((چۆنییەتی بەڕێوەبردنی تەنگژەكان بۆتە ئەو دیاردەیەی كە ئاستی سەركەوتن و شكستی حكومڕانی هاوچەرخی پێ دەناسرێتەوە، هەربۆیە لەكاتی تەنگژەكاندا، هاووڵاتیان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگە چاوەڕێی ئەوە لەسەرۆكەكەیان دەكەن ڕێوشوێنی پێویست وەربگرێت بۆ كۆنترۆڵكردنی تەنگژەكە و كەمكردنەوەی كاریگەرییەكانی، بەڵام لەهەمانكاتداو لەبەرامبەر ئەم چاوەڕوانییەی هاووڵاتیان، ڕكەبەرە سیاسییەكان كاتی تەنگژەكە وەك هەلێك وەردەگرن و ڕەخنە لەسەركردەی حكومڕان دەگرن و سەركۆنەی سیاسەتەكانی دەكەن، لەم ژینگە سیاسییە ئاڵۆزەدا پێویستە لەسەر ئەوانەی سیاسەتی بەڕێوەبردنی تەنگژەكە دادەڕێژن، هەستێك لای خەڵك دروست بكەن كە بارودۆخەكە ئاساییە، هەروەها دەبێت هەوڵ بۆ ئەوەبدەن كە بەشێوەیەكی جەماعی فێربین سوود لەئەزموونی تەنگژەكانی دیكە وەربگرین.. خاڵی گرنگ لەسیاسەتی بەڕێوەبردنی تەنگژەكان ئەوەیە، چۆن سەركردە مامەڵە لەگەڵ ستراتیژیەتی ئەو تەحدیانە دەكات كە ڕووبەرووی دەبێتەوە، هەروەها چۆن مەترسی سیاسی و ئەو فرسەتانەی بۆی هەڵدەكەوێت و ئەو هەڵانەی دەیكات لەبەر چاویان دەگرێت و پێكەوە كۆیان دەكاتەوە.. زۆر گرنگە سەركردە وریا بێت و لەو تەڵەزگانە دوور بكەوێتەوە كە دێنە ڕێی، هەروەها ئەو ڕێگایەشی گرتوویەتیە بەر بۆ كۆنترۆڵكردنی تەنگژەكە پێویستە بەردەوام چاودێری بكات.. سەركردە و تەنگژە زۆر لێك نزیكن و پێكەوە دیمەنێك نمایش دەكەن، لەهەمانكاتدا خەڵكیش ئەزموونی لەگەڵ تەنگژە هەیە و دەزانن تەنگژە لەپڕ هەڕەشە و ناسەقامگیری لەوڵاتدا دروست دەكات، هەربۆیە تەنگژەی ترسناك، پێویستی بەوەرگرتنی ڕێوشوێنی بەپەلەو پێویست هەیە، ئەمەش ئەو هۆكارەیە كە لەحاڵەتی دروستبوونی تەنگژەدا خەڵك هەموو ئومێدی ئەوەیە سەرۆكەكەی شتێكی بۆ بكات، هەر ئەمەش وایكردووە كاتێك سەرۆك سەركەتوو دەبێت لەدانانی سنوورێك بۆ تەنگژەیەكی دیاریكراو ڕەوینەوەی مەترسیەكەی، خەڵك وەك سەكردەی ڕاستەقینە سەیری سەرۆكی خۆی دەكات، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەدای سەركەوتووی سەرۆك لەباری ئاڵۆز و نائاساییدا، دەبێتە تاقیكردنەوەیەك بۆ ئەوەی گەلەكەی شەرەفی سەرۆكی دەوڵەتمەداری پێ ببەخشێت و وەك سەرۆك دەوڵەتێكی سەركەتوو سەیری بكات. بەڵام وێڕای هەموو ئەمانەش دەبێت ئاماژە بەو ڕاستیە بكەین بەڕێوەبردنی تەنگژە هەرگیز كارێكی ئاسان نییە، خەڵك لەكاتی هەستكردن بەتەنگژەدا نیگەران دەبن و لەهەمانكاتدا نامۆن بەئاڵۆزییەكانی تەنگژەكە و میكانیزمی بەڕێوەبردنی تەنگژەكە)).
