لەبری ئاگربەست و پابەندبوون بە بەڵێنەكانڕژێمی ئەسەد جارێكی دیكە كۆمەڵكوژی دەست پێدەكاتەوە



هەفتەی ڕابردوو ڕژێمی ئەسەد بەدەستپێشخەری كۆفی ئەنانی نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكان ڕازی بوو، بەڵام لەبری ئەوەی هەنگاو هەڵبگرێت بۆ ئاگربەست و كشانەوەی هێزەكانی لەناو شارەكان، زیاتر بەتانك و زرێپۆش هەڵدەكوتێتە سەر شارەكان و زیاتر كۆمەڵكوژی دەكات و سەرەنجامیش خەڵك ناچارە ماڵ و حاڵی خۆی بەجێبێڵێت و ڕوو لەوڵاتانی دراوسێ بكات، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی دەوڵەتانی دراوسێی سوریا بەگشتی و توركیا بەتایبەتی داوای هاریكاری نێودەوڵەتی بكەن بۆ فریاكەوتنی ئەو پەنابەرانە، بەڵام ئێستاشی لەگەڵدا بێت ئەوانەی لەنزیكەوە چاودێری بارودۆخی سوریا و تواناكانی ڕژێمی ئەسەد دەكەن، پێیانوایە هێشتا ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد ئاسان نییە و ئەگەر هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گۆڕانكاری بەسەردا نەیەت، ئەوا ئاستی قوربانییەكان و ژمارەی پەناهەندەكان ڕوو لەزیاد بوون دەكەن، وەك كریستیان ئامانپوریش لەڕاپۆتیكدا بۆ كەناڵی سی ئێن ئێن ئاماژەی پێكردووە خەریكە ڕووداوەكانی بۆسنەی ساڵی 1992 جارێكی دیكە لەسوریا دووبارە دەبنەوە، سەبارەت بەبارودۆخی ئێستای سوریا و ئەو مەترسیانەی لەئاكامی ئەم هەڵكشانە دەخوێنرێنەوە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر ڕۆبەرت ڕابیل بەڕێوەبەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەزانكۆی فلۆریدا ئەتلەنتیك كرد و لەلێدوانیكی تایبەتدا بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (رژێمی ئەسەد توندوتیژی دەگرێتەبەر بۆ سەركوتكردنی خۆپیشاندەران، هەربۆیە پێموایە كە چارەسەرەكە بۆ حاڵی حازر كەمێك زەحمەتە لەبەرئەوەی پێموایە كە چیتر زەحمەتە هاووڵاتیان بتوانن «بەشار ئەسەد» وەكو سەرۆكێكی «سوریا» قبوڵ بكەن لەبەرئەوەی تاكو ئەمڕۆ ژمارەیەكی زۆر لەهاووڵاتیان كوژراون، بۆیە پێویستە چاكسازیی بەرفراوان ئەنجامبدات، بەڵام پرسیارەكە لەوەدایە كە ئایا زۆربەی سورییەكان باوەڕێ پێدەكەن یان نا لەڕووی ئەنجامدانی چاكسازیی بەرفراوان؟ هەر لەبەر ئەمەیشە من زۆر گەشبین نیم لە بارودۆخەكە و هاوكات زۆر نیگەرانم لەڕووداوەكانی ئەمڕۆی «سوریا»، نەك تەنیا بۆ «سوریا» بەڵكو هەروەها بۆ «لوبنان» و تەواوی ناوچەكە. هەروەها هیوادارم كارەساتی مرۆیی ڕوونەدات، هیوادارم بارەكە نەگاتە ئەو ئاستە، هەروەها هیوادارم لە»توركیا» و بەتایبەتی لەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چارەسەرێك بدۆزنەوە بۆ پارێزگاری لەهاووڵاتیانی «سوریا»، ناكرێ خۆمان لەو ڕاستییە بدزینەوە كە ئەگەرێك لەكەشوهەواكەدا هەیە بۆ سەرهەڵدانی شەڕێكی تایفەگەری لە»سوریا»، مەترسی هەیە لەسەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی لە»سوریا» و لەو بڕوایەدا نیم ڕژێمەكەی «بەشار ئەسەد» نەرمونیانی بنوێنێت و هەروەها هەرگیز لەو