ڕازی بوونی ڕژێمی ئەسەد بەپلانە شەش خاڵیەكەی نەتەوە یەكگرتووەكان لای هیچ لایەك جێگەی ئومێد نییە، دیپلۆماتە ڕۆژئاواییەكان و بەشێكی زۆری وڵاتانی عەرەبیش بەگومانەوە لەڕژێمی ئەسەد دەڕوانن و پێیانوایە باشترین ڕێگە بۆ ڕووخانی ڕژێمی سوریا ئەوەیە كە ئۆپۆزسیۆنی سوریا چەكدار بكرێت بۆئەوەی بتوانرێت ڕووخانی ڕژێمەكە ئاسانتر بكرێت، هەر بۆ ئەم مەبەستەش وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لەمیانەی گەشتەكەی بۆ توركیا چاوی بەئۆپۆزسیۆنی سوریا دەكەوێت، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانە و لەبەر ئەوەی هەتا ئێستاش هێزەكانی سوریا بەسەر شەقامی شارەكاندا بڵاو بوونەتەوەو بەردەوامیش لەناوچە جیاجیاكان خەڵك دەكوژرێت، بۆیە پێناچێت بتوانرێت كۆنترۆڵی بارودۆخەكە بكرێت، سەبارەت بەبارودۆخی ئێستای سوریا بەتایبەتی دوای ڕازیبوونی ڕژێمی ئەسەد بەپلانی كۆفی ئەنان، پرسیارمان لەپرۆفیسۆر ڕیچارد هیرمان ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی ئۆهایۆ و تایبەتمەند لەسەر سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد و لەلێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە: (پێموایە زەحمەتە بتوانین حوكم لەسەر ئیرادەی خەڵكی سوریا بدرێت، ئەو هەواڵانەی لەبارەی سوریاوە دەگەنە ڕۆژئاوا زۆر سنووردارن، لەبەر ئەوەی بوارێكی زۆر كەم دراوە بەگواستنەوەی ئەو هەواڵانە، بەڵام پێدەچێت وڵاتەكە تەواو دابەش بووبێت بەسەر ئەوانەی پشتیوانی لەئەسەد دەكەن و ئەوانەی پشتیوانی لێناكەن. ئایا دەبێت چ هاوسەنگیەك هەبێت لەنێوانیاندا؟ من نازانم؟ بەڵام پێموایە دەبێت پرۆسەیەكی ناتوندوتیژ هەبێت بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیە لەدیموكراسیەكی بەردەوامدا، ئەویش لەڕێی دامەزراوەكانەوە، كە ئاشكرایە ئەوە لەئارادانییە لەسوریا، ئەویش بەهۆی سروشتی تاكڕەوەی ڕژێمی سوریاوە. هەروەها سەرۆكی سوریا ئەگەر نییەتی هەبوایە وڵاتەكەی خۆی وێران نەكات، ئەوا بەئاشتی دەسەڵاتی بەجێدەهێشت، لەبەر ئەوە من بەگومانم و پێموایە ئەم پلانە زیاتر بۆ ئەوە بەكار دەهێنێت كە لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوە، نەك پرۆسەیەك بێت دووری بخاتەوە لەدەسەڵات، پێموایە موعارەزەی سوریش دەرئەنجامێكی لەم چەشنە قبووڵ ناكەن. بەتایبەتی كە ئێستا سەرچاوەی ئەوەیان هەیە موقاوەمەیەكی توندوتیژ-چەكداری- بكەن، لەبەر ئەوە باوەڕم بەسەركەوتنی هیچ پلانێكی ئاشتی نییە ڕازیبوونی موعارەزەی لەسەر نەبێت. من پێم وانییە ئەوان بەوە ڕازی بن ئەسەد لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوە و من هیچ بەڵگەیەكیش نابینم كە ئەسەد ئامادەی جێهێشتنی دەسەڵات بێت. بەڵام ئەو بەئاسانی دەتوانێت دەسەڵات بگوازێتەوە بۆ كەسێكی دیكە، هەروەك ئەوەی لەمیسر ڕوویدا، تەنانەت ئەگەر ئەو كەسانەی لێی نزیكن نیگەران