ئەرجین بۆین - پاول هارت


ئەگەر لەو خاڵەوە پرسیار بكەین ئایا بەڕێوەبردنی تەنگژە مانای چییە؟ یان ئایا مانای بەڕێوەبردنی سەركەوتووانەی تەنگژە چییە؟ ئایا تەنگژە هەر ئەو تەنگژانەن كە كاری لەسەر دەكرێت؟ یان بەڕێوەبردنی تەنگژە هۆكاریكە بۆ دوورخستنەوەی تەنگژە و كەمكردنەوەی دەرهاویشتە سلبیەكانی؟ لەم خاڵەوە وەك لەدەسپێكی ئەم ڕاپۆرتەشدا هەردوو پرۆفیسۆر ئەرجین بۆین و پاول هارت ئاماژەیان پێكردووە، چۆنییەتی بەڕێوەبردنی تەنگژە، شێوازی سەركەوتن و شكستی حكومڕانی هاوچەرخی پێ دیاری دەكرێت، ئەمەش مانای ئەوەیە حكومڕانی هاوچەرخ كە مانای حكومڕانی باش و سەركەتوو لەخۆی دەگرێت، ئامانجی ئاشتی و سەقامگیرییە و ئەگەر تەنگژەیەكیش هاتە پێشەوە یان مەزندەی دروست بوونی تەنگژەیەك هاتە ئاراوە، ئەوا دەبێت بەشێوازی ئاشتیانە چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە، كەواتە لەم چوارچێوە گشتیەدا، مانای بەڕێوەبردنی تەنگژە واتە بەڕێوەبردنی تەنگژە بەئاراستەی چارەسەری ئاشتیانە و مامەڵە لەگەڵ كردنی لەچوارچێوەی هێزی نەرمدا، ئەم حاڵەتە هەتا ئەگەر تەنگژەكە ڕەگی قوڵی توندوتیژیشی تێدابوو، ئەوا بەڕێوەبردنی تەنگژەكە بەهێزی نەرم ئاراستەی تەنگژەكە لەتوندوتیژییەوە دەگۆڕێت بۆ ئاراستەی ئاشتی و چارەسەری كێشەكان بەرێگەی گفتوگۆ، ئەم لایەنە لەزانستی سیاسیی هاوچەرخدا ناویان لێناوە(وەرچەرخانی تەنگژەكان- (Conflict transformation، بەڵام بۆ ڕۆژگاری ئەمڕۆ كە بیرمەندێكی ئەڵمانی ئۆلیریچ بیك لەساڵی 1992 ئاماژەی پێكردووە (ئێمە لەناو كۆمەڵگەیەكی مەترسیدا دەژین- Risk society)، پرسیار ئەوەیە كاتێك هەموو كۆمەڵگەكان مەترسیدار بن بەوەی لەپڕ ڕووبەڕووی تەنگژەی ئابووری و نەخۆشی و ئاسایش ببنەوە، ئایا كۆمەڵگەی ئێمە لەو مەترسیانە بەدەرە؟ لەوەڵامی ئەو پرسیارەدا دەڵێین كۆمەڵگەی ئێمە نەك لەو مەترسیانە بەدەر نییە، بەڵكو مەترسیەكی دیكەشی هەیە كە لەناكاو لەزۆبەی كاتدا ڕووبەڕووی دەبێتەوە، ئەویش هاتنی تەنگژەی سیاسییە لەدەرەوە، واتە لەدەرەوەی سنوورەكانی هەرێمەوە دێتە ناو هەرێمەوە، ڕاشكاوانەتر واتە ئەو تەنگژە سیاسییانەی لەعێراق و دەوڵەتانی دراوسێیەوە دێنە ناو هەرێمی كوردستانەوە، هەربۆ نموونە لەماوەی چەند مانگی ڕابردوو هەتا ئێستا چەندین تەنگژەی سیاسیی لەودیو سنوورەكانی هەرێمەوە هاتوونەتە ناو سنوورەكانی ئێمە و سەرۆكی هەرێمی كوردستان ناچار بووە وەك تەنگژەیەكی سیاسیی پێوەندار بەهەرێمی كوردستانەوە مامەڵەیان لەگەڵدا بكات، لەوانە:
1- لەناوچە دابڕاوەكانی هەرێمی كوردستاندا، هاووڵاتیانی كورد لەو ناوچانە هیچ كێشەیەكیان لەگەڵ پێكهاتە جیاوازەكان بەتایبەتی عەرەبی ئەو ناوچانە نییە، تەنانەت هێزی پێشمەرگەی كوردستانیش كە لەو ناوچانە بوون هیچ كێشەیەكیان بۆ هاووڵاتیانی عەرەبی ئەو ناوچانە دروست نەكردووە، بەڵام لەپڕ لەخانەقین و جەلەولا و سەعدیەو پارێزگای نەینەوا، لەسەر ناسنامەی نەتەوەیی هێرش دەكرێتە سەر كوردی ئەو ناوچانە و كۆمەڵكوژیان دەكەن یان ناچاریان دەكەن هەڵبێن و زێدی خۆیان بەجێ بهێڵن.
