زەحمەتە عێراق بەئاسانی لەم قەیرانە دەربچێت
January 26, 2012
راپۆرتەکان
سەبارەت بەم بارودۆخە شرۆڤەوانی ناسراوی جیهانی پرۆفیسۆر گریگۆری گەوس لەسەر بارودۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست و عێراق، هۆكاری سەرهەڵدانی ئەم قەیرانە بۆ تێڕوانینەكانی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەگێڕێتەوە بەوەی سەرۆك وەزیرانی عێراق هەوڵیداوە لەگەڵ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا ئەم بارودۆخە بقۆزێتەوە بۆئەوەی هەموو دەسەڵاتەكان لەدەستی خۆی كۆبكاتەوە، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر گەوس لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە هەڵوەستەی لەسەر ئەم پرسە كرد و گوتی: (ئەو قەیرانە سیاسییەی ئێستا لەعێراق هەیە، پەیوەستە بەوەی تا چ ڕاددەیەك سەرۆك وەزیران دەتوانێت دەسەڵات لەدەستی خۆیدا كۆبكاتەوە. بارودۆخەكە جێگیر نییە و من نازانم بەچ ئاڕاستەیەكدا دەڕوات. بەڵام بەدڵنیاییەوە ئەمە هەوڵێكە لەلایەن سەرۆك وەزیرانەوە لەسەروبەندی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكادا بەئاڕاستەی كۆكردنەوەی دەسەڵاتی زیاتر لەدەستی خۆیدا. بۆیە من وای دەبینم ئەگەر بارودۆخەكە زیاتر هەڵبكشێت، ئەوا بەدڵنیاییەوە دەبێتە جێگەی مەترسی بەتایبەتی ئەگەر ئاستی توندوتیژیەكە بگەڕێتەوە بۆ ئەو ئاستەی لەساڵی 2004 تاوەكو ساڵی 2007 لەئارادابوو. من پێموانییە سوننەكان بتوانن ئەو جۆرە توندوتیژیە بوروژێنن دوای شكستەكەیان لە2007 و 2008دا. بەدڵنیاییەوە لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردودا ئێوە هێرشی تیرۆریستیتان بینی، بەڵام مایەی گومانە كە ئەم توندوتیژیە بەئاستێكی بەرفراوان و سەرتاسەری لەناو سوننەكاندا بەرەو هەڵكشان بچێت)).
كەواتە وەك پرۆفیسۆر گەوس ئاماژەی پێكرد مەترسیەكە لەوەدایە كە پرۆسەكە زیاتر بەرەو هەڵكشان بچێت، بەڵام بۆ ئەوەی ڕێگە لەم هەڵكشانەش بگیرێت، تەنیا ڕێگە دیالۆگ و ڕێككەوتنە، بەڵام وەك ئێستا دەبینرێت ئاستەنگ بۆ وتووێژەكانیش دروست دەكرێت، سەبارەت بەم لایەنەش پرۆفیسۆر گەوس وتی: (لەغیابی گفتوگۆدا بارودۆخەكە تەنیا بەرەو خراپتربوون دەچێت. بەلای منەوە دۆخەكە زۆر دژوارە لەكاتێكدا كە تۆ دوو لیستی گەورەت هەیە لەعێراقدا و ئەو دوو لیستە كە نوێنەرایەتی زۆرترین خەڵك دەكەن لەبەشە عەرەبیەكەی عێراقدا، عێراقیە و دەوڵەتی یاسا، تەواو بەرهەڵستی یەكن، ئەوە مەسەلەیەكی دیكەیە كە ئەلعێراقیە لەبەرەی موعارەزەدا بێت و دەوڵەتی یاسا لەحكومدابێت و دواتر ئەگەری ئاڵوگۆڕی دەسەڵات هەبێت لەدوای هەڵبژاردنەوە. بەڵام ئەوەی دەیبینین ئەوەیە ئەلعێراقیە لەحكومەتدایە، بێ ئەوەی هیچ دەسەڵاتێكی هەبێت و سەرۆك وەزیرانیش هەوڵی كۆكردنەوەی هەموو دەسەڵاتەكان دەدات لەدەستی خۆیدا)).
