هەموو جارێك كە بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی كوردستان سەردانی دەرەوە دەكات، دیمەنێك سەرنجی ڕۆژنامەنووسان و تۆژەران و چاودێران ڕادەكێشت، ئەویش ئەوەیە چۆن بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی دەوڵەتێكی سەربەخۆ نییە و بەئاستی سەرۆكی دەوڵەتێكی سەربەخۆ لەڕووی پرۆتۆكۆلیەوە پێشوازی لێدەكرێت، ئەمەی دەیڵێن بۆچوونی كوردێك نییە لەڕووی سۆزەوە بەو جۆرە سەیری سەرۆكەكەی بكات، بەڵكو ئەمە قسەی ئەو تۆژەر و ڕۆژنامەنووسانەیە كە لە ڕێوڕەسمی پێشوازی كردنەكە ئامادەن، هەر لەم ژمارەیەی گوڵان و لەوتارێكی تایبەتدا بۆ گوڵان، پرۆفیسۆر تید گەلن كارپنتەر كە جێگری سەرۆكی ئامۆژگای كاتۆیە بۆ دیراساتی ستراتیژی و تایبەتمەندە لەسیاسەتی دەرەوەو بەرگری ئەمریكا، سەبارەت بەسەردانی ئەم دواییەی سەرۆك بارزانی بۆ واشنتۆن، ئاماژەی بەوەكردووە، ئەوە كارێكی زۆر سەیرە كاتێك دەبینین سەرۆك بارزانی لەلایەن سەرۆك و جێگری سەرۆكی ئەمریكا و وەزیری دەرەوەی ئەمریكا پێشوازی لێدەكرێت و كۆبوونەوەی تایبەتی لەگەڵ دەكرێت، كارپنتەر دەڵێت بۆ كەسێك سەرۆك دەوڵەت نەبێت با ناسراویش بێت، گرنگە جێگری وەزیری دەرەوە كاتی بۆ تەرخان بكات، بەڵام كاتێك بارزانی دەبینین لەسەر ئاستی سەرۆك ئۆباما و هیلاری كلینتۆن وەزیری دەرەوە پێشوازی لێدەكرێت و كۆبوونەوەی لەگەڵ دەكرێت، ئەمە كارێكە لەسەروو هەموو مەزندەیەكەوەیە، كارپنتەر لەم ڕوانگەیەوە سەردانی بارزانی بۆ كۆشكی سپی نەك هەر بەسەردانێكی مێژوویی وەسف دەكات، بەڵكو بەسیاسەتی پارسەنگدانەوەی ئەمریكا بۆ بایەخدانی بەهەرێمی كوردستان لێكدەداتەوە، لەمەش گرنگتر ئاستی پێشوازی بەڕێز مسعود بارزانی بوو لەسەر ئاستی سەرۆك وەزیران و سەرۆك كۆمار لەتوركیا وەك سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كە ئەمەشیان وەك پەیامنێری بەشی ئینگلیزی دەنگی ئەمریكا ئاماژەی پێكردووە سەرۆك بارزانی بەئاستی سەرۆكی دەوڵەت پێشوازی لێكراوە، خاڵی گرنگ لەم وەرچەرخانەی پێوەندی نێوان هەولێر و ئەنكەرا، وەرچەرخانێكی ئاسایی نییەو دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆڵی ئاشتیخوازانە و سیاسەتی واقیعیانەی سەرۆك بارزانی كە توانی لەم ناوچە نا ئارامەدا هەرێمی كوردستان بكاتە پێگەیەك كە بتوانرێت سیاسەتێكی هاوسەنگ و سەربەرخۆ پیادە بكات، لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ چەند ساڵێكی كەم پێش ئێستا لەپێوەندییەكانی نێوان ئەنكەرا و هەولێر، وەك پرۆفیسۆر داڤید فلێپس لەسەنتەری ترانس ئەتڵەنتیك ئاماژەی پێكردووە، هەر لەخەو دەچێت و لەوانەیە زۆر كەمبن ئەو تۆژەر و ئەكادیمیانەی مەزندەیان كردبێت پێوەندی نێوان هەولێر و ئەنكەرا بەو ئاستە ئاسایی بێتەوە و بگاتە ئەوەی حكومەتی توركیا كونسوڵخانەی خۆی لەهەولێر بكاتەوەو سەرۆك وەزیرانی توركیا سەردانی هەولێر بكات و سەرۆك بارزانیش وەك سەرۆكی دەوڵەت