بارودۆخی ئێستای عێراق لەباشترین حاڵەتدا لەبارودۆخی ئەو فڕۆكەیە دەچێت كە كاپتنەكەی نەخشەی لەبەردەمدایە و لەسەر نەخشەكە ئاراستەی ڕۆیشتنی فڕۆكەكە دیاری ناكات و بەپێی مەزاجی كەسی خۆی بەبێ ئەوەی بزانێت دەگاتە كوێ، ئاراستەی فڕۆكە وەردەچەرخێنێت و بەمەش نەك ژیانی خۆی، بەڵكو تەواوی سەرنشینەكانی فڕۆكەكەش دەخاتە مەترسییەوە، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا تەواوی سەرنشینی فڕۆكەكە چاوەڕێی قەدەرێكی نادیاری مەزاجی كاپتنەكە دەكەن، یان پێویستە هەموو سەرنشینەكان لەو ساتە ناسكەدا چیان لەدەست دێت بیكەن؟ بێگومان بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە لۆژیك قبوڵی ناكات سەرنشینی فڕۆكەكە دەستەوەستان بن و چاوەڕێ بن، بەڵام دەستەوەستان نەبوونیش مانای ئەوە نییە، پێویستە هەموو ڕێگەیەك تاقیبكرێتەوە، لەبەر ئەوەی لەو ساتە ناسكە چارەنووسی تەواوی سەرنشینی فڕۆكەكە و كاپتنەكەش دیاری دەكات، هەنگاو هەڵگرتنی ئاقڵانەیە، ئەگەر لەم چارەسەرە دوور بكەونەوە، ئەوا هەموو گەمەیەكی خۆكوژی ئەنجامدەدەن، بۆ ئێستای عێراق بەداخەوە بارودۆخەكە تەواو هاوشێوەیەی ئەو فڕۆكەیەیە، كێشەكە ئەوە نییە كام گرووپ لەسەر هەقە و كام گرووپ تاوانبارە، كێشەكە ئەوەنییە لەم تەنگژەیەدا كێ لەوی دیكە زیاتر بەرپرسیاریەتی لەئەستۆیە، بەڵكو كێشەكە ئەوەیە چۆن ئاراستەی پرۆسەی سیاسیی عێراق وەك ئاراستەی فڕۆكە ڕاست بكرێتەوە، بۆئەوەی هەموو پێكەوە لەو مەترسیە ڕزگارمان بێت، ئێستا لەعێراقدا نەخشەی ڕێگە بۆئەوەی عێراق بگەڕێتەوە بۆ كەناری ئارام و پێكەوەژیان و بونیادی دەوڵەتێكی دیموكراتی و فیدرالی، دەستووری عێراقە، ئەم بارودۆخە ئاڵۆزەش پێویستی بەوەیە هەموو لایەنەكان و پێكهاتە سەرەكیەكانی عێراق بگەڕێنەوە بۆ سەر نەخشەی ڕێگاكە كە دەستوورە بۆئەوەی ئاراستەی بەرەو پێشەوەچوونی عێراق ون نەبێت، ئەمەیە كە پرۆفیسۆر مایكل نایت تۆژەری باڵا لەبواری دیراساتی سەربازی و ئەمنی عێراق و ئێران و لیبیا و یەمەن و دەوڵەتانی كەنداو لەئامۆژگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی نزیك ڕاشكاوانە ئاماژەی پێكردووە و ئەمریكا ئاگادار دەكاتەوە بۆ ئەم قۆناخە پێویستە ئەمریكا هاندەر بێت بۆئەوەی پرۆسەی دەستووری بەردەوام بێت و ڕێز لەمافی سیاسیی و مافەكانی مرۆڤ بگیرێت و بێجگە لەم ڕێگەیەش، هیچ ڕێگەیەكی دیكە ئاكامێكی پەسەند و دیاریكراو بەدەست ناهێنێت.