لەسەر ئاستی ناوخۆ و سەبارەت بە تێڕوانین بۆ ئەم بارودۆخەی ئێستای عێراق جەمال بەتیخ سەرۆكی لیستی (بەیزا) لە پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان وتی:( باری سیاسیی ئێستای عێراق ئاڵۆزە و هۆكاری ئەم ئاڵۆزییەش كۆمەڵێك پێشهاتە كە دەرهاویشتەكانی كەڵەكەبوون بەسەر یەكدا، بۆیە پێویستە لەسەر لایەنە سیاسییەكان هەوڵبدەن ئەم بارە نائاساییە جڵەوگیر بكەن و لە ئاستێكدا رایبگرن و ئاراستەی وتووێژەكان بگەڕێتەوە بۆ بەرژەوەندی گشتی و نیشتمانی، ئەمەش پێویستی بەئیرادەیەكی سیاسی هەیە بۆئەوەی ئەو كۆبوونەوەیە رێكبخات، ئێستا باسی گرێدانی كۆنگرەی نیشتمانی دەكەن، بەڵام لێرەدا چەند پرسیارێك لەبارەی ئەو كۆنگرەیە هەیە، ئاڕاستەكان دەپرسن كە ئایا ئەو كۆنگرەیە سەركەوتوو دەبێت لەكۆتاهێنانی كێشەكان و نەهێشتنی درزی نێوان لایەنە سیاسییەكان؟ هەروەها ئەگەر هات و كۆنگرەكە گرێدرا ئایا گرەنتی هەیە لایەنەكان لەسەر ئەوە رێكبكەون كە جارێكی دیكە نەگەڕێنەوە بۆ گرژی و خوڵقاندنی قەیرانەكان؟ ئایا لایەنە سیاسییەكان رێككەوتوونە لەسەر كارنامەیەكی سیاسی كە مایەی چارەسەركردنی دۆسیە هەڵپەستراوەكانی نێوان لایەنە سیاسییەكان بێت؟ لەبەرئەوەی خۆی لەخۆیدا پێویستە پێشوەختە رەشنووسێك ئامادەكرابێت لەسەر كارنامەیەكی سیاسی كە لایەنەكان پێش كۆبوونەوەیان لەسەری رێكبكەون. هەروەها، ئایا ئەم كۆنگرەیە گرەنتیی ئەوە دەكات وڵات بگوازێتەوە لە قەیرانەوە بۆ سەقامگیری؟ لەڕاستیدا، گومان لەسەر خشتەی كارەكانی كۆنگرەكە هەیە بەهۆی نەبوونی متمانە لەنێوان لایەنەكان بەدرێژایی زیاتر لە هەشت ساڵ، بۆیە زەحمەتە ئەو بێ متمانەییە تەنیا بە یەك دانیشتن لەسەر مێزی دانوستان بگۆڕێت و ببێتە مایەی دروستبوونی متمانەیەك كە مایەی هێوركردنەوەی بارودۆخ و پێشهاتەكان بێت)).
كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا و
ئەو مەترسیانەی چاوەڕوان دەكران
كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا یەكێك بوو لەو خاڵانەی كە تەواوی ساڵی پار لەنێو لایەنە سیاسییەكانی عێراق وتووێژی لەسەر دەكرا، بەڵام هەموو پێكهاتە سیاسییەكانی عێراق بێجگە لەلایەنی كوردستانی موزایەدەی سیاسیان لەسەر ئەم مەسەلەیە دەكرد و داوای كشانەوەی دەست بەجێی هێزەكانی ئەمریكایان دەكرد، پسپۆران پێیانوایە ئەگەر عێراقیەكان لەسەر شێوازێك بۆ مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا ڕێكبكەوتنایە، ئەوا ئیدارەی ئەمریكیش لەگەڵیان ڕێكدەكەوت و ماوەی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا درێژ دەكرایەوە، بەڵام وەك سەرەنجام بینمان لایەنە عێراقیەكان ئەمەیان ڕەتكردەوە و ئەمریكاش لەكاتی خۆی كشایەوە، لایەنی كوردستانیش بۆئەوەی بەوە تۆمەتبار نەكرێت كە خواستی ئەوە هێزی داگیركاری لەوڵاتدا بوونی بەردەوام بێت، لەسەر ئەم مەسەلەیە زیاتر جووڵەی نەكرد، بەڵام هێشتا تەواوی هێزەكانی ئەمریكا نەگەیشتبوونەوە وڵاتی خۆیان، ئەم قەیرانە سیاسییە گەورەیە لەعێراقدا سەریهەڵدا، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر جاكۆب شاپیرۆ گەورە تۆژەری ئامۆژگای وۆردۆ ولسن لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق لەسەر خواستی سیاسەتمەدارانی عێراق بووەو ئەوان داوایان كردووە پێویستە ئەمریكا لەكاتی خۆی بكشێتەوە، لەم بارەوەیەوە وتی: (كشانەوەی هێزەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا خەیاری سیاسەتوانەكانی عێراق بووە و ئەوان بڕیاریان لەسەر داوە، ئەم بڕیارەش لەكاتێكدا كە لایەنە سیاسییەكانی عێراق ڕێگەچارەی دیكەیان لەبەردەمدابووەو دەیانتوانی بڕیاری دیكە بدەن، خۆ ئەگەر وردتر بیریان بكردایەوە و هەوڵیان بدایە ڕێككەوتنێكی تازە لەگەڵ ئەمریكا ئیمزا بكەن، ئەوا بێگومان لایەنی ئەمریكیش ڕازی دەبوو، بەڵام كە ئەوان هەنگاویان بۆ ئەمە هەڵنەگرت، ئەمریكا ناچار بوو هێزەكانی بكشێنێتەوە لەكاتی خۆیدا، بەڕای من لایەنە عێراقیەكان بەهۆشدارییەوە ئەو بڕیارەیان نەداوە و واقیعی عێراقیان وەك خۆی لەبەر چاو نەگرتووە، بوونی ئەمریكایان وەك ڕێگرێك لەدەستێوەردانی دەرەكی بەگرنگ نەزانیووە، بۆیە بەڕاشكاوی دەڵێم دەرچوونی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق ڕیز گرتن بووە لەداوای عێراقیەكان، بۆیە لێرەدا مەسەلەكە ئەوەنییە ئایا دوای نەمانی ئەمریكا دەوڵەتانی دراوسێی عێراق دەستێوەردان دەكەن یان نا، بەڵكو مەسەلەكە پەیوەستە بەوەی كە پێدەچێت سیاسەتوانە عێراقییەكان هەست بەئارامی بكەن لەگەڵ «ئێران» وەك وڵاتێكی دراوسێ و هەر لەبەرئەوەیشە كە چیتر پێویستییان بەمانەوەی هێزەكانی ئەمریكا نەماوە)).
