ڕژێمی ئەسەد مانۆڕی توندوتیژی زیاتر دەكات و گەلی سوریاش داوای هاوكاری سەربازی دەكەن
بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵ وەڵامدانەوەی رژێمی ئەسەد بۆ كۆفی ئەنانی جارێكی دیكە جیهانی نائومێد كردەوە بەوەی بتوانن بە رێگە چارەی ئاشتی سنوورێك بۆ كارە توندوتیژیەكانی ئەو رژێمە دابنێن، بەڵام هەندێكی دیكە پێیان وایە ئەم هەوڵەی ئەنان دوایین دەرفەتی نێودەوڵەتیە بۆ رژێمی ئەسەدو چیتر دوای ئەمە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگ نابێت، هەروەها كوفی ئەنان وێڕای ئەوەی لە وەڵامەكانی ئەسەد نائومێد بووە، بەڵام پێی وایە كاتی ئەوە هاتووە لە ئەنجوومەنی ئاسایشەوە هەموو دەوڵەتان بە كۆدەنگی بگەنە بڕیارێك دژی ڕژێمی ئەسەد، لەلایەكی دیكەش نزیكبوونەوەی هەوڵە دبلۆماتیەكانی سعودیەو توركیاو سەردانی بەرپرسانی سەربازی ئەمریكا بۆ توركیا، ئەمانە ئاماژەن بۆ ئەوەی گرتنەبەری ڕێگەچارەی سەربازی دژی ئەسەد بەدوور نەزانرێت، یان لانی كەم بۆ ئەوەی ناوچەیەكی ئارام بۆ ئاوارەكانی سوریا لەناو خاكی سوریا دروست بكەن و دروستكردنی ئەم ناوچە ئارامەش بەپێی بۆچوونی پسپۆرە سەربازییەكان بەبێ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی گەورە سەركەتوو نابێت، بەڵام هێشتا پسپۆران و چاودێرانی بارودۆخی سوریا هەوڵەكان بۆ بڕیاردان لەسەر دەستێوەردانی سەربازی بەدوور دەزانن، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر مایكل فیشباخ ئوستادی مێژووی هاوچەرخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تایبەتمەند لە پێوەندییەكانی نێوان فەلەسەتین و ئیسرائیل و سوریا و ئەردەن كرد، بەوەی ئایا ئەم كێشەیەی سوریا دەگاتە كوێ و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چ هەڵوێستێك وەردەگرێت؟ لەوەڵامدا بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن(هەلومەرجەكانی بەردەم كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەبارەی كەیسەكەی سوریاجیاوازە لە هەلومەرجەكانی لەبارەی لیبیا، هەڵبەتە زۆربەی خەڵكی بەراوردی دەكەن لەگەڵ رووداوەكانی پارساڵ لە لیبیا، بەڕای من كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ سوریا لەبەردەم سێ كێشەی گەورەدایە، كێشەی یەكەم لەوەدایە كە من لەوە دڵنیام كە ئێوەو خوێنەرەكانتان لەوە بەئاگان كە روسیاو چین زۆر دوودڵن لەوەی ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی هاوشێوەی لیبیا دژی سوریاش بكرێت، كێشەی دووەم: مەسەلەكە تەنیا پەیوەست بە توركیا نییە بەڵكو هەروەها پەیوەستە بە ئیسرائیل و ئێرانیشەوە و بێگومان لێرەدا پرسی حزبوڵا و حەماس و فەلەستینییەكان دێتەئاراوە، بۆیە رۆژئاوا زیاتر لەو ئەگەرە نیگەرانە كە دەستێوەردانی سەربازی ببێتە هۆی سەرهەڵدانی جەنگێكی هەرێمی بەرفراوان بەتایبەتی لەكاتێك كە رۆژئاوا پێشوەختە ناكۆكیی لەگەڵ ئێران هەیە، كێشەی سێیەم: لەڕوانگەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا-وەو بەتایبەتی كە ئەمساڵ لە ئەمریكا هەڵبژاردنەكان ئەنجام دەدرێت پێموایە سەرۆك «ئۆباما» بە وریاییەوە دەجووڵێتەوەو خۆی لە هیچ كێشەیەكی دەرەكیەوە نائاڵێنێت ئەگەر دڵنیا نەبێت لەسەركەوتنی، لێرەوە سەبارەت بە پرسیارەكەتان لەبارەی هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەبێ ئەنجامدانی دەستێوەردانی سەربازی، ئەمە كێشەیەو هیچ وەڵامێكی باشم بۆتان نییە، هاوكات من لەوە بەئاگام كە هەندێك لە وڵاتان لەزمنیان سعودییەكان چەكیان بەقاچاخ ناردووە بۆسوریا بەڵام زۆربەی ئەو وڵاتانە