رێنیسانس (Renaissance) بەمانا زمانەوانییەكەی واتە (لەدایكبوونی نوێ)، بەڵام ئەگەر ئێمە بەمانا مەجازییەكەی سەیری بكەین و واقیعی خۆمانی پێ بخوێنینەوە، ئەوا دەكرێت وەك پرۆسەی ئاییندەی نەتەوە سەیری بكەین، ئەمەش واتە ڕێنیسانس ئەو وێنایەیە كە هێشتا لەواقیعدا بوونی نییەو بەرهەمی ئەو فیكرەیە كە ئەو هۆشیارییەی بەرهەم هێناوەو وێنای ئاییندەی نەتەوە لەئامێز دەگرێت، هەربۆیە هەموو كات پرۆسەی ڕێنیسانس پێش پرۆسەی بڕیاری چارەنووسساز یان پێش پرۆسەی شۆڕش (Revolution) دەكەوێت، ئەگەر لێرەوەو لەمێژووی ئەوروپاشەوە سەیری پرۆسەی ڕێنیسانس بكەین، وەك پرۆسەی لەدایكبوونێكی نوێ یان پرۆسەی ئاییندەی نەتەوەكانی ئەوروپا لەدوای كۆتایی هاتنی سەدەكانی ناوەڕاست، ئەوا هەست دەكەین بەكردەیی پرۆسەكە هەم پرۆسەی لەدایكبوونێكی نوێیە، لەبەر ئەوەی ئەوروپای سەردەمی سەدەكانی ناوەڕاست بەبەراورد بەئەوروپای دوای ڕێنیسانس بەمردوو حساب بووە، هەروەها نەتەوەكانی ئەوروپاش لەنێو ڕێنیسانسەوە ئاییندەی خۆیان وەك نەتەوە دەستنیشانكردۆتەوە، بۆیە لەنێو ئەم مێژووەشدا هەموو كات پرۆسەی ڕێنیسانس پێش پرۆسەی شۆڕش، یان پێش پرۆسەی بڕیاری چارەنووس و یەكلاكەرەوە دەستی پێكردووە.
هەر بۆیە وەك ئاشكرایە شۆڕشی فەرەنسا بەرهەمی ڕێنیسانسە، نەك ڕێنیسانس بەرهەمی شۆڕشی فەرەنسا بێت، كەواتە ئەمە ڕاشكاوانە پێمان دەڵێت گوتارەكانی سەردەمی ڕێنیسانس شۆڕشی فەرەنسایان بەرهەمهێنا، ئەو شۆڕشەی بووە دابڕانێكی مێژوویی لەنێوان سیستمی حكومڕانی كۆن و نوێدا و هەنگاوی بۆ ئەوە هەڵگرت كە چوارچێوەی ئەو سیستمەمان پیشانبدا كە مرۆڤایەتی دەتوانێت لەسایەیدا مافەكانی بپارێزێت.
ئەگەر لەم ڕوانگەیەوە، پرسیار ئەوە بێت ئایا شۆڕشی فەرەنسا توانی ئەو سیستمە دابمەزرێنێت كە گوتاری سەردەمی ڕێنیسانس وێنای كردبوو؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا دەڵێین شۆڕشی فەرەنساش وەك هەموو شۆڕشەكانی دیكە بێ كەموكورتی نەبوو، ڕاستە نەیتوانی ئەو سیستمە بەو ئاستە دابمەزرێنێت كە ڕێنیسانس وێنای كردبوو، بەڵام پرانسیپەكانی شۆڕشی فەرەنسا هەڵقوڵاوی ئەو ژینگەیە بوون كە ڕێنیسانس بەرهەمی هێنابوو، كەواتە ئەم ڕاستیە پێمان دەڵێت هەڵسەنگاندنی گوتاری نەتەوە لەقۆناخی ڕێنیسانسدا، هەڵسەنگاندێكی ئەبستمۆلۆژی بۆ دەكرێت نەك ئایدۆلۆژی، ئەمە بۆ بەیانی سەربەخۆیی ئەمریكاش كە بەرهەمێكی دیكەی ڕێنیسانسە هەر