كاتێك سەردانی شوێنەواری (خنس)ی سەر بەپارێزگای دهۆك دەكەین، بەئاشكرا ئاسەوارەكانی ئەو هەوڵانە دەبینرێت كە ڕژێمەكانی پێشووی عێراق، بۆ شێواندنی ئەو مێژووەی لەسەر تاشە بەردەكان هەڵكەنراون بەبۆمب و فیشەكەوە جێیان هێشتووە، ئامانجی بەعسیەكان لەشێواندنی ئەو مێژووەی سەر ئەو تاشە بەردانە بۆ ئەوەبوو پێكهاتە جیاوازەكانی ئەو ناوچەیە وەك (كوردی ئێزدیی، كوردی شەبەك، ئێزدیی، كلدۆ ئاشوور و كریستیانەكان) هەمووی بكاتە عەرەب و (تصحیح القومیة)یەیان بۆ بكات، بۆیە كاتێك ئەو مێژووەی دەبینی كە هەزاران ساڵە لەسەر بەرد هەڵكەنراوەو ڕاستی گیانی پێكەوە ژیان و لێبوردەیی لەنێوان ئەو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینیە جیاوازەكاندا دەپارێزێت، هەستی دەكرد هەوڵەكانی بەبا دەچێت، بۆیە هەموو هێزی خۆی دەخستەگەڕ بۆ ئەوەی نەخشی هەڵكەنراوی سەرتاشە بەردی چیاكانی كوردستان بشێوێنێت و مێژووی پێكەوەژیان و لێبوردەیی بسڕێتەوە، بەڵام بەعس ئەم كارەی نەك هەر بۆ نەكرا، بەڵكو بەو ڕەفتارەی بەرامبەر ئەو شوێنەوارە دێرینە كردویەتی، لاپەڕەیەكی ڕەشی خۆی خستە ناو ئەو مێژووە كە دەیسەلمێنێت ئامانجی ئەو پێكەوە كوشتن و پێكەوە ژینۆسایدكردنی هەموو گەلی كوردستان و پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینە جیاوازەكانی بووە، هەروەها ئێستا كە شوێنەواری (خنس) ئاوەدانكراوتەوەو گەشتیاری ناوخۆو بیانی بەبلیت دەچن سەیری دەكەن، هەست دەكەن ئەو تاشە بەردانەی ئەو دەستدرێژیانەی لەلایەن بەعسەوە كراوەتە سەر، بەشێكە لەو زوڵم و زۆردارییەی كە ڕژێمی بەعس بەبێ جیاوازی دژ بە هەموو پێكهاتەو ئایینەكانی كوردستان ئەنجامیداوە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا هەوڵدانی بەعس بۆ تێكدانی مێژووی سەر تاشە بەردی چیاكانی كوردستان و سووتاندنی مزگەوت و كەنیسەو پەرستگای ئێزدییەكان پێكەوە، توانی گیانی لێبوردەیی و پێكەوە ژیان لەنێو گەلی كوردستان بسڕێتەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی كوردستان دوای كشانەوەی دامودەزگاكانی بەعس لەكوردستان دەیداتەوەو خەڵكی كوردستان و تێكڕای ئەو خەڵكانەشی دێنە كوردستان ئەو ڕاستیە بەچاوی خۆیان دەبینن، ئیرادەی گەلی كوردستان بەتەواوی پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینیە جیاوازەكانەوە توانییان جارێكی دیكە وڵاتی خۆیان لەسەر بنەمای پێكەوەژیان و لێبوردەیی ئاوەدان بكەنەوە، بێگومان ئەمەش وانەیەكی بەسوودە بۆ تێكڕای ئەو گەشتیارانەی سەردانی ئەو شوێنەوارە دەكەن بەگشتی و هەروەها برایانی عەرەبی عێراقیش كە بەردەوام بۆ گەشتكردن دێنە كوردستان، لەبەر ئەوەی كاتێك بەكوردستاندا دەگەڕێن، دەبینن لەزۆر شوێن و لەمەودای بینینی زوومی كامێرەدا جارێكی دیكە مزگەوت لەشوێنی خۆی و كەنیسە لەشوێنی خۆی و پەرستگای ئێزدییەكان لەشوێنی خۆی دروستكراوەتەوە، بێگومان كاتێكیش دەڵێن لەمەودای زوومی كامێرەدا مزگەوت و كەنیسە و پەرستگا جێگەی دەبێتەوە، مەبەست ئەوەنییە لەشوێنەواری خنس دووربكەوینەوە، بەڵكو تەنیا گەشتیار هێندە خۆی ماندوو بكات و بچێتە سەر چیاكە لەمەودای زوومی كامێرەكەیدا سێ شوێنی پیرۆزی مزگەوت و كەنیسە و پەرستگا دەبینێت و دەتوانێت وەك وێنەیەكی فۆتۆگرافی تۆماری بكات.
