رەتكردنەوەی زمانی دیالۆگ و لێكتێگەیشتن،گۆڕینی بنەماكانی دیموكراتیە بۆ ئایدلۆژیەتی رادیكاڵی
January 17, 2012
راپۆرتەکان
كەواتە لێرەوە ڕەتكردنەوەی دیالۆگ و لێكتێگەیشتن بەهەر بیانوویەك بێت، ئەمە مانای ئەوەیە بیروبۆچوونێك لەكۆمەڵگە هەیە كە دەیەوێت بەبێ دیالۆگ و لێكتێگەیشتن ئەوەی خۆی پێی دەڵێت هەقیقەت بەسەر كۆمەڵگە و لایەنە سیاسییەكانی بەرامبەری فەرزی بكات، ئەوجا ئەم فەرز كردنەش ئەگەر فەرزكردنی ئایدلۆژیایەك بێت یان تەنانەت پەیامێكی ئاسمانی بێت لەناو كایەی سیاسیدا، ئەوا بێجگە لەئایدلۆژیایەكی سڕبووی ڕادیكاڵی بەزمانە ماركسیەكەی و، ئایدلۆژیەتێكی سڕبووی ئسوڵی بەزمانی حزبە ئیسلامیەكان هیچ مانایەكی دیكەی نییە، هەربۆیە ئەگەر لەم ڕاستەوە وشەی (ئایدلۆژیەتی ڕادیكاڵی یان ئوسوڵی) بەباشترین مانا بەكار بهێنین، ئەوا لەئایدلۆژیەتی ڕادیكالی و ئسوڵی ئیسلامیدا، ڕیفۆرم و چاكسازی كۆمەڵگە بەمانا ڕادیكاڵیەكەی بەكاردەهێنێت و ئامانجی ئەوەیە كۆی سیستمە سیاسییەكە وەك خراپ (تۆتالیتار و دیكتاتۆر) پیشانبدات، بۆ ئەوەی شەرعیەتی ڕووخانی سیستمەكە وەربگرێت و سیستمێكی دیكە دابمەزرێت كە لەڕووی شێوە و ناوەڕۆكەوە لەم سیستمە نەچێت، بەڵام لەبەر ئەوەی ڕای گشتی لێیان قبووڵ ناكات ڕاشكاوانە بڵێن ئێمە دژی سیستمی دیموكراتین، ئەوا دەیانەوێت ئەو ڕووخانە بەڕێگەی سندوقی هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت و زەمینەیەك دروست بێت سیستمە دیموكراتیەكە خۆی دان بەوەدا بنێت كە ئەو سیستمە دیموكراتی نییە و سیستمێكی تۆتالیتار و دیكتاتۆرە، ئەم دانپێدانانەش لای ئەوانەی هەڵگری ئایدلۆژیەتی چەپن و لای ئەوانەی هەڵگری ئایدلۆژیەتی ئسوڵی ئیسلامین، دەبێت موناقەشەی لەسەر نەكرێت، یان بەمانا تازەكەی (شەڕە دەنووكی لەسەر نەكرێت!!)، بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەش ئەوانەی هەڵگری ئایدلۆژیەتی چەپی رادیكاڵی یان خۆیان لەو بازنەیەدا پێناسە دەكەن، بۆ سەلماندنی ئەو ئایدلۆژیەتەی خۆیان پەنا دەبەنە بەر بەراوردكردنی زانستی، هەربۆ نموونە دەڵێن خەڵك بۆ دەزانێت باشترین كۆمپیوتەر و باشترین ئۆتۆمبێل و باشترین جل و بەرگ بەكار بهێنێت، بۆ ناتوانێت باشترین دیموكراتی (دیموكراتی بێ ڕەخنە) پیادە بكات، لەم بەراوردكردنەش مەبەستیان ئەوەیە بەخەڵك بڵێن جیاوازی نێوان بەكارهێنانی كۆمپیوتەر و ڕێكخستنی كۆمەڵگە چییە، ئەو ئەقڵەی بتوانێت كۆمپیوتەر بەكاربهێنێت یان بتوانێت تازەترین ئۆتۆمبێل لێ بخوڕێت واتە دەتوانێت باشترین سیستمیش بۆ كۆمەڵگە بەڕێوەبەرێت، پاشخانی ئەم بۆچوونە كە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پاشخانە فیكرییەی ماركس، لەبنەڕەتدا هەوڵدانە بۆ ئەوەی كۆمەڵگە بەپێی یاساكانی سروشت بەڕێوە ببرێت، ئەمەش واتە بەپێی فیكری ماركسی كاتێك ئەقڵی مرۆڤ بتوانێت بەپێی یاساكانی سروشت بزانێت كەی مانگ و خۆر دەگیرێت و كەی باران دەبارێت و كەی ئاسمان ساماڵ دەبێت، ئەوا لەبەر ئەوەی ئەم ئەقڵە توانای هێندەیە موناقەشەی لەسەر ناكرێت، ئەوا دەبێت ئەو یاسایەشی كە كۆمەڵگەی پێ ڕێكدەخرێت، موناقەشەی لەسەر نەكرێت. لەبەر ئەوەی كە ئەو یاسایە جێبەجێكرا، چۆن لەكاتی خۆی مانگ و خۆر دەگیرێت و باران و بەفر دەبارێت، بەهەمان شێوە كۆمەڵگەش ڕێكدەخرێت، ئەو كۆمەڵگەیەشی ئەو ئەقڵە ڕێكیدەخات وەڵامی هەموو پرسیارەكانی خەڵكی داوەتەوەو ئیدی پێویست نییە پرسیاری دیكە بەرهەم بێت و جیاوازی لەناو كۆمەڵگە هەبێت، لەبەرامبەردا ئەوانەشی كە هەڵگری ئایدلۆژیەتی ئیسلامی سیاسین یان خۆیان لەبازنەی ئیسلامی سیاسیی ئسوڵیدا دەبیننەوە، دیسان ئەوانیش پێیانوایە، ئەوەی ئەوان بەشێوەیەكی ئینتقائیانە لەقورئان دەریدەهێنن و وەك سیاسەت بەخەڵكی دەفرۆشنەوە، ئەوە پەیامی ئاسمانە و نابێت ڕەخنەی لەسەر هەبێت و دەبێت كۆمەڵگە ملكەچی بێت و بەجێبەجێكردنی ئەو پەیامەش ئیدی كۆمەڵگەیەكی دادپەروەر دروست دەبێت و، وەڵامی هەموو پرسیارەكانی خەڵكی داوەتەوەو ئیدی نابێت پرسیار هەبێت، ئەمە لەكاتێكدا قورئانی پیرۆز وردەكاری حكومڕانی و ڕێكخستنی كۆمەڵگەی بۆ تێگەشتن و دیالۆگی نێوان تاكەكانی كۆمەڵگە بەجێهێشتووە، نەك سەپاندبیەتی، بۆیە لەم حاڵەتەشدا لەبەر ئەوەی ئیسلامی سیاسیی ئوسوڵی دەقە سیاسییەكانی خۆی بە پەیامی پـــەروەردگـــارەوە گرێداوەتەوە، ئەوا پێویست نییە لەسەر ئەو بەرنامەیە موناقەشە بكرێت كە سەرچاوەكەی پەیامی پەروەردگار بێت، بۆیە لەم خاڵەدا (ڕادیكاڵی و ئسوڵی) بەپێویستی نازانن لەسەر ڕیفۆرم و چاكسازی موناقەشە بكرێت، یان بەرنامەیەكی جیاواز لەبەرنامەكەی ئەواندا هەبێت، خۆ ئەگەر بەرنامەیەكی جیاواز هەبوو ئەوا ناوی لێدەنێن (شەڕە دەنوك، نەك دیالۆگ و لێكتێگەیشتن).
گۆڕانكاری لەسەرخۆی دامەزراوەیی و گۆڕینی ڕادیكاڵیانەی كۆمەڵگە
كاتێك باسی بونیادی دیموكراتی دەكرێت، هەموو پسپۆڕان و شارەزایانی سیاسەت باس لەوە دەكەن، بونیادی دیموكراتی كاتی دەوێت و پێویستی بەكامڵبوونی كەڵچەری دیموكراتی هەیە، هەروەها زۆر بەڕوونی باس لەئاستەنگەكانی قۆناخی ڕاگواستن دەكەن، كە ڕاگواستنە لەسەر دوو ئاست، ئاستی یەكەمیان سیاسییە كە كۆمەڵگە لەكۆمەڵگەیەكی داخراوەوە بەرەو كۆمەڵگەیەكی كراوە دەبات، ئاستی دووەمیان ئابوورییە كە ئابووری لەدەستی دەوڵەت وەردەگرێتەوەو تــەســلیـــمی بازاڕی دەكات، ئەم دوو هەنگاوە كە سەرلەبەر كۆمەڵگە دەگۆڕێت، پێویستی بەبونیادی ژێرخانێكە، كە جیا لەوەی بونیادی ئەو ژێرخانە كاتی دەوێت و پێویستی بەهاوكاری هەموو لایەكە، لەهەمانكاتدا، لەبەر ئەوەی پێكهاتەی هەر كۆمەڵگەیەك لەوی دیكە جیاوازە و یاسا فیزیاییەكان بەسەر كۆمەڵگەكاندا پیادەناكرێت، ئەمەش واتە بونیادی هەر سیستمێكی دیموكراتی لەهەر وڵاتێكدا ئەزموونێكی نوێیە و بریتییە لەچۆنیەتی پێكەوە گرێدانەوەی توخمەكانی كۆمەڵگە بۆ ئەوەی پرۆسەیەكی تایبەتی دیموكراتی بەو وڵاتە بەرهەم بێت، ئەمە كۆمپیوتەر و ئۆتۆمبێل نییە لەئەمریكا