كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا مەترسی هەیە
بەڵام بۆ موزایەدەی سیاسیی پەردەپۆش دەكرێت
ئەمریكا كاتێك هاتە عێراق بۆ ئەوە هات لەشەڕی عێراق سەركەتوو بێ، ئەمەش نەك تەنیا بەو مانایەی كە جەنگەكە بەرێتەوە و ڕژێمی پێشوو بڕووخێنێت، بەڵكو مانای سەركەوتن لەشەڕ بەو مانایە بوو دوای ڕژێمی پێشوو عێراقێكی دیموكراتی و فیدرالی بونیاد بنێتەوە، بەڵام ئێستا بڕیاریداوە هێزەكانی بكشێنێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا عێراق نە بۆتە وڵاتێكی دیموكراتی نە هەنگاوی پێویستیشی بۆ فیدرالیەت هەڵگرتووە، بەڵكو بەپێچەوانەوە ئێستا مەترسی ئەوە هەیە جارێكی دیكە عێراق بەرەو تاكڕەوی هەنگاو هەڵبگرێتەوە و لەبری بونیادی فیدرالیزم جارێكی دیكە سیستمی سەنترالیزم بگەڕێتەوە، بۆیە لەم حاڵەتەدا كە هێزەكانی ئەمریكا لەعێراقدا بوونیان هەیە، عێراق بەمجۆرە هەنگاو بۆ دیموكراتی و فیدرالی هەڵبگرێت، پرسیار ئەوەیە ئەگەر هێزەكانی ئەمریكا بكشێنەوە دەبێ ئەوكاتە عێراق چۆن بێت؟
سەبارەت بەم پرسە و ترسی تێكڕای عێراقیەكان لەگەڕانەوە بۆ تاكڕەوی، پرسیارمان لە ڕەشید عەزاوی پەرلەمتاری لیستی تەوافوقی عێراقی كرد، لەوەڵامدا عەزاوی ئەو ڕاستیەی نەشاردەوە، كە ئەم ترسە لای هەموو عێراقیەكان بە تەواوی پێكهاتە جیاوازەكانەوە بوونی هەیەو لەمبارەوە لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە هاتە ئاخاوتن: (پرسیارەكەتان وا دەگەیەنێ و بریتییە لەنیگەرانی لەبارەی گەڕانەوەی تاكڕەوی لەبەر هەرهۆكارێك و لەژێر پۆشاكێكی جیاوازدا، ئەوەی ڕاستی بێت هەموو هاووڵاتیانی عێراق ئەم ترسەیان هەیە، تەنانەت گەر لەباكوور بن یاخود باشوور، لەكوردستان یاخود لەناوچەكانی تر، هەمووان لەگەڕانەوەی دیكتاتۆرییەت بەپۆشاكێكی نوێ دەترسن، بەداخەوە نەزعەی لایەنە سیاسییەكان كەشوهەوای ئەوەیان بۆ ڕەخسا بگەڕێنەوە بۆ دیكتاتۆرییەت، ئەمە مەسەلەیەكی زۆر گەورەیە، ئەوەی ڕاستی بێت دیموكراسییەت لەشەو و ڕۆژێكدا دروست نابێت، لەبەرئەوەی دیموكراسییەت بریتییە لەكەلتور، بۆیە پێویستە ئەو كەلتورە لەسەر ئاستی هەموو تاكەكانی كۆمەڵگە دروست بێت، مەبەستم لەقوتابخانە و لەناو خێزان و لەسەر شەقام و لەبازاڕ، پێویستە كەلتوری دیموكراسی لەسەرتاسەری كۆمەڵگەی عێراقی بڵاوەبكاتەوە، بەداخەوە تاكو ئەمڕۆش ئەم كەلتورە بەو جۆرە نییە، هاووڵاتیان تاكو ئەمڕۆیش نازانن چ مافێكیان لەسیستەمی دیموكراسی هەیە، بۆنموونە زۆربەی هاووڵاتیان لەپێناو سەلامەتی خۆیان سازش لەمافەكانیان دەكەن، بەڕای من پێویستە لەسەر دەزگاكانی میدیا و سیاسەتوانەكان و پسپۆرە كۆمەڵایەتییەكان گەلی عێراقی هۆشیاربكەنەوە لەبارەی مافە ڕاستەقینەكانیان بۆئەوەی بەفیڕۆی نەدەن، پێموایە كە ئەمە زوڵمێكی گەورەیە كە پاش ئەو دیموكراسییەتە و پاش ئەو