هەربۆیە كاتێك لەیەك شوێندا پاشماوەی هەوڵی تێكدەرانە بۆ شێواندنی مێژووی پێكەوەژیان و لێبوردەیی و لەهەمان شوێندا چاومان بەئیرادەی گەلی كوردستان دەكەوێتەوە كەدوای كاولكردنی شارو دێهاتەكانیان، دووبارە لەشوێنی خۆیان ئەم شوێنە پیرۆزانە دروستكراونەتەوە، ئەمە مانای ئەوەیە، پێكەوە ژیان و لێبوردەیی نێوان پێكهاتەكانی گەلی كوردستان مانای ئازادییەو كاتێك ئازادن كەنیسەو مزگەوت و پەرستگا هەمووی پێكەوە پارێزراون و كاتێكیش ئازادی زەوتكراوە هەموو پێكەوە كاولكراون.
كەواتە ئەم واقیعە ئەوەمان فێردەكات كە بڵێین مێژووی هەڵكەنراوی سەر تاشەبەردەكان و ئیرادەی خەڵكی كوردستان بۆ بەردەوامیدان بەپێكەوەژیان و لێبوردەیی لەكوردستان، نە هیچ هێزیك هەیە بتوانێت نەخشی هەڵكەنراوی مێژووی سەر تاشەبەردەكان بسڕێتەوە، نەهیچ هێزیكیش هەیە بتوانێت بەتوندوتیژیی پێكەوە ژیان و لێبوردەیی لەنێوان خەڵكی كوردستاندا بشێوێنێت، یان تێكی بدات.
لەوانەیە هەندێك بەخراپ سوود وەرگرتن لەو ئازادییەی ئێستا لەكوردستان بەدیهاتووە، هەوڵێك بخاتەگەڕ بۆ ئەوەی لەسەر زەمینەی لێبوردەیی و پێكەوەژیان توندوتیژی پیادە بكات یان هاندەر بێت بۆ دروستكردنی توندوتیژی، بەڵام ئەم هەوڵانە چەندە بەهێزبن یان چەند دەستی ئەملاو ئەولای لەپشتەوە بێت، وەك شوێنەواری گوللەو بۆمبەكانی ڕژیمی بەعس بەسەر تاشەبەردەكانی (خنس)ـەوەیە، ڕق و قینی ناحەزان دژی بەم ئازادی و پێكەوەژیانە تۆمار دەكات و لەبەرامبەریشدا دووبارە ئیرادەی خەڵكی كوردستان بۆ بەگژداچوونەوە زیاتر دەكات.