ئەم تەنگژەیە كە تەنگژەیەكی سیاسییە لەوانەیە سەركردایەتی سیاسیی كوردستان مەزندەی ئەوە نەكات كێشەی لەو جۆرەی بۆ دروست بێت، بۆیە كە دروست دەبێت ڕاستەوخۆ دێتە ناو هەرێمەوە و دەبێت ڕێوشوێنی پێویست بۆ ڕاگرتنی ئەو تەنگژەیە وەربگیرێت، وەرگرتنی ڕێوشوێنی پێویستیش دەبێت بۆ سنوورداركردن و كۆنترۆڵكردنی كێشەكە و كەمكردنەوەی دەرهاویشتە سلبیەكانی بێت، لەبەر ئەوەی ئەوانەی ئەو كارانە ئەنجامدەدەن دەیانەوێت عێراق بگێڕنەوە بۆ سەردەمی دیكتاتۆری و تاكڕەوی و بەرژەوەندی ئەوان لەوەدایە كە ئاژاوە و شەڕی ئیتنی و تائیفی لەنێوان پێكهاتە جیاوازەكان دروست بێت، بەڵام وەك بینیمان سەرۆكی هەرێمی كوردستان وەك فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگە كاتێك فەرمانی دەركرد بۆئەوەی پێشمەرگە بچێتە ئەو ناوچانە بۆ كۆنترۆڵكردنی تەنگژەكە بوو، نەك ئاڵۆزكردنی.
2- هەرێمی كوردستان خوازیاری ئەوەیە پێوەندی دۆستانەی لەسەر بنەمای هاوسێیەتی باش لەگەڵ دراوسێكانی هەبێت، كۆماری ئیسلامی ئێران كە درێژترین سنووری لەگەڵ هەرێم هەیە لەحاجی ئۆمەرانەوە تا خانەقین، یەكێكە لەو دراوسێیانەی كە هەمیشە هەرێمی كوردستان هەوڵیداوە كێشەی لەگەڵیدا نەبێت، بەڵام لەهاوینی ڕابردوو تا ئەم دواییەش ڕۆژانە كۆماری ئیسلامی ئێران ناوچە سنوورییەكانی هەرێمی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی بۆمباباران دەكرد، ئەمەش بەبیانووی ئەوەی چەكدارانی پژاك لەو سەر سنوورە بوونیان هەیە، كۆماری ئیسلامی پێش هەر لایەكی دیكە دەزانێت پاراستنی ئەو سنوورە فراوان و سەختە لەدەسەڵاتی وڵاتەكەی خۆشیدا نییە، لەبنەڕەتیشدا كێشەی پژاك و كۆماری ئیسلامی ئێران كێشەیەكی ناوخۆیی ئەو وڵاتەیەو هیچ پێوەندی بەهەرێمی كوردستانەوە نییە، بەڵام بینیمان ئەویش لەپڕ بووە تەنگژەیەكی ئەمنی و سیاسیی و هاتە ناو هەرێمی كوردستانەوە، بەڵام ئەوەی جێگەی هەڵوەستە لەسەركردن و بایەخدانە، چۆنییەتی مامەڵەكردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بوو لەگەڵ ئەم تەنگژەیەش، وەك بینیمان بەجۆریك مامەڵەی لەگەڵ كرا، كە نە هێشتی توندوتیژی نێوان هەردوو لایەنە سەرەكیەكە بەو ئاستە بەردەوام بێت، نە هێشتیشی هەرێمی كوردستان لەشەڕێكەوە بگلێت كە لەهیچ لایەنێكەوە لەبەرژەوەندیدا نییە.