بڕوایەدا نیم دەست لەدەسەڵات هەڵگرێت، لەهەمان كاتیشدا بەڕای من «بەشار ئەسەد» حاكمی شەرعی نییە بۆ تەواوی «سوریا» ئەمڕۆ «سوریا» لەم هاوكێشەیەدا گیرۆدەبووە و هاوكات بارودۆخێكی سەختە، لەلایەنێكی دیكەوە هەر یەك لەوڵاتانی هەرێمی ئامانجی جیاوازیان هەیە بۆنموونە «عێراق» و «مالیكی» لەوتارەكەیدا لەلوتكەی كۆمكاری عەرەبی بانگەشەی بۆ چاكسازی كردووە نەك بۆ گۆڕینی ڕژێمەكە یان بەخشینی چەك بە ئۆپۆزسیۆن، «عەرەبستانی سعودیە» لەگەڵ بەخشینی چەكە بە ئۆپۆزسیۆن، «توركیا» داوای بەخشینی یارمەتی دەكات بۆ ئۆپۆزسیۆن یاخود لایەنی كەمەوە لەهەوڵدانە بۆ یارمەتیدانی، هاوكات «حزبوڵلا» لەگەڵ چاكسازیە، بەڵام لەهەمان كاتیشدا پاڵپشتی لەڕژێمەكەی «ئەسەد» دەكات، هەر بەهۆی ئەم هۆكارانەیشەوە من پێموایە كە «سوریا» بەگشتی لەبارودۆخێكی زۆر سەختدایە، بارودۆخەكە زۆر سەختە لەبەرئەوەی كۆدەنگی نییە لەسەر كەیسەكەی «سوریا» نە لەسەر ئاستی هەرێمی و نە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی)).

كەواتە ئەم بارودۆخەی ئێستا چاوەڕێی دەكرێت كۆمەڵكوژی و پەنابەری زیاتری هاووڵاتیانی سوریایە، بۆیە سەبارەت بەمەترسی پەنابەران پرسیارمان لەپرۆفیسۆر سۆزانە مانگانان ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی مەدرید و تایبەتمەند لەسەر سوریا و ئەردەن كرد و لەلێدوانێكی تایبەت بەگوڵان بەمجۆرە هاتە ئاخاوتن:(هاووڵاتیانی سوریا بەزۆرەملێ و بەزەبری هێز و توندوتیژی ناچاربوونە ڕێوشوێنی خۆیان جێبهێڵن و ڕابكەن لەپێناو ڕزگاركردنی ژیانیان، هەربۆیە ئەو خەڵكە لەڕوانگەی جیهانەوە پێیان دەوترێت «پەنابەران»، ئەوانە پەنابەرن و هەڵبەتە كێشەكە تەنیا بۆ «توركیا» و «لوبنان» و «ئوردون» نییە لەبەرئەوەی كێشە و گرفتی دیكە هەیە، بۆنموونە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو هەموو پەنابەرانە دەكرێت؟ جگە لەخۆراك و ئاو و ئاوەڕۆ و خزمەتگوزارییەكان ئایا چی دەكرێت بۆ جێبەجێكردنی خواست و داواكاریەكانیان؟ لەلایەنێكی دیكەوە ئەو خەڵكە پێویستییان بەچاودێریی پزیشكی هەیە و ئەم فشارە تەنیا لەسەر «توركیا» نییە، بەڵكو «توركیا» و «لوبنان» و «ئوردن»یش كەوتوونەتە ژێر باری فشارێكی گەورەوە، ڕاستە كە حكومەتی «لوبنانی» لەلایەكەوە و بەهۆی باكگراوندی مێژوویی و لەبەر بەرژەوەندییەكانی خۆی پاڵپشتی لەڕژێمەكەی «ئەسەد» دەكات، بەڵام لەهەمان كاتیشدا ڕژێمەكەی «ئەسەد» مسداقییەتی لەدەستداوە، نەك تەنیا خۆی، بەڵكو هەروەها حكومەتەكەی و خێزانەكەیشی، هەربۆیە من پێموایە كە پێویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵوێستی زۆر توند لەدژی ڕژێمەكەی «ئەسەد» وەرگرێت، بەڵام پێموایە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی مەترسیی هەیە لەگۆڕینی «ئەسەد» بەڕژێمێكی دیكە، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەڵستا بەدانانی هاوپەیمانێك لە»ئەفغانستان» لەڕێگەی دەستنیشانكردنی «حامد كەرەزای»، بۆیە بەڕای من كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نازانێت چی لەڕژێمەكەی «ئەسەد» بكات لەبەرئەوەی دەترسن «ئیخوانی موسلمین» جێگەی «ئەسەد» بگرن لە»سوریا»، لەلایەنێكی دیكەوە فشاری هەرێمی لەئارادا هەیە بۆنموونە «سوریا» هەمیشە توانیویەتی «حەماس» كۆنتڕۆڵ بكات هەروەها «حزبوڵلا»یش لە»لوبنان»، لەلایەنێكی دیكەوە «سوریا» پێوەندیی پتەوی لەگەڵ «توركیا» هەیە تەنانەت پێوەندیی بازرگانیش لەنێوانیاندا هەیە، هەروەها وڵاتانی دیكەش لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەرژەوەندییان هەیە لە»سوریا» بۆنموونە «روسیا» و «چین» و تەنانەت «ئیسرائیل»یش لەبەرئەوەی «ئیسرائیل»یش بەرژەوەندیی لە»سوریا» هەیە، هەربۆیە من پێموایە كە ئەمانە هۆكار بوونە لەپشت نەجووڵانەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەدژی ڕژێمەكەی «ئەسەد» و لەبەر ئەمەیە كە تاكو ئێستا هەڵوێستی توندی لەدژی وەرنەگرتووە و هیچ ناكات. هەربۆیە بارودۆخەكە زۆر هەستیارە نەك تەنیا بۆ «سوریا»، بەڵكو بۆ تەواوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڕای من بارودۆخی «سوریا» ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێت كە ئێستا كاتی ئەوە هاتووە دیكتاتۆرییەت لەو وڵاتانەدا بەكۆتابێن، ئەمڕۆ هاووڵاتیانی «سوریا» مەینەتییەكی زۆر دەچێژن بەهۆی سەرپێچی لەمافەكانی مرۆڤ، ئەمەیش شتێكە كە ئێمەی ڕۆژئاوایی تێیناگەین و نازانین چۆن سەرۆكێك پێداگری دەكات لەسەر مانەوەی لەسەر تەختی دەسەڵات لەكاتێكدا كە هاووڵاتیان داوای لێدەكەن دەسەڵات بەجێبهێڵێت، هەربۆیەیش پێویستە بڕوات و دەسەڵاتەكەی بەجێبهێڵێت، لەلایەنێكی دیكەوە من لەوە بەئاگام كە ئەم جۆرە بارودۆخانە تەنیا لە»سوریا» نییە، بەڵكو لەزۆربەی وڵاتانی عەرەبی ڕوویداوە تەنانەت لە»عەرەبستانی سعودیە» و هەروەها بە»قەتەڕ»یشەوە، ئەم دوو وڵاتە زۆر هاندەر بوونە بۆ ڕووخانی دیكتاتۆرەكان بۆنموونە «موبارەك» و «قەزافی» و «ئەسەد» بەڵام بەخۆیان بەهیچ شێوەیەك ئامادەنین لیبرالیزمی سیاسی لەوڵاتەكانی خۆیاندا وەدیبێنن، بۆیە ئەمە جێگەی پرسیارە: بۆچی وڵاتان داوای گۆڕانكاری لە»سوریا» دەكەن لەكاتێكدا ئامادەنین لەوڵاتەكانی خۆیاندا هەڵبژاردنی كراوە و دیموكراسی ئەنجامبدرێت؟ بەڕای من «سوریا» پشتی هەندێك لەوڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە بۆنموونە «ئێران» و «توركیا»، هاوكات پێموایە كارئەكتەری گەورەتر لەناوچەكەدا هەیە بۆنموونە «روسیا» و «چین»، بارودۆخەكانی «سوریا» هەڵوێستی وڵاتانی ئاشكراكرد و سەلماندنی كە بەرژەوەندییان هەیە لە»سوریا»، هەربۆیە لێرەیشدا پرسیارێكی دیكەی گرنگ دێتەئاراوە: ئایا بۆچی «ناتۆ» دەستێوەردانی لە»لیبیا» كرد، بەڵام بەهیچ شێوەیەك بایەخ نادات بەدەستێوەردن لەكەیسەكەی «سوریا» لەڕووی ڕەوانەكردنی یارمەتیی مرۆیی یاخود هێزی سەربازی بۆ «سوریا»؟ ئەمە پرسیارە كە پێویستە بیكەین: بۆ ئێمە لەڕۆژئاوا-وە چووین بۆ یارمەتیدانی هاووڵاتیانی «لیبیا»، بەڵام ناڕۆین یارمەتیی هاووڵاتیانی سوریا بدەین؟)).