گەڕانەوە بۆ دەستوور بەچ مانایەك؟
گەڕانەوە بۆ دەستوور واتە گەڕانەوە بۆ نەخشەی ڕێگە و دیاریكردنی ئاراستەی داهاتوو بەپێی ئەو نەخشەیەی بۆ ئەو داهاتووە داڕێژراوە، ئەمەش ڕاشكاوانە واتە پابەندبوونی هەموو لایەك بەجێبەجێكردنی دەستوور، ئەمە لەگەڵ ئەوەی بۆ هەرسێ پێكهاتەی سەرەكی (كورد و سوننە و شیعە) جێبەجێكردنی دەستوور هەمووی قازانج نییە، بەڵكو جێبەجێكردنی دەستوور، چۆن بۆ كورد مانای جێبەجێكردنی لانی كەمی داخوازییەكانی گەلی كوردستانە لەم قۆناخەدا، بەهەمان شێوە بۆ عەرەبی سوننە و شیعەش بەهەمان شێوە لانی كەمی خواست و داواكارییەكانیان جێبەجێ دەكات، ئەمەش فێرمان دەكات هەرسێ پێكهاتە سەرەكیەكە(كورد و شیعەو سوننە) ڕازی بن بەوەی هەر لایەك لانی كەمی داخوازییەكانی بەپێی ئەو دەستوورە بۆ بێتە دی، بەڵام ئەگەر پرسیاری ئەوە بكەین، ئایا هەر یەك لەو سێ پێكهاتەیە (كورد و شیعە و سوننە) مافی زیاتریان نییە؟ بێگومان هەیانە، هەر بۆ نموونە ئەگەر شیعەی عێراق خۆیان خاوەنی دەوڵەتێك بن كە هەمووی شیعە بێت، حەتمەن لەئێستا زیاتر دەسەڵاتیان دەبێت و، عەرەبی سوننەش ئەگەر خۆیان خاوەنی دەوڵەتێك بن حەتمەن دەسەڵاتیان زیاتر دەبێت، كوردیش ئەگەر خاوەنی دەوڵەتی خۆی بێت زۆر لەئێستا زیاتر مافی دەبێت، بۆیە ئەم هاوكێشەیە ئەوەمان پێدەڵێت: دەوڵەتی فیدرالی فرە نەتەوە و فرە ئایین دەوڵەتی سادەی هامۆجینی یەك پێكهاتەی ئایینی و نەتەوەیی نییە، ئەگەر هەر بگەڕێینەوە بۆ پێناسەی دەوڵەتی فیدرالی كە پێی دەگوترێت دەوڵەتی لێكدراو (الدولة المركبة)، ئەمە واتای ئەوەیە لەچوارچێوەی ڕێككەوتنێكی ئارەزوومەندانەی هاوسەنگی نێوان پێكهاتە جیاوازەكانی پێكەوە لكێنراوە و دەوڵەتەكە پێكهاتووە، ڕایەڵی سەرەكی ئەو پێكەوە گرێدانەش تەوافوق و كۆمپرۆمایزە، بەڵام دەوڵەتی سادەی هامۆجینی یەك پێكهاتەی نەتەوەیی و ئایینی، لەناوەكەی خۆی ڕادیارە كە پێی دەگوترێت دەوڵەتی سادە(الدولة البسیطە)، ئەم دەوڵەتە نە پێویستی بەدابەشكردنی دەسەڵاتەكان هەیە لەسەر بنەمای نەتەوەیی و ئایینی و نە پێویستی بەكۆمپرۆمایزی نێوان پێكهاتە جیاوازەكان هەیە، هەربۆیە ئەگەر لەدەوڵەتی یەك پێكهاتەی نەتەوەیی و ئایینی، دابەشكردنی دەسەڵاتەكان پیادەبكرێت، ئەوا دابەشكردنی دەسەڵاتەكانیش لەناو دەوڵەتێكی یەكگرتوودایە(الدولة الموحدە) و تاكەكانی ناو ئەو دەوڵەتە لەسەر بنەمای یەك ناسنامەن و پێویستیان بەتەواوفق و كۆمپرۆمایز نییە، بەڵام لەدەوڵەتی هاوبەش، كە پێی دەگوترێت دەوڵەتی فیدرالی (الدولة الاتحادیە)، پێكهاتەكان هاوبەشن، ئەمەش واتە هەر پێكهاتەیەك پارێزگاری بەناسنامەی نەتەوەیی خۆی و پێڕەوی ئایینی یان مەزهەبی خۆی دەكات و لەدەوڵەتێكدا لەگەڵ پێكهاتەكانی دیكە هاوبەشە.