3- توركیاش كە یەكێكە لەدراوسێ گرنگەكانی هەرێمی كوردستان، دیسان هەمان كێشەی سیاسیی ناوخۆی وڵاتی خۆی زۆر جار هەناردەی هەرێمی كوردستان دەكات و بەناچاری دەبێتە تەنگژەیەكی سیاسی لەنێوان توركیاو هەرێمی كوردستاندا، ئەویش گرفتی پەكەكەیە، ئەم تەنگژانە كە لایەنی بەرامبەر لەهەموو لایەكی دیكە باشتر دەزانێت ئەم كێشانە بێجگە لەچارەسەری ئاشتیانە چارەسەرێكی دیكەی نییە، زۆر جار دەكرێتە بیانوو و دەگوازرێنەوە بۆ ناو هەرێمی كوردستان، هەربۆ نموونە ئەگەر هێزەكانی پێشمەرگە ئەو توانایەیان نەبێت ڕێگربن لەوەی چەكدارانی پەكەكە لەسنوورەكانەوە ئاودیوی ئەم دیو ئەودیو بن، خۆ توركیا یەكێكە لەدەوڵەتە گەورەكانی ناتۆ و خاوەنی سوپایەكی مۆدیرنن و پێشكەوتووترین تەكنۆلۆژیای هەواڵگری و هێزی ئاسمانی و زەمینی هەیە، بۆیە پرسیار ئەوەیە بۆچی توركیا ناتوانێت لەدیوی خۆیەوە سنوورەكانی خۆی بپارێزێت و ڕێگە نەدات ئەو چەكدارانە لەسنوورەوە بچنە ناو خاكی توركیاوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە ئەوەیە پاراستنی ئەو سنوورە سەختەی نێوان هەردوولا لەتوانای هیچ لایەكدانییە، تێگەیشتن لەم واقیعە و گۆڕینی ئاراستەی چارەسەری سەربازی بۆ كێشەكە بۆ ئاراستەی ئاشتیانە و دیالۆگ لەگەڵ ئەوەی كارێكی ئاسان نییە، بەڵام لەهەمانكاتدا بێجگە لەم ڕێگەیە ڕێگەیەكی دیكە نییە، سەبارەت بەم لایەنە لەژمارەی ڕابردووی گوڵاندا، پرۆفیسۆر ئالۆن بن مایەر كە یەكێكە لەنووسەرە ناسراوەكانی گۆڤاری (توركیش ویكلی جۆڕناڵ) كە سەر بەسەنتەری یۆساكە و بەزمانی ئینگلیزی لەتوركیا دەردەچێت، لەوتارێكی تایبەتیدا كە بۆ گوڵانی نووسیبوو، ڕاشكاوانە جەختی لەسەر ئەوەكردبۆەوە، یەكێك لەهەنگاوە گرنگەكانی پارتی دادو گەشەپێدان دوای سەركەوتنی لەهەڵبژاردنەكانی 2002 ئەو پەیامە بوو كە ئاراستەی ستافی ژەنڕاڵی سوپای كرد بەوەی 20 ساڵە چارەسەری سەربازی بۆ گرفتی پەكەكە تاقیدەكرێتەوە، بەڵام ئاكامەكەی بێجگە لەخوێنڕشتنی زیاتر و ئاڵۆزبوونی زیاتری كێشەكە هیچی دیكەی بەرهەم نەهێناوە، بۆیە كاتێك پارتی داد و گەشەپێدان هەوڵیدا ئاراستەی چارەسەری ئەم كێشەیە لەسەربازییەوە بگۆڕێت بۆ چارەسەری ئاشتیانە، بووە هۆكاری ئەوە گۆڕانێكی جۆری لەسیاسەتی ناوخۆ و دەرەوەی توركیا بێتە ئاراوە، هەتا لەساڵی 2009 دەستپێشخەری كرانەوەی دیموكراتی ڕاگەیەنرا كە هەموو ئەو دەوڵەت و لایەنانەی خوازیاری چارەسەری ئاشتی بوون بەهەرێمی كوردستانیشەوە، ئامادەبوون بۆ چارەسەری ئاشتیانەی ئەو كێشەیە هاریكاری توركیا بكەن، بەڵام ئەوەی نیگەرانی لای چاودێران دروستكردووە، خاوبوونەوەی هەنگاوەكانی پارتی داد و