زیادبوونی هەڵكشانی كاری توندوتیژی و زیادبوونی كارە تیرۆریستیەكان هەر هۆكارێك لە پشتیەوە بێت، هۆكاری سەرەكی بۆ ناكارایی حكومەتی عێراق دەگەڕێتەوە و ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە چۆن لەسەر ئاستی پرۆسە سیاسییەكە و ئەو ڕێككەوتنانەی بۆ پێكهێنانی حكومەت ئیمزایان لەسەر كراوە، ئەو حكومەتە شكستی هێناوە، بەهەمان شێوە لەبواری ڕاگرتنی ئارامی و سەقامگیری شكستی هێناوە و ناتوانێت كۆنترۆڵی بارودۆخەكە بكات، ئەم حاڵەتەی ئێستای حكومەتی عێراقیش كە لەسەر هەردوو ئاستی سیاسی و سەقامگیری بەرەو خراپتر دەڕوات ئەگەر هێزە سەرەكیەكانی عێراق بەجددی هەڵوەستەی لەسەر نەكەن و لە چوارچێوەی ڕێككەوتنە سیاسییەكان حكومەتی عێراق ناچار نەكەن بە تەواوی ڕێككەوتنەكانەوە پابەند بێت، ئەوا هەم پرۆسەی دیموكراتی لەعێراقدا دەكەوێتە مەترسیەوە، هەم بە بیانووی ناسەقامگیری و هەڵكشانی توندوتیژی و كارە تیرۆریستیەكانەوە حكومەتی ئێستای عێراق زیاتر خۆی لە جێبەجێكردنی دەستوور و پابەند بوون بەرێكەوتنەكان دەدزێتەوە و هەنگاوی زیاتر بەرەو عەسكەرتاری و تاكڕەوی هەڵدەگرێت، لەمبارەوە حامد موتڵەگ پەرلەمانتاری لیستی ئەلعراقیە لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان هۆكاری ئەم بارودۆخە دەگێڕێتەوە بۆ ئەوەی پرۆسە سیاسییەكە بەرەو ئاراستەیەك دەڕوات كە بۆتە هۆكاری ئەوەی بۆشایی سیاسیی دروست بێت و ببێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی زیاتر تیرۆریستان سوودی لێوەربگرن و لەمبارەوە بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (كێشەكانی نێوان لایەنە سیاسییەكان جێبەجێ نەكردنی ڕێككەوتنەكان لەنێویشیاندا ڕێككەوتنەكەی هەولێر هۆكاری سەرەكی ئەم بارودۆخەیە و هۆكارێكە بۆ ناسەقامگیری لە عێراقدا، لەبەر ئەوەی هەروەك ئێوەیش دەزانن مەرجی ڕێكەوتنەكەی هەولێر بریتییە لە هاوسەنگیی دامەزراوەكانی دەوڵەت و مەسەلەی سێ وەزارەتە ئەمنییەكان بە دەزگای هەواڵگرییەوە، ئەم مەسەلەیەش ڕاستەوخۆ پێوەندی بە ئارامی و سەقامگیریەوە هەیە، مەسەلەیەكی زۆر گرنگە و ڕەوشی ئاسایش بەشێوەیەكی سەرەكی پشت بەو وەزارەتانە و دەزگای هەواڵگری دەبەستێت. بۆیە ناكۆكییە سیاسییەكان كاریگەریی زۆری لێدەكەوێتەوە و هەروەك ئێوەیش دەزانن دەستێوەردان و ئەجێندای دەرەكیی زۆر هەیە كە مەبەستەكانیان وەدی دێنن، هەروەها دەرچوونی داگیركەر-یش لە «عێراق» كاریگەریی ڕاستەوخۆی لەمبارەیەوە هەیە. بەڕای من نەبوونی خەسڵەتی پیشەیی لەلای هێزە ئەمنییەكان و نەبوونی چەك و ئامێر و كەرەستەی پێویست و نەبوونی زانیاریی هەواڵگریی پێویست و لەگەڵ نەبوونی هاریكاری لەلایەن شەقامەوە، پێموایە هەموو ئەو لایەنانە كاریگەری لەسەر ڕەوشی ئەمنی دروست دەكەن، بۆیە پێموایە كە پێویستە ئەمڕۆ كێشەی وەزارەتە ئەمنییەكان چارەسەربكرێت و هێزەكان یەكبگرن بەتایبەتی لەبەرئەوەی كە ئەمڕۆ دەستێوەردانی زۆر هەیە لەلایەن وڵاتانی دراوسێ لەڕووی بۆردومانكردنی سنوورەكان