ڕووخانی ڕژێم و سوریای دوای ئەسەدلەگەڵ ئەوەی ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد بەپێی بۆچوونی زۆربەی چاودێران كارێكی ئاسان نییە، بەڵام زوو یادرەنگ بارودۆخەكە گۆڕانكاری بەسەردا دێت و ڕژێمی ئەسەد هەر دەڕووخێت، لەم گۆڕانكاریەشدا كورد یەكێكە لەپێكهاتە سەرەكیەكانی سوریا، بەڵام ئێستاشی لەگەڵدا بێت هەموو مافەكانی زەوتنەكراوە، بۆیە لەم ڕاستە زۆر گرنگە ئاراستەی گۆڕانگاری لەسوریا بەو جۆرە بێت كە مافەكانی كورد بسەلمێنرێت، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر ڕۆبەرت ڕابیل لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان و سەبارەت بەچارەنووسی كورد لەم ئاڵۆزییەدا وتی: (سەبارەت بەڕووخانی «ئەسەد» پێشبینی ناكەم بەمزووانە «ئەسەد» بڕووخێت، لەوانەیە دەست لەكاربكێشێتەوە، بەڵام باوەڕناكەم ڕژێمەكە بڕوات، من لەگەڵ ئەوەم كە ڕژێمەكە لەرزۆك بووە، بەڵام هێشتا ژیانی ماوە، بەواتای پێشبینی دەكرێت بۆماوەیەكی زیاتر لەدەسەڵات بمێنێتەوە، هەربۆیە پێشبینی ناكەم بەم زووانە بڕووخێت، ئەگەرێكی دوور هەیە «ئەسەد» بكەوێتە ژێر فشاری گرووپی «عەلەوییەكان»، بەڕای من ئەم شتە قەت ڕوونادات، بەڵام هەروەك ئاماژەمپێكرد باوەڕناكەم ڕژێمەكەی «ئەسەد» بەمزووانە بڕووخێت. بەڵام ئەگەر سەبارەت بەبارودۆخی كورد دوای ڕژێمی ئەسەد قسە بكەین، من پێموایە كورد دەگات بەمافە مەدەنی و سیاسییەكانی لەبەر ئەوەی هەر لەڕابردووەوە ڕژێمەكەی «ئەسەد» هەوڵیدابوو بۆ بەخشینی مافی بەهاووڵاتیبوون بە كوردەكان، «ئەسەد» پێشوەختە ئەو بەڵێنەی دابوو، بەڵام نازانم تاچەند جێبەجێی دەكات، بەڵام ڕژێمەكەی «ئەسەد» پێشوەختە بەڵێنیداوە بەبەخشینی مافەكانی كورد، لەلایەنێكی دیكەوە و سەبارەت بەئۆپۆزسیۆنەكەی «سوریا» بەڕای من پێویستە ئۆپۆزسیۆن هەموو مافەكان بۆ كورد فەراهەم بكات، بەڵام بەیەكسانی، مەبەستم لەوەدایە كە تەنیا كورد نییە، بەڵكو كرستیان لەئارادا هەیە هەروەها لەگەڵ عەلەویەكان و سوننە-یش، خۆی لەخۆیدا پێویستە بەم شێوەیە بێت و پێموایە كە ئۆپۆزسیۆن بەرەو ئەو ئاڕاستەیە كاردەكات، بەڵام بۆ حاڵی حازر و هەروەك پێشتریش ئاماژەمپێكرد من لەو بڕوایەدانیم ڕژێمەكەی «ئەسەد» بەمزووانە بڕووخێت و هاوكات باوەڕناكەم ئۆپۆزسیۆنەكەی «سوریا»یش زوو بڕووخێت لەبەرئەوەی بەردەوامە لەبەرگری، ڕاستە تاكو ئەمڕۆ مەینەتییەكی زۆری چێشتووە، بەڵام پێویستە بەردەوام بێت لەتێكۆشان و خۆی یەكگرتووتر بكات و زیاتر خۆی ڕێكبخات و یەك دەنگی هەبێت، وێڕای چەندین لایەنی دیكە كە پێویستە ئۆپۆزسیۆن كاری لەسەر بكات، بەڵام مەرج نییە ئۆپۆزسیۆن تەنیا بەچەك ڕووبەڕووی ڕژێمەكە بێتەوە لەبەرئەوەی چەندین ڕێگەچارەی دیكە هەیە بۆ وەستان لەدژی ڕژێمەكەی «ئەسەد»، هەربۆیە پێویستە لەسەر ئۆپۆزسیۆنەكەی «سوریا» ڕێگەچارەی دیكە بدۆزێتەوە.))