بن لەبارەی ئەو كەسانەی لەدەسەڵاتدا بوونە. بەڵام ئەمە باجێكی زۆری دەوێت، هێشتا لێكترازان و لەبەریەك هەڵوەشانی گەورە لەسوپای سوریادا ڕووینەداوە، ڕاستە جیابوونەوە ڕوویداوە، بەڵام هێشتا زۆربەی سوپا وەك خۆیان ماونەتەوە و پشتیوانی ئەسەدن. لەڕاستیدا دەستێوەردان بەمانای شەڕێكی نێودەوڵەتی دێت، ئەمە جیاواز دەبێت لەدۆخی لیبیا، هەروەها دابەشبوون هەیە لەناو جامعیەی عەرەبی دەربارەی پشتیوانیكردن لەدەستێوەردان، لەهەمان كاتدا ڕوسیا و چین قبوڵی ناكەن، لەبەر ئەوە پێموایە نەتەوە یەكگرتووەكان پشتیوانی لێناكات. هەروەها دوو ئەزموونی پێشوتر هەیە كە لەبەرچاو گیراون، ڕوسیا دەرسی لەئەزموونی لیبیا وەرگرتووە و چرای سەوز هەڵناكات و بێ ڕەزامەندی ڕوسیاش زۆر زەحمەتە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بتوانێت هەنگاو بنێت، لەهەمان كاتدا ئەزموونی عێراق وای لەئەوروپا و ئەمریكا بەتایبەتی كردووە كە دوودڵبن لەدەستێوەردان، لەبەر ئەوەی هەم عێراقیەكان و هەم ئەمریكیەكان باجێكی زۆریاندا. لەبەر ئەوە حەماسێكی زۆر نابینم بۆ دەستێوەردانی سەربازی. هەروەها زۆربەی ئەو ڕاپرسیانەی لەئەمریكا دەكرێت دوو لەسەر سێ یان سێ لەسەر چواری ئەو كەسانە پشتیوانی لەسزا یان كارێكی نێودەوڵەتی دەكەن، بەڵام نزیكەی لەسەدا 85یان نایانەوێت سەربازی ئەمریكا ڕەوانەی ئەو وڵاتە بكرێت، واتە ڕای گشتی ئەمریكا پشتیوانی ڕەوانەكردنی سەربازی ئەمریكی ناكات بۆ هیچ شەڕێكی زەمینی دیكە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا)).
ئەوەی هەموو هەڵوەستەی لەسەر دەكەن جێبەجێ نەكردنی بەڵێنەكانە لەلایەن سەرۆكی ڕژێمی سوریاوە، لەمبارەوە و لەلێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان پرۆفیسۆر نازلی شكوری ئوستادی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكان لەزانكۆی ماسۆشید بەمجۆرە ڕای خۆی خستەڕوو وتی: (من لەو بڕوایەدام ئەسەد پاپەند نەبێت بە بەڵینەكانی و لەوانەیە بەشەخسی هەندێك هەنگاو هەڵبگرێت بۆئەوەی ڕێككەوتنەكە پێشێل بكات، بەڵام ئەگەر بێت و «ئەسەد» ڕێز بەرامبەر ڕێككەوتنەكە بنوێنێت و ئەگەر ئاستەكانی خوێنڕشتن دابەزێت و جۆرە قەرەبووكردنەوەیەك پێشكەش بكات – كە لەزمنی ڕێككەوتنەكە نییە – ئەوكات كاتی زیاتر بۆ خۆی دەباتەوە، بەڵام بەڕای من زۆربەی هاووڵاتیان قەت كاریگەرییەكانی ئەم بارودۆخە لەبیرناكەن. هەربۆیە خەمڵاندن لەمبارەیەوە زەحمەتە، لەبەرئەوەی مانەوەی «ئەسەد» لەدەسەڵات بەزەبری توندوتیژی و بەكارهێنانی هێز سیمایەكی زۆر خراپ بەوڵاتەكە دەبەخشێت و هەروەها ڕەنگدانەوەی لەسەر ئەو وڵاتانەیش دەبێت كە پشتگیریی دەكەن، لەپرسیارەكەتان تێدەگەم و بەئاگام لەئەگەرەكانی سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی، بەڵام ئەمڕۆ پێشوەختە شەڕێكی ناوخۆیی هەڵگیرساوە و ژمارەیەكی زۆر لەهاووڵاتیان تیایدا كوژراون)).