دوژمنانی ئازادی، ڕقیان لەلێبوردەیی و پێكەوەژیانە
لێبوردەیی و پێكەوە ژیانی نێوان نەتەوەو ئایینە جیاوازەكان لەپێگەیەكی جیۆگرافی دیاریكراودا بەرپرسیاریەتییەكی ئەخلاقی و ویژدانیە لەناو كۆمەڵگەدا، ئەم بەرپرساریەتیە ئەخلاقی و ویژدانیە زەمینەی ئەوە دەڕەخسێنێت بتوانرێت لەگەڵ ئەو پێكهاتانەی دیكە كە جیاوازن لەگەڵتا، هەڵسوكەوت بكەیت و چۆن بیروباوەڕی خۆت لا پەسەندو پیرۆزە، بیروباوەڕی بەرامبەریش بەهەمان شێوە، ئەمەیە كاتێك ڤۆڵتێر دەڵێت:»دەشێت لەبۆچوونم لەگەڵ تۆ جیاواز بم، بەڵام ئامادەباشیم تێدایە لەپێناوی بەرگریكردن لەڕای تۆ خۆم بەكوشت بدەم» ڤۆڵتێر كاتێك ئەمە دەنووسێت، دەیەوێت ڕووبەڕووی ئەو دڕندە وەحشیە بێتەوە كە لای ئەو دڕندەی وەحشی (توندڕەوییە)، ئەمەیە كاتێك دەڵێن لێبوردەیی و پێكەوەژیان بەرهەمی هەستكردنە بە بەرپرسیاریەتی ئەخلاقی و ویژدانی، مانای ئەوەیە ئەم بەرپرسیاریەتیە ئەخلاقی و ویژدانیە فەرزی دەكات لەسەرمان هەموومان یەكدەست و یەكڕیز ڕووبەڕووی ئەو دیاردەی توندڕەوییە ببینەوە كە ڤۆڵتیر بەدڕندەیەكی وەحشی ناوی دەبات، لێرەوە ئەگەر وەك دڕندەیەكی وەحشی سەیری دیاردەی توندڕۆیی بكەین، ئەوا هەست دەكەین هێشتا دڕندەی وەحشی لەپیادەكردنی توندڕۆیی و بەرهەمهێنانی توندوتیژی باشترە، لەبەر ئەوەی ئەو زیانەی ئێستا توندڕۆیی بەمرۆڤایەتی دەگەیەنێت، لەچوارچێوەی بەرهەمهێنانی تیرۆردا، بەدرێژایی مێژوو و لەنێو ئەفسانەكانیشدا هیچ دڕندەیەكی وەحشی نەیتوانیوە لەماوەی كەمتر لەچەند كاتژمێرێكدا شارێكی گەورەی وەك نیۆیۆرك خەڵتانی خوێن بكات و هەموو مرۆڤایەتی پێكەوە بتاسێنێت، كام دڕندەی وەحشی هەبووە بەئاستێك هەموو مرۆڤایەتی بترسێنێت تا ئازادییەكانی مرۆڤ لەپێناوی خۆپاراستن لەو دڕندەیە بكەونە ژێر پرسیارەوە، بێگومان لەم چوارچێوەیەدا كوردستانیش لەمەترسی ئەم دڕندە وەحشیە بێبەش نەبووە، هەموومان كارەساتی یەكی شوباتی ساڵی 2004 مان لەبیرە كە چۆن ئەم دڕندە وەحشیە لەماوەی كەمتر لەچەند خولەكێكدا جەژنی قوربانی كوردستانی گۆڕی بۆ پرسەو پیرۆزی ئایین و جەژنی خەڵتانی خوێن كرد، هەروەها ڕووداوەكانی ڕۆژی 2ی ئەم مانگەی زاخۆشمان لەبەرچاوە چۆن ئەم دڕندە وەحشیە(توندڕۆیی) لەماوەی كەمتر لەچەند كاتژمێرێكدا شاری زاخۆی چی لێكرد و پاشان بارودۆخێكی خوڵقاند كە پریشكی ئەو ئاگرەی ئەو دڕندە وەحشیە هەڵیگیرساندبوو تا ناوچەكانی دیكەش بگرێتەوەو تا دەگاتە سلێمانی كە لەوێش هەڵكوتانە سەر دوكان و شوێنە گشتییەكان هەبووە، بەڵام پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوە نییە ئایا ئەو زیانانە چەندن كە ئەم دڕندەوەحشیە بەهەموو لایەكی گەیاندووە؟ بەڵكو پرسیاری سەرەكی ئەوەیە چۆن ئەم دڕندە وەحشیە پەلبەست بكرێت و ڕێگە نەدرێت تێكەڵاوی كۆمەڵگەی كوردستان بێت و تۆڕی كۆمەڵایەتی پێكهاتە ئایینی و نەتەوەییە جیاوازەكانی كوردستان نەگرێتەوە؟ قسە لەسەر ئەوەیە چۆن ڕێگە نەدەین جارێكی دیكە ئەم دڕندە وەحشیە(توندڕۆیی) سەر لەكون بێنێتە دەرەوەو هەڕەشە لەئارامی و لێبوردەیی و پێكەوە ژیانی هەزاران ساڵەی ئەم گەل و نەتەوەیە نەكاتەوە.