نیگەرانن لە بەردەوامبوونی توندوتیژی و دەترسن رژێمەكە بڕووخێت لەبەرئەوەی هەموویان سەیری عێراق دەكەن وەكو نموونەیەك و دەبینن پاش 2003 چی ڕوویدا، بەڵام جیاوازییەكەی سوریا لەوەدایە كە خاوەن ئاستێكی بەرز نییە لە سەرچاوەی ستراتیژی و زیندوو كە وڵاتان بتوانن بایكۆتی بكەن بۆنموونە وەكو ئێران كە كەرتی نەوتی راگرت، سوریا نەوتی هەیە بەڵام بەشێوەیەكی ستراتیژی پاڵپشتیی كەرتی ئابوورییان ناكات، لەڕاستیدا نازانم كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چی بكات باشە بۆ ڕاگرتنی خوێنڕشتن جگە لەوەی كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەتوانێت قەناعەت بە رژێمەكەی سوریا بێنێت كە گریمانەی ئەوە هەیە «روسیا» و «چین» لەئاكامدا پشت لە سوریا بكەن. ئەمە لەلایەك، هەروەها لەلایەكی دیكەشەوە لەرۆژئاوا هەندێك هەن داوای دەستێوەردانی سەربازی دەكەن دژی ئەسەد، هەر بۆ نموونە سیناتۆری ئەمریكی «جۆن مەككەین» كە لە ساڵی 2008 یەكێك بوو لەو كەسانەی خۆی بۆ سەرۆكایەتی هەڵبژاردبوو، پێشنیاری ئەوەیكرد كە چیتر رۆژئاوا تەحەممولی خوێنڕشتنی زیاتر ناكات، لەلایەنێكی دیكەوە ئەگەر وڵاتان هەڵستن بە دەستێوەردانی سەربازی یان چەك بۆ ئۆپۆزسیۆن دابین بكەن، بەڵام وەكو بۆچوونێكی شەخسی من پێموایە دەستێوەردانی رۆژئاوا لەهەر وڵاتێكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كێشەیەكی گەورەیە و من لەبارەیەوە هەست بە نیگەرانی دەكەم.))
تاچەند كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی
وەڵامدانەوەی دەبێت
چاوەڕێی دەكرێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵوێستێكی باش بەرامبەر سوریا وەربگرێت، بەڵام پرۆفیسۆر گالیا بار ناتان ئوستادی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكان لە زانكۆی قودس پێی وایە لەم قۆناخەدا باردۆخەكە لەبەرژەوەندی رژێمی ئەسەد دایەو دەربارەی ئەم لایەنەو لەلێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان پرۆفیسۆر گالیا بەمجۆرە ڕای خۆی دەربڕی و وتی (پێشبینی كردن لەمبارەیەوە زۆر زەحمەتە، بەڵام وەكو رایەكی شەخصی خۆم من گەشبین نیم و پێموایە بۆ حاڵی حازر بارودۆخەكە لەبەرژەوەندی ئەسەد دایە و كاتەكە بۆ هاووڵاتیانی سوریا خراپە، لەبەرئەوەی ئەمریكییەكان سەرقاڵی هەڵبژاردنەكانن و ئەوروپییەكانیش سەرقاڵن بە كێشە ئابوورییەكانیان، لەڕاستیدا رووداوەكانی سوریا مایەی داخە، لەلایەنێكی دیكەوە ئەسەد بینیی چی روویدا لەگەڵ موبارەك و قەزافی بۆیە لەو وانەیە فێر بوو و لەوە تێگەیشت كە واپێویستە توندوتیژتر بێت، پێموایە ئەسەد لەم وانەیە فێربووە. هەروەها چاودێران لەسەر كاروبارەكانی سوریا دەڵێن هێشتا نەتوانرا هێزی ئەسەد سنووردار بكرێت و هێشتا رژێمەكە هێندە هێزی هەیە كە بتوانێت بەرگری لەخۆی بكات هەربۆیە بەڕای من كەیسەكەی ئەسەد زۆر ئاڵۆزە هاوكات پێموایە كە ئەگەر بهاتایەو سوریا پێش لیبیا بوایە ئەوكات دەستێوەردان روویدەدا، نازانم مەسەلەكە نادیارە، بەڵام پێموایە پاش لیبیا زەحمەتە دەستێوەردانی نێودەوڵەتی لەدژی سوریا رووبدات، لەوانەیە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەندێك شتی پێبكرێت، ئەگەری هەیە تەمویلی هەندێك لە گرووپە چەكدارە جیابووەكان بكات یان سزا لەسەر رژێمەكە بسەپێنێت، بەڵام پێموایە زەحمەتە دەستێوەردانی سەربازی ئەنجام بدات. هەروەها یەكێك لە نیگەرانییە هەرەگەورەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەوەیە نازانێت چۆن مامەڵە لەگەڵ سوریای دوای ئەسەد بكات، لەبەرئەوەی كاتێك كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەلایەكەوە هەوڵدەدات بۆ بەرزڕاگرتنی دیموكراسییەت و مافەكانی مرۆڤ، لەلایەكی دیكەوە پێموایە سەقامگیری لەسەرووی هەموویانەوە گرنگترە، بۆنموونە ئەگەر سەیرێكی بارودۆخەكانی ئەمڕۆی میسر بكەن، گەنجی لیبراڵ بوون كە دەستیان بە جموجۆڵ و بزاوەكە كرد بەڵام لەئاكامدا ئەنجامەكانیان لەدەستداو كەوتە ژێر كۆنتڕۆڵی ئیخوانی موسلمین و ئەو جۆرە كەسانە لەبەرئەوەی زۆرینەی جەماوەر هەست و سۆزیان بۆ ئیخوان هەبوو و ئەوە بوو لەئاكامدا بە رێگەچارەی دیموكراسی هەڵبژێردران، هەربۆیە پێموایە ئەمڕۆ رۆژئاوا لەوە تێگەیشتووە باجەكانی چەسپاندنی دیموكراسییەت چین لەبەرئەوەی مەرج نییە دیموكراسییەت واتای دیموكراسییەتی لیبراڵ یاخود دیموكراسییەتی رۆژئاوایی بگەیەنێت، هەروەها مەرج نییە ئەمڕۆ دیموكراسییەت بچەسپێت و لەوانەیە پاش نزیكەی 50 ساڵی دیكە دیموكراسییەت بچەسپێت، هەربۆیە پێموایە بۆ حاڵی حازر هەوڵەكان زیاتر بۆ چەسپاندنی سەقامگیرییە نەك بۆ دیموكراسییەت، بۆیە بەڕای من لەبەر ئەم هۆكارانەیە كە سیاسەتەكانی وڵاتان دوو دڵە لەبارەی كەیسەكەی سوریا، هەروەها من پێموایە كە راستە وڵاتان لەگەڵ ڕووخانی ئەسەدن بەڵام هاوكات دەرئەنجامەكانی ڕووخانی ڕژێمەكە لێكدەدەنەوە، هەربۆیەیش سیاسەتەكان روون و ئاشكرا نییە.)).
هەموو چاوەكان لەسەر توركیان
توركیا گرنگترین وێستگەیە بۆ وەرگرتنی هەڵوێستیكی گرنگ بەرامبەر بە سوریا، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پرۆفسیۆر جۆناسان راینهۆڵد كرد تۆژەری باڵا لەسەنتەری سادات - بیگن و تایبەتمەند لەسەر باردۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سوریا، سەبارەت بەم لایەنە لە لێدوانێكی تایبەتدا بە گوڵانی راگەیاند: (بەڕای من توندوتیژی درێژە دەكێشێت لەبەرئەوەی رژێمەكەی ئەسەد هێشتا بەهێزەو سووپا هەر پشتی گرتووەو هەروەها هێزەكانی ئەسەد هێشتا هەر بەهێزن و پێدەچێت بواریان هەیە بەردەوام بن، بەڵام جیابوونەوەی هێزەكان بەو ئاستە نییە كە ببێتە مایەی ڕووخانی ڕژێمەكە، هەربۆیە ئەگەرێكی بەهێز هەیە كە بۆ حاڵی حازر توندوتیژی درێژە بكێشێت. بۆیە لەم باردۆخەدا بەڕای من پێویستە هەموو رێگەچارەیەك هەوڵبدرێت بۆ فشارخستنە سەر رژێمەكەی ئەسەد، پێموایە دانەخستنی باڵیۆزخانەكان لەو وڵاتانەدا تاڕادەیەك سوودی هەیە، وابزانم دەیانەوێ لەڕێگەی باڵیۆزخانەكانەوە زانیاری وەرگرن و هەروەها زانیاری بنێرن بۆ فشارخستنی زیاتر لەسەر رژێمەكە، بەڵام بەگشتی پێموایە كە پێویستە فشاری زیاتر بخرێتە سەر رژێمەكە. ئەگەر لەم راستەوە سەیری هەڵویستی توركیا بكەین توركیا لەوە نیگەرانە كە ئەگەر بێت و هەڵوێستی توند وەربگرێت ئەوە ئێران و روسیا پاڵپشتی لە رژێمەكەی ئەسەد بكەن، بۆیە توركیا پێیوایە كە ئەگەر بێت و هەر دەستێوەردانێك لە سوریا بكات ئەوە لەوە نیگەرانە هەردووك وڵات كاردانەوەیان لەسەر توركیا هەبێت. بۆیە پێویستە لەسەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەدوای لایەنی بەهێز بگەڕێت لەنێو ئۆپۆزسیۆنی سوریا و هەڵستێت بە بەخشینی چەك بۆ ئەو لایەنانە، هەروەها بەڕای من پێویستە روسیا لە چین جیابكرێنەوە بۆئەوەی دەستێوەردانی راستەوخۆ لە سوریا ئەنجامبدرێت، بەڵام باوەڕناكەم كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بتوانێت روسیا و چین لێكجیابكاتەوە هەربۆیەیش پێموایە باشترین رێگەچارە بریتیە لە هەماهەنگی و هاوكاری لەگەڵ لایەنە بەهێزەكانی ناو ئۆپۆزسیۆن و كاركردن بۆ دابینكردنی چەك بۆیان و بەهێزتركردنی هێزەكانیان)).