هەموو خوێن و قوربانیدان و كاولكارییە دووبارە بگەڕێینەوە بۆ دیكتاتۆرییەت، دیكتاتۆرییەتیش لەهەموو وڵاتانی جیهان تاقیكراوەتەوە و هیچ خێرێكی لێ نەكەوتۆتەوە، هیچ وڵاتێك لەجیهان لەدیكتاتۆرییەت سەركەوتوو نەبووە، لەبەرئەوەی تاكڕەوی لەدەسەڵات هیچ خێرێكی لێ ناكەوێتەوە، هەرگیز سوودی نییە.. لەلایەكی دیكە و لەسەر ئاستی لایەنە سیاسییەكان سیاسەتی فەرامۆشكردن هێشتا ڕەگی لە«عێراق» هەڵنەكەنراوە و تەنانەت ئەو كەسانەیش كە لەسەردەمی ڕژێمی پێشوو بەهۆی سیاسەتی پەراوێزكردنەوە ئەشكەنجەیان چێشتووە، دەبینین تا ئەمڕۆیش ئەو سیاسەتە لەهزریاندا هەر ماوە و وەك ئەوەیە وەك بڵێی ڕۆڵی ڕژێمی پێشوو بەرجەستە دەكەن و ئەمڕۆ ئەوان دووبارە پیادەی دەكەنەوە، بەڕاستی سیاسەتی تەهمیشكردنی بەرامبەر بۆتە كەلتورێك لای سیاسەتوانەكانی عێراق و بەشێوەیەك هەركەسێك بگاتە دەسەڵات ئەوە لایەنەكانی دیكە فەرامۆشدەكات و دان بەمافی لایەنەكانی بەرامبەردا نانێت، بۆیە پێویستە ئەمڕۆ ڕێزنواندن هەبێت بەرامبەر هەموو پێكهاتەكانی عێراق بەواقعیی و بەپراكتیكی، لێرەوە ئەگەر بێینە سەر مەسەلەی فیدرالیزم، خۆتان دەزانن لەسەرەتای نەوەتەكان وەك ڕێگەچارەیەك بۆ عێراق خرایەڕوو، ئەگەر دوای كشانەوەی عێراق لەكویت فیدرالیزم جێبەجێ بكرایە، ئەوە ئەمڕۆ دەمانتوانی پێكەوە بژین، بەڵام ئەمڕۆ، ئەم كەلتورە بوونی نییە، سەبارەت بەپێوەندی نێوان لایەنە سیاسییەكانیش دەبێت دان بەو ڕاستییە بنێین كە ئەم پێوەندییە ئاساییە لەسەردەمەكانی ڕژێمی پێشوو نەبوو، بەڵام لەڕاستیدا نەمانتوانی هیچ بكەین، ئێمە خوازیاربووین پێوەندییەكانی نێوان پێكهاتەكانی «عێراق» پتەوبكرێت، بەڵام ئەوەی ڕاستی بێ نەمانتوانی، بۆیە چارەسەر ئەوەیە كە ئەمڕۆ هەر كەسێك خۆی كاروبارەكانی خودی خۆی بەڕێوەبەرێت و سوپاس بۆ خودا كە ئەو هەموو سامانەی پێمان بەخشییە و بەپێی دەستوور سامانەكان دابەش بكرێت بەسەر پێكهاتەكان و چەند خولێكی هەڵبژاردن پێكەوە ببینین و هەماهەنگی و هاوكاری لەنێوانماندا هەبێت، بۆنموونە ئێمە پەنا بۆ برایانمان لەباشوور بەرین و ئەوانیش داوای هاوكاریمان لێ بكەن و هەموو لایەنەكان دەستی یارمەتی و هاوكاری بۆ یەكتری درێژ بكەن، ئەگەر هات و بینیمان فیدراڵییەت سوودی بۆمان هەیە و باشە، ئەوكات لەسەری دەڕۆین، بەڵام ئەمڕۆ كاتێك كە حكومەتێكی ناوەندی لە«بەغدا» هەیە و حوكمڕانیی هەمووان دەكات بۆتە شتێكی ناپەسەند بەلای خەڵكەوە، لەبەرئەوەی حەتمەن فەرامۆشكردنیشی لەگەڵدا هەیە، لەوانەیە لەڕووی تیۆرییەوە باوەڕێكی تەواویان هەیە كە هیچ جیاوازییەك لەنێو هاووڵاتیانی عێراق نییە، بەڵام كە دەگاتە جێبەجێكردن دەبینین بەپێچەوانەوەیە، لێرەدا نامەوێ هیچ لایەنێك تۆمەتبار بكەم، بەڵام تەنیا ئەوەندە دەڵێم كە ناتوانن یەكسان بن و ناتوانن یەكسانی جێبەجێ بكەن)).