ڕووبەڕووبوونەوەی دڕندەی وەحشی توندڕۆیی بەرپرسیاریەتی ئەخلاقی و ویژدانی هەموومانە
توندڕۆیی كاتێك كە دروست دەبێت هەڕەشە بۆ سەر لایەك دروست ناكات، بەڵكو سەرتاپای ژیانی كۆمەڵگە دەخاتە مەترسیەوەو ترس دەكاتە بەشێك لەپێكهاتەی نەسیجی كۆمەڵایەتی هەر تاكێك لەكۆمەڵگەدا، بوونی ترس لەناوپێكهاتەی نەسیجی كۆمەڵایەتی، واتە دروستبوونی ترس لەناخدا بەرامبەر دیاردەیەك، ئەم دیاردەیەش لەناو ناخماندا ئازاری ویژدانی و ئەخلاقیمان دەدات، ئەو ڕاستیەش هەیە كە تاكێك یان لایەنێك بەتەنیا ناتوانێت بەرامبەر ئەو ترسە ڕابوەستێتەوە یان بیڕەوێنێتەوە، بۆیە پێویستی بەوە هەیە هەموو هەست بەو ئازارە ویژدانی و ئەخلاقیە بكەین كە توندڕۆیی بەهەموومانی گەیاندووە، لەم چوارچێوەیەدا توندڕۆیی تایبەت نابێت بە ئایدلۆژیەتێكی دیاریكراو یان خوانەخواستە ئایینێكی دیاریكراو، بەڵكو تایبەت دەبێت بەچۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو ئایدلۆژیەتە یان چۆنیەتی پیادەكردن و تێگەیشتن لەو ئایینە، هەروەها سەرهەڵدانی توندڕۆیی یان هاندان بۆ بەرهەمهێنانی توندوتیژی، دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە حكومەت ناچار بێت هەندێك ڕێوشوێنی یاسایی توند بگرێتە بەر، كە تائێستاش حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەم لایەنەی لەبەرچاو نەگرتووە، مەسەلە ئەوەنییە كەمتەرخەم بووە یان ئەم دیاردەیەی بەمەترسی نەزانیوە، نەخێر مەسەلەكە ئەوەیە ئەم دیاردەیە بوونی نەبووە، بەواتایەكی دیكە مەزندەی ئەوە نەكراوە لەسەر مێژوویەكی هەزاران ساڵەی پێكەوەژیان و لێبوردەیی، توندڕۆیی بگاتە ئەو ئاستەی لەسەر بنەمای ناسنامەی ئایینی هەڕەشە لەپێكهاتەكانی ناو یەك كۆمەڵگە بكرێت، پرۆفیسۆر جامیس گیبسۆن ئوستادی حكومەتە لەزانكۆی سات لویس و خۆی بەڕەگەز خەڵكی باشووری ئەفریقیایە، ڕاشكاوانە لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەم مەترسییە كردەوەو ئاماژەی بەوەكرد «من لەو مەترسییە تێدەگەم كە ئێوە پرسیارم لێدەكەن و ئەو پرسە ئێستا لەباشووری ئەفریقیا بوونی هەیەو هەموو كات مەترسی ئەوە هەیە توندوتیژی لەئاكامی توندڕۆییەوە سەر هەڵبداتەوە»، لەمبارەوە بەمجۆرە ئەو پرسەی بەگوڵان ڕاگەیاند:(من تایبەتمەندم لەسەر ئەفریقیای باشوورو خۆشم لەباشووری ئەفریقیا دەژیم، بۆیە ئەوەی ئێوە مەترسیتان لەسەری هەیە، لەسەر شێواندنی لێبوردەیی بۆ توندوتیژی پێوەندیەكی تەواوی بەئەفریقای باشوورەوە هەیە، لەبەر ئەوەی