پرۆفیسۆر شاپیرۆ وێڕای ئەوەی ئەگەری گەڕانەوەی عێراق بۆ شەڕی مەزهەبی بەدوور دەزانێت و ئەو زنجیرە تەقینەوانەش كە دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق ڕوویاندا بەمانۆرێكی دەزانێت لەلایەن ڕێكخراوە تیرۆریستیەكانەوە ئەنجام دەدرێت بۆ ئەوەی پیشانی بدەن بونیان هەیە، بەڵام ئەمە نابێتە هۆی ئەوەی شەڕی مەزهەبی دەست پێبكاتەوە، بەڵام سەبارەت بەوەی تاچەند عێراق لەم بارودۆخەدا پێویستی بەهاوكاری ئەمریكایە بۆ ئەوەی لەم قەیرانە ڕزگاری بێت، پرۆفیسۆر شاپیرۆ ئەمەش دەبەستێتەوە بەداوای حكومەتی عێراق لەئەمریكاو لەمبارەوە و لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی: (دەكرێ حكومەتی عێراقی بڕیار بدات تاچەند پێویستی بەوەیە كە ئەمریكا پاڵپشتی بكات، كەمن پێموایە پاڵپشتی ئەمریكا زیاتر بۆ عەرەبی سوننەی عێراق دەبێت، لەلایەكی دیكە مەسەلەی یارمەتیەكانی ئەمریكا بۆ عێراق پەیوەستە بەئاستی ئەو گۆڕانكاریانەی كە لەهاوكێشەی سیاسیی ناوچەكە ڕوودەدات، بەتایبەتی كە ئێستا مەزندەی ئەوە دەكرێت لەماوەی چەند مانگی داهاتوو ئاڵۆزی زیاتر لەپێوەندییەكانی ئەمریكا و ئێراندا ڕووبدات، بۆیە چەند ئەگەری ڕوودانی ئەم ئاڵۆزییە زیاتر بێت ئەمریكا ئامادەباشی زیاتری دەبێت بۆ ئەوەی وەڵامی داخوازییەكانی عێراقیەكان بداتەوە، بەڵام بۆ ئێستا و وەك ڕای تایبەتی خۆم، پێموایە ئەمە ساتێكە كە تیایدا عێراق بەقۆناغێكی گواستنەوەی زۆر زەحمەت تێدەپەڕێت و وای دەبینم چەند لایەنی جیاواز هەن كە لەهەوڵدانن بۆ دەستێوەردان لەو قۆناغە، بەڕای من بەشێكی كەمی ئەم مەسەلەیە كاریگەرییەكی بەهێزی لەسەر هەرێمی كوردستان دەبێت، بەڵام سەبارەت بەپارچەكانی دیكەی وڵات پێموایە چەند ساڵی داهاتوو بۆیان زۆر سەخت دەبێت لەڕووی سیاسییەوە)).
هەر لەم چوارچێوەیەدا پرۆفیسۆر گریگۆری گەوس پێیوایە هێشتا ئەمریكا دەتوانێت هاوكاری عێراق بكات هەتا ئەگەر بەشێوەی نهێنیش بێت، بەڵام ئەو ڕاستیەش هەیە كە دەبێت لەبەرچاو بگیرێت ئەوەیە كە ئەمریكا هەمان كاریگەری جارانی نییە، لەمبارەوە و لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان پرۆفیسۆر گەوس وتی : (هێشتا ئەمریكا هەندێ كاریگەری هەیە، ئەگەرچی هێزەكانی كشاونەتەوە. من هاوڕام لەگەڵ ئەوەدا كە بایەخی ئەمریكا بەچەشنی ڕابردو كاریگەری لەسەر عێراق نییە و ئەوەش شتێكی حەتمیە بەهۆی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا، بەڵام هێشتا ڕێگەگرتن لەهەرەسهێنانی دەسەڵات و گەڕانەوە بۆ شەڕی ناوخۆ لەبەرژەوەندی ئەمریكادایە، لەڕاستیدا ئەوە لەبەرژەوەندی هەموو لایەكدایە. لەبەر ئەوە هیوادارم نەك تەنیا لەڕێی دیپلۆماسیەتی دەرەكیەوە، بەڵكو خودی سەركردە عێراقیەكان خۆیان پاشەكشە بكەن لەهەنگاوهەڵگرتن بەرەو لێواری شەڕێكی ناوخۆیی دیكە. چونكە ئەو شەڕە خزمەت بەبەرژەوەندی هیچ لایەنێك ناگەیەنێت. لێرەوە گرنگە ئەمریكا ئەو كاریگەریە بەشێوەیەكی شاردراوە بەكار بهێنێت، لەبەر ئەوەی ناتوانێت ئەوە بسەپێنێت كە دەبێت ئەنجامی قەیرانەكە چۆن بێت، ڕەنگە پێنج ساڵ بەر لەئێستا بیتوانیایە ئەم كارە بكات. بەڵام مەسەلەكە تەنیا ئەمریكا نییە، لەمیانەی بەرەوپێشچوونەكانی ناوچەكەوە دەبینین كە هەندێ هێزی ناوچەیی بایەخ بەعێراق دەدەن، نەك تەنیا ئێران، بەڵكو توركیا و سعودیەش. بەلای منەوە باشترین شتێك ئەمریكا بتوانێت بیكات ئەوەیە لەگەڵ توركیا و سعودیەدا لەسەر ئەساسی سازشكردن هانی گەیشتن بەچارەسەرێك بۆ قەیرانەكە بدەن.))