كەواتە دەوڵەتی فیدرالی چوارچێوەیەكە بۆ هاوبەشیكردنی نێوان پێكهاتە جیاوازەكان، بەڵام ئەم هاوبەشیە كاتێك دەست پێدەكات كە هەر پێكهاتەیەك بەو بەشەی خۆی ڕازی بێت كە لەدەستووردا بۆی دیاریكراوە، بەمانایەكی دیكە هاوبەشی و شەراكەت، كاتێك سەركەتوو دەبێت، كە لەنێوان هاوبەش و شەریكەكاندا گرێبەستێك هەبێت و بەپێی ئەو گرێبەستە هەر لایەك دان بەمافی ئەوی دیكەدا بنێت، ئەم دانپێدانانە بوار بۆ ئەوە دەكاتەوە، هەر لایەك ئەو پشكەی بەپێی دەستوور بۆی دیاریكراوە بەپێی سروشت و تایبەتمەندی نەتەوەیی و ئایینی خۆی ڕێكیبخاتەوە، ئەمەش بوار بۆئەوە دەڕەخسێنێت، پرۆسەی هەمواركردنی دەستوور كە ئێستا لەعێراقدا وەك پرۆسەیەكی مەترسیدار سەیر دەكرێت، ببێتە پرۆسەیەك بۆئەوەی زیاتر دەستوورەكە بەرەو پێشەوە ببات، هەر بۆ نموونە زۆر جار گوێبیستی ئەوە دەبین عەرەبی سوننە تەحفوزیان لەسەر دەستوور هەیە و پێیانوایە دەبێت ئەو دەستوورە هەموار بكرێت، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا عەرەبی سوننە ئەو مافەی هەیە داوای هەمواركردنی دەستوور بكات؟ لەوەڵامدا دەڵێن بەڵی شیعە و كوردیش ئەو مافەیان هەیە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا مەبەست لەهەمواركردنی دەستوور چییە؟ ئەگەر مەبەست ئەوە بێت عەرەبی سوننە دەیانەوێت ئەو بەشەی دەستوور كە مافی ئەوان لەدەوڵەتی فیدرالی عێراق دیاریكردووە بەجۆرێكی دیكە دابڕێژنەوە كە لەگەڵ تایبەتمەندی پارێزگاكانی عەرەبی سوننە بگونجێت، ئەوا هیچ كەسێك ناتوانێت ئەم ڕێگەیان لێ بگرێت، لەبەر ئەوەش ئەو هەمواركردنەوەی ئەوان پێوەندی بەمافی كورد و شیعەوە نابێت، ئەوا ڕاپرسیش لەسەر هەمواركردنەكە بكرێت، ئاكامی ڕاپرسیەكە پشت بەدەنگی هاووڵاتیانی عەرەبی سوننە دەبەستێت، نەك تەواوی عێراقیەكان، بۆیە لەم حاڵەتەدا كورد و شیعەش دەتوانن بەشەكەی خۆیان هەموار بكەن، عەرەبی سوننە هیچ پێوەندیەكی پێوەی نەبێت، بەڵام ئەوەی ئەم دەستوورە ڕێگەی لێدەگرێت ئەوەیە كە نابێت هیچ پێكهاتەیەك یاساكانی هەرێمەكەی خۆی(بەمەرجێ لەگەڵ دەستوور هاودژی دروست نەكات) بەسەر پێكهاتەیەكی دیكە لەهەرێمێكی دیكە بسەپێنێت، هەر بۆ نموونە ئێستا یاسای باری كەسێتی لەهەرێمی كوردستان تەواو جیاوازە لەو یاسایەی لەپارێزگاكانی دیكەی عێراق جێبەجێ دەكرێت، یان یاسای قەدەغەكردنی فرەژنی لەهەرێمی كوردستان بوونی هەیەو لەپارێزگاكانی دیكەی عێراق بوونی نییە، ئایا هەرێمی كوردستان دەتوانێت بڵێ ئەم یاسایە بۆ هەموو عێراق؟ یان یەكێك لەبەسرا بەپێی ئەم یاسایە ڕەفتار نەكات و بانگی بكات بۆ هەرێمی كوردستان و سزای بدات؟ بێگومان نەخێر ئەوە تەنیا دەسەڵاتی هەرێمە و تەنیا لەو هەرێمەشدا كاری پێدەكرێت، ئەم دەسەڵاتە بێگومان بۆ پارێزگاكانی عەرەبی شیعەو سوننەش ڕاستە و نابێت بەسەر هەرێمی كوردستان بسەپێنرێت.
