((موعارەزەی سوری پێشبینی ئەوە دەكات سوریا دەگاتە خاڵێكی دیاریكراو لەماوەی شەش مانگ یان ساڵێكدا خۆپیشاندانەكانی موعارەزە سەركەوتوو دەبێت لەدروستكردنی درزێكی گەورە لەنێوان سوپا و بزنسكارەكاندا. من دڵنیانیم لەوەی ئەمە سیناریۆیەكی واقیعی بێت. ئێمە بینیمان سزای دەرەكی و ڕاپەڕینی كورد و شیعەكان لەنەوەتەكاندا نەبوونەهۆی ڕووخاندنی ڕژێمەكەی سەددام، لەبەر ئەوە ڕوون نییە ئایا موعارەزە سەركەوتوو دەبێت لەڕووخاندنی ڕژێمی سوریا لەئاییندەیەكی نزیكدا یان نا)).................جۆشۆا لاندیز بۆ گوڵان



زەحمەتە هیچ چاودێرێكی سیاسی بتوانێت پێشبینی ئەوە بكات كە ڕژێمی بەشار ئەسەد لەئاییندەیەكی نزیكدا دەڕووخێت یان نە، بەڵام پێشبینی ئەوە دەكرێت تا بە دەبابە كۆشكی كۆماری لەدیمەشق داگیرنەكرێ ئەسەد دەستبەرداری دەسەڵات نابێت، هەربۆیە ئەگەر بارودۆخی سوریا لەهیچ ڕوویەكەوە لەبارودۆخی عێراقی پێش ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن نەچێت، ئەوا لەو خاڵەدا بەیەكدەچن كە هەردووكیان بەیەك شێوە حكومڕانی دەكەن و حزبی بەعسە لەماوەی زیاتر لە40 ساڵی ڕابردوو بەشێوەیەك دەوڵەتێكی پۆلیسی دروستكردووە، زۆر زەحمەتە كە بتوانرێت بەئاسانی درز و كەلێن لەنێو ئەو دامودەزگایە دروست بكرێت كە ڕاستەوخۆ چارەنووسی خۆیان گرێداوەتەوە بەچارەنووسی ڕژێمەكەی ئەسەدەوە، هەروەها بێجگە لەنموونەی عێراق بارودۆخی میسر و تونس وانەیەكی باشیان فێری سەرۆكە عەرەبیەكان نەكرد كە بەشێوازی ئاشتیانە دەسەڵات بەجێ بهێڵن، لەبەر ئەوەی میسر و تونس دەریانخست سەرۆكە عەرەبەكان بەشێوەی موبارەك و بن عەلی دەسەڵات بەجێبهێڵن، یان بەشێوەی قەزافی یەك چارەنووسیان دەبێت، بۆیە هەموو ئەگەرەكان لەدەوری ئەو خاڵە دەسوڕێنەوە كە سەرۆكی سوریا بەشار ئەسەد هەتا دوا دڵۆپی خۆین شەڕ بكات، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ڕژێمی ئەسەد بەهاوشێوەی قەزافی شەڕ لەگەڵ هێزەكانی ناتۆ دەكات؟ یان باری سوریا جیاوازە و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناتوانێت دەستێوەردان لەبارودۆخی سوریا بكات؟ سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر دۆڤ واكسمان ئوستادی زانستی سیاسەت و پێوەندییە نێودەوڵەتیەكان لەزانكۆی ویسمان و تایبەتمەند لەسەر سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد، واكسمان وێڕای ئەوەی خۆپیشاندانەكانی بەهاری عەرەبی بەخاڵی سەرەكی و وەرچەرخان بۆ ناوچەكە لەقەڵەمدەدات، بەڵام لەهەمانكاتدا ئاماژەش بەوە دەكات بارودۆخی سوریا و لیبیا دوو بارودۆخی جیاوازن و ناكرێت بەیەكتری بەراورد بكرێت، لەمبارەوە بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (ئەو