بەوجۆرەیە، لەبەر ئەوەی تۆماس جیفرسۆن كە ئەو بەیانەی دایڕشتووەو خۆی یەكێك بووە لەپیاوانی سەردەمی ڕێنیسانسی ئەوروپاو ڕەنگدانەوەی گوتاری ڕێنیسانسیش لەبەیانی سەربەخۆیی ئەمریكا ڕەنگیداوەتەوە، بەڵام دیسان ئەو بەیانەش نەیتوانی ئەو سیستمە لەئەمریكا دروست بكات كە ئەمریكیەكان هەست بەئازادی بكەن، تا چەندین دەیەش دوای سەربەخۆیی ئەمریكاش، بەشێكی ئەمریكیەكان كۆیلەی بەشێكی دیكەیان بوون، هەتا لنكۆلن لەپێناوی مانادانەوە بەبەیانی سەربەخۆیی ئەمریكا كە بانگێشە بۆ ئەوە دەكات دەبێت ئەمریكیەكان ئازادبن، بۆیە لنكۆلن بڕیاری شەڕیدا و كۆیلایەتی كۆتایی پێهێنا، بەڵام دیسان كۆتاییهێنانی كۆیلایەتیش، كۆتایی بەجیاكاری ڕەگەزی نەهێنا، بۆیە دوای نزیكەی 190 ساڵ دوای شۆڕشی سەربەخۆیی لەسەر دەستی مارتن لوسەر كینگ جیاكاری ڕەگەزی كۆتایی پێهات، ئەمەش مانای ئەوەیە بەیانی سەربەخۆیی ئەمریكا، یان (گوتاری سەربەخۆیی ئەمریكا) ڕێگەیەكی ڕاستە بۆ ئەوەی دەبێت سیستمی كۆمەڵگەی ئازاد بەو شێوەیە بێت كە لەبەیانەكەدا ئاماژەی پێكراوە، كەواتە كاتێك محەمەد عابد جابری لەكتێی (الخگاب العربی الحدیپ و المعاصر)، ئاماژە بەوە دەكات گوتار وەك دروستكردنی هەر بینایەك، بینایەكە و دروست دەكرێت و ئەم بینایە ڕەنگدانەوەی لێهاتوویی خاوەنی گوتارەكە و پابەندبوونی خاوەن گوتارەكەیە بەو بنەمایانەی كە گوتارەكەی لەسەر بونیاد نراوە، ئەمە مانای ئەوەیە گوتار وەك پرۆسەی ڕێنیسانسی نەتەوە لەسەر ئاستی ئایدلۆژی مامەڵەی لەگەڵ ناكرێت، بەڵكو لەسەر ئاستی مەعریفی هەڵدەسەنگێنرێت و گوتار وەك پرۆژەیەك بۆ ئاییندە، وێنایەكی هەڵگرتووە كە دابڕانێك لەنێوان وێنەی واقیعی حاڵی ئێستاو وێنەكانی ئاییندەی كۆمەڵگە هەڵدەگرێت، ئەوجا لەنێوان ئەو دوو وێنەیەدا، كە یەكەمیان واقیعی حاڵی ئێستای كۆمەڵگەیەو سەرۆك یان ڕێبەری ئەو قۆناخە ئەو واقیعەی ئێستای قبوڵ نییەو لەمیانەی گوتارەكەیدا وێنایەكی دیكە بۆ نەتەوەكەی وێنا دەكات، ئەوا دەبێت لەم حاڵەتەدا كاتێك ئەم گوتارە لەلایەن سەرۆكەوە ئاراستەی نەتەوە دەكرێت، دەبێت تاكەكانی نەتەوە بەشێوازی جۆراوجۆر بەشداری لەگەڵ گوتارەكە بكەن و هەوڵبدەن ئەو وێنایەی لەوتارەكەدا ڕەنگی داوەتەوە لەسەر ئەرزی واقیع و بەپێی سەردەم و قۆناخەكە هەنگاو بۆ جێبەجێكردنی هەڵبگیرێت، ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت گوتاری سەرۆك یان ڕێبەر لەقۆناخە ناسكەكانی نەتەوە پێویستی بەبەشداری ڕاستەوخۆی تاكەكانی كۆمەڵگە هەیە، كەواتە دەبێتە ئەركی ڕاستەوخۆی سەرۆك یان ڕێبەر لەو قۆناخەدا، مانا ڕاشكاوەكانی ناو گوتارەكەو ئەو مانایانەی كۆی گشتی گوتارەكە لەخۆی دەگرێت، هەم بۆ تاكەكانی نەتەوەی خۆی ئاشكرا بكات و هەمیش هەوڵبدات قەناعەتیان پێ بكات، كە بەو ڕێگایە ئەو ئامانجەی گوتارەكە هەڵیگرتووە دێتەدی. بەڵام ئەوەی لێرەدا گرنگە ئاماژەی پێبكرێت و هەڵوەستەی لەسەر بكرێت ئەوەیە، كە مەرج نییە هەموو كاتێك نەتەوە هەمان بیروبۆچوونی سەرۆك یان ڕێبەری بۆ چۆنییەتی گەیشتن بەئامانجێك یان تێپەڕاندنی قۆناخێك هەبێت، ئەو جیاوازییەی لەنێوان فیكری سەرۆك یان ڕێبەر لەو قۆناخە ناسكە لەگەڵ بیركردنەوەی تاكەكان بۆ هەمان ئامانج دروست دەبێت، ژینگەیەكی دیموكراتی دروست دەكات كە ڕاستەوخۆ دیالۆگێكی كراوە لەنێوان سەرۆك و تاكەكانی نەتەوە دروست دەكات، سەرۆك لەبەر ئەوەی ڕاستەوخۆ لەلایەن گەلەكەیەوە دەنگی پێدراوە و هەڵبژێردراوە ئەوە دەبێت لەكاتی بڕیاری چارەنووسساز یان لەكاتی هەنگاو هەڵگرتنی بۆ جێبەجێكردنی ئەو گوتارەی وێنای ئاییندەی نەتەوە دەكات، هەم گەلەكەی بگەیەنێتە قەناعەت هەمیش لەوێنای ناو گوتارەكەی ئاگاداریان بكاتەوە. كەواتە ئەم میتۆدە پێمان دەڵێت بەشداری تاكەكانی نەتەوە لەگەڵ گوتاری سەرۆك یان هەوڵدان بۆ بەشداریكردن لەو ئامانجانەی وشەكانی نێو گوتارەكە وێنای كردووە، بەو مانایە نییە كە تاكەكان دەقاو دەق ملكەچ و گوێڕایەڵی وشەكانی نێو گوتارەكەبن، بەڵكو دەكرێت خەڵك سەرلەنوێ گوتارەكە بونیاد بنێتەوەو هەوڵبدات ئەوەی مانای وشە دیارەكانی ناو گوتارەكەو مانای گشتگیری كۆی گوتارەكە پێكەوە پیشابدەن و بەهێزتر دەریببڕنەوە، هەروەها دەكرێت بەچاوێكی ڕەخنەیی و بۆ دەستنیشانكردنی بارودۆخەكەو بەراوردی ئامانجی وتارەكە لەئیمكانییەتی قۆناخەكە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكە وتارەكە بخوێننەوەو بەشداری تێدا بكەن، ئەوە لێرەوە لەبەرئەوەی گەورەترین مەرجەع كە سەرۆك بۆی دەگەڕێتەوە كە دەسەڵاتی نەتەوەو دەسەڵاتی گەلە، ئەوە دەبێت لەموسائەلەكردنی لەسەر وشە بە وشەی ناو گوتارەكەی و لەسەر كۆی گشتی مانای وتارەكە وەڵامی جددی بۆ نەتەوەی خۆی پێبێت و قەناعەتیان پێ بكات، سەركەوتنی هەر سەرۆكێكیش لەگوتاری قۆناخە هەستیار و ناسكەكان دەبێتە ئەو وێستگەی مەدالیای سیمبولی نەتەوە لەملی سەرۆكی خۆی دەكات.
