ئەحمەد داود ئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی توركیا، لەموحازەرەیەكیدا لەئامۆژگای دیراساتی ستراتیژی نێودەوڵەتی لەواشنتۆن، ئاماژەی بەوەكرد كە ئەوان دەیانویست بەشار ئەسەدی سەرۆكی سوریا وەك گۆرباچۆف بەئاشتی پۆستەكەی بەجێبهێڵێت، بەڵام وادیارە دەیەوێت لاسایی سلۆبۆدان میلۆسۆڤیچی سەرۆكی پێشووی سربیا بكاتەوە، ئەم قسەیەی ئۆغلۆ كە بەدیوێكدا ئاماژەیە بۆ ئەو كۆتاییە تراژیدییەی ڕژێمی ئەسەد چاوەڕێی دەكات، لەهەمانكاتدا بەدیوەكەی دیكەیدا ئاماژەیە بۆ ئەو كارەساتەی ئێستا ڕووبەڕووی گەلی سوریا بۆتەوەو مەزندەی ئەوەی لێدەكرێت كە ڕژێمی ئەسەد دەست لەهیچ نەپارێزیت و كۆمەڵكوژی گەلەكەی خۆی بكات، ئەم حاڵەتە لەدوو لایەنەوە مەزندە دەكرێت ڕژێمی ئەسەد دەست لەهیچ نەپارێزێت:
1- ڕژێمی ئەسەد، ڕژێمی حزبی بەعسە، بنەمای ئەم ڕژیمە لەسەر بنەمای كۆنترۆڵكردنی ئەمن و موخابەرات بینا كراوە و هەروەها بەشێكی زۆری سەركردەكانی سوپاش چارەنووسیان بەو ڕژێمەوە گرێدراوە، بۆیە لەوانەیە لەناو سوپا هەندێك لێكترازان یان جیابوونەوە ڕووبدات، بەڵام لەناو دوو جیهازەكەی دیكە كە ئەمن و موخابەراتە وەك ڕژیمی بەعسی عێراق وابەستەی ڕژیمەكەن و زۆر زەحمەتە لەڕژێم جیاببنەوە.
2- تایبەتمەندیەكی دیكەی ڕژیمی ئەسەد و ڕژیمی پێشووی بەعسی عێراق ئەوەیە ئەو دوو ڕژیمە قەومی توندڕۆن، لەم خاڵەدا لەگەڵ سلۆبۆدان میلۆسۆڤیچ یەكدەگرنەوە، لەبەر ئەوەی ئەویش هەر لەبەر توندڕۆیی قەومی دەنگی پێدراو بووە سەرۆكی سربیا، بەڵام ڕوسیا زۆر بەتوندی پشتی میلۆسۆڤیچی گرت، هەروەك چۆن ئێستاش پشتی ڕژێمی ئەسەد دەگرێت، بۆیە ئەو پشتگیرییەی ڕوسیا و چین بۆ میلۆسۆڤیچ نەك بووە هۆكاری ئەوەی كە كۆمەڵكوژی لەكۆسۆڤۆ پیادە بكات، بەڵكو دەستدرێژی هەتكردنیان بۆ سەر ئافرەتانی كۆسۆڤۆش درێژكرد، بۆیە لەم ڕوانگەیەوە كە ئەسەد ڤیتۆی ڕوسیا و چینی بینی، ئیدی شتێك نامێنێتەوە سڵی لێ بكاتەوە، وەك شا عەبدوڵڵای سعودیەش ئاماژەی پێكرد (ئێمە لەڕۆژگارێكی ترسناكداین، بەداخەوە ئەوەی لەنەتەوە یەكگرتووەكان ڕوویدا كاریكی باش نەبوو، ئێمە شانازیمان بە نەتەوە یەكگرتووەكان دەكرد كۆمانبكاتەوە نەك لێكمان جیابكاتەوە)، كەواتە ئەگەر شا عەبدوڵڵا بەو ئاستە لەنەتەوە یەكگرتووەكان نائومێد بووبێت، ئەوا دەبێت بۆ ڕاگرتنی ئەو توندوتیژی و خوێن ڕشتنەی لەسوریا هەیە و بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ ڕژێمی ئەسەد دابنرێت، دەبێت بیر لەڕێگە چارەی دیكە بكرێتەوە، بێگومان بیركردنەوە لەڕێگەچارەی دیكە كارێكی ئاسان نییە، بەڵام مەحاڵیش نییە، لەبەرئەوەی پێشتریش نەتەوە یەكگرتووەكان