی كوردەكانی عێراق و كوردەكانی دیكەی وڵاتانی ناوچەكەیە، كە دەبێت ئیعتیراف بەمافی خۆبەڕێوەبردنیان بۆ بكرێت، بەڵام تاوەكو ئەو ئیعتیرافە دەكرێت، ئەوا كوردەكان لەدۆخێكی لەرزۆكدا دەبن بەچاوپۆشین لەوەی كێ حكومڕانی دەكات، ئایا بەشار ئەسەدە، یان لایەنگەلێكی دیكە، یاخود هاوپەیمانێتیەك كە لایەنی دیموكراتی تێدا بێت. ئەم كێشەیە لەعێراقیشدا هەیە، بۆ نموونە ئاستی ئەو بەرەوپێشچوونانەی لەدوای ڕووخانی ڕژێمەكەی سەددام حوسێنەوە ڕوویداوە، بەهەمان شێوە ئاستی بەرەوپێشچوونی بارودۆخی كوردەكان پیشان دەدات بۆ گەیشتن بەمافی خۆبەڕێوەبردن، پێموایە هەمان ئەو ئەگەرەی لەعێراقدا هەیە لەسوریاشدا هەیە)).
هەر لەم چوارچێوەیەدا و سەبارەت بەدەستێوەردان، پرۆفیسۆر ئەلیكسەندەر تۆمپسنیش بەهاوشێوەی پرۆفیسۆر عیمادەدین ئەم پرسە بەدوور دەزانێت، لەمبارەوە لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان، پرۆفیسۆر تۆمپسن وتی:(تا ئەم ساتە باوەڕناكەم هیچ وڵاتێك بەبێ ڕەزامەندیی ئەنجوومەنی ئاسایش دەستێوەردانی سەربازی ئەنجامبدات، لەو بڕوایەدانیم وڵاتانێك وەكو بەڕیتانیا یان فەڕەنسا بەتەنیا بتوانن دەستێوەردان بكەن، لەبەرئەوەی پێویستیان بەهاوكاریی ئەمریكا دەبێت، هاوكات هەست بەهیچ ئیرادەیەكی سیاسی لەلایەن ئەمریكا-وە ناكەم لەڕووی دەستێوەردانی سەربازی بەبێ ڕەزامەندی و هاوپەیمانێتیی ئەنجومەنی ئاسایش، بەڵام لەلایەنێكی دیكەوە ئەگەر هات و بارودۆخەكە ڕووی لەخراپتركرد و ئەگەریش ڕوسیا و چین ئامادەباشیی خۆیان دەربڕی بۆ ڕەزامەندبوونیان لەسەر دەستێوەردان، ئەوكات پێموایە ئەمریكا هەوڵدەدات لەگەڵ ئەنجومەنی ئاسایش بۆ دەركردنی بڕیارێك بۆ فشارخستنی زیاتر لەسەر ئەسەد، هەڵبەتە بۆ حاڵی حازر سزا لەسەر سوریا سەپێندراوە و كاتەكە لەبەرژەوەندیی ئەسەد-ە لەو ڕووەوەی كە سزاكان ڕۆژ بەدوای ڕۆژ زیاتر زیان بەهاووڵاتیانی سوریا دەگەیەنێت، بۆیە بارەكە دەگاتە ئەو ئاستەی كە تیایدا یان ئەوەیە وڵاتان ناچاربن دەستێوەردان بكەن و كۆتایی بەمەسەلەكە بێنن، یاخود ئەوەیە كاربكەن بۆ ئاساییكردنەوە و بەردەوامبوونی پێوەندییەكانیان لەگەڵ سوریا، هەربۆیە بەڕای من سزاكان زیان بەهاووڵاتیان دەگەیەنێت و لەمبارەیەوە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەمەودایەكی دووردا و لەڕووی سیاسییەوە سەركەوتوو نابێت)).