پرۆفیسۆر سۆزانا-ش لەسەر ئەم پرسە بەهەستیاری قسە دەكات و ئەو پرسیارە دەوروژێنێت بۆچی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نایەوێت ڕژێمی ئەسەد بڕووخێت، لەم چوارچێوەیەدا لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بەگوڵانی ڕاگەیاند: (من تێناگەم و نازانم بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەردەوامە لەپێدانی ئۆكسجین بەئەسەد و ژیانی پێدەبەخشێتەوە و هیچ هەڵوێستێكی نییە، ئەمە لەكاتێكدا «ئەسەد» ئامادە نییە بەڵێنەكانی جێبەجێبكات و بەهیچ شێوەیەك پاپەند نەبووە بەجێبەجێكردنی، تەنانەت لەپارساڵەوە لەمانگی ئاداری 2011ـەوە بەڵێنی دابوو، بەڵام هیچ یەك لەبەڵێنەكانی جێبەجێ نەكردووە، هەربۆیە باوەڕناكەم بارودۆخەكە بەشێوەیەكی بنەڕەتی بگۆڕێت، لەلایەنێكی دیكەوە من پێموایە كە ئەمڕۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەشتی دیكە سەرقاڵە، بۆنموونە لەویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەڵمەتی هەڵبژاردنەكان بەڕێوەدەچێت و هەروەها لە»فەڕەنسا»یش هەڵبژاردنەكان ئەنجام دەدرێت، «ئیتاڵیا» و «ئسپانیا» خاوەن هێزێكی ئەوتۆ نین، بەڵام ئەوانیش سەرقاڵن بەقەیرانە ئابوورییەكانیان، هەربۆیە ئەمڕۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەشتی دیكەوە سەرقاڵە و ئامادە نییە دەستێوەردان بكات و هێزی سەربازی بۆ وڵاتانی دیكە بنێرێت، بەڵام ڕێگەچارەی دیكە هەیە بۆ دەستێوەردان لەڕووی دابینكردنی چەك بۆ ئۆپۆزسیۆنی «سوری» و ئەو سەرباز و ئەفسەرانەی كە لەسوپا ئینشیقاقیان كردووە، بەڵام باوەڕناكەم گۆڕانكاری لەبارودۆخەكە ڕووبدات و لەوبڕوایەدا نیم «ئەسەد» بڕووخێت لەبەرئەوەی «ئەسەد» بڕیاریداوە دەسەڵات جێنەهێڵێت. سەبارەت بەكوردیش هەموو لایەك دەزانێ كوردەكانی سوریا مافەكانیان پێشێلكراوە، بۆیە لەم قۆناخەدا باشترە كوردی سوریا هەوڵبدەن لەگەڵ حكومەتی ئاییندە دیالۆگ بكەن و هێزی فشار دروستبكەن بۆئەوەی بتوانن گفتوگۆ لەسەر داواكارییەكانیان بكەن، بەڕای من ئەوكات كاریگەرییان دەبێت، بەڵام لەوبڕوایەدا نیم كورد بتوانێت یەكسەر ناوچەیەك بۆ خۆی كۆنترۆڵ بكات)).
كورد دەگات بەمافە مەدەنی و سیاسییەكانی لەبەر ئەوەی هەر لەڕابردووەوە ڕژێمەكەی «ئەسەد» هەوڵیدابوو بۆ بەخشینی مافی بەهاووڵاتیبوون بە كوردەكان
باشترە كوردی سوریا هەوڵبدەن لەگەڵ حكومەتی ئاییندە دیالۆگ بكەن و هێزی فشار دروستبكەن بۆئەوەی بتوانن گفتوگۆ لەسەر داواكارییەكانیان بكەن