یان ژاپۆن چۆن دروست دەكرێت لەكوردستانیش بەهەمان شێوە دروست بكرێتەوە، ئەوا بچووكترین هەڵە لەو بونیادی ئەزموونی دیموكراتیدا وادەكات كاتی سەركەوتنی پرۆژەكە درێژ بكاتەوە، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا پرۆسەی بونیادی دیموكراتی، پیشەسازی دروستكردنی ئۆتۆمبێل و تەلەڤزیۆن و بەفرگر نییە كە پێشتر پارچەكانی لەدەرەوە دەهێنران و لەناو عێراق پێكەوە دەبەستران و ناویان لێدەنرا(قیسارە و عەشتار و سەڵاحەددین)، بەڵام ئەوانەی پاشخانی فیكریان دژی دیموكراتی و شێوازی بەرهەمهێنانە لەسەر بنەمای بازاڕی ئازاد(كە ئەوان پێی دەڵێن شێوازی سەرمایەداری)، ئەگەر خۆیان لەسەر چەپی رادیكاڵی ساخبكەنەوە، ئەوا لای ئەوان دیموكراتی لەسەر ئاستی سیاسیی بریتییە لەسندوقی دەنگدان، وەك هۆگۆ شافیز لەفەنزویلا، لەسەر ئاستی ئابووریش هەنگاو هەڵگرتنە بۆ ئابووری سۆشیالیستی، واتە پشتكردنە بازاڕ لەبەر ئەوەی بازاڕی سەرمایەداری، بازاڕی قۆرخكارییە، ئەوانەشی خۆیان لەبازنەی ئیسلامی سیاسیی دەبیننەوە، ئەوا لەبەر ئەوەی لەئیسلامدا بەیعە هەیە، ئەوا دیموكراتی لەهەڵبژاردندا بۆ پێكهێنانی شورا(نەك پەرلەمان) بچووك دەكەنەوە، كە گەیشتنە دەسەڵاتیش بەدەستووری خۆیان نەك دەستووری مەدەنی، وڵات بەڕێوە دەبەن، لەسەر ئاستی ئابووریش لەبەر ئەوەی ئابووری ئازاد لەسەر بنەمای سوود و قازانجە، ئەوا ئەم سوود و قازانجە دەكەوێتە قاڵبی حەرام و حەڵاڵ و دەبێت شێوازی بەرهەمهێنانیش لەسەر بنەمای ئابووری بازاڕ بگۆڕێت بۆ ئابووری ئیسلامی، نابێت لەسەر ئەم بۆچوونەش موناقەشە هەبێت. لەم چوارچێوەیەدا حزبە ئیسلامیەكان دەقەكانی قورئانی پیرۆز لەمیانەی ئەو تەفسیرانەوە پیادە دەكەن، كە لەسەردەمێكی جیاواز بۆ قورئان كراوە، ئەوان نایەن دەقی قورئانی پیرۆز بۆ ئەم سەردەمە بخوێننەوە، بۆ ئەوەی كۆمەڵگە لەم سەردەمە سوود لەقورئان وەربگرن، بەڵكو ڕەوڕەوەی كۆمەڵگە بەرەو پاشەوە دەبەنەوە بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی ئێستا لەگەڵ تەفسیرە كۆنەكاندا بگونجێنن، ئەمە بۆ دیراساتی ماركسی و خوێندنەوەی دەقەكانی ماركسیش لای رادیكاڵەكان بەو جۆرەیە كە فەلسەفەی ماركسی وەك دەقێكی نەگۆڕ و پیرۆز سەیر دەكەن، ڕاستە ماركس بۆ پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیا زۆر جەخت لەسەر ئەقڵ دەكاتەوە و ئەمە بەبناخەی پێشكەوتنی كۆمەڵگە دەزانێت و داوا دەكات پێویستە تیۆری كۆمەڵگە پشت بەتیۆری سروشت ببەستێت، لەسەر ئەم بنەمایە ئەوانەی فیكری ماركسی وەك ئایدلۆژیایەكی ڕادیكاڵی سەیر دەكەن، كاتێك دەگەڕێنەوە بۆ فیكری ماركسی، بۆ ئەوە ناگەڕێنەوە كە جارێكی دیكە بەچاوێكی ڕەخنەیی ماركسیەت بخوێننەوە، بەڵكو ماركسیەت وەك دەقێكی ئەسڵی و پیرۆز سەیر دەكەن و نایەنەوێت ڕەخنەی لێبگرن و داهێنانی تێدا بكەن، بەڵكو دەگەڕێنەوە بۆ ئەوەی مرۆڤ و كۆمەڵگە لەگەڵ فیكرەكە بگونجێنن نەك فیكرەكە بكەنە هۆكارێك بۆ ئەوەی مرۆڤ و