و دەستێوەردانیان لە ئاوە هەرێمییەكان و دەستێوەردان لە كاروبارە ناوخۆییەكانمان، بەڕای من هەر زۆر پێویستە قەوارە سیاسییەكان لەنێوان خۆیاندا ڕێكبكەون لەسەر یەك تێڕوانین كە ئەویش بریتییە لە تێڕوانینی بەرژەوەندیی نیشتمانی و لەنێوان خۆیاندا و ڕێكبكەون بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشە گەورەیە. لەبەر ئەوەی دەزگاكانی ئێمە چەند بەهێزبن ئەوەندە زیاتر دەتوانی بەرەنگاربوونەوەی دوژمنەكانت بكەی و بەرگری لەدژیان بكەیت، یاخود ئەو هێرشانەی كە لەدژت ئەنجام دەدرێت، بۆیە هەڵبەتە وەدیهێنانی یەكێتیی سیاسی و هاوكات لەگەڵ یەكێتیی نیشتمانی ئەوە بێگومان یاریدەدەر دەبێت لە چارەسەركردنی ڕەوشی ئەمنی. هەربۆیە من دووبارەی دەكەمەوە چەند هۆكار لەپشت ئەم مەسەلەیە هەبێت هۆكاری سەرەكی لە ئەستۆی حكومەتە، تاكو ئەمڕۆیش حكومەت ڕێككەوتنەكەی «هەولێر»ی بەگەڕنەخستووە، لەگەڵ قەوارە سیاسییەكانی دیكە ڕێكنەكەوتووە. كاتێك كە قەوارە سیاسییەكان پەرتەوازە بن، ئەوكات یەكێتیی نیشتمانی نایەتەدی، بەڵام كاتێك كە قەوارە سیاسییەكان نوێنەرایەتیی گەلی عێراقی بكەن و هەموویان یەك بن لەسەر بنەمای تێڕوانینێكی نیشتمانیی هاوبەش، ئەوكات گەلی عێراقیش یەك دەبن و هاریكاردەبن و پاڵپشتی لە حكومەت دەكەن، بەڵام بەداخەوە حكومەت سەركەوتوو نەبوو لە چارەسەركردنی كێشە و ئیشكالییاتەكانی لەنێوان خۆی و قەوارە سیاسییەكان، ئەوەی ڕاستیش بێت لە ماوەی ڕابردوودا تاكەڕەو بوو لە چەند بڕیارێكی تایبەت بە خۆی بەشێوەیەك كە كاریگەریی هەبوو لەسەر دیمەنی سیاسی و ڕەوشی ئەمنی، هەروەها كاریگەریی لەسەر یەكێتیی نیشتمانیش هەبوو. بۆیە، بەڕای من زۆر گرنگە حكومەت لەوە تێبگات كە خۆی یان سەرۆك یانیش پارتێك بەتەنیا ناتوانێت كاروبارەكانی وڵات بەڕێوەبەرێت بەبێ خۆگونجاندن لەگەڵ قەوارە سیاسییەكان و پارتە سیاسییەكان و پاڵپشتیی گەلی عێراقی).
ئەوەی موتڵەگ ئاماژەی پێكرد هۆكاری سەرەكیە لە خراپبوونی ڕەوشی ئەمنی و لە هەمانكاتدا بەردەوامی ئەم ڕەوشە دەبێتە هۆكاری ئەوەی حكومەت هێندەی دیكە بەرەو لاوازی بچێت، ئەم لاوازیەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی حكومەت نەتوانێت وەك پێویست خزمەتگوزارییەكانی خەڵك دابین بكات، حامد موتڵەگ لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان تیشكی خستە سەر ئەم لایەنە و ئاماژەی بەوەكرد: (پێموایە وڵاتانی دراوسێ ڕۆڵێكی گەورەیان هەیە لە پەرتەوازەكردنی یەكێتیی نیشتمانی، هەروەها داگیركەر و ئەجێنداكانیشی كاریگەرییەكی گەورەیان هەیە، هێزە سیاسییەكانیش كە لەنێوان خۆیاندا ململانێ دەكەن، ئەوانیش كاریگەرییەكی گەورەیان هەیە. هەروەها لەگەڵ خەڵكی ناشایستە و گەندەڵكارەكان، ئەوانەی كە نایانەوێ حكومەتێكی بەهێز و پێگەیشتوو بوونی هەبێت و نایانەوێ یاسایەك هەبێت سزایان بدات، ئەوانیش كاریگەرییان هەیە، ئەمانە و وێڕای دەستەكانی تاوان و كوشتن كە لەوانەیە بە بەرتیل و ڕێگەچارەی دیكە ئەنجام دەدرێت)).