بەڵام پرۆفیسۆر ئوموت ئۆزكیریملی تەنانەت بەگومانە لەوەی چاودێران بتوانن ڕاستیەكان بگەیننە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و لەهەمانكاتدا پێیوایە توركیا بێدەنگ نەبوەو هەڵوێستی ئاشكرای هەبووە، سەبارەت بەم لایەنە و لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان، پرۆفیسۆر ئوموت وتی: (لەگەڵ ئەوەی من لەو بڕوایەدانیم چاودێران لەلایەن ڕژێمی ئەسەدەوە ئەو بوارەیان پێ بدرێت تا ڕاستیەكان هەمووی ببینن، بەڵام گریمان چاودێرەكان توانییان ئەو ڕاستییە بسەلمێنن و ئاماژەی پێ بكەن، هەڵبەتە لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا هەڵوێستی ئەو وڵاتانەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چی دەبێت كە پاڵپشتی لەسوریا دەكەن؟ بەڕای من ئەمە كێشە گەورەكەیە، لەبەرئەوەی ئێران و ڕوسیا كێشەی سەرەكین لەمڕووەوە، هاوكات چین بەدوور ناخەینەوە، بەڵام ڕوسیا و ئێران بەشێوەیەكی سەرەكی پاڵپشتیان لەسوریا كردووە، لەبەرئەوەی پارساڵ هەموو وڵاتان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەگشتی لەوە دڵنیابوون كە بەشار ئەسەد ناتوانێت زیاتر لە3 – تاكو 6 مانگ بەردەوام بێت لەبەرئەوەی خاوەن سەرچاوەی دارایی بەس نییە بۆ بەردەوامبوون، بەڵام ئەوە نزیكەی یەك ساڵ تێپەڕیی پێدەچێت هێشتا بەهێزە و هەر توانای ماوە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی وڵاتەكە، هۆكارەكانیش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە: یەكەم، وڵاتانی دەرەكی هێشتا هەر پشتگیریی دەكەن لەڕووی پارە...و تاد. دووەم: هۆكارەكەی ئەوەیە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێویستیی بەبیركردنەوەی قووڵترە لەمبارەیەوە لەبەرئەوەی هەموو هاووڵاتیانی سوریا بەرهەڵستكاریی بەشار ئەسەد ناكەن و هێشتا لایەنگری زۆرە و زۆرینە بەشدارییان نەكردووە لەشەڕەكەی دژ بە ئەسەد، هەڵبەتە ئەمەیش چەندین هۆكاری هەیە كە لەوانەیە هەندێك كەس لەترسان نەوێرن بەرهەڵستكاری بكەن یاخود ئەوەیە سووپا هێشتا لەپشت ئەسەدە وێڕای چەندین هۆكاری دیكە، بەڵام بەڕای من هۆكاری سەرەكی لەمبارەیەوە بریتییە لەهەڵوێستەكانی ڕوسیا و ئێران، بەڵام ئەگەر هات و ڕاپۆرتی چاودێرەكان گەڕاوە و تیایدا نووسرابوو كە بەشار ئەسەد پاپەندنییە بەخاڵەكانی ڕێككەوتنەكە، ئەوكات لەوانەیە ڕاپۆرتەكان فشار بخەنە سەر ڕوسیا بۆئەوەی پاشەكشە لەهەڵوێستەكانی بكات و ڕێگە بدات بەدەستێوەردان لەسوریا هاوشێوە لەگەڵ كەیسەكەی لیبیا كاتێك ڕەزامەندبوو لەسەر دەستێوەردانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەلیبیا، بۆیە لەوانەیە ئەوكات دەستێوەردان ئەنجامبدرێت. سەبارەت بەبێدەنگی توركیا، من پێموایە ئێوە لەم مەسەلەیەدا باش ئاگادارنین و توركیا بێدەنگ نەبووە، چونكە ڕۆژانە بەدواداچوونی هەڵوێستەكانی توركیا دەكەم، توركیا بێدەنگ نییە، بەڵكو تاڕاددەیەكی زۆریش باسی سوریا دەكات، تاكە شت كە تاكو ئێستا توركیا نەیكردووە دەستێوەردانی سەربازییە، زۆربەی هاووڵاتیان لەزمنیشیان