هەموو چاوەكان سەیری توركیا دەكەن
توركیا لەبەر چەند هۆكارێك دەتوانێت ڕۆڵێكی گرنگ لەكێشەی سوریا بگێڕێت بەتایبەتیش كە ئێستا باڵیۆزخانەی خۆی لەدیمەشق داخستووەو هەروەها دەرگاشی بۆ سەرانی ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتە واڵا كردووە، بەڵام وەك پێویست دەنگی توركیا نابیسترێت، سەبارەت بەهەڵوێستی توركیا لەهەمبەر كێشەی سوریا پرۆفیسۆر ڕیچارد هیرمان لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی: (پێم وانییە توركیا بێدەنگ بووبێت، توركیا ڕەخنەی لەڕژێمەكە گرتووە و كامپی لەسەر سنوورەكان دروستكردووە، پێم وانییە دەستێوەردانی سەربازی بكات ئەگەر لەچوارچێوەی كارێكی نێودەوڵەتيدا نەبێت، وەك ئەوەی چەندین وڵات كردویانە. من نازانم توركیا دەتوانێت چی دیكە بكات و توركیا ڕەخنەی گرتووە و ئەردۆغانیش باسی لەوە كردووە كە دەبێت ئەسەد واز لەدەسەڵات بێنێت، چونكە شەرعیەتی ناوخۆیی لەدەستداوە، هەروەها ئۆباماش ئەمەی ڕاگەیاند، من نازانم دەتوانن چیتر بكەن، ئایا چەك بنێرن، مەزەندەی من ئەوەیە سعودیە ئەم كارە دەكات، بەڵام ئەمە تەنیا مەزەندەی منە و من دڵنیانیم، كە پێموایە دەتوانێت كاری زیاتر بكات لەم ڕووەوە، هەر لەبەر ئەمەش بوو كە لەسەرەتاوە وتم موعارەزەی سوری بەپلانێك ڕازی نابێت وازهێنانی ئەسەد لەدەسەڵات لەخۆنەگرێت و باوەڕم وایە سەرچاوەی سەربازیان هەیە، نەك بۆ بردنەوەی شەڕە ناوخۆییەكە، بەڵكو بۆ بەردەوامبوون لەموقاوەمەی توندوتیژ_چەكداری_ بۆ ئەنجامدانی هێرشی بەردەوام تا ئەو كاتەی ئەسەد دەسەڵات جێدەهێڵێت. بەڵام لەنێوان گروپەكانی موعارەزە دابەشبوونی قوڵ هەیە، بەڵام ئاشكرایە كە هەندێكیان سەرچاوەی سەربازیان هەیە بۆ تەقاندنەوەی بنكەكانی پۆلیس و ئەنجامدانی هێرش، تەنانەت بۆ هەندێ ناوچەی پارێزگاری لێكراوی دیمەشق، پێموایە دەتوانرێت بەردەوامی بەمە بدرێت، لەبەر ئەوەی دەتوانرێت درێژەی پێبدرێت بەهۆی گروپی بچووكی چەكداری و بەهۆی چەكی كەمەوە، كە لەسعودیە یان توركیا یان هەر شوێنێكی دیكەوە بهێنرێت. من هیچ هۆكارێك نابینم بۆ وەستانی ئەمە، چونكە ڕژێمی سوریا توانای ڕێگەگرتنی نییە لەم كارە، هەروەها سعودیەش ئەم كارە ڕاناگرێت، لەبەر ئەو هۆكارانەی ئێوە ئاماژەتان پێكردن، سعودیە ئەمە بەدەرفەتێك دەزانێت بۆ دوورخستنەوەی سوریا