مانەوەی پۆستی وەزارەتە ئەمنیەكان بە هەڵواسراوی هۆكارێكە بۆ ناسەقامگیری
ئەو بارودۆخەی ئێستای عێراق و زیادبوونی توندوتیژی لایەنێكی دیكەیە كە جێگەی بایەخی پەرلەمانی عێراقە و دەبێت لیژنەی ئاسایش و بەرگری لەپەرلەمانی عێراق دەست بخاتە سەر ئەو لایەنانەی كە بوونەتە هۆكاری ئەم ڕووداوانە، بۆ ئەم مەسەلەیە قسەمان لەگەڵ پەرلەمانتار قاسم ئەعرەجی ئەندامی لیژنەی بەرگری و ئاسایش لەپەرلەمانی عێراق كرد، ئەویش جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە بەرپرسیاریەتی ئەم بارودۆخە لە ئەستۆی حكومەتی عێراقدایەو هۆكاری سەرەكیش یەكلایی نەكردنەوەی پۆستی وەزارەتە ئەمنیەكانە، لەمبارەوە بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەبڕی و وتی: (ئەوەی ڕاستی بێت هۆكارەكە دەگەڕێتەوە بۆ یەكلانەكردنەوەی دۆسیەی وەزارەتە ئەمنییەكان و پاكتاونەكردنی دەزگا ئەمنییەكان لە دەستەكان و یاخود لە سەركردە ناشیاوەكان یانیش ئەو سەركردانەی كە شكستیان سەلماند لەڕووی دۆسیەی ئەمنی، هاوكات ڕەوشی ئەمڕۆی پرۆسە سیاسییەكە كاریگەریی گەورەی لەسەر ڕەوشی ئاسایش هەیە. لەبەرئەوەی چەند ناكۆكییەكانی نێوان قەوارە سیاسییەكان گرژتر بێت، ئەوە ڕەوشی ئەمنی خراپتر دەبێت، بۆیە پێموایە كە چارەسەركردنی ئەم كێشەیە بریتییە لە هێوركردن و سەقامگیركردنی پرۆسە سیاسییەكە و وەدیهێنانی شەراكەتی ڕاستەقینە و جێبەجێكردنی هەموو ڕێككەوتنەكان كە ئەنجامدران لەمیانی پێكهێنانی حكومەتی ئێستا، هەروەها بە یەكلاكردنەوەی دۆسیەی وەزارەتە ئەمنییەكان و گۆڕینی هەندێك لە سەركردەكانی دەزگا ئەمنییەكان كە شكست و ناشیاویی خۆیان سەلماندووە لەڕووی بەڕێوەبردنی دۆسیەی ئەمنی).
ئەوەی ئەعرەجیی ئاماژەی پێكرد، دیسان هۆكارەكەی گێڕایەوە بۆ حكومەت، بۆیە پرسیارمان لێكرد كە ئایا وەزارەتە ئەمنییەكان تەنیا پێویستییان بە وەزیرێك هەیە، پێویستە وەزارەتەكان وەك دامەزراوەیەك كاری خۆیان بە رێكوپێكی ئەنجامبدەن، ئایا بۆچی لاوازی لە ئەدائی دەزگا ئەمنییەكان هەیە یان هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە وەزیر دەستنیشان نەكراوە؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا ئەعرەجی بەمجۆرە وەڵامی دەینەوە و وتی: (نەبوونی خودی وەزیر مانای ئەوە ناگەیەنێت كە دامەزراوەكە «خەلەل»ی تێدا هەیە، بەڵام كێشەكە بۆئەوە دەگەڕێتەوە كە لەناو دامەزراوە ئەمنیەكاندا سەركردەی ناشیاو هەن و هەندێك لە سەركردەكانی دەزگا ئەمنییەكان دامەزراوەكەیان كردووە بە وەكالەتی بازرگانی بۆ كۆكردنەوەی پارە لەسەر حیسابی ئاسایشی هاووڵاتیان. بۆیە ئەو سەركردانە و دامەزراوەی هەواڵگری ئەوەندە لاوازن بەشێوەیەك كە دەزگا ئەمنییەكان زانیاریی پێویستیان لەبەردەست نییە لەبارەی ڕێوشوێن و سات و كاتەكان كە تێیدا تیرۆریستان كردەوەكانیان ئەنجام دەدەن بۆئەوەی بتوانن پرۆسەی «ئیستیباقی» ئەنجام بدەن، بۆیە هەبوونی «خەلەل» لە دەزگا