ئەوەی عەزاوی ئاماژەی پێكرد خاڵێكی ترسناكە بەوەی حكومەتی سەنترالی بەغدا بەجۆرێك ڕەفتار دەكات كە هاووڵاتیان بەحكومڕانییەكی ناپەسەند لەقەڵەمی بدەن، بۆیە لە كازم شەمەری پەرلەمانتاری لیستی عێراقیەشمان پرسی بەوەی ئایا هەمان مەترسی لای ئەوانیش هەیە؟ لەوەڵامدا شەمەری بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوەو وتی: (مومارەسەی دیموكراسیی ڕاستەقینەمان لەم وڵاتە نەبینیوە، بەڵكو تاكو ئەمڕۆیش داخستنی زارەكان دەبینین و بێزاربوونی حكومی دەبینین بەرامبەر خۆپیشاندانەكان، هەروەها تاكو ئەمڕۆیش ئەوە دەبینین كە ئۆپۆزسیۆن وەك تیرۆریست سەیر دەكرێت یاخود وەك كەسێكی دەرچوو لەیاسا، تاكو ئەمڕۆیش تێگەیشتن لەسەر چەمكی ئۆپۆزسیۆن نییە، ئەمڕۆ ئەم هەموو شتانە دەبینین، ئەم هەموو شتانە وایانكردووە دیمەنی سیاسی دیمەنێكی ڕوونی نەبێت و وای لەئێمە كردووە نیگەران بین تەنانەت لەسەر هەبوونی دەوڵەتێكی مەدەنیش، مەبەستم تەنانەت لەدەوڵەتێكی مەدەنیی عێراق-یش نیگەرانین، بۆنموونە دەبینین گوێڕایەڵی بۆ ڕاو بۆچوونی ئایینی هەیە و سەركردە ئایینییەكان دەستێوەردانی ژیانی سیاسی دەكەن، هەركاتێك بارودۆخەكان گرژتر بووبێت دەمانبینی حكومەت پرسی بەسەركردە ئایینییەكان دەكرد، ئەمەیان كاتێك كە مەسەلەكان پێوەندییان لەگەڵ خۆیان هەبێت، بەڵام كاتێك كە مەسەلەكان پێوەندییان بەمافەكانیان بێت دەمانبینی ڕاو بۆچوونی پیاوە ئایینییەكانیان پشتگوێ دەخست هاوشێوە لەگەڵ ئەوەی كە لەگەڵ جێگری سەرۆك كۆمار «خزەیڕ خوزاعی» ڕوویدا، لەڕاستیدا ئەم هەموو شتانە وامان لێ دەكات نیگەران بین لەسەر ئاییندەی دیموكراسییەت لەوڵات و تەنانەت نیگەرانیش بین لەسەر ئاییندەی «عێراق» وەك دەوڵەتێكی مەدەنی)).