لەئێران. هەروەها ئەگەری ناكۆكی و ناسەقامگیری ئیقلیمی ئەگەرێكی بەهێزە، ئەمە هەڕەشەیەكی جددیە و پێموایە دەبێتەهۆی ئەوەی سعودیە بكەوێتە ناكۆكی لەگەڵ حكومەتی نوێ لەعێراقدا، ڕەنگە ئەمەش دووبارە ناكۆكی لەعێراقدا بخوڵقێنێتەوە لەبارەی ئەوەی كێ حكومڕانی سوریا بكات و بەئاسانی دەتوانرێت ئەو هاوپەیمانێتیانە ببینرێن كە پێشبینی پێكهێنانیان دەكرێت. هەروەها ئێرانیش بێدەنگ نابێت، كەواتە مەترسیەكە مەترسیەكی گەورەیە و ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە دوودڵی هەیە لەدەستێوەردان كردندا، چونكە كاتێك دەستێوەردان دەكرێت كەس نازانێت ئاڕاستەی دۆخەكە بەكوێ دەگات و من پێم وانییە بەم زووانە كۆتایی پێبێت، حاڵی حازر جگە لەچەقبەستویی هیچ ڕێگاچارەیەكی دیكە نییە و بۆی هەیە بەچەشنی لوبنانی ساڵانی حەفتاكان و هەشتاكان ئەمە بۆ زیاتر لەدەیەیەك درێژە بكێشێت)).
بەڵام پرۆفیسۆر نازلی شكوری هۆكاری سستی توركیا دەگێڕێتەوە بۆ ئەوەی كە توركیا نایەوێت دڵی ئیران و عێراق لەخۆی بڕەنجێنێت، هەروەها ترسی ئەوەشی هەیە كە پەنابەرێكی زۆر زۆر ڕووبكاتە ئەو وڵاتە و لەمبارەوە و سەبارەت بەهەڵوێستی توركیا لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بەگوڵانی ڕاگەیاند: (یان ئەوەیە «توركیا» لەوە دەترسێت دەستێوەردانی لەبارودۆخەكە ببێتەهۆی ئەوەی پەنابەری زیاتر لە»سوریا»وە ڕوو بكەنە «توركیا»، یانیش ئەوەیە «توركیا» نایەوێ پێوەندییەكانی لەگەڵ ئەو وڵاتانە بشێوێنێت كە ڕەخنە لەڕژێمەكەی «ئەسەد» ناگرن، بۆنموونە «عێراق» و «ئێران» بەئاستێكی توند ڕەخنە لەڕژێمەكەی «ئەسەد» ناگرن، هەر بۆیە «توركیا» دەیەوێت بەوریاییەوە بجووڵێتەوە. لایەنێكی تر ئەوەیە كە ڕۆژئاوا لەگەڵ خوێنڕشتن نییە، كێشەكە لەوەدایە كە ڕۆژئاوا ستراتیژییەتی پێویستی نییە بۆ وەڵامدانەوە بەشێوەیەكی كاریگەرانە لەمڕووەوە و هەروەها ئامادە نییە هێزی سەربازی بنێرێت لەبەرئەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان ئامادەیە، بەڵام «روسیا» و «چین» بەرهەڵستكاری دەكەن و ڕێگرن لەبەردەم دەستێوەردان، بۆیە وەكو ڕایەكی شەخسی خۆم پێموایە هەرە پۆزەتیڤ و باشترین ئەگەر بۆ بەرهەڵستكارەكانی ڕژێمەكەی «ئەسەد» لەوەدایە كە سەربازەكانی سووپا ئینشیقاق بكەن و پشت لەسەرۆك بكەن و ڕوو لەلایەنی بەرامبەر بكەن)).