ئێستاش هەندێك خەڵكی توندڕۆ لەو وڵاتە هەن دەیانەوێت بواریان پێبدرێت بەردەوام ئەو دروشمانە بڵێنەوە كە داوا دەكات پێویستە(BORES) بكوژرێین كە مەبەستیان ئەفریقای سپی پێستەكانە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەم دروشمانە بانگێشە كردنە بۆ توندوتیژی و كوشتن، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا پێویستە كۆمەڵگەیەكی دیموكراتی لێبوردەبێت لەبەرامبەر ئەم جۆرە گوزارشتكردنانەدا؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا من پێموایە پێویستە بوار بەهەموو گوزارشتكردنێك بدرێت، بەڵام كاتێك ئەم گوزارشتكردنە بگۆڕێت بۆ كردار یان ببێتە هاندەر بۆ ئەوەی بەكردار توندوتیژی ئەنجامبدرێت، ئەوا ئەركی دەوڵەتە كە بەهەموو هێزیكییەوە دەستێوەردان بكات و ڕێگە لەتوندوتیژی بگرێت)).
ترسی پرۆفیسۆر گیبسۆن لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت كە گوزارشتكردن لەبیروبۆچوونێكی جیاواز ببێتە هاندەرێك بۆ توندوتیژی، بۆیە پێشنیاری ئەوە دەكات كە پێویستە حكومەت دەستێوەردان بكات و سەرچاوەی توندوتیژییەكە نەهێڵێت، ئەمەش ڕاشكاوانە واتە كاتێك دیاردەی توندڕۆیی وەك هاندەرێك بۆ توندوتیژی سەرهەڵدەدات، دەبێت هەموومان لەبەرامبەریدا یەك هەڵوێستمان هەبێت و پشتگیری هەوڵەكانی حكومەت بكەین بۆ ئەوەی سەرچاوەی ئەو توندوتیژییە نەمێنێت، هەربۆیە لەم چوارچێوەیەدا پرسیارێكی دیكەمان ئاڕاستەی پرۆفیسۆر گیبسۆن كرد، بۆچی لەم كەشوهەوای لێبوردەییدا زۆرجار دیاردەی توندڕۆیی سەرهەڵدەدات، لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا پێی وتین:(لێبوردەیی بریتییە لەتەحەمولكردنی ئەو كەسەی جیاوازە لەگەڵ تۆ، لەگەڵتدا، لێبوردەیی ئەوە دەخوازێت كە ئێمە لەسەر میكانیزمێك ڕێكبكەوین بەوەی جیاوازین و جیاوازییەكانی یەكتری قبوڵ بكەین، هەروەها لێبوردەیی مانای ئەوەنییە ئێمە لەیەكتری خۆش دەبین یان یەكتریمان خۆش دەوێت، بەڵكو لێبوردەیی لەكۆمەڵگەی دیموكراتی مانای ئەوەیە ڕێز لەیەكتری بگرین و جیاوازییەكانی یەكترمان قبوڵ بێت، ئەگەر ڕاشكاوانەتر بدوێم دەتوانم بڵێم لێبوردەیی لەدیموكراتیدا واتە ڕێز لەمافی ئەو كەسانەش دەگرین كە خۆشمان ناوێن و هاوڕانین لەگەڵماندا، ئەمەش واتە هەمان ئەو ئازادییەی بۆ خۆتی داوا دەكەیت بۆ بەرامبەرەكەشتی داوا بكەیت، من ئەمە ناو دەنێم بەر تەسكترین مانای لێبوردەیی، لەبەر ئەوەی تەنیا داوای ئەوەمان لێدەكات تەحەمولی جیاوازییەكانی یەكتری بكەین).