لەچەندین مەسەلەی دیكە نەیتوانیوە هەڵوێستی پێویست وەربگرێت، هەربۆنموونە وەك لەئۆپەراسیۆنی ئازادی عێراقدا كە نەیتوانی بڕیار بدات و دواتر هاوپەیمانیەك پێكهات، بەناونیشانی (هاوپەیمانی ئارەزوومەندانە) ئەمەش واتە هاوپەیمانیەك لەنێوان ئەو دەوڵەتانەی كە مانەوەی ڕژێمی سەدام حوسێنیان بەمەترسی بۆسەر ئاشتی و ئاسایشی جیهان دەزانی، بۆیە ئێستاش هەردەبێت هەوڵێك بێتە ئاراوە لانی كەم بەناوی ئەو دەوڵەتانەی كە خۆیان بەدۆستی سوریا دەزانن و لەدەرەوەی ئەنجوومەنی ئاسایش بڕیار بدەن، بەڵام ئەوەی هۆكاری سەرەكیە بۆ زەمینە خۆشكردن بۆ ئەم بڕیارە، دراوسێكانی سوریایە، بۆیە پرسیارەكە لەو حاڵەتە گومان دروست دەكات، ئایا دراوسێكانی سوریا بەتایبەتی عێراق و توركیا چ هەڵوێستیكیان دەبێت؟

بێدەنگی جیهان بەرامبەر توندوتیژییەكانی سوریا
توندوتیژی و بێ باكی ڕژێمی ئەسەد خەریكە دەگاتە ئاستی كۆمەڵكوژی، ئەو دەستە ئاسنینەی ڕووبەڕووی گەلی خۆی دەبێتەوە چەند بەهێز بێت ناتوانێت قینی خەڵك دابمبركێنێتەوە، بەڵام ناخۆشی ئەوەیە كە جیهان هەست بەم كۆمەڵكوژیە دەكات و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بوار نادات سنوورێك بۆ ئەم كۆمەڵكوژییە دابنرێت، سەبارەت بەهەڵكشانی بارودۆخی توندوتیژی لەسوریا پرسیارمان لە د.هەنادی ئەلسەمان ئوستادی ئەنترۆبپۆلۆژی لەزانكۆی ئیندیا كرد و لەمبارەوە بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی:(لەبەر ئەوەی هیچ هێزیك نییە ڕێگری لێبكات، ئەوا ڕژێمی ئەسەد هەرچی مەبەستی بێت دەیكات، بەهۆی هەڵوێستی ڕوسیا و چینەوە كە مافی ڤیتۆیان بەكارهێناوە، ئەوا كۆمەڵگەی نیودەوڵەتیش شكستی هێناوە و نەیتوانیووە بەئەرك و ڕۆڵی خۆی بەرامبەر گەلی سوریا هەڵبستێت، بۆیە بۆ ئێستا بەڕای من تاكە ڕێگا گفتوگۆكردنە لەبارەی چارەسەرێكی ئاشتیانەوە و مەخرەجێكی ئاشتیانە، لەبەر ئەوەی دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگرین كە ڕۆژانە بەهەزارەها كەس دەمرن و بەڕاستی دۆخەكە پێویستی بەچارەسەرە. لەبەر ئەوەی بەداخەوە پێموانیە هیچ لایەك لەدۆخێكدا بێت بتوانێت دەستێوەردانی سەربازی بكات، هەموو وڵاتان سەرقاڵن بەئەنجامدانی هەڵبژاردن و گرفتارن بەكێشەی ئابووری و سیاسی خۆیانەوە، لەبەر ئەوە هیچ لایەك خواستی ئەوەی نییە دەستێوەردانی سەربازی بكات. هەروەها نابێت ئەوەمان لەبیربچێت كە سوریا نەوتی نییە، لەبەر ئەوە دۆخەكە جیاوازە لە لیبیا، كە خەڵكی سوریا نەبوونی نەوتی بەسووربوون و پێداگیری قوربانیدان بەخوێنی خۆی قەرەبوو كردۆتەوە، بەئومێدی ئەوەی بتوانن خەونی خۆیان لەهێنانەدی دیموكراسی بەدی بهێنن)).
