مامەڵەكردن لەگەڵ ڕژێمێكی وەك سوریا كە ماوەی 40 ساڵی ڕێكە ڕێوشوێنی پێویست بۆ پاراستنی خۆی دەگرێتە بەر كارێكی ئاسان نییە، بەتایبەتیش كە دەستەبژێری دەسەڵات كەمینەی كۆمەڵگەی سوریا پێكبهێنن، هەروەك چۆن ڕژێمی بەعسی عێراقیش وەك كەمینەیەك حكومڕانی عێراقیان دەكرد، بەڵام جومگە سەرەكیەكانی سوپا و موخابەرات و ئەمن هەتا ئەو ڕۆژەی فڕۆكەخانەی بەغداش لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاوە داگیر كرا، ئەو جومگە سەرەكیانە هەر بەدەست ڕژێمی بەعسی عێراقەوە بوو، ئەمە وێڕای ئەوەی سزایەكی ئابووری توندی نێودەوڵەتی بۆ ماوەی 13 ساڵ لەسەر ڕژێمەكە سەپێنرا، هەروەها ناوچەی دژە فڕین لەباكوورەوە لەسەر هەرێمی كوردستان و لەباشووریشەوە دروستكرا، هەربۆیە كاتێك ئەم باكگراوەندەی بەعسی عێراق دێنینەوە یادی خۆمان و لەگەڵ ڕژێمی بەعسی سوریا بەراوردی دەكەین، هەست دەكەین فەرامۆشكردنی هەندێك خاڵی گرنگ چاودێری سیاسی یان شرۆڤەوانی بارودۆخەكە بەهەڵەدا دەبات، لێرەوە پرسیاری سەرەكی ئەوەیە ئایا ئەم سزا نێودەوڵەتیانە چ كاریگەرییەكی دەبێت؟ یان ئایا ئەگەر سوریا بەرەو شەڕی ناوخۆ هەنگاوی هەڵگرت، ئایا گەلی سوریا دەكەوێتە چ بارودۆخێكەوە؟ لایەنێكی دیكەی گرنگ كە ئێمە وەك كورد لامان گرنگە ئایا كوردی سوریا لەم بارودۆخە چۆن هەنگاو هەڵبگرێت و چۆن بتوانێت ئەو مافانەی كە دەیان ساڵە پێشیل دەكرێن، بۆی بگەڕێتەوە؟ ئایا كاتێك ئۆپۆزسیۆنی سوریا بایەخ بەمافەكانی كورد نادات، پێویستە كورد چ ڕێگایەك بگرێتە بەر؟

شامۆیل ساندلەر بۆ گوڵان: لەمیسر لەبری بەهاری عەرەبی زستانی ئیسلامی دەستی پێكردووە بۆیە پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا كێ جێگەی ئەسەد دەگرێتەوە