ڕووداوانەی لەساڵی ڕابردوودا ڕوویاندا خاڵێكی وەرچەرخانی بنەڕەتین لەسیاسەتی ناوچەكەدا، پێموایە دوای دەیان ساڵ لەحكومڕانێتی خۆسەپێن و دوای ئەوەی ئەو مافە لەخەڵك زەوت كرابوو كە دەنگیان هەبێت لەحكومەتەكەیاندا، ئێستا داواكاری بۆ ئەوەیە خەڵك سەرچاوەی دەسەڵات بێت و بۆ ئەوەی ڕۆڵیان هەبێت لەحكومەتدا، ئەمەش بۆتە داواكاریەك كە ناتوانرێت بەری پێبگیرێت لەسەرتاسەری ناوچەكەدا. لەبەر ئەوە پێموایە ناكرێت پاشەكشە بكرێت لەوەی لەماوەی ساڵی ڕابردوودا هاتۆتەپێشەوە، بەڵام پرسیاری بنەڕەتی لەبەردەم ڕژێمەكانی ناوچەكەدا ئەوەیە ئایا ئیعتیراف بەم داواكاریانە دەكەن و ملیان بۆ كەچ دەكەن یاخود بەرەنگاری دەبنەوە؟ وەك بینیمان چەند ڕژێمێك ئارەزومەندانە هەستان بەئیعیترافكردن بەم داواكاریە و لەژێر فشاری پێشبینی خەڵكدا بۆ ئەوەی نوێنەرایەتیەكی زیاتریان هەبێت دەستیان بەچاكسازی كرد. لەلایەكی دیكە ئەو ڕژێمانەش هەن كە بەرەنگاری ئەم داواكاریە بوونەوە كە بەشێوەیەك ڕوو لەزیادبوونە و بەرەو توندوتیژی هەڵدەكشێت، یەمەن نمونەیەكە لەم ڕووەوە، لەڕابردوودشدا لیبیا و ئێستاش گەورەترین نموونە لەم ڕووەوە بریتییە لەسوریا. پێدەچێت سوریا باوەڕی وابێت دەتوانێت ئەوەندە ترس لەدڵی خەڵكی بچێنێت كە دووچاری تۆقانن و دڵەڕاوكێ ببنەوە بۆ ئەوەی دووبارە ملكەچ بن، پێموایە ئەمە باوەڕێكی هەڵەیە، نەك تەنیا لەڕووی ئەخلاقیەوە، بەڵكو لەكۆتاییدا دەبێتەهۆی كۆتایی هێنان بەڕژێمی سوریا. بەڵام ئەوەی جێگەی هەڵوەستەیە نابێت بارودۆخی سوریا و لیبیا تیكەڵاو بكەین، لەبەر ئەوەی جیاوازیەكی گرنگ هەیە لەنێوان ستراتیجیەتی ئەسەد لەسوریا و ئەوەی قەزافی لەلیبیادا كردی، رژێمی ئەسەد پشت بەهاوكاری دەرەكی دەبەستێت، نەك هەر تەنیا بەهاوكاری ئێران، بەڵكو بەڕوسیا و تا ڕاددەیەك بەچینیش، پێموایە ئەوەش توانای سوریا بۆ بەكارهێنانی توندوتیژی لەپێناو پاراستنی خۆیدا سنووردار دەكات. بەلای منەوە سوریا هەوڵدەدات بەهەموو نرخێك خۆی لەوە لابدات كە دۆخەكە بەرەو شەڕێكی گەورە هەڵكشێت، ئەگەرچی ڕەنگە بەهۆی كردەوەكانییەوە ئەم ئەنجامە بێنێتەئاراوە. بەلای منەوە مەترسی گەورەتر بریتییە لەهەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ. من پێموایە لەم قۆناغەدا بەڕاستی ئاییندە دەوەستێتەسەر ئەوەی ئایا چینی ناوەند، چینی بزنسكار لەدیمەشق، لەئاییندەیەكی نزیكدا درك بەو ڕاستیە دەكەن كە لەڕووی ئابوورییەوە ئاییندەیەك نییە بۆ ئەوان تاوەكو ئەسەد لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوە. ئومێدی من ئەوەیە سزای ئابووری و كاریگەری سزای ئابووری ئەو پشتیوانییە زۆر گرنگە دووربخاتەوە كە لەم