سەبارەت بەوەی ئایا ئەم ڕەفتارانە كەموكورتین لەسیستمە دیموكراتیەكە، هەوڵێكە بۆ پاشەكشە و گەڕانەوە بۆ تاكڕەوی و سەنترالیزم، شەمەری لەسەر ئەم پرسەش لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی: (ئێستا هەستێك بۆ تاكڕەوی و دیكتاتۆری هەیە، بەڵام هیوادارم ئەم هەستە لەسەر پێكهاتەیەك بۆ نموونە شیعە حساب نەكرێت، هەروەك هەموو ئەو شتانەی لەماوەی 30 ساڵی پێش 2003 ئەنجامدرابوون، خرایە ئەستۆی پێكهاتەی سوننە، بۆیە دیسان هیوادارم هیچ لایەك وەك كورد و سوننە هەست نەكات زوڵمی لێكراوە، لەبەر ئەوەی ئەگەر بەو جۆرە سەیر بكرێت، ئایا ئەگەر هاووڵاتیانی سەماوە و ناسرییە و عیمارە هەست بەزوڵم بكەن، ناوی بنێن چی و بەرپرسیارەتیەكە بخەنە ئەستۆی كێ؟ ئەوان ئەمڕۆ ژیانێكیان هەیە كە بەمانای وشە واتای ژیانێكی سەرەتاییە، ئەم بەرپرسیارەتییە بخەینە ئەستۆی كێ؟ ئەگەر سوننە و كورد بیخەنە ئەستۆی حكومەت، ئایا ئەم حكومەتە، دەیخەمە ناو دوو كەوانە، ئایا ئەمە حكومەتی (هاوبەشی نیشتمانی) نییە؟ ئایا واتای ئەوە ناگەیەنێت كە هەمووان لەسەر یەك كەشتین؟ هاوكات هاووڵاتیان ئەو شەپۆلە بەهێز و تووڕەیەیە كە لەهەر ساتێكدا ئەگەری هەیە كەشتییەكە بەهەموو لایەنەكانی سەریەوە نوقم بكات، بۆیە پێویستە ئەوانەی دڵیان بەعێراقی نوێ دەسووتێت كاربكەن بۆ وەدیهێنانی مافی گەل، زۆر بەداخەوە دەبینین هەمان ڕەفتارەكانی حزبی بەعس ڕوودەدات كە لەبەرامبەر پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن ئەنجامیان دەدا، بەداخێكی گەورەوە دەبینین ئەو رەفتارانە ئەمڕۆ دووبارە دەكرێتەوە، مومارەسەی ناڕەوا هەیە. لەهەموو وڵاتانی جیهاندا، ئەگەر سەیرێكی نەخشەی سیاسیی هەموو وڵاتانی جیهان بكەین دەبینین ئەو وڵاتانەی كە ڕووبەڕووی مەینەتیی سیاسی بوونەتەوە، سەركردەی مەزنیان لێ هەڵكەوتووە و توانیوویەتی گەلەكەی خۆی ڕزگار بكات، بۆنموونە «نڵسن ماندێللا» و كەسانی تر، لەكاتێكدا لای ئێمە «عەبدول كەریم قاسم» هات و بنەماڵەی شاهانەی ڕووخاند، پاشان لەدژی بەعسییەكان وەستا، دواتر بەعسییەكان بەرهەڵستكاریان كرد، ئینجا قەومییەكان، دواتر بەعسییەكان و پاشان «دەعوە»...و تاد. تاكەی خوێنی عێراقی بەردەوام دەبێت لەڕشتن؟ تاكەی باوەڕمان دەمێنێت بەهەستی تۆڵەسەندنەوە؟ كێ دێت؟ مەبەستم، ئێمە پێویستیمان بە«نڵسن ماندێللا»یەكی عێراقی هەیە كە باوەڕی هەبێت و باوەڕ بە «عێراق» بكات، هەروەها باوەڕی بەلێبوردەیی و لێخۆشبوون هەبێت، لێبوردەیی خەسڵەتی مرۆڤی باوەڕدار و نیشتمان پەروەرە، بەڵام بێت و ئێمە لەسەر بنەمای تۆڵە مامەڵە لەگەڵ یەكتریدا بكەین و لەسەر بنەمای هەوڵدان بۆ خۆسەپاندن لەسەر كەسانی بەرامبەر، بۆنموونە من ڕێگە بەكورد نادەم لەبەرئەوەی گرێی كوردی و عەرەبی لەمێشكمدا چەسپاوە، هەروەها ڕێگە بەعەرەب نادەم لەبەرئەوەی گرێی كوردی و عەرەبیم هەیە، یانیش ڕێگە بەشیعە نادەم لەبەرئەوەی لەنێو ئەم گرێیەدا دەژیم، ئەم گرێیە ئەركی سەركردە سیاسییەكانمانە كاربكەن بۆ لەناوبردنی لەنێو هەموو ڕۆڵەكانی گەلی عێراقی، بۆیە ئەمڕۆ ئەوان لەبەردەم بەرپرسیارەتییەكی مێژوویین بۆ ئەوەی بۆ نەوەكانمان ئاییندەیەكی گەش و خۆشگوزەران بونیادبنێن، ئاییندەیەك كە لەسەر بنەمای پێكەوەژیانی ئاشتییانە بێت لەنێوان پێكهاتەكانی ئەم كۆمەڵگەیە، بۆیە پێویستە لەسەریان هەست بەوە بكەن كە «عێراق» یەك نەتەوەیە بە لەبەرچاونەگرتنی ئایین و تایفە و نەتەوە جیاوازەكان)).