هەڵوەستەكردنمان لەسەر ئەم باكگراوندەی چەمكی دەوڵەتی فیدرالی و دەوڵەتی سادە، دووركەوتنەوە نەبوو لەباسەكە، بەڵكو بۆ تیشك خستنە سەر ئەو كێشە گەوهەریە بوو گەڕانەوە بۆ پرۆسەی دەستووری و چارەسەركردنی كێشەكان بەپێی دەستووری عێراق چ مانایەك دەگەیەنێت.

تەوافوق و هاوبەشی لەدەوڵەتی فیدرالی كۆتایی نایەت
كێشە و گرفتی سەرەكی سیاسەتمەدرانی عێراق، كە ئەزموونی حكومڕانی و شارەزایی كەمە لەپرۆسەی بونیادنان و پیادەكردنی حكومڕانی لەدەوڵەتی فیدرالیدا، ئەگەر لەم خاڵەوە وەك چاودێرێكی بارودۆخەكە و بەدیدیكی ڕەخنەییانە سەیرێكی لێدوانەكانی د.نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق بكەین، كە ڕاشكاوانە وتی پێویستمان بەتەوافوق نەماوە و دەتوانین حكومەتی زۆرینە ڕابگەیەنین، ئەوا زۆر بەسادەیی هەست دەكەین سەرۆك وەزیرانی عێراق خۆی ڕاشكاوانە ئاستی تێڕوانینی بۆ عێراقێكی دیموكراتی و فیدرالی چۆنە، خاڵی گرنگ بەپێی دەستووری عێراق، دەوڵەتی فیدرالی عێراق پێویستە بەو جۆرە بونیاد بنرێتەوە كە حكومەتی فیدرالی بەغدا دەسەڵاتەكانی بەتەواوەتی سنووردار بێت و تەنیا ئەو دەسەڵاتانە پیادەبكات كە دەستوور بۆی دیاریكردووە كە ئەویش(بەرگری و دەرەوەو دارایی-یە)، هەروەها دەبێت دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمەكان فراوان بێت تا ئەو ئاستەی دەسەڵاتە سنووردارەكانی حكومەتی فیدرالی نەبەزێنیت، بێجگە لەو دەسەڵاتە سنووردارانەی حكومەتی فیدرالی، ئەوا حكومەتی هەرێمەكان هەموو دەسەڵاتەكانی دیكەیان هەیە، بەدەسەڵاتی پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری هەرێمەكانیشەوە، لەمەش گرنگتر لەپەرلەمانی دەوڵەتی فیدرالیی لەدوو ئەنجوومەن پێكدێت، ئەنجوومەنی نوێنەران كە بڕیارەكان تیایدا بەزۆرینە و كەمینەیە، ئەنجوومەنی هەرێمەكان كە تیایدا بڕیارەكانی بەتەوافوقە یان نوێنەری هەرێمەكان لەو ئەنجوومەنە یەكسان و پێوەندی بەزۆرینەو كەمینەوە نییە، ئەمەش مانای ئەوەیە هەموو دامەزراوەكانی دەوڵەتی دیموكراتی و فیدرالی بۆ ڕێگرتن لەخۆسەپاندن و تاكڕەوییە و بەردەوام لەبەردەم پرۆسەی چاودێری و هاوسەنگی ڕاگرتنە كە ئەم پرۆسەیەش پێی دەگوترێت(چێك و بڵانس)، كە پرۆسەی چێك و بڵانسیش پشتگوێ خرا و مەسەلەكە هەمووی لەچوارچێوەی زۆرینە و كەمینە چڕكرایەوە، وەكە سەرۆك وەزیرانی عێراق بەئاشكرا بانگێشەی بۆ دەكات، ئەمە مانای ئەوەیە سەرۆك وەزیران تەواو تەواو لەپرۆسەی دەستووری عێراق دوور كەتۆتەوە، ئەمەش ئەو مەترسیەیە كە عێراق بەرەو لیواری هەڵدێر دەبات.