كۆمەڵگەی پێ خۆشگوزەران بكەن، ئەمەش واتە لەبەری ئەوەی ئەوان دەیانەوێت مرۆڤ و كۆمەڵگە بكەنە ئامێرێك بۆ ئەوەی ڕاستی فیكری ماركسی بسەلمێنێت، نەك فیكری ماركسی بكەنە ئامێرێك بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی پێ چاك بكەن، كەواتە ئەوانەیش وەك ئیسلامییەكان دەیانەوێت سەردەمی ئێستا یان كۆمەڵگەی دیموكراتی بگێڕنەوە بۆ دواوە و وەك سیستمێكی دیكتاتۆر و چەوسێنەر پیشانی بدەن بۆ ئەوەی شەرعیەتی گۆڕانكاری ڕادیكاڵی وەربگرن، هەر بۆ نموونە وەك جۆرج تەرابیشی لەپێشەكی كتێبی (مرۆڤی تاك ڕەهەندی هێربەرت ماركۆزە ئاماژەی پێكردووە) دروستبوونی قوتابخانەی فرانكفۆرت لەسییەكانی سەدەی ڕابردوو لەئەڵمانیا لەپێناوی ئەوە بوو دیراسەتی ماركسیەت بكەن كە بزانن بۆچی لەكۆمەڵگە توخمەكانی شۆڕش هەن، بەڵام شۆڕش دروست نابێت، واتە (سەرمایەدار هەیە، دەوڵەمەندبوون هەیە، جیاوازی چینایەتی هەیە)، كە ئەم توخمانە هۆكاری هەڵایسانی شۆڕش و گۆڕینی ڕادیكاڵیانەن، بەڵام سەرسوڕمانەكەی ماركۆز لەسەر ئەوەیە بۆ ئەم توخمانە پەكخراون، چۆن دەبێت لەكۆمەڵگەیەكی سەرمایەداری كە سەرمایەداری دژی مرۆڤایەتیە و شمشێری سەركوتكاری لـــــەســــــەر مرۆڤایەتی ڕاگرتووە شۆڕش نەبێت؟ چۆن دەبێت مرۆڤ بەسیستمی سەرمایەداری ڕازی بێت؟ ئەگەر سەیری پرسیارەكان بكەین دەبینن ئەم جۆرە بۆچوونە باسی سیستمی دیموكراتی ناكات، بەڵكو باسی سیستمی سەرمایەداری دەكات، ئەم سیستمە زاڵمەش بەبۆچوونی ماركۆز (ڕەخنە و ئۆپۆزسیۆنی بەنج كردووە)، ئەمەش شێواندنی واقیعی كۆمەڵگەی دیموكراتیە كەوا پیشاندەدرێت (ڕەخنە و ئۆپۆزسیۆن) بوونی نییە، بۆیە گرنگە لێرەدا ئەو پرسیارە بكەین ئایا مەبەستی ماركۆز لەڕەخنە و ئۆپۆزسیۆن كامەیە، ئایا لەكۆمەڵگە دیموكراتیەكانی ڕۆژئاوا (ڕەخنە و ئۆپۆزسیۆن) بوونی نییە؟ بێگومان بوونی هەبووە، بەڵام مەبەستی ماركۆز (نە ڕەخنەی كۆمەڵگەی كراوەیە نە ئۆپۆزسیۆنی كۆمەڵگەی دیموكراتیە)، بەڵكو مەبەستی ڕەخنەی ڕادیكاڵیە بۆ ڕەتكردنەوەی هەموو بنەماكانی سیستمی دیموكراتی كە ئەو بەسیستمی سەرمایەداری ناوی دەبات، هەروەها ڕەتكردنەوەی بنەمای بازاڕی ئازادە(كە هەڵگری ئەو جۆرە ئایدلۆژیەتانە پێی دەڵێن شێوازی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری و گۆڕینی بۆ شێوازی بەرهەمی سۆشیالیستی)، ئەمەش واتە پێویستە ئۆپۆزسیۆنی كۆمەڵگەی سەرمایەداری لەبەر ڕۆشنایی شێوازی بــەرهــەمــهێنــانی ســۆشــیــالــیستی كـــــــۆمەڵگەیەكی بێ چین (مجتمع اللاطبقی) و دیكتاتۆریەتی پرۆلیتاریا دابمەزرێنێتەوە و كۆمەڵگەیەك دروست بێت نە جیاوازی چینایەتی و نەجیاوازی بیروبۆچوونی سیاسی تێدابێت، بۆیە لەم حاڵەتەدا بەبۆچوونی ئەوان لەبەر ئەوەی كۆمەڵگە ڕەخنە قبووڵ دەكات و ئۆپۆزسیۆن بەشێوەیەكی ئاشتیانە بوونی هەیە، ئەم بوونە بونێكی بەنجكراوە و دەبێت ئەو بەنجە نەمێنێت و كۆمەڵگە بەخۆی بێتەوە و ڕەخنە و ئۆپۆزسیۆنی ڕادیكاڵی بەرهەم بهێنێت.