شەمەری بەڕاشكاوی دەستی خستە سەر كێشەكان و ئەوەی خستەڕوو كە ئەم حكومەتەی ئێستا ناتوانێت برینەكانی عێراق ساڕێژ بكات، یان بەسەر گرێ دەروونییەكانی كورد و عەرەب و شیعەو سوننەدا زاڵبێت، بۆیە سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لەپسپۆری یاسایی و شرۆڤەوانی سیاسیی عێراق تاریق حەرب كرد، ئەو لەوەڵامی گوڵاندا وێڕای ئەوەی بوونی جیاوازی نێوان پێكهاتەكانی بە ئاسایی وەسف كرد و جەختی لەسەر ئەوەكردەوە كە دەبێت ئەو جیاوازیانە دانی پێدا بنرێت، بەڵام ئەوەی نەشاردەوە كە هۆكاری شكستی عێراق تاكڕەوییە و لەم چوارچێوەیەدا وتی: (من ئەم جیاوازییەم لا پەسەندە، جیاوازییەكانی نێوان من و تۆ، جیاوازی لەدەوڵەمەندی، ناتوانین وا لەهاووڵاتییەك لە«هەولێر» بكەین بەهەمان شێوەی بیركردنەوەی كەسێك لە«عیمارە» بیربكاتەوە، هەروەها ناتوانین هاووڵاتییەك لە«سەڵاحەدین» وا لێ بكەین وەك هاووڵاتییەكی «واست» بیربكاتەوە. بەڵكو بەپێچەوانەوە، ئەنجامی ئەو جیاوازییانەیە كە ئەمڕۆ گفتوگۆ و وتووێژ دەكرێت، من وەك پیاوێكی دیموكراسی زۆر پشتگیری لەجیاوازی دەكەم لەبەرئەوەی وازمان هێناوە لەڕای تاكڕەو، ئەوەی ئێمەی كوشت ڕای تاكڕەو و سەركردەی تاكڕەو و پارتی تاكڕەو بووە، با ڕێگە بەخەڵكی بدەین دەنگیان بەرزبكەنەوە، با دەمامك نەخەینە سەر زار و مێشك و دڵیان، بەڵكو بەپێچەوانەوە، ئەوەی كە دیموكراسییەتەكەمان بەهێزتر دەكات ئەم دەوڵەمەندییەمانە لەڕووی جیاوازییەكانمان و جیاوازی لەبیر و بۆچوونەكانمان و بەڵكو بەپێچەوانەوە لەبەرئەوەی جیاوازی دەبێتە مایەی مشتومڕ و وتووێژ و دانوستان لەسەر مەسەلەكان، لەبەرئەوەی ئەگەر بهاتبا و لەنێوان قەوارەكان تەوافوق و ڕێككەوتن هەبوایە، ئەوە ئەوكات مافەكان دەفەوتان و ئازادییەكان پێشێل دەكران)).
مەترسی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا
ئەو بارودۆخەی پەرلەمانتار و شرۆڤەوانەكانی عێراقی لەم ڕاپۆرتە ئاماژەیان پێكردووە، گواستنەوەی ئەو واقیعەیە كە ئێستا عێراقی پێ تێپەڕدەبێت، بۆیە سەبارەت بەكشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا پرسیارمان لەپرۆفیسۆر جیرال ڕۆساتی ئوستادی زانستی سیاسەت و پێوەندییە نێودەوڵەتیەكان لەزانكۆی باشووری كارۆلینا كرد، سەبارەت بەم پرسە گرنگە بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (سەرەتا من لەوەوە دەست پێدەكەم كە ڕەنگە هەڵوێستی من جیاوازتر بێت لەهەڵوێستی ئەو توێژ و پسپۆرانەی بواری سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا كە باس لەكشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا دەكەن و بەم دواییەش لەلایەن ئۆباماوە ڕاگەیەنرا، بەبۆچوونی من ئەو كشانەوەیە بریتییە لەتەنیا «كشانەوەیەكی جوزئی»، و ئەمریكا عێراق جێناهێڵێت.