گەشەپێدان بووە لەساڵی ڕابردوو دووبارە پەنابردنەوەی بووە بۆ چارەسەری سەربازیانە، بۆیە لەم حاڵەتەدا وەك زۆربەی پسپۆران ئاماژەیان پێكردووە، شێوازی بەڕێوەبرەدنی ئەم تەنگژەیە لەلایەن سەرۆك بارزانییەوە بووە هۆكاری ئەوەی كە سنوورێك بۆ كاری توندتیژی و سەربازی لەنێوان هەردوولا دابنرێت و جارێكی دیكە پارتی داد وگەشەپێدان بگەڕێتەوە بۆ سیاسەتی نەرم و كرانەوە بەرەو دیموكراتی، هەروەك چۆن لەكۆتایی هەفتەی ڕابردوو جارێكی دیكە ڕەجەب تەیب ئەردۆگانی سەرۆك وەزیرانی توركیا زۆر بوێرانە داوای لێبوردنی لەدانیشتوانی كوردی شاری دەرسیم كرد كە لەسییەكانی سەدەی ڕابردوو كۆمەڵكوژی لەدژیان ئەنجامدرابوو، ئەم هەنگاوە كە خزمەت بەچارەسەری ئاشتیانە و گێڕانەوەی متمانە لەنێوان كورد و حكومەتی توركیا دەكات، لەلایەن سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانەوە بەگەرمی پیشوازی لێكراو وەك هەنگاوێكی بوێر هەژمار كرا، ئەمە لەكاتێكدایە كە ئەو تەنگژەیە هیچ پێوەندیەكی بەهەرێمی كوردستانەوە نییە، بەڵام وەك تەنگژەیەكی سیاسی مەترسیدار دێتەناو هەرێمی كوردستان و بەردەوام نزیكەی 400 گوندی سنوورەكان لەژێر مەترسی بۆمبارانی دەوڵەتانی دراوسێدایە و ڕێگە نادرێت ئەو گوندانە ئاوەدانبكرێنەوە، بەڵام پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەگەر لۆژیكی سەرۆك بارزانی نەبێت بۆ وەرچەرخانی ئاراستەی ئەم كێشانە لەتوندوتیژیەوە بەرەو ئاشتی، ئایا هەریەك لەم تەنگژانە هەڕەشەیەكی ترسناك لەسەر ئاییندەی هەرێمی كوردستان دروست ناكات؟
چارەسەركردنی ئاشتیانە
لەجوگرافیای تەنگژەكاندا
كاتێك بیر لەوەرچەرخانی تەنگژەكان دەكرێتەوە، گرنگە جوگرافیای تەنگژەكە لەبەرچاو بگیرێت، لەبەر ئەوەی هەموو شتێك لەهاوكێشەی بەڕێوەبردنی تەنگژەكاندا بتوانرێت بگۆڕێت، بەڵام بەتەنیا جوگرافیا ناگۆڕێت، هەر بۆنموونە هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی فیدراڵی لەگەڵ بەغدا لەیەكێتیەكی فیدراڵی پێكەوە كۆبكرێنەوە، یان هەرێمی كوردستان بشبێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ، ئەوا جوگرافیای هەرێمی كوردستان و بەغدا وەك یەك دەبێت و، ئەم جوگرافیایە دەتوانێت هۆكارێك بێت بۆ ناسەقامگیری و ئاژاوە بۆ هەرێمی كوردستان و دەشتوانێت ببێتە هۆكارێك بۆ پێكەوە ژیان و گەشەی ئابووری و پەرەپێدانی هەموو عێراق بەهەرێمی كوردستانیشەوە، ئەمە بۆ وڵاتانی دراوسێی هەرێمی كوردستانیش ڕاستە، دەكرێت ئەم جوگرافیایەی كە هەرێمی كوردستان بەدەوڵەتانی دراوسێیەوە گرێیدەداتەوە، ببێتە سەرچاوەی هەڕەشە و ناسەقامگیری بۆ یەكتری، هەروەها دەشكرێت ببێتە