ماركۆز ئەمەی نەشاردۆتەوەو لەیەكەم بەشی كتێبەكەیدا(مرۆڤی تاك ڕەهەند) كۆمەڵگە لیبرال دیموكراتیەكانی ڕۆژئاوا وەك (ئەمریكا و فەرەنسا و بەریتانیا و تەواوی دیموكراتیە لیبرالیەكان) بەوە تاوانبار دەكات، ئەوان هێندەی ئەولەویەت بەمەترسیە دەرەكیەكان دەدەن، هێندە بایەخ بەكێشە ناوخۆییەكان نادەن و كێشە ناوخۆییەكان شاردراونەتەوە، ئەگینا كەس بەرگەی زوڵمی كـــــۆمەڵگــە لیبرال دیموكراتەكان ناگرێت، كە ئەو ناوی لێناوە(كۆمەڵگە پیشەسازییە هاوچەرخەكان)، بەدەق لەكتێبەكەیدا دەڵێت: (ئەگەر مرۆڤایەتی بەهۆی كارەساتی نیوكلیارییەوە هەڕەشەی كۆمەڵكوژی لەسەر بێت، ئایا ئەم مەترسیە هەرخۆی لەسەر ئەو هێزانەش نییە كە شمشێری سەركوتكاریان لەسەر مرۆڤایەتی ڕاگرتووە، هەربۆیە بەڕاستی ئەگەر ئێمە هەوڵبدەین خۆمان بەم كارەساتەوە سەرقاڵ بكەین، ئەوا ئەمە مانای ئەوەیە ئێمە دیراسەتی هۆكارە شاراوەكان لەكۆمەڵگەی پیشەسازی هاوچەرخدا پشتگوێ دەخەین، ئەو هۆكارانەش لای جەماوەر نە حسابی بۆ دەكرێت و نەهەوڵی قەلاچۆكردنی دەدرێت، لەبەر ئەوەی هەڕەشەی دەرەكی ئەولەویەتی پێدراوە)، ئەم قسەیەی ماركۆز لەلاپەڕە 25ی كتێبی (مرۆڤی تاك ڕەهەند) لەناوەڕاستی سەدەی ڕابردوو كراوە، ئایا هەمان قسە نییە كە هەفتەی ڕابردوو لەسەرۆكی بزووتنەوەی گۆڕانەوە گوێمان لێی بووە، ئاماژەی بەوەكرد كە باسكردنی هەڕەشەی دەرەكی بۆ ئەوەیە خۆیان حكومڕان بن و كوڕ و كوڕەزاكانیشیان حكومڕان بێت، لێرەدا ئەگەر بەراوردێك لەنێوان ئەم دووقسەیە بكەین كە یەكێكیان هی سەرەتای شەستەكانی سەدەی ڕابردووە و هی دووهەمیشیان تەنیا هەفتەیەكە كراوە، ئایا جیاوازی نێوانیان چییە؟ لەلایەكی دیكە ماركۆز كۆمەڵگەی پیشەسازی هاوچەرخ بەكۆمەڵگەی سەركوتكار ناودەبات، پرسیار ئەوەیە ئایا كۆمەڵگەیەكی پیشەسازی هاوچەرخ لەشەستەكانی سەدەی ڕابردوو هەبووە كە سەركوتكار بێت(بێجگە لەیەكێتی سۆڤیەتی پێشان)، كە ئەو بەوجۆرە پیشانی دەدات كە سیستمی لیبرال دیموكراتی دوژمنی مرۆڤایەتیە و شمشێری سەركوتكاری لەسەر ملی مرۆڤایەتی ڕاگرتووە و پێویستە ئەو شمشێرە سەركوتكارییە لەسەر ملی مرۆڤایەتی نەمێنێت و مرۆڤایەتی ئازاد بێت. بۆیە كاتێك ئەم ئایدلۆژیەتە هەموو سیستمی لیبرال دیموكراتی كە فۆكۆیاما بەكۆتایی مێژوو ناوی دەبات، بەدژی مرۆڤایەتی بزانێت، ئایا كاتێك لەسەرۆكی بزووتنەوەی گۆڕانەوە گوێبیستی ئەوە دەبین ئەزموونی دیموكراتی هەرێمی كوردستان، سیستمێكی تاكحزبی و تۆتالیتارییە، بۆچی جێگەی سەرسامی بێت؟ ئەمە لەكاتێكدا ئەگەر سیستمی دیموكراتی هەرێمی كوردستان بگاتە ئاستی سیستمی حكومڕانی ئەمریكا و فەرەنسا و بەریتانیا... و تاد، لای هەڵگرانی ئەم ئایدلۆژیەتە ئاساییە بەدوژمنی مرۆڤایەتی پێناسە بكرێت و داوای ئەوە بكەن شمشێری سەركوتكاری لەسەر ملی هاووڵاتیان هەڵبگرن، بۆیە تەنیا جیاوازییەك ئەگەر لەنێوانی پێڕەوانی كۆن و نوێی ئەو ئایدلۆژیەتە ڕادیكاڵیە هەبێت ئەوەیە، كە نەوەی كۆنی ئەم ئایدلۆژیەتە بیریان لەوەدەكردەوە بەشۆڕش ئەو ئایدلۆژیەتە فەرز بكەن، ئێستا دەیانەوێت بەڕێگەی سندوقی هەڵبژاردن، كە گەیشتنە بە دەسەڵات وەك هۆگۆ شافیز لەفەنزویلا و ئیڤۆ مۆرال لەپۆلیفیا و فیرناندۆ لۆگۆ لەباراگوای...و تاد، سەرلەبەری سیستمی دیموكراتی دامەزراوەیی هەڵدەوەشێنن.