ئیشكالیەتی گوتاری نەتەوە
لەقۆناخە هەستیار و ناسكەكاندا
مێژووی سەرۆك و ڕێبەرە سەركەوتووەكانی جیهان تژییە لەو ئیشكالیەتەی نێوان سەرۆك و نەتەوە لەقۆناخی هەستیار و ناسك و چارەنووسسازدا، ئەمەش لەبەر ئەوەیە سەرۆك یان ڕێبەر لەقۆناخی هەستیار و چارەنووسسازدا، ئەركی سەرشانییەتی گوتاری نەتەوە دابڕێژێت و هەوڵبدات ئەو ئامانجەی نەتەوە لەو قۆناخە هەیەتی بەكەمترین قوربانی و بەسەركەوتووترین شێوە بەدی بهێنێت، ئەوجا لەم ڕاستەوە ئەو چەمكانەی سەرۆك یان ڕێبەر لەم قۆناخە بینای گوتارەكەی پێدەكات، ملكەچی ئەو بنەمایانە دەبێت كە بینای گوتارەكەی پێ دروستكراوە، كۆی گشتی گوتارەكەش لێهاتوویی و توانای سەرۆك پیشاندەدا لەفیكیی میعماری سەرۆك بۆ پیشاندانی بینای گوتارەكە، بەڵام ئاشكرایە هەموو بینایەك چەندین شێواز و میتۆدی هەیە بۆ دروستكردنی، بۆیە كاتێك سەرۆك یەكێك لەمیتۆدەكان دەستنیشان دەكات و گوتارەكەی پێ دروست دەكات، هاووڵاتیان یان تاكەكانی نەتەوە مافی خۆیانە لەسەرۆكی خۆیان بپرسن بۆ ئەم میتۆدە دەستنیشانكراوە و شێوەیەكی دیكە هەڵنەبژێردراوە، لێرەوە ئاماژە بەچەند گوتارێك دەكەین:
- ئەگەر ئاماژە بەگوتاری سەربەخۆیی هیندستان (بەپاكستان و بەنگلادیشی ئێستاشەوە) بكەین كە مەهاتما گاندی لەو قۆناخە ناسك و هەستیارە لەسەر پرانسیپی ناتوندوتیژی (اللاعنف) دایڕشتبوو بۆ ئەوەی هیندستان لەدەستی ئینگلیز ڕزگار بكات، ئەوا مێژووی سەربەخۆیی هیندستان پێمان دەڵێت هەموو هاووڵاتیانی هیندستان بەهاووڵاتیانی بەنگلادیش و پاكستانی ئێستاشەوە، سەریان لەوە سوڕمابوو چۆن بەگوتاری ناتوندوتیژی نەتەوەیەك لەژێر دەستی گەورەترین و بەهێزترین دەوڵەت ڕزگاری دەبێت، بۆیە ئەو پرسیارەیان لەخۆیان دەكرد: ئایا ڕێبەرەكەیان بەچ كەرەستەیەك ئەم گوتارەی بەرهەمهێناوە؟ چۆن ئامانجەكانی ئەم گوتارە بەدی دەهێنرێت؟ بۆیە بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە مەهاتما گاندی بڕیاریدا خۆی هەموو شارو گوندەكانی هیندستان بگەڕێت و ئامانجی گوتارەكەی بۆ یەكەكەی تاكەكانی نەتەوەكەی ڕوونبكاتەوە، كاتێك ئەم ڕێگەیەی لێگیرا بڕیاریدا لەسەر دوو ئاست كار بكات، كە ئەویش قەناعەت پێهینانی گەلەكەی و گەلی دەوڵەتی داگیركەر بەوەی كۆتایی بەداگیركاری بهێنن، گەورەترین هەڕەشەش كە ڕووبەڕووی گاندی بۆوە، ئەوەبوو زۆر زەحمەت بوو گەلی هیندستان بگەنە قەناعەت دەستبەرداری توندوتیژی بن، لەكاتێكدا داگیركەرەكەیان پەنای بۆ توندوتیژی دەبرد، بەڵام لەبەر ئەوەی گوتاری گاندی بەئاشتی ئاییندەی سەربەخۆیی هیندستانی دەبینی، ئامادەبوو لەپێناوی قەناعەت پێهێنانی گەلەكەی قوربانی زیاتر بدات، هەر بۆیە هەركاتێك گەلی هیندستان دەگەڕانەوە بۆ توندوتیژی گاندی بەرۆژوو دەبوو مانی لەخواردن دەگرت، هەتا زۆر جار لەمردن نزیكدەبۆوە و پاشان كە گەلەكەی ئیقناع دەبوو لەبەر گاندی دەست لەتوندوتیژی هەڵبگرن، گاندی ڕۆژەكەی دەشكاند و نانی دەخوارد، بەڵام دیسان پرسیار ئەوەیە ئایا گوتاری گاندی هەمووی جێبەجێ كرا؟ لەوەڵامدا دەڵێین گاندی لەنێو گوتارەكەی دوو ئامانجی هەبوو، لەیەكەمیان كە ڕزگاری هیندستان بوو بەئاشتی سەركەوت، بەڵام لەدووەمیان كە بونیادنانەوەی هیندستان بوو لەسەر بنەمای ئاشتی و ناتوندوتیژی سەرنەكەوت و خۆی بووە قوربانی گوتارەكە.