ئەگەر ئێستا بچیت بۆ بەغدا و بۆ ناوچەی سەوز «گرین زۆن» كە پێشتر كۆشك و تەلاری سەرۆكایەتی سەدام حوسێنی لێبوو، بەڵام ئێستا گەورەترین باڵیۆزخانەی ئەمریكای لەهەموو جیهاندا لێیە، لەڕاستیدا ئەمە شارێكە لەناو شارێكدا كە پێكهاتووە لەزیاتر لە30 باڵەخانەی هەوربڕ كە كەوتۆتە سەر ڕووباری دیجلە. كەواتە، ئەوەندەی من ئاگاداربم، ئەمریكا بەڕاستی ناكشێتەوە، بەڵكو پلان بۆ مانەوە دادەڕێژێت بۆ ئاییندەیەكی نزیك. ژمارەی ئەو سەربازانەی بەڕەسمی دەمێننەوە كەم دەبێتەوە لە50هەزار سەربازە بۆ نزیكەی 20 بۆ 30 هەزار سەرباز، بەڵام من پێم وانییە بۆ كەمتر لەو ژمارەیە دابەزێت، لەبەر چەند هۆكارێك، یەكەمیان لەبەر ئەوەی سوپای عێراقی و پۆلیسی نیشتمانی عێراق-كە ئەمەش مانایەكی گشتی هەیە، لەبەر ئەوەی ڕوون نییە تا چ ڕاددەیەك ئەمە سوپا و پۆلیسی ناوچەی ئێوە دەگرێتەوە، لەبەر ئەوەی ئێوە وەك هەرێمی كوردستان لەبنەڕەتدا نیمچە سەربەخۆن، بەڵام ئەوەی پێوەندی بەناوچەكانی شیعە و سوننەكانەوە هەبێت، ئەوا هێشتا بوونێكی سەربازی گەورەی دەبێت لەم ناوچانەدا، ئەو باڵیۆزخانەیە دەبێتە شوێنێك بۆ زۆربەی بەرپرسەكانی ئەمریكا، ئەوانەی بەردەوام دەبن لەبینینی ڕۆڵێكی چالاك لەعێراقدا، كە ئاشكرایە ئەمە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا دەبێت، ئاژانسی ئەمریكی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی و چەندین ڕێكخراوی دیكەی حكومەت لەخۆدەگرێت، هەروەك پێشتر ئاماژەم پێكرد، ئەم باڵیۆزخانەیە شارێكە لەناو شاردا، كە بەمەبەستی پاراستنی ئەمریكا و پاراستنی بەرپرسەكانی ئەمریكا لەحاڵەتی خراپبوونی بارودۆخەكە بنیاتنرا. مەساحەی ئەم باڵیۆزخانەیە حەوت ئەوەندەی مەساحەی بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكانە لەنیویۆرك، واتە ئەوەندە گەورەیە و هیچ شتێكی دیكە هێندەی قەبارەی ئەم نابێت. كەواتە بوونێكی سەربازی گەورە لەئارادا دەبێت كە زۆربەی سەربازەكان لەناو باڵیۆزخانەكەدا نابن، بەڵكو لەناو بنكەكاندا دەبن، لەبەر ئەوەی هێشتا ئەمریكا بوونێكی چالاكی دەبێت لەهەندێ بنكەدا ئەگەرچی وادانراوە كە گەڕێنراونەتەوە بۆ حكومەتی ڕەسمی عێراق. دووەمیان ئەوەیە ئەمە لەبنەڕەتدا فەرمانبەرە حكومیەكان كاری تێدا دەكەن، هەروەك ئاماژەم پێكرد لەئاژانسە جیاوازەكانەوە سەرچاوە دەگرن، لەنێویاندا وەزارەتی دەرەوە، وەزارەتی بەرگری، ئەی ئای دی و دەتوانیت بەردەوام بیت لەناوهێنانیاندا، من نازانم تا چ ڕاددەیەك ڕێگە دەدەن بەبوونی كەسە ناحكومیەكان، بەڵام جێی سەرسوڕمان نابێت، ئەگەر بەڵێندەرەكان ئامادەبوونێكی چڕیان هەبێت. ئەمریكاش بەردەوام دەبێت بەتایبەتی لەبواری مەدەنیدا، بۆ ئەوەی گرێبەست بكات كە زۆربەی كاریگەریەكانی بەئاڕاستەی ئەوەی ئێوە ئاماژەتان پێكرد كە بریتییە