ساتەوەختەدا لەنێو چینی بنزسكاردا لەناو وڵاتەكەدا هەیانە. ئەمە ڕێ لەهەڵكشانی توندوتیژی دەگرێت. ئەگەر ئەوە ڕوونەدات، ئەگەر بتوانێت لەڕووی ئابوورییەوە بەردەوام بێت سەرەڕای سزای نێودەوڵەتی، ئەوا نیگەرانی من ئەوەنییە كە دۆخەكە بەرەو شەڕێكی تەواو هەڵكشێت، بەڵكو ئاستێكی بەردەوام لەتوندوتیژی لەلایەن ڕژێمەكەی سوریاوە درێژەی پێبدرێت لەدژی ڕكابەرەكانی بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ، لەبەر ئەوەی ڕژێمی سوریا ئەوەندە بەهێز دەبێت كە نەتوانرێت بڕووخێنرێت، بەڵام ئەوەندەش بەهێز نابێت كە بتوانێت بەتەواوەتی كۆتایی بەموعارەزە بهێنێت لەڕێی بەكارهێنانی هێزەوە))..
ئۆپۆزسیۆنی سوریا دەبێت پشت بەخۆی ببەستێت
وەك زۆربەی شارەزایان ئاماژەی پێدەكەن نابێت چاوەڕێی ئەوە بین كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەزەبری هێز ڕژێمی ئەسەد بڕووخێنێت، یەكێك لەو پسپۆرانەی بۆ ئەم ڕاپۆرتە قسەی بۆ كردوین، هۆكاری ئەمە دەگێڕێتەوە بۆ ئەوەی لەلیبیا بەنغازی هەبوو، بەڵام لەسوریا بەنغازی نییە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئۆپۆزسیۆنی لیبیا لەناو وڵات قورسایی و پێگەی هەبوو، بەڵام لەسوریا ئۆپۆزسیۆن نە لەحەلەب و نە لەدیمەشق بوونێكی ئەوتۆی نییە، لەم لایەنە پرۆفیسۆر جۆشوا لاندیز سەرۆكی سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی ئوكلاهۆما و تایبەتمەند لەسەر ئاستی جیهان لەسەر سیاسەتی سوریا، بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن و بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ خستینەڕوو وتی: (پێموایە جیاوازییەكی گەورە لەنێوان سوریا و لیبیادا هەیە، جیاوازی گەورە ئەوەیە لەسوریادا بەنگازی نییە و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش بایەخێكی كەم دەدات بەوەی لەڕووی سەربازییەوە دەستێوەردان لەسوریادا بكات، ئەمەش مانای وایە بەپێچەوانەوەی موعارەزەی لیبیاوە، دەبێت موعارەزەی سوریا بە پشبەستن بەخۆی و بەیارمەتیدانێكی سەربازی كەمی دەرەكی ڕژێمەكەی ئەسەد بڕووخێنێت. لەگەڵ ئەوەی ڕەنگە ئەمە كارێكی ئاسان نەبێت، بەڵام موعارەزەی سوری پێشبینی ئەوە دەكات سوریا دەگاتە خاڵێكی دیاریكراو لەماوەی شەش مانگ یان ساڵێكدا و خۆپیشاندانەكانی موعارەزە سەركەوتوو دەبێت لەدروستكردنی درزێكی گەورە لەنێوان سوپا و بزنسكارەكاندا. من دڵنیانیم لەوەی ئەمە سیناریۆیەكی واقیعی بێت. ئێمە بینیمان سزای دەرەكی و ڕاپەڕینی كورد و شیعەكان لەنەوەتەكاندا نەبوونەهۆی ڕووخاندنی ڕژێمەكەی سەددام، لەبەر ئەوە ڕوون نییە ئایا موعارەزە سەركەوتوو دەبێت لەڕووخاندنی ڕژێمی سوریا لەئاییندەیەكی نزیكدا یان نا)).