- نموونەیەكی دیكە لەسەر ئیشكالیەتی گوتاری نەتەوە، گوتاری فرانكلین ڕۆزفەڵتە بۆ ئەوەی ئەمریكا ببێتە بەشێك لەشەڕی دووەمی جیهانی و سنوورێك بۆ مەترسی و هەڕەشەكانی نازیەت و هتلەر دابنرێت، ئەم نموونەیە كە تەواو تەواو پێچەوانەی هیندستانە، دوو حاڵەتی جیاواز وێنا دەكات، لەیەكەمیاندا گەلی هیندستان ئامادەباشی هەبوو بۆ قوربانیدان و ڕووبەڕووبوونەوە، گاندی دەیویست ئەو ئامادەباشیە نەهێڵێت بەئاشتی ڕزگاریان بێت، بەڵام لەدووهەمیاندا گەلی ئەمریكا دەیوست لەئاشتیدا بن و تێكەڵاوی شەڕ نەبن، بەڵام فراكلین ڕۆزفەڵت هەوڵیدەدا بۆ شەڕ و قوربانیدان ئامادەیان بكات، لەبەر ئەوەشی كۆنگرێسی ئەمریكاش ڕەنگدانەوەی ڕای گشتی هاووڵاتیانییەتی، بۆیە كۆنگریس نەیدەتوانی بوار بەرۆزفەڵت بدات ئەمریكا بخاتە ناو شەڕێكی جیهانییەوە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە كاتێك سەرۆك هەستی بەمەترسیەكانی ئاییندەی نەتەوە كردووە كە لەئاكامی سەركەوتنی نازیەتەوە بەسەر گەلی ئەمریكا دێت، ئایا دەتوانێت دەستەوەستان دابنیشێت و هیچ بڕیارێك نەدات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پێمان دەڵێت بۆ سەرۆكێكی وەك فراكلین ڕۆزفەڵت كەتەنیا سەرۆكە لەمێژووی ئەمریكادا زیاتر لەدووجار سەرۆكی ئەمریكابووە، بەئاسانی دەستبەرداری بڕیاری خۆی نابێت، بۆیە بڕیاریدا ڕاستەوخۆ لەگەڵ گەلەكەی خۆی بكەوێتە قسەكردن، بەڵام قسەكردن نەك بەرێگەی سەردانی هەموو ویلایەتەكانی ئەمریكا، بەڵكو بەرێگەی ڕادیۆ و لەمیانەی ئەو میتۆدەی كە خۆی ناوی لێنابوو موناقەشەی ناو ئاگر (fireside chat)، بۆ ئەوەی بتوانێت هەستی هاووڵاتیانی خۆی لەگەڵ مەترسی ئەو ئاگرە تێكەڵاو بكات كە بەنیازە ئاییندەی گەلی ئەمریكا بسووتێنێت، بەمەش توانی بڕیاری ئەوە بدات ئەمریكا بكاتە بەشێك لەشەڕی جیهانی دووەم و شەڕەكە بۆ بەرژەوەندی هاوپەیمانان و نەمانی نازیەت كۆتایی پێبێت، ئەمریكاش بووە ئەو ئەمریكایەی كە ئێستا سەركردایەتی هەموو جیهان دەكات.
ئاماژەكردن بەم دوو نموونەیە، مەبەست هەڵوەستەكردنە لەبەشداری خەڵك لەگەڵ گوتاری نەتەوە لەقۆناخە هەستیار و چارەنووسسازەكاندا، كەسەرۆك یان ڕێبەری نەتەوە لەو قۆناخە دەبێتە دەربڕی ئەو گوتارە، هەر ئەو گوتارەش ئاییندەی نەتەوە دیاری دەكات.