سەرچاوەی بەرژەوەندی هاوبەش و تەكامولی ئابووری هەرێمی لەچوارچێوەی گەشەسەندنی ئابووری ناوچەكە و هۆكارێك بۆ سەقامگیری و ئاسایشی هەرێمی لەسەر ئاستی ناوچەكە، لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەیری جوگرافیای ئێستای یەكێتی ئەوروپا بكەین لەگەڵ ناوەڕاستی سەدەی ڕابردوو و سەردەمی شەڕی سارد تا ڕووخانی دیواری بەرلین بەراوردی بكەین، دەبینین ئەو جوگرافیایەی ئەمڕۆ سنووری یەكێتی ئەوروپای پێكهێناوە، هەمان ئەو جوگرافیایەیە كە پێشتر كیشوەری ئەوروپای پێكهێناوە، بۆیە بەدرێژایی 90 ساڵی سەدەی ڕابردوو گەل و نەتەوەكانی نێو ئەم جوگرافیایە هەر یەكەیان ئەوی دیكەی بەهەڕەشە بۆ سەر بوونی خۆی زانیووە و هەر ئەم ترسەش هەردوو شەڕی یەكەم و دووەمی جیهانی بەرهەمهێناو دوای ئەویش شەڕی ساردی بەرهەمهێنا كە نەك هەر بلۆك بەندی لەسەر ئاستی ئەوروپا دروستكرد، بەڵكو ئەم بلۆك بەندیە تەواوی جیهانی دابەشكردبوو، بەڵام ئەوەی جێگەی هەڵوەستە و تێڕامانە بۆ ئێستای جوگرافیای یەكێتی ئەوروپا ئەوەیە، كە لەیۆنانەوە تا پورتوگال هەموو دەوڵەتەكانی ناو ئەم یەكێتیە خۆیان بەتەواوكاری دەوڵەتەكانی دیكە دەزانن و ئامادەن لەچوارچێوەی ئەم یەكێتیدا ئابوورییەكی هاوبەشیان هەبێت و دەستووری هیچ كام لە27 دەوڵەتە ئەندامەكەی ناو یەكێتیەكەش پێچەوانەی دەستووری یەكێتی ئەوروپا نەبێت، كەواتە ئەزموونی یەكێتی ئەوروپا ئەوەمان پێدەڵێت دەكرێت لە چوارچێوەی جوگرافیایەكی نەگۆڕدا، ئاراستەی كێشە و تەنگژەكان لەتوندوتیژیەوە بۆ ئاشتی بگۆڕێت و شێوازی پێوەندی نێوان گەل و نەتەوەكان لەدوژمنایەتیەوە بۆ ئاشتی و هەماهەنگی و هاریكاری بگۆڕدرێت، بەڵام ئەوەی لێرەدا گرنگە ئاماژەی پێبكرێت ئەوەیە كە ڕێكخستنەوەی توخمەكانی نێو ئەم جوگرافیایە بۆ ئەوەی ئاشتی و هەماهەنگی و پێكەوە ژیان بەرهەم بهێنێت كارێكی ئاسان نییە، بێجگەلەوەی پێویستی بەگۆڕینی بیركردنەوەكان هەیە، لەهەمانكاتدا پێویستی بەگۆڕینی سیستمی چۆنییەتی تێڕوانینیش بۆ چارەسەركردنی كێشەكان هەیە، هەر بۆ نموونە لەسەرەتای نەوەدەكانی سەدەی ڕابردوو كاتێك وەك هاریكارییەكی مرۆیی ناوچەی ئارام بۆ بەشێك لەهەرێمی كوردستان لەلایەن ڕۆژئاواوە دابینكرا، هەموو دەوڵەتانی دراوسێی و دەوڵەتانی عەرەبی پێیان وابوو، ئەمە دەبێتە سەرەتایەك بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان و دروستبوونی دەوڵەتی كوردستانیش دەبێتە سەرچاوەی هەڕەشەیەك بۆ ئاشتی و ئاسایشی هەرێمی و ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی و تا ئێستاش بەشێك لەم بۆچوونە بوونی هەیە، بەڵام لەماوەی زیاتر لە20 ساڵی ڕابردوو