پرۆفیسۆر لاندیز لەبەر ئەوەی تایبەتمەندیەكەی لەسەر سوریایە، بۆیە لەسەر وردەكاری بارودۆخەكە هەڵوەستە دەكات و پێیوایە ئەوە كارێكی ئاسان نییە، بۆیە لەم بارەوە پرسیاریشمان لەپرۆفیسۆر ڕیچارد دەبلیوو بیولت ئوستادی مێژوو لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەزانكۆی كۆلۆمبیا كرد و ئەویش لەلێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: (سوپای سوریا زۆر بەهێزتر و پیشەییترە لەسوپای لیبیا، هەروەها ئەسەد خاوەنی شەرعیەتێكی بەرچاوە كە سەرچاوەی لەبەرهەڵستیكردنی ئەمریكا و ئیسرائیلەوە گرتووە. ئەگەر سزا ئابوورییەكان وڵاتەكە دووچاری ئیفلیجی نەكەن-كە پێموانییە ئەم كاریگەریەیان هەبێت بە لەبەرچاوگرتنی دوو دڵی ڕوسیا و چین بۆ ئەوەی كار بكەن لەم ڕووەوە-پێموایە ئەسەد بۆ ماوەیەك لەدەسەڵاتدا دەمێنێتەوە. ڕەنگە ئەو ماوەیە بەس بێت بۆ ئەوەی قەیرانەكانی شوێنەكانی دیكە، كە زیاتر ئەگەری ئەوە دەكرێت لەمیسر ڕووبدات، ڕووداوەكانی سوریا لەبیر ببەنەوە. لەم چوارچێوەیەشدا من وای دەبینم كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەڕاستی لەدوورەوە وەك تەماشاكارێك چاودێری ئەو ڕووداوانە دەكات كە بە بەرچاویدا تێدەپەڕن. مەترسی ئەوەی دەستێوەردان ببێتەهۆی خوڵقاندنی بارودۆخێكی ئاڵۆزتر و سلبیتر ئەوەندە گەورەیە كە هەوڵی ئەنجامدانی نادرێت. كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی باوەڕی بەو بیرۆكەیە هەیە كە كردەوەگەلێكی توندوتیژی دیاریكراو یاخود ئەو كردەوانەی كوشتاریان لێدەكەوێتەوە بەرپرسیارێتی تاكە كەسەكان یان دەزگاكانیانە. ئێمە بینیمان چەند كەسایەتیەكی دیاریكراوی سوری خرانە لیستی سزاكانەوە. كە ئەگەری ئەوە هەیە ئەو لیستە بەردەوام و بەرفراوان بێت، بەڵام من پێشبینی ناكەم كاری لەوە گەورەتر بكرێت)).