وێنای ئاییندەی نەتەوە
لەگوتاری بارزانیدا
بەڕێز مسعود بارزانی كە ئێستا سەرۆكی هەڵبژێردراوی گەلی كوردستانە، لەهەموو گوتارەكانیدا وێنایەك دەبینرێت كە تیایدا داوا دەكات پێویستە گەلی كوردستانیش وەك هەموو گەلانی گۆی زەوی خاوەنی مافی خۆی بێت، ئەوەی بۆ گەلانی سەر ئەم زەمینە ڕەوایە بۆ گەلی كوردستان قەدەغە و حەرام نەكرێت، كەواتە وێنای گەلی كوردستان لای بارزانی گەلێكی ئازادەو دەبێت بەئازادانە بڕیاری خۆی بدات، بەڵام نابێت ئەم بڕیارە ئازادانەیەی گەلی كوردستان دەیدات، بڕیارێكی بێ بەرنامە بێت و جیهان ڕێز لەبڕیارەكەی نەگرێت، یان ئەو زەمینەیە نەڕەخسابێت كە ڕێز لەو بڕیارە بگیرێت و ئاییندەی نەتەوە نەكەوێتە مەترسییەوە، كەواتە دەكرێت لێرەوە بەدووخاڵ لەسەر گوتاری بارزانی بۆ ئاییندەی گەلی كوردستان قسە بكەین:
یەكەمیان: ئەو وێنایەیە كە گوتاری بارزانی ئاییندەی نەتەوەی كورد و گەلی كوردستانمان پیشاندەدا، بەوەی دەبێت وەك تێكڕای گەلانی ئەم سەرزەمینە ئازاد بێت و بەئازادی بڕیار بدات.
دووەمیان: ئەوەیە چۆن زەمینە بۆ ئەم ئازادییە فەراهەم دەكرێت و چۆن جیهان و سیاسەتی ئەمڕۆی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی دەگەیەنرێتە ئەو قەناعەتەی كە نەتەوەی كوردو گەلی كوردستان ئەم مافەی هەیەو مافی خۆیەتی پیادەی بكات.
ئەگەر لەسەر ئەم دووخاڵە هەڵوەستە بكەین، دەبینین ئەو وێنایەی نەتەوە لەگوتاری بارزانی دەردەكەوێت، ئەمە خواستی هەر تاكێكی نەتەوەیە بە مسعود بارزانیشەوە كە دەبێتەوە بەتاكێكی نەتەوە لەم پرسەدا، بۆیە سەبارەت بەخاڵی یەكەم بارزانی هیچ ئاستەنگێكی نایەتەڕێ بۆ ئەوەی ئەم وێنایە لەناخی تاكەكانی نەتەوە وەك ئەوەی ئەو مەبەستێتی بیچەسپێنێ، بەڵام لەخاڵی دووەمدا كە خۆ ئامادەكردن و زەمینەسازییە بۆ ئەم قۆناخە، سەرۆك بارزانی كۆمەڵێك ئیشكالیەتی دێتەڕێ كە پێویستی بەوە هەیە نەك هەر تاكەكانی گەلی كوردستان بگەیەنێتە قەناعەت، بەڵكو دەبێت تەواو حزب و لایەنە سیاسییەكان و حزب و لایەنە سیاسییەكانی نەتەوەكانی دیكەی كوردستان و حزب ولایەنە سیاسییەكانی عێراقیش بگەیەنێتە ئەو قەناعەتەی ئەو ڕێگایەی گوتارەكەی نەخشەی بۆ كێشاوە لەبەرژەوەندی گەلی كوردستان و گەلانی عێراق و ئاشتی و سەقامگیری ناوچەیی و نێودەوڵەتیشدایە، بۆیە لەخاڵی دووەمدا ئەركی سەرۆك بارزانی زۆر قورس دەبێت، وەك لەئامۆژگای بەناوبانگی برۆكینگیزیش لەساڵی 2010 لەلایەن كینس پۆلاكەوە بەو شێوەیە پێشكەشی ئامادەبووان كرا (كە بەڕێز مسعود بارزانی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك پاریس وایە بۆ فەرەنسا و هەموو ڕێگەكان دەچنەوە لای ئەو) ئەوە دەبێت لەم قۆناخەدا مسعود بارزانی وەڵامدانەوەی بۆ هەموو ئەو لایەنە پێوەندارنە هەبێت كە پێوەندی بەئامانجی گوتاری ئەم قۆناخەی نەتەوەوە هەیە و ڕووبەڕووی مسعود بارزانی دەبێتەوە.