لەلایەن سەرۆك وەزیران و سەرۆكی كۆمارەوە پێشوازی لێبكرێت، لەسەر پرسە گرنگەكانی نێوان هەردوولا و ناوچەكە كۆببنەوە، سەبارەت بەم سەردانە پرسیارمان لە رۆژنامەنووس هاكان تەهماز سەرۆكی ئەنجوومەنی ئاشتی لە ئەستەنبوڵ كرد و لەلێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان بەمجۆرە ئاماژەی بەسەردانەكەی سەرۆك بارزانی بۆ توركیا كردو وتی: (بەڕای من ئەم سەردانە زۆر گرنگ بوو، لەبەر ئەوەی كاتێك سەیری پێوەندیەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا دەكەین، هەست دەكەین بەدرێژایی مێژوو و تاوەكو ساڵانی 2007-2008، هەڵوێستی حكومەتی توركیا بەرامبەر هەرێمی كوردستان و بەرامبەر سەركردە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستان پێوەندی كەسی بووە، بەڵام سەردانی ئەمجارەی بارزانی بەو جۆرە لەمیدیاكانی توركیا ڕەنگیداوەتەوە، كە بەڕێز سەرۆك بارزانی بەئاستی پرۆتۆكۆلی سەرۆك دەوڵەت پێشوازی لێكراوە منیش ئەمە بەهەنگاوێكی پۆزەتیڤ لەقەڵەم دەدەم و پێموایە ئەمە نیشانەی ئەوەیە پێوەندییەكانی نێوان هەردوولا توندو تۆڵن و هەردوولا هەوڵدەدن زیاتر ئەم توندوتۆڵیە بچەسپێنن، لەلایەكی دیكەو سەبارەت بەكێشەكانی ناوخۆیی عێراقیش دیسان ئەم سەردانەی بارزانی لای من زۆر گرنگ بوو، لەبەر ئەوەی ئاماژە بوو بۆ كاریگەری ڕۆڵی كورد لەچارەسەركردنی كێشەكانی عێراقدا زیاتر لەڕۆڵی توركیا بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، بەتایبەتی لەمەسەلەی كەركوكدا، پێویستە ئەوەش بڵێم كە توركیا لەكاتی داگیركردنی عێراق لەلایەن ئەمریكاوە لەو بڕوایەدابوو كە كوردەكان تووشی كێشە دەبن و ئاژاوە لەناوچەكەیان سەرهەڵدەدات، بەڵام ئێستا ئەوە دەبینین كە داهاتووی عێراق بەتەواوەتی پەیوەستە بەئیرادەی سیاسی كوردەكانەوە و پێموایە كاریگەری كوردەكان زۆر زیادی كردووە لەم ڕووەوە، سەردانی سەرۆك بارزانیش بۆ توركیا بۆ تاوتوێكردنی كێشەكانی عێراق و ناوچەكە لەگەڵ سەرۆك و سەرۆك وەزیرانی توركیا، ئاماژەیە بۆ زیادبوونی كاریگەری بارزانی بە بەراورد لەگەڵ پێنج ساڵ لەمەوبەردا، هەربۆیە ئەم ڕۆڵەی بارزانی بۆ كوردی ناوچەكە هەمووی گرنگە، ئەمەش بەو مانایەی بوونی كاراكتەرێكی سیاسی كورد بەهاوشێوەی مسعود بارزانی لەبەرامبەر هەموو دەوڵەتانی ناوچەكە گرنگە، من پێموایە دەوڵەتێك دان بەكاریگەری بارزانی و تاڵەبانی بنێ زۆر خێراتر دەتوانێ كێشە ناوەكیەكانی خۆی چارەسەر بكات. من وەك تاكێكی سۆشیالێست و ئاكتیڤیستێكی ئاشتی سەردانەكەی بەڕێزیان و هەڵوێستیان بەرامبەر بەكوردەكانی توركیا زۆر گرنگە و گرنگی ڕۆڵی كوردەكانیش لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەخاتەڕوو كە كوردەكان ڕۆڵ دەگێڕن لەئاسایی بوونەوەی عێراق و توركیا و دەوڵەتانی تری ناوچەكەش و سەبارەت بەمە لەتوركیا چاوپێكەوتن و كۆبوونەوە ئەنجام دەدرێ، ئەمەش لەڕووی سیاسیەوە بۆ كورد زۆر گرنگە)).