رۆڵی توركیا لەم پرۆسە ئاڵۆزەی سوریادا
ئەوەی گرەوی گەورەی لەسەر دەكرێت و ببێتە هۆكاری ئەوەی گۆڕانكارییەكی گەورە لەناوخۆی سوریا ڕووبدات، جیابوونەوەی چینی ناوەند و چینی بزنسمان و سەرمایەدارەكانی سوریایە لەڕژێمی ئەسەد، لەبەر ئەوەی پسپۆران پێیانوایە هەتا ئەم دووچینە لەڕژێمی ئەسەد هەڵنەگەڕێنەوە، ئەوا ئەگەر سزای ئابووریش بسەپێنرێت، كاریگەریەكی ئەوتۆ لەسەر ڕژێمی سوریا دروست ناكات و كلیلی ئەم گۆڕانكاریەش بەدەستی توركیاوەیە، بۆیە توركیا لەم هاوكێشیەیەدا ئەو دەوڵەتەیە كە دەتوانێت گرەوی گەورەی لەسەر بكرێت، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لەپرۆفیسۆر ڕیچارد كارل هێرمان ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی ئۆهایو و پسپۆر و تایبەتمەند لەپێوەندییە نێودەوڵەتیەكان و دیراساتی ئاسایش و تەنگژەكان و سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد، لەمبارەوە بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن و وتی: (توركیا ڕۆڵێكی گرنگی هەیە، بەڵام ڕۆڵ و بڕیاری كۆتایی لەدەست سورییەكانە. منیش گومانم لەوەدا هەیە كە (توركیا) سوپاكەی بەكاربێنێت بۆ دەستێوەردان لە)سوریا) لەبەرئەوەی باجەكەی قورسە و هێشتا هەستمان بەوە نەكردووە كە سوپای سوری ڕووخابێت یاخود پەرتەوازەیی ڕوویدابێت. بۆیە بەلایەنی كەمەوە هەتا (جینۆساید) ڕوونەدات هیچ بنەمایەكی یاسایی ناڕەخسێت بۆ دەستێوەردانی نێودەوڵەتی، تەنانەت مافی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ پاراستنی گەلی سوریا هیچ پاساوێكی یاسایی نییە بۆ دەستێوەردانی سەربازی لەدژی (سوریا)، بۆیە جارێ ئەو شتە لە(سوریا) ڕوونادات. بۆیە من پێموایە كە لەوانەیە (توركیا) بەردەوام بێت لەناڕەزاییەكانی و لەوانەشە هەندێك لەهێزەكانی لەسەر سنوورەكانی باشووری وڵاتەكەی دابنێت، لەپێناو ڕێكخستنی كۆچبەران و ئەو كەسانەی كە دێن یاخود لە (سوریا)ەوە ڕادەكەن و ڕوو لە(توركیا) دەكەن. هەروەها ڕۆژئاوا سزای توندی لەسەر (سوریا) سەپاندووە بەو ئومێدەی كە فشاری ئابووری ڕژێمەكە بڕووخێنێت و بارودۆخەكە بگۆڕێت، هەربۆیە بیركردنەوە لەوەی كە توركیا هێز بەكاربهینێت یان ناتۆ بەهێز ڕژێمی سوریا بڕووخێنێت كارێكە دەبێتە جێگەی سەرسوڕمان و مەزندە بۆنەكراو، بەڕاشكاوەتر