بەرنامەی بارزانی
بۆ ئاییندەی نەتەوە
بەڕێز مسعود بارزانی كە ئێستا سەرۆكی هەرێمی كوردستانە، وشەی پێشمەرگەی لەنازناوی سەرۆك پێ خۆشترە، ئەوجا ئەگەر لەسەر ئەم قسەیەی بەڕێزیانەوە گوتاری نەتەوە بخوێنینەوە كە ئێستا ئەو دەربڕیەتی، ئەوا ئەمە مانای ئەوەیە ئەو كە بۆتە پێشمەرگە لەپێناوی دروشمی (كوردستان یان نەمان) بۆتە پێشمەرگە و ماوەی نیو سەدەی تەواویشە لەپێناوی بەدیهێنانی ئەم ئامانجە پێشمەرگەیە، بەڵام بەرنامەی ئەم پێشمەرگەیە بۆ ئەم ئامانجە دوو خاڵی گرنگی كردووە بە بنەما، یەكەمیان یەكڕیزی نێو ماڵی كوردستان و یەكڕیزی نێو حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستانە، دووەمیان پێكەوە كاركردن و خەباتكردن بەشێوەی ئاشتیانە بۆ بەدەست هێنانی ئەو ئامانجە.
كەواتە ئەگەر لەسەر ئەم دوو خاڵە وەك دوو چەمك لەبینای گوتاری بارزانیدا كاربكەین، هەست دەكەین ئەركی بارزانی لەم قۆناخە ئاسان نییە و پێویستە بەپێی ئەو وێنایە سەرۆكایەتی وڵات بكات كە لەگوتارەكەیدا ڕەنگیداوەتەوە، ئەو وێنایەش، وێنای نەتەوە و گەلێكی ئازادە، كە هەموو پێكهاتەكانی ئارەزوومەندانە و بەگیانی لێبوردەیی و یەكتری قبووڵكردنەوە لەسەر ئەم خاكە دەژین و هێزە سیاسییەكانیش بەجیاوازیەكانیانەوە سیمای فرەیی و هەمەڕەنگی كۆمەڵگەیان نەخشاندووە، بەڵام لەم قۆناخەدا سەرۆك بارزانی لەسەر سێ ئاست پێویستە ئەم سیمایەی لەچوارچێوەی ئیدارەی ئێستای هەرێمی كوردستان بونیادی ناوە بگوازێتەوە بۆ سەر هەر 3 ئاستەكەی دیكەش كە بریتین لە:
1- پێویستە سەرۆك بارزانی وەك چۆن دەستپێشخەری كرد بۆ كۆكردنەوەی هێز و لایەنە سیاسییەكانی عێراقی و كوردستانی بۆ ئەوەی لەهەولێر ڕێككەوتن بكەن و حكومەت پێكبهێنن، دەبێت ئێستا ئیلتزامی ئەخلاقی لەسەر هەموو لایەنە بەشداربووەكان دروست بكات بۆ ئەوەی ناوەڕۆكی ڕێككەوتنی هەولێر كە بەرهەمی دەستپێشخەریەكەی خۆیەتی جێبەجێ بكەن، بۆ ئەوەی بەهەمان شێوەی هەرێمی كوردستان، پێكەوە ژیان و لێبوردەیی لەنێوان تەواوی پێكهاتەكانی عێراق ڕەنگبداتەوە، ئەمەش لەپێناوی ئەوەی هەر لەئێستاوە بەر بەو مەترسیە بگیرێت كە لەئاكامی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا هەستی پێدەكرێت، كە ئەویش مەترسی هەڵایسانی شەڕی ناوخۆیە.
2- مامەڵەكردن لەگەڵ هاووڵاتیانی ناوچە دابڕێنراوەكان وەك بەشێك لەهەرێمی كوردستان و هەوڵدان بۆ زەمینەسازی بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی ئاشتیانە ئەو ناوچانە بگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان، ئەم هەنگاوە كە پێویستی بەدڵنیایی و گەرەنتی هاووڵاتیانی غەیرە كوردی ئەو ناوچانەوە هەیە، سەرۆك بارزانی لەمیانەی سەردانەكەی بۆ كەركوك هەموویانی دڵنیاكردەوە، كە لەسەر مەسەلەی دابەشكردنی دەسەڵاتەكان نابێت كێشە دروست بێت و دەبێت ئیدارەی كەركوك نموونە بێت بۆ پێكەوە ژیانی نێوان نەتەوە جیاوازەكانی ئەو شارە، سەبارەت بەناسنامەی ئەو شارەش، سەرۆك بارزانی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە ناسنامەی كەركوك دانیشتوانی ڕەسەنی كەركوك دیاری دەكەن و دەبێت لەچوارچێوەی، ئاساییكردنەوە و ئامار و ڕیفراندۆمدا یەكلایی بكرێتەوە و ئاكامی ڕیفراندۆمەكەش هەرچیەك بێت دەبێت ڕێزی لێبگیرێت.