كەسانێك لەپارتی دەسەڵاتدار كۆكن لەسەر دەستێوەردانی خێرا، بەڵام سیاسەتوان و ڕووناكبیرەكان و ڕای گشتی توركیا ڕازی نین توركیا بەتەنیا دەستێوەردان بكات، منیش لەمبارەیەوە هاوڕام، بۆیە من دەڵێم كە توركیا بێدەنگ نەبووە بەرامبەر كەیسەكەی سوریا، بەڵكو هەڵوێستی توندی هەبووە تەنانەت تاكو ئەم ساتەیشدا، داود ئۆغڵو وەزیری دەرەوە وتارێكی زۆر بەهێزی لەپێش پەرلەمان پێشكەشكرد و نەك تەنیا بەشار ئەسەد، بەڵكو تەواوی ڕژێمەكەشی مەحكومكرد و وتی توركیا ڕابەڕایەتیی شەپۆلێكی گۆڕانكاری دەكات، بەڵام كێشەكە بریتییە لەچۆنییەتی وەدیهێنانی ئەمە لەبەرئەوەی ئەگەر هات و دەستێوەردان ئەنجامدرا، ئەوە بێگومان توركیا ڕۆڵێكی ڕابەڕایەتیی لەوبارەیەوە دەبێت و ڕێڕەوێك دابین دەكات، بەڵام كێشەكە لەوەدایە كە تاكو ئێستا هیچ لایەنێك ڕازی نییە بڕواتە پاڵی بۆ مەبەستی دەستێوەردان لەسوریا، هەروەها ئەوەیش دەڵێم كە سوپای توركی ناتوانێت بەتەنیا بڕوات و بۆ ماوەیەكی درێژ لەسوریا بمێنێتەوە، دوایین جار توركیا دەستێوەردانی كرد لەقوبڕس بوو لەساڵی 1974 و تاكو ئەمڕۆیش مامەڵە لەگەڵ كێشەكانی ئەو دەستێوەردانە دەكەین، هەروەها ناكرێ پرسی كورد-یش لەبیر بكەین – ئێوە لەهەولێرەوە تەلەفون دەكەن و ئێوە لەمن باشتر لەم بارەیەوە بەئاگان – پرسی كورد زۆر ئاڵۆزە، بۆیە پێویستە حكومەتی توركی وریا بێت، بەڵام ئەمە مانای ئەوە ناگەیەنێت كە توركیا بێدەنگ بێت، لەبەرئەوەی توركیا بێدەنگ نییە ئەگەر بەدواداچوونی ڕۆژنامەكانی توركیا بكەن دەبینن كە توركیا بێدەنگ نییە، 2 هەفتە بەر لەئەمڕۆ سوپاكەی بەشار ئەسەد هەڵستا بەتۆپبارانكردنی ئەودیوی سنوورەكانی سوریا بۆ ئەو شوێنەی كە كەمپی پەنابەرەكانی تێدا هەیە، هەربۆیە توركیا ئەو كردەوەیەی وەكو دەستێوەردان ژمارد و هەربۆیەیش «تەیب ئەردۆغان» بانگێشتی ناتۆ-ی كرد بۆئەوەی كاردانەوەیەكی هەبێت، لەبەرئەوەی بەپێی ماددەكانی ناتۆ پێویستە ناتۆ دەستێوەردان لەدژی بەشار ئەسەد ئەنجامبدات، چونكە بەشار ئەسەد هێرشی كردووەتە سەر وڵاتێكی ئەندام لەناتۆ، بەڵام وێڕای ئەوەیش دەستێوەردان نەكرا و هیچ هەڵوێستێك لەوبارەیەوە ئەنجام نەدرا، ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بیەوێت دەستێوەردان بكات، ئەوە لەماوەی 2 مانگدا دەستێوەردان دەكات تەنانەت بەبێ چاوەڕوانی بۆ بڕیاری نەتەوە یەكگرتووەكان هاوشێوە لەگەڵ ئەوەی كە ڕوویدا لەلیبیا و عێراق و ئەفغانستان، ئەمریكییەكان لەبارودۆخێكی زۆر ئاڵۆزدان و هێزەكانیان لەعێراق ڕاكێشاوە و هێشتا لەئەفغانستان ماون و هەروەها پرۆسەكانی هەڵبژاردنیان هەیە، هەربۆیە ئۆباما نایەوێ هەمووشتێك بخاتە ژێر هەڕەشەوە، بۆیە پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە – كە بەڕای من پێویستە لەگۆڤارەكەتان بیخەنەڕوو – نیگەرانییەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەهۆی ترس نییە لەئیسلامیستەكان یان هەر شتێكی دیكە، بەڵكو نیگەرانییەكانیان پەیوەستە بە بەرژەوەندیی سیاسیی هەندێك لەوڵاتان كە بۆ ئێستا بارەكەیان ئاڵۆزكردووە)).