ئەم حاڵەتە بەبێ هاتنە ناوەوەی توركیا كارێكی ئاسان نابێت، لەبەر ئەوەی سروشتی رژێمی ئەسەد وەك رژێمێكی دیكتاتۆر بەو شێوەیە تەنانەت بەزەحمەت یارمەتی مرۆیی دەگاتە ناو سوریا لەمبارەوە پرۆفیسۆر مایكل فیشباخ لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەم لایەنە كردەوەو وتی(دەركەوت كە گەیاندنی هاوكاریی مرۆیی كارێكی تاڕادەیەك مەحاڵە لەبەرئەوەی پاش یەك مانگ تەنیا لەچەند رۆژی رابردوودا رێگە بە خاچی سووری نێودەوڵەتی» و «مانگی سووری سوری»درا بڕۆنە ناو ناوچەكانی بابا عەمر لە حمص، بارودۆخە سەختەكە ئەوەیە كە لە كۆمەڵگە دیكتاتۆرییە داخراوەكاندا زۆر زەحمەتە بۆ كەسانی دەرەكی بتوانن بڕۆنەژوورەوە، رۆژنامەنووسەكان بە قاچاخ دەڕۆنە ژوورەوەو هەروەك ئێوەیش ئاگادارن «ئەنتۆنی شەدیدا» رۆژنامەنووسەكەی نیویۆرك تایمز لە سوریا كوژراو شەخسی خۆم ئەنتۆنی شەدیدام لە نزیكەی دەناسی، بۆیە زۆر زەحمەتە بتوانرێت یارمەتی و یاخود چاودێران بۆ ئەو جۆرە كۆمەڵگانە بنێردرێ، ئەمە یەكێك بوو لە تەحەدداكانی سەدەی بیستەمین و ئێستا لە سەدەی بیست و یەكەمینین، لەبەرئەوەی تاڕادەیەك مەحاڵە كەسان و لایەنی دەرەكی بتوانن خۆیان بگەیەنن بۆ ناو كۆمەڵگە داخراوەكاندا لەلایەنێكەوە بۆ گەیاندنی یارمەتی و تەنانەت بۆمەبەستی سیخوڕیش، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە كەیسەكەی عێراق دووچاری ئەم شتە بووەوە بەوشێوەیەی كە بەلای «سی ئای ئەی»ەوە زۆر زەحمەت بوو، نەیتوانی هیچ بریكارێكی لەناو عێراق كاربكات، هەربۆیە بە خەم و پەژارەوە دەیڵێم كە زەحمەتە بتوانرێت یارمەتی و هاوكاری بۆ سوریا بگەیەندرێت)).
پ. جۆناسان راینهۆڵد بۆ گوڵان: پێویستە
روسیا
لە چین جیابكرانەوە بۆئەوەی دەستێوەردانی راستەوخۆ لە
سوریا ئەنجامبدرێت

پ. مایكل فیشباخ بۆ گوڵان:
ئۆباما بە وریاییەوە دەجووڵێتەوەو خۆی لە هیچ كێشەكی دەرەكیەوە نائاڵێنێت ئەگەر دڵنیا نەبێت لەسەركەوتنی
پ. گالیابارناتان بۆ گوڵان:
گەشبین نیم و پێموایە بۆ حاڵی حازر بارودۆخەكە لەبەرژەوەندی ئەسەد دایە و كاتەكە بۆ هاووڵاتیانی سوریا خراپە