بۆچی ڕەخنە و كەموكورتی هەیە بەڵام شۆڕش نییە؟
ئۆپۆزسیۆن لەكوردستان هەوڵدەدات بەڕێگەی ڕەخنەگرتن و خۆپیشاندان و ناڕەزایی دەربڕین، سیستمی حكومڕانی كوردستان وەك ڕژێمەكانی میسر و تونس و لیبیا و سوریا پیشانی ڕای گشتی بدات، بەڵام پرسیاری گرنگ ئەوەیە بۆ لەچاوی خەڵكی كوردستان و لەسەر ئاستی سیاسەتی نێودەوڵەتی ئەم وێنایە دروست نابێت، ئەگەر پرسیارەكە بەشێوەیەكی دیكە بكەینەوە، ئایا ئەوانەی ئۆپۆزسیۆن وەك ڕەخنە و ناڕەزایی پیشانی دەدات، ئایا بەشێوەیەك لەشێوەكان بوونی هەیە؟ یان ئۆپۆزسیۆن خۆی دروستی دەكات و لەكوردستاندا هیچ كەموكورتیەك نییە؟ بێگومان وەڵامی ئەم پرسیارە زۆر ئاساییە و هەر هاووڵاتیەكی ئاسایی بگریت دان بەوەدا دەنێت و ڕاشكاوانە دەڵێت (بەڵێ كەموكورتی هەیە، بەڵێ ناعەدالەتی هەیە، بەڵێ گەندەڵی هەیە، بەڵێ بازاڕ قۆرخكراوە، بەڵێ جێبەجێكردنی پرۆژەكان وەك پێویست نییە...و تاد)، باشە پرسیاری دیكە ئەوەیە كە خەڵك و ئۆپۆزسیۆن و حزبە فەرمانڕەواكان هەموویان لەسەر ئەم كەموكورتیانە یەك دەنگن، بۆ شۆڕش دروست نابێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لای ماركۆز و ئەوانەی وەك ئەو بیردەكەنەوە ئەوەیە، كە سیستمی سەرمایەداری مرۆڤەكانی والێكردووە بەیەك ئاڕاستە ببینن و بەیەك ئاڕاستە بیر بكەنەوە، سیستمی سەرمایەداری ڕەخنە و ئۆپۆزسیۆنی بەنج كردووە، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرە ئەوەیە ئایا ئەو قسەیەی ماركۆز توانی ڕاستی خۆی بسەلمێنێت، توانی مرۆڤایەتی بگەیەنێتە قەناعەت كە سیستمی لیبرال دیموكراتی دژی مرۆڤایەتیە؟ بیگومان نەخێر لەبەر ئەوەی نەوەكانی دوای ماركۆز لەهەمان قوتابخانەدا بۆیان دەركەوت مەسەلەكە تەنیا (ئامێر و بەرهەم) نییە، كە ماركس پێیوابوو پێویستە تەكنۆلۆژیا لەخزمەتی پێشكەوتنی ئامێردا بێت، لەبەر ئەوەی سەرەنجام ئامێرەكە دەكەوێتە دەستی چینی پرۆلیتاریا و بەقازانج بۆ پرۆلیتاریا دەشكێتەوە، بەڵكو مەسەلەكە (كار و كارلێك)ـەو، پێویستە مرۆڤەكان كار بكەن و لەگەڵ یەك كارلێك بكەن، بۆ ئەوەی كاری ئامێری بگۆڕێت بۆ كاری ستراتیژی كە ئامانجی ئازادی مرۆڤە، بەڵام ئەم ئازادییە بەرهەمی دیالۆگ و لێكتێگەیشتنی نێوان تاكەكانی كۆمەڵگەیە، نەك بەرهەمی شۆڕش وەك هیگڵ دەڵێت، یان بەرهەمی توندوتیژی شۆڕشگێڕی وەك ماركس ئاماژەی پێكردووە، بۆیە لێرەوە ئیشكالیەتی سەرەكی بۆ تێگەیشتن لەوەی (جیاوازی هەیە، دەوڵەمەند و هەژار هەیە، گەندەڵی هەیە...و تاد) بەڵام شۆڕش نییە، وەڵامەكەی ئەوەیە ئەم كۆمەڵگەیە كۆمەڵگەیەكی كراوەیە خەڵك ئازادە ڕەخنە لەهەموو ئەو دیاردە و كەموكورتیانە بگرێت، خەڵك ئازادەو داوای لێدەكرێت بەشداری پرۆسە سیاسییەكە بێت لەكاتێكدا پرۆسە سیاسییەكە بەتۆتالیتار و تەنانەت دیكتاتۆریش وەسف دەكات، كەواتە ئەوەی سەقامگیری لەكۆمەڵگە دروستكردووە، سیحری دیموكراتیە نەك وەك ماركۆز دەڵێت شمشێری سەركوتكاری یان وەك هەندێك لەكوردستان دەڵێن دەسەڵاتی سەركوتكاری یان تۆتالیتاری یان تاك حزبی.