سەپاندی سزاكان و كاریگەری لەسەر ڕژێمی سوریا
زۆر چاودێر و شارەزا لەسەر پرسی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سوریا پێیانوایە، لەبەر ئەوەی سوریا لەكۆمەڵێك بواری گرنگدا پشت بەدەرەوە دەبەستێت، ئەوا سزاكان برستی لێدەبڕێت و دەبێتە هۆكاری ئەوەی ڕووخانی ئاسانتر بێت، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر باسم حەداد بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەزانكۆی جۆرج تاون و تایبەتمەند لەسوریا كرد، لەمبارەیەوە پرۆفیسۆر حەداد بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە: (ڕووخانی ڕژیمی سوریا شتێك نییە كە پێشبینیی بكەین بەم زووانە ڕووبدات، بەڵكو ئەوەی كە زیاتر پێشبینیی ڕوودانی دەكرێت ئەوەیە كە لەسەر ئاستەكانی خوارەوە و ناوەند دەبێت نەك لەسەر ئاستی سەرەوە، هەروەها لەسەر ئاستی سوپا بەئاستێكی زۆر كەمتر لەهێزەكانی ئاسایش، ئەوەی كە ئەگەری ڕوودانی هەیە ئەوەیە هێزەكانی ئاسایش دەكەونە گفتوگۆ و دیراسەت لەبارەی ئەگەرەكانی بەردەوامبوونیان لەسەركوتكاری یانیش واڵاكردنی دەرگاكان بۆ ڕێگەچارەی دیكە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بارودۆخەكە، بەهەرحاڵ، ئەمانە بۆ حاڵی حازر ڕوونادەن، بەڵكو لەماوەی چەند مانگی داهاتوودا ڕوودەدەن پاش ئەوەی تەمویلی سەركوتكردنی ئۆپۆزسیۆن و خۆپیشاندەران ڕوو لەنەمان بكات و ئەوكات ڕژێمەكەی «سوریا» ناچار دەبێت فشارێكی زۆر بخاتە سەر خۆی لەپێناو بەردەوامبوونی لەم پرۆسەیە، «سوپای سوریای ئازاد» و پەرەپێدانی بەرگریی چەكداری لە«سوریا» بەتێپەڕبوونی كات پرسیاری لێ دەكەوێتەوە و كەس نازانێت پاشان چی ڕوودەدات، ئایا «سوریا» بەم قەیرانە ئابوورییەی ئێستای و لەم «گۆشەگیرییە»ی كە تیایدایە دەستدەكات بەدروستكردنی هەندێك بڕیار بۆ واڵاكردنی دەرگاكان لەپێناو دۆزینەوەی چارەسەر؟ یاخود ئەوەیە بارەكە لەنێوان سووپای سووری و ئۆپۆزسیۆن هەڵكشێت و بگاتە پێكدادانی سەربازی، لەمبارەیەشەوە مایەی گومانە ڕژێمەكەی «سوریا» بتوانێت بۆ ماوەیەكی درێژ ڕووبەڕووی ئۆپۆزسیۆنێكی چەكدار ببێتەوە، لەبەرئەوەی ڕژێمەكەی «سوریا» لەبارێكی زۆر هەستیاردایە و لەئاكامدا زیانێكی زۆری پێ دەگات و شەرعییەتی زیاتر لەدەستدەدات و پێكهاتەی زیاتر لەسوپا پشتی لێدەكەن و لەدژی دەوەستن، وێڕای ئەوەی كە قوربانییەكی زۆر دراوە لەڕووی مرۆیی و ژمارەیەك زۆر لەهاووڵاتیان كوژراون و بەپێی بارودۆخەكان ئەگەر هەیە قوربانیی زیاتر لەدەستبدرێت، بەڵام پێشبینیی ئەوە دەكرێت كە بارودۆخەكان بەرەو باشتر بڕوات بۆ ئۆپۆزسیۆنی «سوریا»)).

بەڵام پرسیاری دیكە كە لەپرۆفیسۆر حەدادمان كرد ئایا سزاكان كاریگەری چییان دەبێت؟ لەوەڵامدا بەمشیوەیە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (بەڕای من سزاكان تاڕاددەیەك كاریگەریی لێدەكەوێتەوە، پێموایە سزاكان پێشەكییەك فەراهەم دەكات و شەرعییەت دەدات بەهەوڵ و تەقەڵای هەندێك لەوڵاتانی دیكە بۆ ڕەفتاركردن بەتایبەتی بڕیارەكانی كۆمكاری عەرەبی كە جۆرە شەرعییەتێكی بەخشییە بەو هەوڵانەی كە ئەگەری هەیە لەئاییندەدا بدرێن بەتایبەتی لەلایەن هێزەكانی ڕۆژئاوا لەبارەی دەستێوەردان لە «سوریا»، مەرج نییە سزاكان لەمەودایەكی كورتدا زیان بەڕژێمەكە بگەیەنێت، بەڵكو لەمەودایەكی كورتدا زیان بەهاووڵاتیان دەگەیەنێت و لەمەودایەكی دووردا زیان بەڕژێمەكە دەگەیەنێت، بەڵام پێدەچێت ئۆپۆزسیۆنی ناو «سوریا» بەهەموو جۆرە جیاوازەكانیەوە لەكۆتاییدا سەركەوتوو بن، دەستێوەردانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و یاخود كۆمكاری عەرەبی هەندێك ئاكامی لێدەكەوێتەوە كە لەبەرژەوەندیی هاووڵاتیانی «سوریا»دا نییە، تەنانەت دەستپێشخەرییەكەی ئەمڕۆی «توركیا»ش پێدەچێت تەنیا هاوكاریی یەك لایەن بكات، بەڵام ئەم تێكهەڵكێشییە تەنیا ئەوكات ڕوون دەبێتەوە پاش ئەوەی ئەم پێكدادانە بگاتە ئاستێكی سەربازی بەتایبەتی كاتێك كە ئۆپۆزسیۆن بەوە تۆمەتباربكرێت كە لەپیلان داڕشتندایە بەهاوكاریی هێزی دەرەكی)).