سەركردایەتی سیاسی كورد توانیوویەتی تاراددەیەكی گەورە ئەو بۆچوونە پێچەوانە بكاتەوەو، ئێستا لەبری ئەوەی هەرێمی كوردستان كە ماوەی 20 ساڵە وەك دەوڵەتێكی دیفاكتۆ خۆی حكومڕانی خۆی دەكات و پابەندبوونە نێودەوڵەتیەكان لەگەڵ دراوسێكانی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زۆر بەباشی جێبەجێ دەكات، ئەوا وەك دەبینن هەموو هەوڵەكانی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەیە ڕێگە لەشەڕ بگرێت و دەروازەیەك بۆ ئاشتی بكاتەوە، ئەم هەوڵەی بارزانی بۆ كردنەوەی دەروازەیەك بۆ ئاشتی لەسەر دوو خاڵی گرنگ دەكرێت هەڵوەستەی لەسەر بكرێت، یان ڕوونبكرێتەوە:
یەكەمیان: لەكۆتایی نەوەدەكانی سەدەی ڕابردوو سەرۆك بارزانی پێشنیاری كرد كە پێویستە دیالۆگ لەنێوان نەتەوەكانی نێو ئەم پێگە جوگرافیە دەست پێبكات بۆ ئەوەی چارەسەری كێشەی كورد لەسەر ئاستی تەواوی ناوچەكە لەمەحاڵەوە بگۆڕێت بۆ مومكین، ئەمەش مانای ئەوەیە سەرۆك بارزانی دەمێكە گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە تەنیا دانوستاندنی فەرمی لەنێوان نوێنەرانی كوردی پارچەكانی كوردستان و حكومەتەكانیان نابێتە هۆكاری چارەسەری كێشەكان، بەڵكو چارەسەری ئاشتیانەی ئەم كێشەیە یان دانانی سیستەمێك بۆ ئەوەی بەشێوەی ئاشتیانە ئەم كێشەیە چارەسەر بكات، پێویستی بەلێكحاڵیبوونی كورد و ئەو نەتەوانەی دیكەش كە لەچوارچێوەی یەك وڵاتدا پێكەوە دەژین هەیە، ئەمەش واتە وەك چۆن پێویستە دیالۆگی نێوان هەردوو نەتەوەی كورد و عەرەب كە چەندین ساڵە هەنگاوی بۆ هەڵگیراوەو پێویستە بەردەوام بێت، بەهەمان شێوە پێویستە دیالۆگی نێوان كورد و تورك و كوردو فارسیش دەست پێبكات و بەردەوامی پێ بدرێت، بەردەوامی دیالۆگ و جەختكردنەوەی سەرۆك بارزانی لەسەری ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە بارزانی هەستی بەو ڕاستیە كردووە كێشەی نێوان كورد و دەوڵەتی توركیا و ئێران و عێراق، بەجۆرێك لەنێوان كورد و نەتەوەكانی دیكە قووڵبۆتەوە كە ڕەگەكانی شۆڕبۆتەوە بۆ ناو نەسیجی كۆمەڵایەتی هەموو لایەك و كێشەكە بۆتە بەشێك لەنەسیجی كۆمەڵایەتی كورد و نەتەوەكانی دیكە، بۆتە هۆكاری ئەوەی لەسەر ئاستی كۆمەڵایەتی ئامادە باشی بۆ چارەسەری سەربازی و یەكلاكردنەوەی كێشەكان بوونی هەبێت، بۆیە كاتێك بمانەوێت سیستمی چارەسەری ئەم كێشانە بگۆڕدرێت، ئەوا ناكرێت ئەم پێكهاتە كۆمەڵایەتیە لەبەرچاو نەگیرێت یان فەرامۆش بكرێت، بۆیە بەگرنگی زانیوە ئامادەباشی لەنێو نەسیجی كۆمەڵایەتی كورد و نەتەوەكانی دیكە لەئامادەباشی شەڕ و توندوتیژییەوە بگۆڕێت بۆ ئامادەباشی بۆ ئاشتی و پێكەوە ژیان.