سیاسەتی مانۆڕكردن كێشەكانی عێراق ئاڵۆزتر دەكات
یەكێك لەو خاڵانەی بۆتە جێگە سەرنجی پسپۆران و چاودێرانی بیانی نەك تەنیا عێراقی، ئەوەیە كە سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق هێندە خۆی تەرخانكردووە بۆ پیادەكردنی مانۆڕی سیاسیی و بەڵێندان و خۆ دزینەوە لەجێبەجێكردنی بەڵێنەكان، بەهیچ شێوەیەك هەوڵەكانی خۆی تەرخان نەكردووە بۆ بونیادنانەوەی عێراق و جێبەجێ كردنی دەستووری عێراق، هەر بۆ نموونە لەماوەی كەمتر لەمانگێكدا دووجار لەدوو ئامۆژگای گرنگی وەك (ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی ستراتیژی و سەنتەری سابان لەناو ئامۆژگای برۆكینگز) ئیدارەی ئەمریكی ئاگادار كراوەتەوە كە كورد و عەرەبی سوننە لەدواكەوتن یان جێبەجێنەكردنی ئەو بەڵێنانەی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەیدات سەبریان نامێنێت و عێراق ڕووبەڕووی كارەسات دەبێتەوە، وەك لەپێشەكی ئەم ڕاپۆرتەش ئاماژەمان پێكردووە پرۆفیسۆر مایكل نایت ڕاشكاوانە لەڕۆژی 21/12/2011 (واتە دوای تەقینەوەكانی بەغدا) ئاماژەی بەوەكردووە یەكێك لەمەترسیەكان ئەوەیە كاتێك هەوڵدەدرێت دووبارە عێراق بگەڕێتەوە بۆ ناو پرۆسە دەستوورییەكە، سەرۆك وەزیرانی عێراق كۆمەڵێك بەڵێنی دیكە بدات و جارێكی دیكە جێبەجێیان نەكاتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی چیدیكە كورد و عەرەبی سوننە نەتوانن چاوەڕێ بكەن و بارودۆخەكە بتەقێتەوە، بۆیە پێشنیاریان بۆ ئەمریكا وەك وڵاتی خۆیان ئەوەیە، كاتی ئەوە هاتووە ئەمریكا نفوزی خۆی لەسەر سەرۆك وەزیرانی عێراق تاقی بكاتەوە، ئەو یارمەتیانەی ئەمریكا بۆ هێزەكانی ئاسایشی عێراق دەینێرێت، بیبەستێتەوە بەجێبەجێ كردنی بەڵێنەكانەوە، لەمەش زیاتر پرۆفیسۆر نایت داوای ئەوە دەكات كە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا هۆشداری بداتە هاووڵاتیانی خۆی كە چیدیكە سەفەر بۆ عێراق نەكەن، ئەمە بێگومان سەرمایەداران و خاوەن كۆمپانییەكانیش دەگرێتەوە، پێشنیاری ئەم ناوەندانە بۆ ئیدارەی ئێستای ئەمریكا بۆئەوەیە كە عێراق نەكەوێتە كارەساتێكەوە كە دواتر بەهیچ شێوەیەك لێی دەرباز نەبێت و ئەو ڕێگەچارەیەش دوور بخرێتەوە، كە دەتوانرێت بەحكومەتێكی مەركەزی بەهێز ئارامی و سەقامگیری لەعێراقدا بپارێزرێت، راشكاوانەتر ناوەندەكانی توێژینەوە حكومەتی خۆیان ئاگادار دەكەنەوە، ئەو شێوازەی ئێستا سەرۆك وەزیرانی عێراق دەیەوێت حكومڕانی عێراقی پێبكات و هەوڵدەدات عێراق بگێڕێتەوە بۆ مەركەزیەت، ئەو شێوازە عێراق بەرەو كارەسات دەبات و عێراقییەكان جارێكی دیكە دیكتاتۆریەت قبووڵ ناكەن، بەتایبەتی كورد كە لەهیچ سەردەمێكدا دیكتاتۆری قبووڵ نەكردووە و هەتا كار گەیشتۆتە ئەوەی ڕژێمی پێشووی بەعس هەموو ڕێگایەكی گرتۆتە بەر وەك كۆمەڵكوژی و بەكارهێنانی چەكی كیمیایی بۆئەوەی كورد چاوترسێن بكات، بەڵام دیسان هەر نەیتوانیووە دیكتاتۆریەتی خۆی بسەپێنیت، ئەمە لەگەڵ ئەوەی بارودۆخی ئەوكاتی ڕژێمی سەدام حوسین (پێش نەوەدەكانی سەدەی ڕابردوو) زۆر لەبارودۆخی ئێستا جیاوازبووە، لەمبارەوە پسپۆران هەڵوەستە لەسەر بارودۆخی ئێستای سوننەكانی عێراقیش دەكەنەوە و پێیانوایە ئێستا سوننەش دیكتاتۆریەت قبووڵ ناكات و ئەوانیش چەك بەدەستن و بەچەك ڕووبەڕووی سەرۆك وەزیران دەبنەوە، ئەمەش زەمینە بۆ شەڕێكی مەزهەبی ناوخۆیی خوێناوی سازدەكات، بۆیە ئێستا چاودێران و پسپۆرانی ئەمریكا، وڵاتی خۆیان لەو مەترسیە ئاگادار دەكەنەوە كە لەئاكامی سیاسەتی پشتگرتنی بێمەرجی ئیدارەی ئەمریكا بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق ڕووبەڕووی دەبێتەوە، بۆیە داوا دەكەن بایەخدانی سیاسەتی ئەمریكا بەعێراق جەختكردنەوە بێت لەسەر سیاسەتی ناوخۆی عێراق، كە ئێستا بەكردەیی پۆستی وەزارەتی ناوخۆی عێراق بەدەست نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانەوەیە، داوا دەكەن ئەم وەزارەتە وەك وەزارەتێكی حكومەتێكی فیدرالی و دیموكراتی سەرلەنوێ ڕیكبخرێتەوە، لەبەر ئەوەی تەنیا بەڕێكخستنەوەی سیاسەتی ناوخۆی عێراق، كێشەكانی عێراق چارەسەر دەكرێت و تەنیا بەڕێكخستنەوەی سیاسەتی ناوخۆی عێراق بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دەپارێزرێت.