تاكڕەوی مالیكی
توركیاشی بێزار كردووە
توركیا وەك دەوڵەتێكی گەورەی ناوچەیی (Regional super power) و ئەندامی هاوپەیمانی ئەتڵەسی ڕۆڵێكی كاریگەر و گرنگی لەسەر تەواوی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكانی ناوچەكە هەیە، هەرێمی كوردستانیش كە بەشێكی گرنگی ئەو ناوچە ئاڵۆزەیە بۆیە هیچ گومانی تێدانییە لەهەموو دیدار و كۆبوونەوەكانی نێوان سەرۆك بارزانی و سەرۆك وەزیران و سەرۆك كۆماری توركیا تەواوی ئەو پرسانە تاتوێ دەكرێن، سەبارەت بە گرنگی كۆبوونەوەكانی نێوان سەرۆك بارزانی و سەرۆك وەزیرانی توركیان پرسیارمان لەپرۆفیسۆر ڤەیسەلە ئەیهان تۆژەری باڵای سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەئامۆژگای ئۆسرەم (OSRAM) كرد و سەبارەت بەبایەخ و گرنگی سەردانەكەی سەرۆك بارزانی بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (پێموایە ئەم سەردانەی سەرۆك بارزانی سەردانێكی مێژوییە، چونكە كێشە و ناكۆكیەكانی مالیكی لەئارادایە و لەهەمان كاتیشدا كێشەی سوریا بەشێوەیەكی زۆر كاریگەرانە كاری كردۆتە سەر هەردوو لا (توركیا و هەرێمی كوردستان)، هەروەها دەتوانین هەردوولا توركیا و هەرێمی كوردستان بەهاوپەیمانی ڕۆژئاوا لەناوچەكە دابنێین، بۆیە دەتوانم بڵێم ئەم دوولایەنە دەتوانن پێكەوە لەسەر كێشەكان وتووێژ بكەن و پێكەوە چارەسەری بۆ بدۆزنەوە، لەبەر ئەوەی كێشەكان هاوبەشن لەنێوان هەردوولادا، هەربۆ نموونە ئێستا مالیكی تەواو بەرەو تاكڕەویی ملی ناوەو هەموو دەسەڵاتەكانی لەدەستی خۆیدا قۆرخكردووە، ئەمەش مەسەلەیەكە نە بارزانی قبوڵی دەكات و نە لەبەرژەوەندی دەوڵەتی توركیاشدایە مالیكی بەو جۆرە ڕەفتار بكات، لەهەمان كاتدا سەبارەت بە سوریاش مەترسی كەوتنەوەی شەڕێك لەسوریا هەیە، ئەم شەڕەش بۆ توركیا و بارزانی وەك یەكە، بۆیە من ئەم سەردانە وەك تێگەیشتنێكی هاوبەش لەسەر پرسە هاوبەشەكانی نێوانیان دەبینم. ئێمە لەدوا هەڵبژاردنی عێراق ئەوەمان بۆ دەركەوت كە عێراق وڵاتێك نییە كە تەنیا گرووپێك یان وڵاتێك بتوانێ كاری تێبكا، لەبەر ئەوەی وڵاتێكە لەناوخۆیدا دابەش بووە، هەربۆیە توركیا بەتەنیا ناتوانێ سیاسەتی وڵاتێكی وەك عێراق ڕێكبخات و چاكی بكات، بەڵام لەهەمان كاتدا ئێران و گروپە شیعەكانی تر ناتوانن ئەو سیاسەتەی كە دەیانەوێ بەتەنیا بەسەر عێراقی بسەپێنن، بۆیە من پێموایە لەگەڵ ئەم سەردانانە توركیا جارێكی تر ئەم پەیامانەی گەیاندوە. هەروەكو دەزانن مالیكی چەندین ڕوونكردنەوەی بەهێزی لەبەرامبەر توركیا هەبوو كە پێویستە توركیا چیتر خۆی لەسیاسەتی ناوەخۆی عێراق هەڵنەخورتێنی و خۆی لەمەسەلەكانی ناوەخۆی عێراق بەدوور بگرێ، بەڵام پێویستە ئەمەش بڵێم كە هیچ وڵاتێكی دەوروبەر نەماوە دەست لەسیاسەتی عێراق وەرنەدات هەر لەئێرانەوە تاوەكو سوریا گشتیان هەوڵی زیادكردنی بوار و كاریگەرێتی خۆیان دەدەن لەمەیدانی سیاسی عێراق، ئالێرەدا توركیا لەگەڵ كوردەكان و عەرەبە سوننەكان ئەو پەیامە دەگەینێ كەوا دەست بەرداری سیاسەتی عێراق نابێ و هەڵوێستی خۆی بەرامبەر ڕەوتی گەشەسەندنەكان لەمەیدانی سیاسی عێراق دەسەپێنێ و لێناگەرێ گەشەسەندنێكی دژ بەقازانجی توركیا لەوێدا ڕووبدات)).