بیڵێم گومانم هەیە (ناتۆ) هێزی سەربازی لەدژی (سوریا) بەكاربێنێت. بۆچوونی من ئەوەیە كە نە (روسیا) و نە (چین) لەنەتەوە یەكگرتووەكان پاڵپشتی لەو جۆرە چالاكییانە دەكەن. هەروەك ئاماژەمپێكرد كەیسەكەی (سوریا) زۆر جیاوازە لە)لیبیا) لەبەرئەوەی (سوریا) بەپێچەوانەی (لیبیا) وڵاتێكی زۆر بەهێزترە و خاوەن دۆستی بەهێزە، لەكاتێكدا (لیبیا) وڵاتێكی بەتەنیایە و وەكو (سوریا) بەهێز نییە. كەواتە جیاوازییەكی زۆر لەنێوان (لیبیا) و (سوریا) هەیە. پێموایە بوارەكان ڕوون نییە بۆ ڕۆژئاوا لەبارەی دەستێوەردان لە)سوریا) لەبەرئەوەی بەپێچەوانەی (لیبیا) هێزی چەكداری لە)سوریا) بوونی نییە كە دەسەڵاتی بەسەر نیوەی وڵاتەكە سەپاندبێت، هاوكات هیچ لێدوانێكی ڕوونمان نەبیستووە لەلایەن وڵاتە عەرەبییەكانی دیكە، تەنیا (بەحرێن) نەبێت كە هەندێك دەنگدانەوەی هەبوو لەبارەی دەستێوەردان لە(سوریا) و لەلایەنێكی دیكەوە (توركیا) دەستیكرد بەهەمان شێوە قسەبكات، بەڵام لەكەیسەكەی (لیبیا) وابزانم كۆمكاری عەرەبی هێمایەكی پۆزەتیڤی دەربڕی بوو وەك ڕەزامەندی، بۆیە پێموایە كە ڕۆژئاوا زۆر دوودڵ دەبێت لەدەستێوەردان لە سوریا. لەلایەنێكی دیكەوە پێموایە كە تۆڕەكانی پارتی (بەعس) و ڕژێمەكەی (ئەسەد) خۆیان زۆر بەتوندی سەپاندووە لە(سوریا) و پێموایە كە زۆربەی زۆرینەی گرووپە كەمینەكان و هەروەها بەشێكی زۆر لەسووپا و هێزەكانی ئاسایش پاڵپشتی لەڕژێمەكە دەكەن، ئەمە لەكاتێكدا لە)لیبیا) تەنیا تاكە سەرۆكێكی دیكتاتۆر بوونی هەبوو كە ئەو جۆرە تۆڕەی نەبوو، بۆیە جیاوازییەكی زۆر لەنێوانیاندا هەیە. دوایین خاڵ كە دەمەوێ ئاماژەی پێ بكەم ئەوەیە كە، وێڕای ئەوەی نزیكەی 3 هەزار هاووڵاتی لەلایەن ڕژێمەكەی (سوریا) كوژراوە، بەڵام پێموایە بەكارهێنانی زاراوەی (كۆمەڵكوژی نەتەوەیەك) بەڵام ناتوانین بەكۆمەڵكوژی ئاماژەی پێبكەین. بەڕای من كێشەی (سوریا) كە ماوەیەكی زۆرە ڕوویداوە ئەوەیە كە كەمینەیەكە حوكمڕانی دەكات و پێموایە زۆرینەی (سوریا) پێیان باشترە (سوننە) حوكمڕانییان بكات نەك (عەلەوییەكان) كە نزیكەی 40 ساڵە نەتەوەكەی چەوساندۆتەوە. بۆیە گەر ئەمە هەنگاوەكەیان بێت بۆ گۆڕینی ئەو بارودۆخە، پێموایە كە ئەمە شتێكی پۆزەتیڤە، بەڵام جارێ زۆر زەحمەتە بیخەمڵێنین ئەو جموجۆڵە تا چەند پشتگیریی لێ دەكرێت)).