ئەمنییەكان هۆكاری سەرەكییە لە نەتوانینی لە كۆنتڕۆڵكردنی ڕەوشی ئەمنی لە عێراقدا. لەمەش زیاتر هەندێك لە تیرۆریستەكان لە بەرامبەر پێدانی بەرتیل بۆ لیژنەكانی لێكۆڵینەوە یاخود ئەفسەرەكان لە وەزارەتەكانی بەرگری و ناوخۆ ئازاد دەكرێن، هاوكات بەهۆی جێبەجێنەكردنی سزای لەسێدارەدان بەرامبەر تیرۆریستەكان، ئەمانە ڕێخۆشكەرن بۆ تیرۆریستەكان بۆ پێدانی بەرتیل بۆ دەرچوونیان لە زیندانەكان، لەئاكامیشدا دەبینین كەسی تیرۆریست دوورە لە سزا و لە دەستی یاسا و بەردەوام دەبێت لە كوشتنی ڕۆڵەكانی گەلی عێراقی. هەروەها لایەنیكی دیكە ئەوەیە دادگاكان سەربەخۆ نین و لایەنە سیاسییەكان دەتوانن دەستی تێوەر بدەن، بۆیە پێویستە حوكمی دادگا سەربەخۆ بێت و هەروەها لەگەڵ دووبارە ڕێكخستنەوەی هەیكەلییەتی هەردووك لە وەزارەتەكانی بەرگری و ناوخۆ بەپێی ئەو قۆناغە مەترسیدارەی كە «عێراق» پێیدا تێدەپەڕێت.))
ئەمانە ئەگەرچی ڕاشكاوانە واقیعی ئێستای عێراق وێنا دەكەن و پیشانماندەدەن كە هێزەكانی ئاسایش و سوپای عێراق توانای ڕووبەڕووبوونەوەیان نییە، بەڵام لە هەمانكاتدا هەست بەوە دەكرێت كە تیرۆریستان توانیویانە شێوازی ئیشكردنی خۆیان بگۆڕن و سوود لەو بارە لاوازەی حكومەتی عێراق وەربگرن.
سوود وەرگرتنی تیرۆریستان
لەبارە لاوازەكەی حكومەتی عێراق
هاوكات لەگەڵ ئەم بارودۆخە باراك ئۆبامای سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش ڕایگەیاند كە لەكۆتایی ئەمساڵ تەواوی هێزەكانیان لەعێراق دەكشێننەوە، بێجگە لەو ژمارەیەی كە هەردوولا بۆ مەشق و ڕاهێنان لە عێراقدا دەمێنێتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا باری ئاسایش و سەقامگیری عێراق دەكەوێتە بەردەم هەندێك پرسیار كە دەبێت حكومەتی عێراق بتوانێت وەڵامیان بداتەوە، بەتایبەتی كە شارەزایانی سەربازی ئاماژە بەوە دەكەن چەند هێزەكانی ئاسایشی عێراقی مەشق بكەن، تیرۆریستانیش بە هەمان ئاست و زیاتریش شێوازی كاركردن و تەكتیكی خۆیان دەگۆڕن، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پسپۆری سەربازی عێراقی توفیق یاسری كرد و لەوەڵامدا سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: ( سەبارەت بە هەڵكشانی كارە تیرۆریستیەكان، من وەك شارەزایەكی سەربازی هاوكێشەكە زۆر بەسادەیی دەخوێنمەوە و پێموایە چەند دەزگا ئەمنییەكان پێشكەون لەڕووی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر ئەوەندە پلان و بەرنامەی گرووپە چەكدارەكان و تیرۆر و «قاعیدە» پێشدەكەون. هەمیشە گۆڕینێكی «نەوعی» لە سروشتی پرۆسەكان ڕوودەدات، كاتێك كارە تیرۆریستیەكان ئەنجامدەدەن هەست دەكەین ئەمجارە لەگەڵ جاری پێشوو گۆڕانكاریان ئەنجامداوە، وەك بەئامانجكردنی وەزارەت و فەرمانگە و دامەزراوە گەورەكانی دەوڵەت و هەندێك ناوچە دەگرن و پاشان پاشەكشە دەكەن، دواتر بۆ ماوەیەك بارودۆخەكە ئارام دەبێت هەتا دووبارە دەردەكەون و هەندێك پرۆسەی