بێ بەهاكردنی دیالۆگ و لێكتێگەیشتن بۆ شەڕە دەنووك
دیالۆگ بۆ لێكتێگەیشتن، دانوستاندن نییە بۆ ڕێككەوتن، هەربۆیە لەكۆمەڵگەی دیموكراتیدا پێوەندی نێوان توخمەكانی دیموكراتی ئەوجا ئەو توخمانە (پارت و لایەنە سیاسییەكان بن لەگەڵ یەكتری، یان دامەزراوە گشتیەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و تاكەكان بێت، یان حكومەت و كەرتی تایبەت بێت)، هیچیان دانوستاندن نین بۆ ڕێككەوتن، بەڵكو دیالۆگن بۆ لێكتێگەیشتن، مەبەست لەجیاوازی نێوان دانوستاندن و دیالۆگ، ئەوەیە لەدیالۆگدا لایەنەكان هەوڵیان بۆ ئەوەیە كە لەواقیع تێبگەن و بەپێی ئەو تێگەیشتنە لەگەڵ واقیعەكە مامەڵە بكەن، ئەمەش واتە هیچ لایەك نە شتی لای ئەوی دیكەیە و نە لایەك قەرزداری لایەنەكەی دیكەیە، بەڵام دەبێت هەموو پێكەوە لەمیكانیزمی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە و حكومڕانی تێبگەن. بەڵام لەپرۆسەی دانوستاندن دا، پرۆسەكە بریتییە لە(دان) و (ستاندن) ئەمەش واتە تەنازولكردن لەشتێك و وەرگرتنی شتێكی دیكە، كە لەناو پرۆسەی دیموكراتیدا هیچ لایەك تەنازول لەشتێك ناكات بۆ ئەوەی شتێكی دیكە وەربگرێت، لەوانەیە یەكێك بپرسێت ئەی بۆ لەپرۆسەی دیموكراتی عێراقدا دانوستاندن هەیە نەك تێگەیشتن؟ وەڵامی ئەمەش ئەوەیە لەنێوان پێكهاتە جیاوازەكاندا دانوستاندن هەیە، بەڵام لەناو هەر پێكهاتەیەكدا لێكتێگەیشتن هەیە، واتە كورد و عەرەب دانوستاندن دەكەن، شیعە و سوننە دانوستاندن دەكەن، بەڵام لەنێوان شیعە و شیعە و سوننە و سوننە و كورد و كورد لێكتێگەیشتن هەیە، نەك دانوستاندن.
ئەگەر لەم چوارچێوەیەدا باسی كۆبوونەوەی پێنج قۆڵی نیوان(پارتی و یەكێتی و گۆڕان و یەكگرتوو و كۆمەڵ) بكەین، كە خەڵك زیاتر باسی ڕێككەوتن دەكات وەك پرۆسەی دانوستاندن، بەمیتۆدی ئەم نووسینە، ئەم كۆبوونەوانە بۆ ڕێككەوتن نین، بەڵكو بۆ لێكتێگەیشتنە، واتە پێویستە لایەنەكانی فەرمانڕەوا كە پارتی و یەكێتین لەخواستەكانی ئۆپۆزسیۆن تێبگەن و ئامادەبن موناقەشەی بكەن و ئەوەی لەسەری دەگەنە تێگەیشتنی هاوبەش پێویستە ببێتە بەرنامە بۆ هەردوولا(ئۆپۆزسیۆن و فەرمانڕەوا)، بەهەمان شێوە دەبێت لایەنی ئۆپۆزسیۆنیش لەخواستەكانی هەردوولایەنی پارتی و یەكێتی تێبگەن و ئامادەبن موناقەشەی بكەن، بۆ ئەوەی ئەگەر لەسەر بەرنامەی پارتی و یەكێتیش گەیشتنە تێگەیشتنێكی هاوبەش، ئەو تێگەیشتنە هاوبەشەش ببێتە بەرنامەی هاوبەشی(ئۆپۆزسیۆن و فەرمانڕەوا)، هۆكاری ئەمەش ئەوەیە هیچ لایەنێكیان (ئۆپۆزسیۆن و فەرمانڕەوا) وەك كۆمەڵێك حزبی سیاسیی لەكۆمەڵگەی دیموكراتی خاوەنی هیچ نین هەتا بیدەن یان وەریبگرن، ئەوەی وتووێژ و دیالۆگی لەسەر دەكەن بەرژەوەندی گشتیە، لەباری واقیعیشدا حزبی سیاسی لەكۆمەڵگەی دیموكراتی هاوچەرخدا، نوێنەرە نەك حاكم، واتە هەتا ئەگەر ئەو حزبە هەڵبژاردنیش بباتەوە و ببێتە حزبی حاكم، مانای ئەوەنییە كە حاكمی ڕەهایە، بەڵكو حاكمە بەنوێنەرایەتی خەڵك و