دووركەوتنەوە لەدەستوور عێراق لەدەوڵەتی فاشیل نزیكدەكاتەوە
هەندێك جار كە دەنووسین یان لەلێدوانەكانمدا باسی ئەوە دەكەین، هەندێك لەسیاسەتمەدرانی عێراق باش لەچەمكە سیاسییەكان حاڵی نابن و لێی تێناگەن، لەوانەیە خوێنەر یان بیسەر هەست بەوە بكات كە جۆرێك لەموبالەغەی سیاسیی لەدەربڕینەكانماندا هەیە، بەڵام ئەگەر لەواقیعی سیاسی عێراق وردبینەوە و لەگەڵ ڕەفتاری سیاسەتمەدارانی عێراقی بەراوردیان بكەین، هەست دەكەین لەنێوان مانای چەمكە سیاسییەكان و ڕەفتاری سیاسەتمەدارندا تێنەگەیشتنێكی قورس هەیە، لێرەوە دەكرێت ئاماژە بەچەند نموونەیەك بكەین:
* بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی كوردستان كە خاوەنی دەسپێشخەریەكەی ساڵی ڕابردووە بۆ گەیشتن بەڕێككەوتنی هەولێر، بەڕێزی ئەم دەستپێشخەریەی لەسەر بنەما داڕشتووە، ئەویش پابەندبوونە بەجێبەجێكردنی دەستووری عێراقەوە، نەك پابەندبوون بەماددەیەك و ڕەتكردنەوە یان پێشێلكردنی ماددەیەكی دیكە، بۆ ئەم مەبەستەش چەندین جار و لەچەندین بۆنەی جیاوازدا بەئاشكرا ڕایگەیاندووە، ئەگەر دەتانەوێت عێراق یەكێتیەكی ئارەزوومەندانەی هەبێت و بەیەكگرتوویی بمێنێتەوە، ئەوە دەبێت ئەو دەستوورە جێبەجێ بكرێت، لەمەش ڕاشكاوانەتر گوتوویەتی تەنیا ڕایەڵێك ئێمە بەعێراقەوە گرێبداتەوە ئەو دەستوورەیە، ئەگەر ئەو دەستوورە جێبەجێ نەكرێت ئێمە بەرپرسیار نین لەوەی عێراق چی بەسەر دێت، لەیەكدوو مانگی ڕابردوو بەڕێز سەرۆكی كوردستان ئەم پەیامەی بەنوێنەری تایبەتی خۆی كە جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراقیشە بۆ د.مالكیی ناردووە و، وەك ئەوكات نوێنەری سەرۆك بارزانی بەگوڵانی ڕاگەیاند، (من بەنوێنەری سەرۆك بارزانی نامەیەكی زارەكی بەڕێزیم پێیە بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق، بەوەی ئایا ئەو ڕێككەوتنی هەولێر جێبەجێ دەكات یان نە؟) بەڕێز د.رۆژ نوری شاوەیس ئەوكات لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بەگوڵانی ڕاگەیاند ئەگەر سەرۆك وەزیران پێی وتین پابەند نابین، ئەوا ئێمەش دەگەڕێینەوە و بڕیاری خۆمان دەدەین. ئەگەر بەوردی لەسەر ئەم پەیامە ڕاشكاوانەی سەرۆكی كوردستان هەڵوەستە بكەین و بپرسین، ئایا سەرۆك وەزیرانی عێراق كاتێك دەڵێت وەڵامی سەرۆك بارزانی دەداتەوەو دەڵێت(بەڵی من پابەندم بەڕێككەوتنی هەولێر و ئامادەم و پابەندم بۆئەوەی دەستووری عێراق جێبەجێ بكەم) پرسیار ئەوەیە ئایا سەرۆك وەزیران لەناوەرۆكی ڕێككەوتنی هەولێر و مانای جێبەجێكردنی دەستوور تێگەیشتووە؟ بێگومان ڕەفتارەكانی ئەم یەكدوو مانگەی دوایی بەڵێنەكانی پێمان دەڵێت نەخێر تێنەگەیشتووە، لەوانەیە هەندێك بڵێن بەڵی تێگەیشتووە، بەڵام دەیەوێت عێراق ئاراستیەكی دیكە بگرێت و بگەڕێتەوە بۆ مەركەزیەت و دیكتاتۆری، لەوەڵامی ئەوەشدا دەڵێین، ئەمەش دیوێكی دیكەی تێنەگەیشتنە، لەبەر ئەوەی پێویستە سەرۆك وەزیرانی عێراق بزانێت ئەو نەدەتوانێت ببێتە دیكتاتۆر نە بارودۆخەكەش زەمینەسازی ئەوەی هەیە كە بتوانێت وەك دیكتاتۆر عێراق بەڕێوە بەرێت، هەتا ئەگەر هەندێك پێیان وابێت، ئێستا لەبەر ئەوەی سەرۆك وەزیران پۆستی وەزارەتە ئەمنییەكانی كۆنترۆل كردووە، بەمەش دەتوانێت خۆی بسەپێنیت، وەڵامی ئەمەش بەو جۆرەیە ئەمەیان ئەوەپەڕی تێنەگەیشتنە، لەبەر ئەوەی لەم قۆناخەدا عێراق پێویستی بەسەرۆكی حكومەتێكە بەئەقڵانی كاروبارەكان بەڕێوەبەرێت، نەك بەئەقڵیەتی میلیتاری.
* شكستی پرۆسەی سیاسیی، مانای بوونی عێراقە بەدەوڵەتێكی فاشیل، ئەوەی جێگەی تێڕامان و هەڵوەستەكردنە لەحكومەتی ئێستای عێراقدا ئەوەیە، كە نەك گەندەڵی دیاردەیەكە و لەناو ئەو حكومەتە بوونی هەیە، بەڵكو وەك پرۆفیسۆر كینس پۆلاك سەرۆكی سەنتەری سابان لەئامۆژگای برۆكینگز ڕاشكاوانە لەبەردەم لیژنەی سەربازی سەنات ئاماژەی پێكرد(گەندەڵی تەنیا توخمە كە حكومەتی عێراق دەجوڵێنێت، ئەگەر گەندەڵی نەبێت حكومەتی عێراق ڕادەوەستێت و هیچ كارێكی پێ ئەنجامنادرێت)، ئەگەر سەیری ئەم دەسنیشانكردنەی پرۆفیسۆر پۆلاك بكەین كە حكومەتەكەی خۆی لێ ئاگادار دەكاتەوە، ڕاشكاوانە دەستی خستۆتە سەر برینەكانی حكومەتی عێراق، بەوەی هەر هەوڵێك بۆ كەمكردنەوەی گەندەڵی لەحكومەتی عێراقدا بخرێتەگەڕ دەبێتە هەوڵێك بۆ كەمكردنەوەی چالاكیەكانی حكومەتی عێراق و ئەگەر بویسترێت گەندەڵی بنبڕ بكرێت، ئەوا ئەو حكومەتە لەبەر یەك هەڵدەوەشێت، ئەمەش مانای ئەوەیە گەندەڵی بۆتە پەتایەك و لەحكومەتی عێراق نابێتەوە و حكومەتەكەی تووشی شەلەل كردووە، بۆیە ئەم حكومەتە لەبچووكترین تەنگژەدا عێراق بەرەو دەوڵەتی فاشیل دەبات، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا سەرۆك وەزیرانی عێراق لەمانای دەوڵەتی فاشیل تێدەگات؟ ئەگەر لێی تێبگەیشتایە ئەو سیاسەتەی پیادە دەكرد بەرەو ئەو ئاراستەیە هەنگاو هەڵبگرێت؟ لەوانەیە هەندێك بڵێن لەپێناوی مانەوەی خۆی و بەهێزبوونی دەسەڵاتەكەی ئەو ڕێگایەی گرتۆتەبەر، ئەم وەڵامە لەوانەیە لەسەر ئەرزی واقیع جۆرێك لەماقوڵیەتی تێدابێت، بەڵام ئەم ماقووڵیەتە ڕوویەكی دیكەی تێنەگەیشتی سەرۆك وەزیرانمان پیشاندەدا، بەوەی ئەگەر عێراق ببێتە دەوڵەتی فاشییل ئەو وەك سەرۆك وەزیران هەتا ئەگەر سەرۆك وەزیرانیش بێت، هیچ بوونێكی نامێنێت.