سەبارەت بەوەشی ئایا چەند ئەم قەیرانە دەبێتە هۆكاریك بۆ دەستێوەردانی دەرەكی، پرۆفیسۆر گەوس وتی: (پێموایە لەساڵی 2003ـەوە عێراق گۆڕەپانێكی كراوە بووە بۆ دەستێوەردانی نێودەوڵەتی، ئاشكرایە هۆكارەكە دەستێوەردانی ئەمریكا بووە، بەڵام لەهەمان كاتدا بەهۆی ئەو سیاسەتەوە بووە كە ڕێگە بەئێران دراوە دەستێوەردان بكات، توركیاش كاریگەری هەبووە، نەك تەنیا لەناوچە كوردیەكە، بەڵكو لەناوچەكانی دیكەی عێراق. نەك تەنیا كاریگەری سیاسی و سەربازی، بەڵكو كاریگەری ئابووریش. هەروەها سعودیە و وڵاتانی دیكەش هاوكاری گروپ و سیاسییە جیاوازەكانیان كردووە لەنێو عەرەبە عێراقیەكانیاندا بۆ بردەوان بە بەرژەوەندیەكانی خۆیان، ئەمە كاتێك ڕوودەدات كە دەوڵەت لاواز بێت، ئەمە لەلوبنانیش ڕوویدا و ئێستاش لەسوریا ڕوودەدات. ئێستاش دەوڵەتی عێراق لاوازە و پارتەكان هەوڵدەدەن پشتیوانی دەرەكی بەدەست بهێنن، پێموایە كاتێك سەرۆك وەزیران هەست دەكات لاوازە ڕوودەكاتە ئێران بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی، ئەم كارەی بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی كرد. كەواتە تاوەكو كەشی پڕ لەقەیران لەعێراقدا بەردەوام بێت، ئەوا لایەنە عێراقیە جیاوازەكان هەوڵی بەدەستهێنانی پشتیوانی دەرەكی دەدەن، بەو شێوەیە كاریگەری دەرەكی، نەك تەنیا كاریگەری ئێران، بەڵكو كاریگەری وڵاتانی دیكەش لەعێراقدا زیاد دەبێت.)).