ستراتیژی حكومەتی توركیا و
چارەسەری كێشەی كورد لەتوركیا
ستراتیژی تازەی حكومەتی توركیا بەو شێوەیەیە كە بەشێوازی دیالۆگ و ئاشتیانە چارەسەرێك بۆ كێشەی كورد بدۆزێتەوە، سەرۆك بارزانیش هەموو كات ئەوەی ڕاگەیاندووە كە ئەو پشتگیری لەسیاسەتی ئاشتیخوازانە بۆ چارەسەری كێشەی كورد و هەموو كێشەكان دەكاتەوە، سەبارەت بەم لایەنە هاكان تەهماز لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە باسی هەڵوێستی سەرۆك بارزانی كردو وتی: (هەر لەساڵانی 2000ـەوە بارزانی هەڵوێستێكی گشتگری لەبەرامبەر پرسی كورد لەتوركیا هەیە ئەمیش بریتییە لەڕێگەچارەی ئاشتیانە و بەبێ توندوتیژی و وەرگرتنی مافی بنەڕەتی كوردەكان. لەمەوبەریش بەڕێزیان لەدوایین كۆبوونەوە بەڕوونترین شێوە هەڵوێستی خۆی دەرخست كە هیچ كام لەسەركردە كوردەكان بەم شێوەیە هەڵوێستیان وەرنەگرتووە كە «من پاڵپشتی هیچ ڕێگەچارەیەكی لاوەكی نیم و لەچارەسەركردنی پرسی كورد بەشێوەیەكی دیموكراتیانە من پاڵپشتكاری گشت ڕێگەچارەكانم» و ئەوەیان دوپات كردەوە كە پێویستە ئیتر ئەم كێشەیە چارەسەر بكرێ، بۆیە من لەوبڕوایەدام كە بەڕێزیان ڕۆڵێكی گرنگ لەچارەسەركردنی كێشەی كورد لەتوركیا دەگێڕن. لەناوەندێكی بەم شێوەیە و لەناو سیاسەتێكی پەیڕەوكراوی بەو شێوەیە بوونی بەڕێز بارزانی لەڕووی چارەسەری كێشەكان و پاڵپشتیكردنی بەسەرچوونی ئەم ماوەیە بەشێوەیەكی ئاشتیانە ڕۆڵێكی گرنگ دەگێڕێ، چونكە چیتر هەر كێشەیەكی وڵاتێكی ناوچەكە تەنیا كێشەی ئەو وڵاتە نییە، بەڵكو كێشەی گشت وڵاتانی ناوچەكەیە، بۆیە پێموایە ڕۆڵی گشت سەركردەكانی ناوچەكە لە سەقامگیركردنی ئاشتی و چارەسەركردنی كێشەكان زۆر گرنگە و بوونی ئەكتەرێكی كوردیش لەم ڕووەوە بۆ هەڵوێستی سیاسی كورد لەناوچەكە زۆر گرنگە، توركیاش پێویستە ئەوە بزانێت كە كێشەی كورد گۆڕانی بەسەرداهاتووە و ئێستا حەفتا و هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو نییە.))
سەردانی نێچیرڤان بارزانی بۆ توركیا
پتەوكردنی پێوەندییە ئابووری و بازرگانییەكان
سەردانە سەركەوتووەكەی سەرۆك بارزانی بۆ توركیا زەمینەیەكی لەبار بۆ سەردانەكەی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دروست دەكات، بۆیە لەئێستاوە چاودێران پێیانوایە ئەم سەردانەی نێچیرڤان بارزانیش بۆ توركیا لایەنێكی دیكەی پێوەندییەكانی نێوان هەولێر و ئەنكەرا دووبارە دەخاتەوە جووڵە، كە ئەویش لایەنی ئابووری و بازرگانی. سەبارەت بەم سەردانە پرۆفیسۆر ڤەیسەل ئیهان لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وێڕای ئەوەی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە بەشێكی بەرنامەكەی نێچیرڤان بارزانی تایبەت دەبێت بەكێشە سیاسییەكان، بەڵام بەشێكیشی تایبەت دەبێت بەلایەنی ئابووری و بازرگانی، لەمبارەوە وتی:(كاتێ سەیری سیاسەتی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی دەكەین دەبینین سەركردەیەكە كە گرنگی بەئابووری دەدات هەم لەناوچەكە و هەمیش