دیكە ئەنجام دەدەن وەكو ئغتیالات و ڕفاندن و مینڕێژكردنی ئۆتۆمبێلی هەندێك لە بەرپرسەكان، لەگەڵ تەقاندنەوەی ئۆتۆمبێلێك یان دوو ئۆتۆمبێلی مینڕێژكراو ماوە بۆ ماوە. بۆیە ئەگەر بێت و پرۆسەكانمان پێشنەكەون و تێگەیشتنێكی تەواومان لەسەر سروشتی كاری ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان نەبێت، ئەگەریش هەوڵ و كۆششی چڕ و شیاو و پیشەیی ئەنجام نەدرێت بۆمەبەستی وشككردنەوەی كانیاوەكانی تیرۆر، ئەوە ئەم جۆرە پڕۆسانە بەردەوام دەبێت، هەر وەك ئێوەیش دەزانن دەزگاكانی سەربازی و ئەمنی ڕۆژانە دەیان قوربانی دەدەن لە گەنج و كارمەندان و كەسانی بێتاوان بەهۆی لاوازی لە ئەدا، بۆیە پێویستە لەسەرمان پێداچوونەوە و دووبارەداڕشتنەوەی پلان و بەرنامەكانمان بكەین كە بەپێی پلان و بەرنامەكانی تیرۆر و گرووپە چەكدارەكان و «قاعیدە» و دەستەكانی تاوان بێت بۆئەوەی بتوانین بەشێوەیەكی زانستی و پیشەییانە مامەڵەی لەگەڵدا بكەین و ئەگەریش نەگەینە ئەو ئاستەی كە تیایدا سەرەداو و هێڵەكان بدۆزینەوە لەبارەی هەر كردەوەیەكی تیرۆریستی كە لە دواقۆناغەكانی پلاندانان بێت نەك جێبەجێكردن، ئەوكات بەپێی ئاستی پێویست نابین و هاوكات ئەدای كردەوە تیرۆریستییەكان لە ئەدای ئێمە لەپێشتر دەبێت.))
ئەوەی یاسری ئاماژەی پێكرد نەك ئێستا، بەڵكو كاری ئاییندەی هێزەكانی ئاسایشی عێراق قورستر دەكەن، بەتایبەتی كە كارە تیرۆریستیەكان جیالەوەی شوێنێك بە ئامانج دەگرن، بەڵام لەهەمانكاتدا چەندین هاووڵاتی بێتاوانیش دەبنە قوربانی، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایاكوشتنی هاووڵاتیانی بێتاوانیش بە بەرنامەیە؟ یاسری لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا ئەوەی ڕاگەیاند كە هیچ كارێكی تیرۆریستان بەبێ بەرنامە نییە و تەنانەت تیرۆریستان مەزندەی زیانەكانیش دەكەن، لەمڕەوە بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو وتی: (تیرۆریستان هیچ كارێك بە هەرەمەكی ناكەن، بەڵكو پێشتر بەرنامەی بۆ دادەڕێژن، تەنانەت هاووڵاتیانی ئاساییش دەتوانن هەست بەو شتە بكەن كە چۆنیەتی بەڕێوەبردنی پرۆسەكان لەدەست گرووپە چەكدار و تیرۆیستەكانە و تەنسیق و ڕێكخستنی تەواو هەیە تەنانەت لەڕووی «تەوقیتەكانیشەوە»، بەداخەوە ئەوان تەنانەت قەبارەی ئەنجامی كردەوە تیرۆریستییەكانیشیان كۆنتڕۆڵكردووە و تەنانەت ئەوان دایدەنێن چەند زیانی لێ بكەوێتەوە، بۆیە پێویستە لەسەرمان هەوڵ و كۆششی زیاتر بدەین و هەڵستین بە پێداچوونەوەی پلان و دروستكردنی كارمەندی شیاو و لێهاتوو و پشت بەستن بە زانیاریی باوەڕپێكراو و چاندنی هۆشیارییەكی ئەمنیی ئاستبەرز)).
لەم بارودۆخەدا كە هەموو ئاماژەكان بەو ئاراستەیەن كە باری عێراق بەرەو ئاڵۆزتر دەچێت و لەهەمانكاتدا پرۆسە سیاسییەكەش لە ئاڵۆزییەكی بەرچاودایە، هەر بۆیە هەموو مەزندەكان بەو ئاراستەیەن كە حكومەتی عێراق نەتوانێت كۆنترۆلی بارودۆخەكە بكات.