كورد تاچەند دەتوانێت
هەوڵەكانی بۆ هێوركردنەوە بخاتە گەڕ
لەدوای ساڵی 2003ـەوە كە ڕژێمی پێشوو ڕووخاو پرۆسەی سیاسیی لەعێراق دەستی پێكرد، كورد هەرگیز بەشێك نەبووە لەكێشەی نێوان لایەنە عێراقیەكان، بەڵكو بەشێك بووە لەچارەسەركردنی كێشەكە، ئێستاش لەم قەیرانەدا هەموو لایەك چاوەڕێی ئەوە دەكەن كورد بتوانێت ڕۆڵێكی كاریگەر بگێڕێت، سەبارەت بەڕۆڵی كورد لەم بوارەدا پرۆفیسۆر شاپیرۆ ئەم هەوڵەی لەكورد چاوەڕێ دەكرێت بەهەوڵێكی ئیجابی لەقەڵەم دەدات بەمەرجێ لایەنەكانی دیكە ئامادەی وتووێژیان تێدابێت یان ڕەتكردنەوەی وتووێژ نەكەنە كارتێك بۆئەوەی وەك گوشارێك ئامانجە سیاسیەكانی خۆیانی پێ بەدی بهێنن و لەمبارەوە وتی:(ئەوە زۆر گرنگە ئەگەر سەركردە كوردەكان بتوانن ڕۆڵی میانگیر لەنێوان عێراقیە و مالكیی بگێڕن، بەڵام هەتا ئەگەر ئەمجارەش ڕێكبكەون، بەبڕوای من چارەسەری دوور ئەوەیە كە بۆ عەرەبی سوننەی عێراق هەرێمێكی فیدرالی بەهاوشێوەی هەرێمی كوردستان دابمەزرێت و پێوەندیەكی دیاریكراویان لەگەڵ حكومەتی ناوەندیدا هەبێت)).
عێراق دابەش نابێت
بەڵام كورد دەتوانێت كێشەی خۆی یەكلابكاتەوە
زۆر لەچاودێران مەزندەی ئەوە دەكەن ئەگەر ئەم كێشەیە چارەسەر نەكرێت لەوانەیە عێراق لەبەر یەك هەڵوەشێت، بەڵام پرۆفیسۆر گریگۆری گۆس پێیوایە ئەم ئەگەرە بۆ عەرەبی سوننە و شیعە دوورە، لەمبارەوەیە لەدرێژەی لێدوانەكەی پێی وتین: (من پێموانیە عێراق دابەش بێت، ئەگەر دابەشیش بێت، ئەوا دابەش نابێت بۆ سێ دەوڵەت، بەڵكو دەبێتە دوو دەوڵەت، بەلای منەوە، عەرەبەكانی عێراق سەرەڕای كێشە و ناكۆكیەكانی نێوان سوننە و شیعە یەكگرتووییەكی مێژووییان هەیە، لەبەر ئەوە زۆر زەحمەتە دابەش بن. پێموایە سەرەڕای سەختی قەیرانە سیاسییەكە، بەڵام سەرناكێشێت بۆ دابەشبوونی وڵاتەكە. بەلای منەوە هیچ لایەنێكی ناوچەیی یان نێودەوڵەتی بەرژەوەندی لەوەدانییە و پێموانییە زۆرێك لەسیاسییەكانی عێراقیش بەرژەوەندیان لەوەداهەبێت. بۆیە لەم قۆناخەدا سیاسییە كوردەكانی عێراق لەدۆخێكی زۆر دژواردان، لەلایەكەوە لەپێگەی هێزدان لەبەرامبەر ئەو دوو پارتەی لەناكۆكیدان، كە ئەتوانن دەرئەنجامەكە یەكلابكەنەوە بەپشتیوانیكردنیان بۆ یەكێك لەو دوو لایەنە. هەروەها لەبەرژەوەندی كوردەكانە كە هەموو دەسەڵاتەكان لەدەستی سەرۆك وەزیران لەحكومەتی بەغدا كۆنەبنەوە. هاوسەنگی هێز و چاودێریكردن و ڕاگرتنی هاوسەنگی نێوان دەسەڵاتەكان لەبەرژەوەندی كوردەكان دەبن. لەلایەكی دیكەوە ڕەنگە سەرۆك وەزیران و پارتەكەی بەڕاددە و ڕێژەیەكی زیاتری سەربەخۆ بۆ كوردەكان ڕازی بن بەتایبەتی لەپێوەندیدا بەپرسی نەوتەوە لەمەودای نزیكدا، ئەویش لەپێناو بەدەستهێنانی پشتیوانیان. كەواتە پێموایە مەسەلەكە پەیوەستە بەبەرژەوەندی دوور مەودا لەبەرامبەر بەرژەوەندی لە ئاییندە و لەمەودای نزیكدا)).