بەڵام ئەو واقیعەی لەكوردستان بەدرێژایی مێژوو هەبووە، پێناسەیەكی فراوانتری لێبوردەیی دەكات و ئەوەی خۆمان بەچاوی خۆمان دەیبینین ئەو لێبوردەیی و پێكەوە ژیانەی لەنێوان ئایین و نەتەوە جیاوازەكانی كوردستان هەبووە زۆر لەوە زیاتر بووە كە لەوەی ئێستا پرۆفیسۆر گیبسۆن لەسەر واقیعی باشووری ئەفریقیا باسی دەكات، لەبەر ئەوەی هەر بۆ ئەم ڕاپۆرتە پەیامنێرانی گوڵان قسەیان لەگەڵ قەشە(فلیپ ئەلخوری) كردووە لەپارێزگای دهۆك و ئاماژە بەوە دەكات ماوەی 2000ساڵە پێكەوەژیان و لێبوردەیی نێوان ئایینەكان لەكوردستان بوونی هەیەو گوندەكانیان تیكەڵاوەو هەموو وەك هاووڵاتی یەك نیشتمان پێكەوەدەژین و پێكەوە گوند و وڵاتی خۆیان ئاوەدان دەكەنەوە، لەمەش زیاتر هەر لەسەردانی پەیامنێرانی گوڵان لەچەند هەفتەیەك پێش ئێستا بۆ ناوچەی دێرەلوك، لەوێ دانیشتووانی یەكێك لەگوندەكانی ئەو ناوچەیە بەپەیامنێرانی گوڵانیان ڕاگەیاندبوو، كە لەیەكێك لەگوندە موسڵمانەكانی ئەو ناوچەیە نەیانتوانیوە بیری ئاو لێبدەن، دانیشتووانی گوندەكەی دراوسێیان كە لەبرا كریستیانەكانن لەگوندی خۆیانەوە بیریان هەڵكەندووەو ئاویان بۆ گوندە موسڵمانەكە دابینكردووە، بۆیە ئەم واقیعەی خۆمان لەكوردستان دەیبینین ئەوەمان پێدەڵێت كە مانای لێبوردەیی و پێكەوە ژیان لەكوردستان مانایەكی فراوانتری هەیە لەچاو زۆربەی شوێنەكانی دیكەی جیهان و هەر ئەمەش وایكردووە كە شانازی بەو پێكەوەژیان و لێبوردەییەوە بكەین.
بۆ زیاتر هەڵوەستەكردن لەسەر ئەم لایەنە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر لۆرین لی بریگەر ئوستادی ئایینەكان لەجیهاندا لەزانكۆی ئۆهایۆ كرد بەوەی ئایا لێبوردەیی چەند ئاست دەگرێتەوە؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا پرۆفیسۆر لی بریگەر بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە:(دەكرێت چەمكی لێبوردەیی لەسەر دوو ئاست وەڵام بدرێتەوە، ئاستی یەكەم بریتییە لەئاستی تاكە كەسەكان، بەو مانایەی لێبوردەیی وەك چەمكێك دەكرێت باسكردن بێت لەپێوەندی نێوان دراوسێكان، نێوان تاكە كەسەكانی گرووپە جیاوازەكان كە پێكەوە كاردەكەن لەهەمان شوێنی كار. كەواتە ئەمە تێڕوانینی تاكە كەسەكانە بۆ ژیان، فەلسەفەی ژیانە، كرانەوەیە بەڕووی ئەو خەڵكانەی خەلفیەتی جیاوازیان هەیە و بیروباوەڕی جیاوازیان هەیە و ئامادەیە بۆ ژیان و قبوڵكردنی جیاوازی، جیاوازی ئایینی، جیاوازی ئیتنی و جیاوازی زمان. ڕەنگە ئەمە لەسەر ئاستی تاكەكەس هەوڵدان لەخۆبگرێت بۆ فێربوونی