ئەوەی خاتوو هەنادی ئاماژەی پێكرد جۆرێك لەڕەشبینی پێوە دیارە، بۆیە هەر لەم چوارچێوەیە پرسیارمان لە ئەكادیمست و سیاسەتمەدار خاتوو نعۆمی چازان كرد ئەویش لەوەڵامدا سەبارەت بەڕەوشی ئێستای سوریا بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن و وتی:(دۆخی سوریا بەمجۆرەیە ڕۆژ لەدوای ڕۆژ پێشلكارییەكانی مافی مرۆڤ زیاتر دەبێت لەگەڵ هەڵكشانی شەڕی نێو شارەكانیش، من لەو بڕوایەدانیم چیتر ڕژیمی ئەسەد شەرعیەتی مابێت، بۆیە لەم قۆناخەدا دەبێت ئەوە بزانرێت كە ڕژێمی ئەسەد ڕژێمێكی سەربازیە، ئەگەر لەڕووی واقیعیەوە بڕوانین، ئەوا ڕژێمێكی سەربازیە و دەبێت هێزە دیموكراتیەكان پێكەوە كۆببنەوە و بەدیلێك گەڵاڵە بكەن. بەدیلەكەش دەبیت ڕووخانی ئەم ڕژیمەی ئێستا بێت و پێموایە دەبێت پتر تەركیز لەسەر ڕووخانی ڕژێمەكە بكرێتەوە، نەك بەدیلەكە كە بەشێك بێت لەم ڕژیمەی ئێستا، كە مەبەست لەبەدیلێكی دیموكراتی و ئازاد و عادیلانەیە. بەڕوودانی ئەمەش هەموو گروپەكان لەهەل و مەرجە نوێیەكەدا مافەكانی خۆیان بەدەست دەهێنن)).

ئەگەرەكانی دوای نەتەوە یەكگرتووەكان
ئێستا جیهان خەریكە لەنەتەوە یەكگرتووەكان نائومێد دەبێت بەتایبەتی دوای ئەوەی هەریەك لەڕوسیا و چین ڤیتۆیان بەكارهێنا، سەبارەت بەم بێ ئومێدبوونە پرسیارمان لە عودەی سۆمەر چاودێر و شرۆڤەوانی سیاسی كرد و بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی:(خەمڵاندن سەبارەت بەڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد ئاسان نییە، هەڵبەتە «میسر» و «سوریا» لەیەكتری جیاوازن و جیاوازیی زۆر لەنێوانیاندا هەیە و جیاوازن لەوڵاتانی دیكە، هەربۆیە خەمڵاندن لەمبارەیەوە زەحمەتە و ناتوانین لەسەر بنەمای ئەزموونەكانی دیكە پێشبینی بكەین، خەمڵاندن لەمبارەیەوە زۆر زەحمەتە لەبەرئەوەی زۆر كەس پێیانوابوو دەبوو تائێستا ڕژێمی ئەسەد بڕووخایە، بەڵام وا نزیك دەبینەوە لەساڵێك هێشتا ڕژیمی ئەسەد هەر ماوەتەوە، تاكو ئەمڕۆ دەیان هەزار هاووڵاتی كوژراون، هەر بۆیە پێشبینیكردن لەمبارەیەوە زەحمەتە، بۆنموونە و هەر لەمبارەیەوە كەس پێشبینیی ئەوەی نەدەكرد «موبارەك» وا زوو بڕووخێت. بەڵام ئێستا پێدەچێت بەرامبەر ئەسەد بێدەنگ نەبن، لەبەر ئەوەی هەموو لایەك باسی دوای ڕژێمی ئەسەد دەكەن، «تۆماس فریدمان» وتارێكی لە «نیویۆرك تایمز» نووسیوە –تیایدا داوا لەڕوسیا و ئەو دەوڵەتانە دەكات كەپشتگیری لەڕژێمەكەی ئەسەد دەكەن، ڕاشكاوانە پێیان دەڵێت كاتی ئەوە هاتووە هەڵوێستان بگۆڕن، هەروەها خەڵكی سوریا زۆر بەپەڕۆشن بۆ ڕووخاندنی ڕژێمەكەی «ئەسەد» و ئاڵای پێشووی «سوریا» هەڵدەدەن كە پێش ڕژێمی حافز ئەسەد هەبووە، بۆیە ئێستا كە بارودۆخەكە بەرەو شەڕی ناوخۆ دەڕوات، بێگومان هەڵگیرسانی -شەڕێكی ناوخۆیی درێژخایەن هۆكارە بۆ فاشلبوونی دەوڵەت بەتایبەتی ئەمڕۆ كە زۆربەی میكانیزم و دامەزراوەكانی دەوڵەت لەدەستی عەلەوییەكان دایە بۆیە پاش نەمانی عەلەوییەكان لەدەسەڵات