هەرێمی كوردستان وەك دەروازەیەك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەبەر دوو هۆكاری سەرەكی، پێویستە پشتگیری هەرێمی كوردستان بكات بۆئەوەی ببێتە دەروازەیەك بۆ چارەسەری ئەم تەنگژەیە:
1- ئەگەر هەرێمی كوردستان ببێتە دەروازەیەك بۆ چارەسەركردنی ئەم تەنگژەیە، ئەوا چارەسەرەكە دەبێتە چارەسەرێكی ناوخۆیی عێراقی و سیمایەك پیشانی ڕای گشتی جیهانی دەدرێت، هەر چارەسەرێكیش لەهەرێمی كوردستانەوە هەنگاوی بۆ هەڵبگیرێت، دەكەوێتە ناو چوارچێوەی دەستووری عێراقەوە، دەستووری عێراقیش ڕاشكاوانە كێشەی سیاسیی و ئەمنییەكان لەیەكتری جیادەكاتەوە.
2- هەرێمی كوردستان لەسەرەتای دەسپێكی پرۆسەی سیاسیی عێراقەوە ڕۆڵی بەوجۆرە بووە كە بەشێكە لەچارەسەر نەك بەشێك بێت لەكێشەكە، بۆیە لەسەر ئاستی وڵاتانی ناوچەكە و دراوسێكانی عێراقیش هیچ لایەنێك نییە بتوانێت وەك هەرێمی كوردستان ڕۆڵی چارەسەری بێلایەنانە لەكێشەكەدا بگێڕێت، بۆ ئەم بارودۆخەش تەنیا هەرێمی كوردستان و شەخسی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە بتوانێت ئەم ڕۆڵە بەهاوكاری بەڕێز مام جەلال سەرۆك كۆماری عێراق بگێڕێت، لەبەر ئەوەشی بەڕێز مام جەلال وەك سەرۆك كۆماری عێراق خۆی دەبێتە بەشێك لەكێشەكە، ئەوا سەرۆك بارزانی دەتوانێت باشتر ڕۆڵەكە بگێڕێت.
ئەم ئاراستەیە تەنیا بۆچوونێكی كوردانە نییە بۆ چۆنییەتی چارەسەركردنی ئەم تەنگژەیەی ئێستای عێراق، بەڵكو ئەمە پێشنیار و ڕاسپاردەی ئەو كەسانەشە كە لەسەر ئاستی ئیدارەی ئەمریكی بایەخ بەبۆچوونەكانیان دەدرێت و داوا لەحكومەتی وڵاتی خۆیان دەكەن، پشتگیری هەرێمی كوردستان بكەن بۆئەوەی بتوانێت ئەم ڕۆڵە بگێڕێت، هۆكاری ئەمەش وەك مایكل نایت ڕاشكاوانە ئاماژەی پێكردووە بۆئەوەی هیچ لایەنێكی ناو كێشەكە قوربانی گەورە نەدەن و، دووبارە پرۆسە سیاسییەكە لەچوارچێوەی نەرمی نواندن و كۆمپرۆمایز بكەوێتەوە سەر سكەی خۆی، بەڵام پێویستە ئەو بەرنامەیەی لەهەرێمی كوردستان بۆ دەستپێكردنەوەی پرۆسە سیاسییەكە دادەڕێژرێت، ئەمریكا نفوزی خۆی لەسەر ئەو لایەنانە بەكاربهێنێت كە ئیلتزامی جێبەجێكردنیان دەكەوێتە سەر شان و پێشتر نەیانتوانیووە جێبەجێیان بكەن.