زمانی جیاواز، بۆ نموونە ڕەنگە لەعێراقدا بتەوێت نەك تەنیا عەرەبی بزانیت، بەڵكو كوردی و ڕەنگە توركی و زمانەكانی دیكە، وەك كلدانیش بزانیت. فێربوونی زمانیش لەسەر ئاستی تاكەكەسە بۆ نزیكبوونەوەیە لەكەسانی دیكەو فێربوونی كەلتورەكانی دیكەیەو فێربوونی ئەوەیە كە چۆن مومارەسەی ئەو كەلتورە دەكەن، ئەگەر تۆ سوننە بیت ڕەنگە بتەوێت فێری ئەوە بیت شیعەبوون چۆن پیادە دەكرێت و قبوڵی بكەیت، ئەگەرچی تۆ پیادەشی نەكەیت و بەپێچەوانەوە. ئەگەر تۆ موسڵمان بیت فێری ڕێوشوێنی مەسیحیەت بیت، واتە تەنیا بەوە نەوەستایت كە قورئان و فەرموودە لەبارەی مەسیحیەتەوە چی دەڵێن، بەڵكو بڵێیت من دەمەوێت لەڕێی ئینجیلیشەوە، لەڕێی تەعالیمی قەشەكانی كڵێساشەوە لەمەسیحیەت تێبگەم، كەواتە هەوڵبدەیت ئینجیل بخوێنیتەوەو هەوڵبدەیت تەفسیری ئینجیل بخوێنیتەوەو قسە لەگەڵ مەسیحیەكان بكەیت، نەك پێت وابێت لەمەسیحیەت تێگەیشتووی، تەنیا لەبەر ئەوەی قورئانت خوێندۆتەوە. كەواتە ئەمە نموونەیەكە بۆئەوەی چۆن لێبوردەیی لەسەر ئاستی تاكەكەسەكان كار دەكات).
هەر لەم چوارچێوەیەدا سەبارەت بەدروستبوونی توندوتیژی لەنێوان شوێنكەووتوانی ئایینە جیاوازەكان كە زۆرجار توندوتیژی بەرهەم دێنێت، پرۆفیسۆر لی بریگەر لەدرێژەی لێدوانەكەیدا ئاماژەی بەوەكرد كە ئایینەكان توندوتیژی بەرهەم ناهێنن، بەڵكو خەڵكانێك هەن بۆ مەبەستی سیاسی جیاواز تەفسیری جیاواز بۆ ئایینەكان دەكەن لەم بارەوە وتی :(ئایین خۆی لەخۆیدا كێشە نییە، بەڵكو كێشەكە ئەوەیە كاتێك باس لەو گرووپانە دەكەین كە توندوتیژی بەكار دەهێنن و پاساوی ئایینی بۆ دەهێننەوە، دەبێت لەكۆمەڵە هۆكارێكی ئاڵۆزتر بڕوانین، دەبێت بزانین هۆكاری ئەوە چییە گرووپێك توندوتیژی بەكار دەهێنێت، لەبەر ئەوەی لەڕووی كۆمەڵناسیەوە توندوتیژی فۆرمێكی دیكەی پێوەندیكردنە لەغیابی ئامرازەكانی دیكەی پێوەندیكردندا. بەدڵنیاییەوە گرووپی دیكە هەن كە پاڵنەری ئایدۆلۆجیان هەیەو كار بۆ ئەوە دەكەن شێوازێكی ڕێكخستنی كۆمەڵایەتی دیاریكراو بەسەر دەوڵەتدا بسەپێنن، بەڵام دووبارە دەبێت ئەو پرسیارە بكەین تا چ ڕاددەیەك ئەم گرووپە پشتیوانی لێدەكرێت و بۆچی پشتیوانی لێدەكرێت و تا چ ڕاددەیەك پەنا بۆ ئایین دەبات بۆ كۆكردنەوەی پشتیوانی، لەگەڵ كۆمەڵێ فاكتەری دیكەی كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسیدا كە ڕەنگە پێوەندیدار بن بەم مەسەلەیەوە، كەواتە ئەمە پرسێكی ئاڵۆزترەو من باوەڕم وانییە بەزەرورەت ئایین سەربكێشێت بۆ توندوتیژی لەبواری سیاسیدا)).