3- ئاستی سێیەمی هەوڵەكانی سەرۆك بارزانی، گواستنەوەی پرانسیپی پێكەوە ژیان و لێبوردەییە، بۆ ئەو وڵاتانەی كە بەشێك لەگەلی كورد لەگەڵیاندا دەژین، ئەمەش هەوڵدانە بۆ لێكتێگەیشتن و دۆزینەوەی ڕێگەچارەی سەردەمیانە بۆ چارەسەركردنی كێشەی نێوان نەتەوەكانی دیكە لەگەڵ نەتەوەی كورد، ئەم هەوڵەی سەرۆك بارزانی كەلەسەر ئاستی سیاسیی و دیپلۆماتی پێوەندی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتەكانی ئێران و توركیا هەنگاوی بۆ هەڵگیراوە و كاریگەری بەرچاویشی هەبووە، دەبێت بگوازرێتەوە بۆ ئاستی میللی و پێوەندی ڕاستەوخۆی نێوان نەتەوەی كورد و تورك و فارس و دیالۆگێكی هاوچەرخانە لەنێوان هەموو ئەو نەتەوانە دابمەزرێت كە كورد لەگەڵیاندا دەژین، بۆ ئەوەی زەمینەسازی ئەوەبكرێت، یەكتری قبووڵ بكەن و بۆ ئەوەی بتوانین لەچوارچێوەی وڵاتێكدا پێكەوە بژین، بۆیە لەم حاڵەتەدا لەبری ئەوەی ئەو شەڕو كوشتارەی ئێستا هەیە درێژەی هەبێت، ئەوا دیالۆگ و لێكتێگەیشتن دەست پێدەكات و كۆتایی بەشەڕ و خوێن ڕشتنیش دێت.
چۆن تاكەكانی نەتەوە
هاوكاری سەرۆكی خۆیان دەكەن
گوتاری سەرۆك چەند وێنای جوان بۆ ئاییندەی نەتەوە هەڵبگرێت، سەرەنجام هەر دەبێت تاكەكانی نەتەوە ئەو وێنایە بكەنە ئەمری واقیعی ئاییندە، بۆیە هەتا تاكەكانی نەتەوە بەجیاوازی بیروبۆچوونی سیاسیی و بەجیاوازی ئایین و نەتەوەوە نەبنە بەشێك لەگوتاری نەتەوەو بەشێوەی جۆراوجۆر بەشداری لەگوتارەكەدا نەكەن، ئەوا ئەو گوتارە نابێتە هەنگاوێكی كردەیی بۆ ئەوەی ئەركەكانی سەرشانی لەو قۆناخەدا جێبەجێ بكات، لەم ڕاستەوە دوای ئەوەی سەرۆك بارزانی لە11ی ئەیلوولەوە دەستی بەوەكرد گوتاری خۆی شار بەشاری كوردستان پێشكەش بكات و ڕاستەوخۆ گوتاری خۆی بۆ گەلەكەی ڕوون بكاتەوە، ئەم بەرنامەیەی سەرۆكیش لەزاخۆ دەستی پێكرد تا خانەقین و كەركوك، هەموو گوتارەكانیش لەیەك چوارچێوەدا یەك وێنا و یەك مانای پیشاندا، ئەمە مانای ئەوەیە دەبێت كاركردن لەسەر ناوەرۆكی گوتارەكە و بەشداریكردن لەچۆنییەتی جێبەجێكردنی گوتارەكە، شێوازێكی بەردەوام وەربگرێت و زەمینەی ئەوە خۆش بكات كە ئامادەباشی بۆ بڕیاری چارەنووسساز و یەكلاكەرەوە وەربگرین.