لەتاقیكردنەوەی سیاسی خۆی كە هەمیشە بەم شێوەیە بووە. لەمەوبەر خاوەنی سیاسەتێكی ئابووری جددی بووە و بۆیەش دووبارەبوونەوەی بەسەرۆكی حكومەت بەرگێكی چالاكتر دەكاتە بەر پێوەندیە ئابووریەكان. بەڕێز نێچیرڤان بارزانی هەوڵی بە پەرەپێدانی پێوەندی ئابووری و فراوانكردنی ئەم بوارە دەدات و زیاتر دوور بیردەكاتەوە و پێموایە لەدوای چارەسەركردنی ئەم كێشانە بەڕێگەیەكی ئاشتیانە پێشبینی گەشەسەندنی ئابووری و گەشەسەندنی ناوچەكە دەكات. توركیاش دەتوانێ لەبورای ئابووریەوە كرانەوەی جددی بكات، پێوەندیەكان بەشێوەیەكی دوو قۆڵی زۆر خێراتر گەشە دەسەنێ لەڕێگەی ڕێككەوتنەكانەوە، بۆیە ئێستا بەسەركردایەتی نێچیرڤان بارزانی ڕێككەوتنی نوێ و قازانجی نوێ دێتە كایەوە، نێچیرڤان بارزانی خۆی لەخۆیدا شوێنی لەناو پارتەكەی و تەنانەت لەناو كۆمەڵگەش دیارە، بۆیە لەڕوانگەی توركیاوە كاركردن لەگەڵ كەسایەتیەكی لەم جۆرە زۆر ئاسانتر و شیاوترە)).
ئەم لایەنەی پرۆفیسۆر ڤەیسەل ئیهان سەبارەت بەكەسێتی نێچیرڤان بارزانی ئاماژەی پێكرد یەكێكە لەو تایبەتمەندیانەی بەڕێزیان كە خەڵك ئومێدێكی زۆری پێی هەیە، لەو چوارچێوەیەدا هاكان تەهمازیش پێییوایە ئێستا هەردوولا توركیا و هەرێمی كوردستان لەڕووی ئابوورییەوە زۆر پێویستیان بە یەكترییە، بۆیە چاوەڕێ دەكرێت پێوەندییە ئابووری و بازرگانییەكانی توركیا هەنگاوی جددی تر بچێتە پێشەوە، لەم چوارچێوەیەدا وتی:(قازانجی هەردوو لا توركیا و هەرێمی كوردستان گەیشتۆتە ئاستێك كە پێویستی بەهاوپەیمانی و لێكتێگەیشتنی زیاتر هەیە بەهۆی وەبەرهێنان و پێوەندیە ئابووریەكان، بۆیە پێویستە ئەوەش بەئاشكرایی بڵێم هەردوو لا پێویستیان بە هاوپەیمانێتیە بۆ قازانجی بەرامبەر و تێچوونی كەمتر، هەروەها لەبەر ئەوەی نێچیرڤان بارزانی پێشتریش توانیوویەتی ڕۆڵێكی گرنگ لەپێوەندییەكانی نێوان توركیاو هەرێمی كوردستان بگێڕێت، بۆیە مەزندە دەكرێت، ڕۆڵێكی پۆزەتیڤ بگێڕێ، ئیتر توركیا وەك پێوەندی نێوان دوو هاوسێ و دوو دەوڵەت مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەكات خۆشتان دەزانن كە پێوەندیە نێودەوڵەتیەكان بریتییە لەپێوەندی بنیادنراو لەسەر قازانج، بۆیە پێموایە توركیاش ئەمە بەهەل دەزانێ و بیر لەقازانجی خۆی دەكاتەوە كە لەتەنیشتیەوە هاوسێیەكی كوردی هەیە و ئەم هەلە دەقۆزێتەوە، من دەمەوێ ئەوەش بڵێم كە چیتر ئەگەری ئەوە نەماوە پێوەندیەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان وەك جارانی پێشووی لێبێتەوە، هەرچەندە گروپێكی كەمی نەتەوە پەرست هەر لەسەر بۆچوون و ڕایە كۆنەكانی خۆیانن، بەڵام ئەمە شتێكی بێبەرامبەرە و هیچ نرخی نییە تەنانەت لەئاستی حكومەتیشەوە لەم ڕووەوە توركیا پێویستە چاوی بكاتەوە لەبەر ئەوەی سیستەمێكی بەڕێوەبەری دەستووری هەرێمی كوردستان هەیە و كاتێ سەرۆك بارزانی سەردانی توركیای كرد وەك سەرۆك دەوڵەتێك پێشوازی لێكرا، بۆیە دەبێت بیركردنەوەش بەرامبەر هەرێمی كوردستان گۆڕانكاری ڕیشەیی بەسەردا بێت.