خەڵكیش(چەكی سپی) بۆ ئیمزا نەكردووە هەتا ئەو بەكەیفی خۆی ژمارەی لەسەر تۆمار بكات، بۆیە مافی خەڵكە لەسەر ئەدای نوێنەرایەتی كردنەكەشی ڕۆژانە لێپرسینەوەی لەگەڵدا بكات، بۆیە هەتا ئەگەر حزبی ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ حزبی حاكم ناكۆكیش بێت و نەگەنە هیچ ئاكامێك، ئەوا مافی ئەوەی نییە لەگەمەی پرۆسە دیموكراتیەكە (دیالۆگ و لێكتێگەیشتن) بێتە دەرەوە، لەبەر ئەوەی ئەگەر بەرنامەی ئۆپۆزسیۆن لەبەرژەوەندی گشتی خەڵك بێت و حزبی حاكم نەیەتە ژێر باری بەرژەوەندی گشتی، ئەوا بەدەستی خۆی زەمینەی هەڵبژاردنی داهاتوو لەدەست خۆی دەدات و دەبێت ئەو لایەنە ببێتە حاكم، كە گەلی كردووە بەشاهید ڕەچاوی بەرژەوەندییەكانی گەلی كردووە، بۆیە لەم ڕاستەوە پەكخستنی دیالۆگ و لێكتێنەگەیشتن لەكۆمەڵگەی دیموكراتی، خۆی دەبێتە هۆكارێك بۆ پەكخستنی دیموكراتی و، هەروەها گۆڕینی هەیكەلی حزب لەئەركی نوێنەرایەتی كردنەوە بۆ ئەركی بڕیاردان و حزبی پێشڕەو هەوڵدان بۆ سەپاندنی ئایدلۆژیەتی خۆی بەسەر خەڵكدا و هیچ بوارێك بۆ پیشەسازی دروستكردنی ڕای گشتی و ڕایەڵی پێكەوە گرێدانەوەی بۆچوونە جیاوازەكان ناهێڵێتەوە، پچڕانی ئەم ڕایەڵە و پەكخستنی پیشەسازی دروستكردنی ڕای گشتیش واتە دروستبوونی تۆتالیتاریەت یان هەوڵدان بۆ دروستكردنی بەرەیەكی خۆسەپێن بەسەر ڕای گشتیدا. هەربۆیە كاتێك لایەنی ئۆپۆزسیۆن داوای ئەوە دەكات ئەو شەش پاكێجی تەسەلیم كردووە و بێ دیالۆگ و لێكتێگەیشتن جێبەجێ بكرێت، پرسیار ئەوەیە ئەم داوایە جیاوازی چییە لەگەڵ فەرمانی حزبە تۆتالیتارییەكانی پێشووی عێراق كە ئاراستەی كوردیان دەكردوو دەیان نووسی(قررنا مایلی..)، لەوانەیە لایەنی ئۆپۆزسیۆن بەوە پاكانە بۆ ئەم هەڵوێستەی خۆی بكات، بەرنامەكەی لەبەرژەوەندی خەڵكی كوردستانە و هیچ داوایەكی حزبی تیانییە و بۆچی موناقەشە بكرێت؟ لەوەڵامی ئەمەشدا دەڵێین تەنیا بانگێشەكردن بۆ ئەوەی لایەنێك بڵێت هەقیقەت لای منە، مانای ئەوەیە هەقیقەت لای ئەو لایەنە بوونی نییە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە هەتا ئەگەر ئەم بەرنامەیەی ئۆپۆزسیۆن بەئاستی دەستوور سەیر بكرێت، دەستوور نابێتە دەستوور ئەگەر گەلی كوردستان ڕای خۆی لەسەر نەدات، هەر بۆیە كاتێك ئۆپۆزسیۆن بەوجۆرە موخاتەبەی پارتی و یەكێتی بكات و بڵێت، ئەوە بەرنامەی ئێمە و فەرموون جێبەجێی بكەن، پرسیار ئەوەیە ئەگەر پارتی و یەكێتی بەمجۆرە موخاتەبەی ئۆپۆزسیۆنیان بكردایە، ئایا هاوكێشەكە چۆن دەبوو؟ پرسیاری دیكە ئەوەیە ئایا ئەوەی دەستی دیالۆگ و لێكتێگەیشتن درێژ دەكات، تۆتالیتار و دیكتاتۆرە، یان ئەوەی دیالۆگ و لێكتێگەشتن ڕەتدەكاتەوە، حزبێكی تۆتالیتار و دیكتاتۆرە، ئەوە دیكتاتۆر و شمولیە كە دیالۆگ و لێكتێگەیشتن ناو دەنێت شەڕە دەنووك، یان ئەوە دیكتاتۆرە كە بێجگە لەدیالۆگ و لێكتێگەیشتن، بەدیلێكی دیكە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان نابینێتەوە.