ئەوكات ئەو كەسانەی كە دێن لەجێگەی عەلەوییەكان بۆ سەر دەسەڵات كارێكی زۆر لەپێشیان دەبێت ئەنجامی بدەن بۆنموونە لەڕووی ژێرخانەكان كە بونیادنانەوەی كارێكی ئاسان نییە، بەهەرحاڵ دەمەوێ ئەوە بڵێم كە شەڕی ناوخۆیی درێژخایەن دەبێتە هۆی درووستبوونی دەوڵەتی فاشیل و لەمبارەیەوە پێموایە كە تەنیا یەك ڕێگەچارە هەیە بۆ ڕێگەگرتن لەفاشیلبوونی دەوڵەت ئەویش بریتییە لەپاڵپشتیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەهاووڵاتیانی «سوریا» بۆ وەدەستهێنانی دەسەڵات و بونیادنانی دیموكراسییەت، بۆیە بەڕای من كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەتوانایدا هەیە پشتگیری لەئۆپۆزسیۆنی «سوری» بكات و لەمبارەیەوە ڕۆڵێكی پۆزەتیڤانە بگێڕێت، لێرەیشدا دەگەڕێینەوە سەر پرسیارێكی پێشووتان لەبارەی «رژێمی سەربازی»، بەڕای من كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕێگەچارەیەكە بۆ جەختكردنەوە لەو ڕووەوە كە ڕژێمی سەربازی هاووڵاتیان نەچەوسێنێتەوە لە»سوریا»)).
چاودێر و شرۆڤەوانی سیاسی عودەی سۆمەر جەخت لەسەر دەستێوەردانی نێودەوڵەتی دەكاتەوەو پێیوایە كاتی ئەوە هاتووە هەڵوێستەكان بگۆڕێتن، بۆیە دیسان لەمبارەوە لەخاتوو هەنادی ئەلسەمان-مان پرسی ئایا دوای هەڵوێستی نێودەوڵەتی مەزندەی باردۆخەكە بۆ كوێ دەچێت؟ لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە وەڵامی داینەوەو وتی:(دەبێت هەموو خەڵك هاسۆزبێت لەگەڵ خەڵكی سوریادا، بەداخەوە سوریا بۆتە قوربانی بەرژەوەندیی هێزە گەورەكان، هەر یەكە لەڕوسیا و چین و ئێران و ئەمریكا و تەنانەت توركیاش لێدوان دەدەن و پشتیوانی لایەنێك دەكەن، ئیدی پشتیوانی ڕژێمەكە بێت یان خەڵكەكە، بەڵام كەسیان بایەخ بە بەرژەوەندی خەڵكی سوریا نادەن، بەڵكو بایەخ بەبەرژەوەندیە سیاسیەكانی خۆیان دەدەن، ئەویش بەهۆی گرنگی جیوپۆلەتیكی سوریاوە و دوایین شت بیری لێبكەنەوە خەم و خواستی خەڵكەكەیە. بەداخەوە ئەوە دۆخەكەیە. واتە ئەوەی بایەخی پێدەدەن بەرژەوەندیەكانی خۆیانە لەم ناوچەیەدا. بۆیە ئێستا تەنیا هیوا ئەوەیە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەستێوەردان بكات بەئومێدی ئەوەی ببێتەهۆی وەستاندنی خوێنڕێژیەكە و ببێتە هۆی وەستاندنی كوشتارەكە، ڕەنگە كەسانێكیش هەبن لەموعارەزەدا بەمە ڕازی بن، ئەگەرچی من بەناوی موعارەزەوە قسە ناكەم، بەڵكو وەك چاودێرێكی دەرەكی قسە دەكەم، كە كەسانێكیش هەن قبووڵی ناكەن، بەڵام ئەمە تاكە ڕێگاچارەیە ئەگەر ڕازی بێت بەوازهێنان لەدەسەڵات، بەئومێدی ئەوەی ئەمە ببێتە ڕێگاچارەیەكی ئاشتیانە یاخود نیمچە ئاشتیانە و سەرەتایەك بۆ دیموكراسی. بێگومان هەمیشە سوریا پێگەیەكی جیوپۆلەتیكی گرنگی هەبووە و هەرواش دەمێنێتەوە، كە هەندێ گۆڕان و ئاڵوگۆڕی سەرەتایی دێنەئاراوە، كە دەبێت هەموولایەك خۆیان بگونجێنن لەنێویاندا خەڵكی سوریا و خەڵكانی وڵاتانی دراوسێ، بەئومێدی ئەوەی گۆڕانەكە بەرەو باشتر بێت)).