لەپەرپێدانی «پرۆسەی بنیاتنانی نەتەوە» و پەرەپێدانی «سیستمێكی پتر دیموكراسی»، كەواتە یەكەم خاڵێك كە من دەمەوێت بێڵێم ئەوەیە ئەمریكا بەڕاستی ناكشێتەوە، بەڵكو لەو وڵاتەدا دەمێنێتەوە. ئەویش بەلەبەرچاوگرتنی ژێرخانی ئەم باڵیۆزە زەبەلاحە. من تازە لەكۆلۆمبیا گەڕوامەتەوە، كۆلۆمبیا سێیەم گەورەترین باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەجیهاندا لەخۆدەگرێت، بەبینینی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەبەغدا باڵیۆزخانەی كۆلۆمبیا وەك منداڵێكی تازە لەدایك بوو دەردەكەوێت، واتە ئەگەر بەراوردیان بكەیت بەیەك زۆر بچووكە. هەروەها ئەمە ڕێگە بەئەمریكا دەدات دووبارە دەستێوەردان بكاتەوە و بوونێكی فیزیكی زۆر گەورەتری هەبێت لەئاییندەدا- من ناڵێم ئەمە ڕوودەدات- هەم بەهۆی بوونی باڵیۆزخانەكەوە و هەم بەهۆی ئەوەی بەردەوام دەست بە هەندێ بنكەی سەربازی گەورە دەكات، كە هەروەك ئێوە دەزانن بەوڵاتەكەدا بڵاوبۆتەوە)).
پرۆفیسۆر جیرال كە گرەو لەسەر ئەوە دەكات ئەمریكا نەخشە بۆ مانەوەی هێزەكانی دەكێشت، بەڵام لەهەمانكاتدا بەفەرمیش ڕایدەگەیەنێت كە دەكشێتەوە و خۆی لەخۆیدا جۆرە هاودژیەك دروست دەكات، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا دووبارە لەپرۆفیسسۆر جیرالمان پرسیەوە، ئایا چۆن ئەم دووحاڵەتە پێكەوە گرێدەدرێتەوە؟ لەوەڵامدا پرۆفیسۆر جیرل بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە: (لەڕاستیدا هۆكاری ئەوەی ئەمریكا بەڕەسمی دەكشێتەوە ئەوەیە حكومەت یەكگرتوو نییە، من نازانم ئێوە چۆن وەسفی دەكەن، بەڵام یەكدەنگ نییە و لەسەر ئەم ئەساسەش كارناكات، بەڵكو لەچەند لایەنێكی جیاواز پێكهاتووە، ئامانجی بنەڕەتی، بەلای كەمەوە لەلایەن ئەمریكاوە بریتییە لەگەیشتن بەڕێككەوتن، كە دەرفەت بەئەمریكا دەدات بوونێكی ڕەسمی هەبێت دوای كۆتایی ساڵ، كە ئەمە باڵیۆزخانە و دەستگەیشتن بەبنكەكان و ڕاهێنان دەگرێتەوە، بەهەمان شێوە چالاكیەكانی دیكە، لەبەر ئەوە پێموایە ئۆباما كشانەوەی هێزەكانی ڕاگەیاند، كە پێموایە زۆربەی ئەو ڕاگەیاندنە زیاتر خیتابە، لەبەر ئەوەی هەروەك ئاماژەم پێكرد، ئەوان بەتەواوەتی ناكشێنەوە، ڕەنگە بەشێكی سیاسی بێت، كە بەچەشنی زۆرێك لەلێدوانەكانی دیكەی ڕابردوو بەئامانجی ئەوەیە، حكومەتی مالیكی، حكومەتی عێراق، هەر ناوێكی لێدەنێیت، باشتر لەنێو خۆیدا كاربكات. بەلای منەوە ئەمە جۆرێك لەكاردانەوە لەبەرامبەر هەندێ ڕووداودا كە نە لەژێر كۆنتڕۆڵی حكومەت و نە لەژێر كۆنتڕۆڵی حكومەتی ئەمریكادان. لێرەوە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ كارەكانی ئەمریكا لەماوەی ئەو چەند ساڵەی لەعێراق بووە، دەبینین هەر لەو كاتەوەی پرۆسەی ڕووخانی ڕژێمی پێشوو كۆتایی هات، حكومەتی ئەمریكا زۆرباش ئامادەبوو بۆ ئەوەی كە پێی دەوترێت بنیاتنانەوەی دوای شەڕ، كە بریتییە لەقۆناغی چوارەم لەزمانی سەربازیدا كاتێك دووچاری شەڕ دەبیت، بەڵام سەرۆك ئۆباما و ڕاوێژكارەكانی، وەك جێگری سەرۆك چینی، وەزیری بەرگری ڕامسفیڵد و جێگری وەزیری بەرگری وۆلفیتز، لەبنەڕەتدا ئامادەباش نەبوون بۆ پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی دوای شەڕ. ئەو دیراسەتانەی كرابوو لەلایەن وەزارەتی دەرەوە، لەلایەن ئاژانسی پەرەپێدانی نێودەوڵەتی و لەلایەن سوپای ئەمریكا و لەلایەن هەموو كەسێكەوە لەبارەی ئەو ڕاستیەی كە سەركەوتن لەڕووخاندنی سەددام حوسێن و داگیركردنی وڵاتەكە قورس نییە، بەڵكو ئەركی قورس گێڕانەوەی نیزام و ئارامیە بۆ عێراق، بەڵام لەهەوڵەكانی گێڕانەوەی ئەم سەقامگیریەدا ،بوش و چینی، و ڕامسفیڵد و وۆلفیتز بەتەواوەتی هاوڕانەبوون، ئەوان هاوڕابوون لەسەر داگیركاریەكە. وۆلفۆیتز وەك موحافیزكاری نوێ ئاماژەی پێدەكرا، گەشبینترین كەس بوو لەهەموو كەس زیاتر بایەخی بەدروستكردنی عێراقێكی لیبراڵ دەدا، كە عێراقی لیبراڵیش بەمانای عێراقێكی دیموكرات و سەرمایەدار بوو، پێموانییە ڕامسفیڵد بەو ڕاددەیە بایەخی بەو مەسەلەیە دابێ، ڕامسفیڵد زیاتر بایەخی بەوە دەدا كە پێی دەوترا وەرچەرخانی سەربازی، واتە گرنگی بەئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی خێرا دەدا و بایەخێكی كەمتری بەدۆخی دوای ئۆپەراسیۆنە سەربازیەكە دەدا. ڕەنگە ئەمە لەبەشێكیدا پێوەندی بەئەفغانستانیشەوە هەبێت، كە وا پێشبینی دەكرا بەهێنانی حامید كارەزای وەك سەركردەیەك بەئاسانی ئەنجام دەدرێت، كە ئاشكرایە ئەمە لەئەفغانستاندا ڕووینەدا و بەدڵنیاییەوە ئەمە لەعێراقیشدا ڕووینەدا، بوش ئەزموونی نەبوو لەسیاسەتی دەرەوەدا و ئەزموونی نەبوو لەئاسایشی نەتەوەییدا و بەزۆری پشتی بەڕاوێژكارەكانی دەبەست و دیك چینیش پشتگیریەكی بەهێزی لەداگیركاریەكە دەكرد. زۆر كەس سەریان لەهەڵوێستەكەی چینی دەرنەدەچوو، لەبەر ئەوەی لەشەڕی كەنداوی یەكەمدا چینی وەزیری بەرگری بوو و ئەو ڕازی نەبوو كە سوپای ئەمریكا بچێتـە بەغدا بۆ ڕووخانی سەددام حوسێن، كە ئاشكرایە شتگەلێكی زۆر ڕوویاندا لەنێوان ئەو شەڕە و ساڵی 2003دا كە چینی و ڕامسفیلد و وۆلفۆیتز ببنە پشتیوانییەكی سەرسەختی داگیركاریەكە و پاوڵیش كە ئەگەر بەرهەڵستی داگیركاریەكەی نەكردبێت، ئەوا بەدڵنیاییەوە پشتگیری نەدەكرد و باوەڕی وابوو دەبێت تەركیز لەسەر بنیاتنانەوەی دوای شەڕبكرێتەوە. كۆندۆلیزا ڕایس كە ئەو كاتە ڕاوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی و بوو دواتر بووە وەزیری دەرەوە، ڕاوێژكارێكی باش و سەركەتوو نەبوو، لەبەر ئەوەی ئەركی ئەو هەماهەنگی كردن بوو بۆ گەیاندنی ڕاوێژكاریەكان بەسەرۆك و هەموو هەوڵێك بدات بۆ ئەوەی بیرۆكراسی كار بۆ سەرۆك بكات)).