دەوڵەتانی دراوسێی سوریا و كاریگەریان لەسەر بارودۆخەكە
دوای ئەو مەزندانەی بۆ لێكترازانی سوپا و موخابەراتی سوریا دەكرێت، ڕۆڵی دەوڵەتانی دراوسێی سوریا بەگرنگ وەسف دەكرێت، لەنێو دراوسێكانی سوریاشدا تەنیا دەوڵەتێك بتوانێت ڕۆڵێكی گرنگ بگێڕێت توركیایە، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر شامۆیل ساندلەر تۆژەر لەسەنتەری بیگن –سادات( BESA) بۆ دیراساتی ستراتیژی كردو سەبارەت بەكاریگەری دەوڵەتانی دراوسێ لەسەر سوریا بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە: (دەستێوەردان لەكاروباری ناوخۆیی وڵاتانی دیكە زۆر زەحمەتە، دڵنیام ئێوە وەك كورد لەم شتە بەئاگان، مەبەستم لەوەدایە كە كوردەكان لەچەندین لایەنەوە ئەشكەنجەیان چێشتووە، لەلایەن «توركیا» و لەلایەن «عێراق»، بۆیە زۆر زەحمەتە بتوانرێت دەستێوەردان بكرێت لەكاروبارە ناوخۆییەكان، بەڵام پێموایە هەموو جیهان لەوە بەئاگایە كە ئەمڕۆ «كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی» هەیە، بۆیە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناتوانێت دەستەوەستان ڕاوەستێت لەكاتێكدا شتی هاوشێوە ڕوودەدات، دەستێوەردانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەكاروبارە ناوخۆییەكانی وڵات ئەگەری هەیە سابیقەیەكی زۆر گرنگ بێت بۆ هەموو خەڵكی لەزمنیشیان كورد كە بەدەست چەندین لایەن دەناڵێنن. سەبارەت بەهەڵویستی دەوڵەتانی دراوسێش، دیسان پێشبینیكردن زۆر زەحمەتە، لەبەرئەوەی وڵاتانی دراوسێی «سوریا» بریتین لە»لوبنان» و «ئوردون» و «عێراق» و «توركیا»، نازانم كاریگەری بۆ وڵاتانی دیكەش دەبێت یان نا، لەبەرئەوەی هێشتا بارودۆخە ناوخۆییەكانی «سوریا» نادیارە و لەناو «سوریا» چەندین پێكهاتە و كەمینە هەیە «عەلەوی» و «سوننە» و «كورد» و «دروز» لەگەڵ كرستیانەكان، هەموو كەمینە و پێكهاتەكان ترسیان لەمبارەیەوە هەیە و جارێ نازانین ئەگەری سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی دەگاتە كوێ و تاچەند تەشەنەدەكات. هەربۆیە وڵاتانی دراوسێ دوودڵن لەدەستێوەردان لەكاروباری ناوخۆیی وڵاتانی دیكە، هێشتا دیارنییە ڕەفتاری «توركیا» چۆن دەبێت لەبەرامبەر «سوریا» لەبەرئەوەی لەماوەی ڕابردوودا پێوەندیی باش لەنێوانیاندا هەبوو و هاوپەیمان بوون و تاڕاددەیەك هەڵوێستی وەرگرتووە، بەڵام بەو ئاستە نییە، هاوكات «توركیا» ئاڕاستەیەكی ئەوروپا-ی هەیە لەڕووی ڕەفتار و سیاسەتەكانی، سەبارەت بە»ئوردن» نازانم لەبەرئەوەی «ئوردن» زۆر وریایە لەڕووی سیاسەتی دەرەوە)).

دەربارەی ڕۆڵی كورد لەم بارودۆخە ئاڵۆزەی سوریا، پرۆفیسۆر ساندلەر بەمجۆرە ڕای خۆی دەربڕی و وتی: (كێشەی كورد لەهەموو ئەو وڵاتانەدا بوونی هەیە كە پێكهاتەی كوردی تێدایە، هەموو وڵاتەكان بەرژەوەندییەكی هاوبەشیان هەیە لەبارەی چارەسەرنەكردنی پرسی كورد لە»ئێران» و «عێراق» و «سوریا» و «توركیا»، شتێكی تراژیدییە كە كورد تاكو ئەمڕۆ سەربەخۆیی وەدەستنەهێناوە و دەوڵەتێكی تایبەت بەخۆی نییە، ئەمە لەكاتێكدا ژمارەیان زیاتر لە25 ملیۆنە. بەڵام پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە ئەگەر ڕژێمی سوریا ڕووخا كێ جێگەی دەگرێتەوە؟ ئەمە پرسیارێكی زۆر گەورەیە و هێشتا وەڵامەكەی بەدڵنیاییەوە نازانین، ئەمڕۆ لە»میسر» لەبری «بەهاری عەرەبی» دەبینین «زستانی ئیسلامی» دەستی پێكردووە، بۆیە پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا كێ جێگەی «ئەسەد» دەگرێتەوە. ئەمە پرسیارێكی زۆر زۆر گەورەیە كە جارێ وەڵامدانەوەی زۆر زەحمەتە)).