شێوازی ئاشتیانەی بەڕێوەبردنی تەنگژە ئاڵۆزەكان شكۆی سەرۆكی دەوڵەتمەدار تاقیدەكاتەوە

دووەمیان: سەرۆك بارزانی لەماوەی بیست ساڵی ڕابردوو هەتا ئێستا توانی فۆرمێكی تازەی هاوپەیمانی هەرێمی پێكبهێنێت، ئەمەش واتە گۆڕینی هاوپەیمانی لەچۆنییەتی چارەسەركردنی كێشەكان لەچارەسەری سەربازییەوە بۆ چارەسەری ئاشتیانە، هەر بۆنموونە، پێش دروست بوونی نەوای ئارام كە هاوكات لەگەڵیدا حكومەت و پەرلەمانی هەرێمی كوردستانیش دامەزرا، شێوازی هاوپەیمانی ئیقلیمی نێوان ئەو دەوڵەتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەشكرابوو بۆ چۆنییەتی سەركوتكردنی كێشەی كورد بووە، بەشێوازێكی دیكە ئەو وڵاتانە هاوكاری یەكتریان دەكرد بۆ ئەوەی لەو كێشە هاوبەشەدا بەشێوەی سەربازی یەكلای بكەنەوە، ئەم بۆچوونە لەگەڵ ئەوەی هەتا ئێستا ئاسەواری هەر ماوە، بەڵام لەگەڵ دروستبوونی هەرێمی كوردستان و دواتریش ئازادكردنی عێراق لەدیكتاتۆریی، جۆرێك لەگۆڕانكاری بەسەرداهاتووەو گۆڕانكارییەكانیش بەو ئاستەن كە زۆر لەتۆژەران و پسپۆران و چاودێرانی سیاسیی لەئاستی ئەم گۆڕانكارییانە سەرسامی دەردەبڕن، بەتایبەتی لەپێوەندییەكانی نێوان توركیاو هەرێمی كوردستاندا، هەروەها لەدەستپێشخەریەكانی هەرێمی كوردستاندا بۆ چارەسەری ئاشتیانەی كێشەكانی عێراق، هەروەها سەردانی ئەم دواییەی سەرۆك بارزانی بۆ هەریەكێك لەتوركیا و كۆماری ئیسلامی ئاماژەیەكی ڕاشكاوانە بوو بۆئەوەی دەكرێت هاوپەیمانی لەسەر ئاستی ناوخۆ و ئیقلیمی و جیهانی لەنێوان دەوڵەتانی ئەم ناوچەیە بونیاد بنرێت لەپێناوی چارەسەری ئاشتیانەی كێشەكاندا، ئەم هەوڵە كە بەدرێژایی هەموو سەدەی ڕابردوو لەسەر ئاستی ناوچەكە بوونی نەبووە، سیاسەتی هێمن و ئاشتیخوازانەی سەرۆك بارزانی گەیاندویەتە ئەو ئاستەی كە هەنگاوی پراكتیكی بۆ هەڵبگیرێت.
لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر لەسەر ئاستی ناوخۆی هەرێمی كوردستان سیاسەتی ئاشتیانەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان سەیر بكەین، ئەوا ئەو ڕاستیەمان بەر چاو دەكەویت، وێڕای ئەوەی بەردەوام تەنگژەی مەترسیدار هەوڵیداوە خۆی بكاتە بەشێك لەتەنگژەی هەرێمی كوردستان، بەڵام بەجۆرێك مامەڵە لەگەڵ ئەو تەنگژانە كراوە، كە تەنیا كاتژمێرێكیش باری نائاسایی لەهەرێمی كوردستان ڕانەگەیەنراوە، ئەمەش متمانەیەكی ئەوتۆی لەنێوان گەلی كوردستان و سەرۆكایەتی سەرۆك بارزانی دروست كردووە، كە خەڵك هەست بكات سەرۆكەكەی ئەو توانایەی هەیە لەكاتە سەخت و ناسكەكاندا بڕیاری دروست و لۆژیكانە بۆ بەرژەوەندی گەلەكەی بدات.