هەر لەم چوارچێوەیەدا و لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان پرۆفیسۆر جۆشوا لاندیز سەبارەت بەڕۆلێ توركیا لەم پرۆسەیە ڕاشكاوانە جەختی لەسەر ئەوەكردەوە و وتی: (تەنیا ئەو كاتە توركیا كاریگەری گەورەی دەبێت كە بڕیاری داگیركردنی سوریا بدات، یاخود چەك بداتە موعارەزە، توركیا هیچ یەكێك لەم دو بڕیارەی نەداوە، بەدڵنیاییەوە توركیا ئەتوانێت سزای ئابووری بەسەر سوریادا بسەپێنێت، بەڵام هێشتا ئەم كارەی نەكردووە، ڕایگەیاندووە كارێك دەكات لەم ڕووەوە، بەڵام هێشتا هیچ نەكراوە. ئەگەرچی توركیا سنوورێكی دوورودرێژی هەیە لەگەڵ سوریادا، 500 كیلۆمەتر سنووری هەیە لەگەڵیدا، ئەوا شەڕكردن لەگەڵ سوریادا لەڕوانگەی توركیاوە مایەی كاولكاریەكی گەورە دەبێت، ئایا ئەم كێشەیە ئەوە دەهێنێت شەڕی لەپێناودا بكرێت و ئایا ئەم شەڕە دەكەن؟ من پێم وانییە، هێشتا سوپای سوریا بەهێزە و ئەتوانێت گرفتی زۆر بۆ توركیا دروست بكات. هەروەها هێشتا موعارەزەی سوری یەكگرتوو نییە و ئەو ئەنجومەنەی بەم دواییە هەڵبژێردرا، هێشتا سەرۆك یان لیژنەی جێبەجێكاری دەستنیشان نەكردووە. هەروەها هێشتا لەسەر بەدیلی ئەسەد ڕێكنكەوتوون، ڕەنگە ئەمە پێویست نەبێ، بەڵام مایەی دڵنیایی نییە بۆ هەر كەسێك بیەوێت یارمەتی موعارەزە بدات. هەروەها موعارەزە لقی جیاوازی لێكەوتۆتەوە، میشال كیلۆ و حەیان نەیوف و زۆرێك لەپارتە كوردیەكانیش چوونە پاڵی و ئەنجومەنی نیشتمانیان ڕەتكردۆتەوە، لەبەر ئەوەی بانگهێشت نەكرابوون و لەبەر ئەوەی ئەنجومەنی نیشتیمانی ئامادەنەبوون ئۆتۆنۆمی بەكوردەكان بدات یاخود لەسەر ئاستی نیشتمانی ئیعتراف بەكوردەكان بكات لەچوارچێوەی سوریادا))..
تیرۆركردنی چالاكوانانی ئۆپۆزسیۆن
یەكێك لەو پێكهاتە سەرەكیانەی سوریا كە نەك هەر مافی پێشێلكراوە و دەچەوسێنرێتەوە، بەڵكو مافی پێدانی ڕەگەزنامەی وڵاتەكەشی پێ ڕەوا نابینرێت، كوردی سوریایە. لەمەش مەترسیتر ئەوەیە ئەگەر گۆڕانكاری لەسوریاش ڕووبدات و ئەم موعارزەیەی ئێستا ببنە جێگرەوەی ئەسەد دیسان لەئێستاوە ڕادیارە ئامادەنین مافەكانی كوردی سوریا بسەلمێنن، ئەمە لەكاتێكدا زۆر كەس پێشبینی ئەوە دەكات كە كودەتای سەربازی ڕووبدات و یەكێك لەژەنراڵەكانی سوننە جێگەی ئەسەد بگرێتەوە، لەمبارەوە پرۆفیسۆر ڕیچارد بویلیت لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە: (ئێستا موعارزەی سوری داوای ئەوەدەكەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دانی پێدابنێت، بێگومان دانپێدانان چەكێكی دیپلۆماسیە كە بەزۆری بەكار دەهێنرێت. بۆ نموونە، بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ و تەنیا لەبەر هۆكارە ئایدولۆجیەكان، ئەمریكا ئیعتیرافی بەكۆماری گەلی چین نەكرد. ئەگەر هەڕەشەكەی ئەسەد ڕاست بێت، ئەوا گۆڕینی ئیعتیرافكردن لەئەسەدەوە بۆ ئەنجومەن بەمانای پاشەكشەپێكردنی باڵیۆزەكان لەدیمەشق و دەستێوەردان لەپێوەندیە بازرگانی و گەشتیاریەكان دێت. ڕەنگە ئەسەد دووجار بیربكاتەوە پێش ئەوەی هەنگاو هەڵبگرێت بۆ پچڕانی پێوەندیەكان، بەڵام ئەگەری زیاتر ئەوەیە ئەندامە سەرەكیەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دووجار بیربكەنەوە پێش ئەوەی ئیعتیراف بەئەنجومەنەكە بكەن. ڕەنگە ئەوەی ئەسەد دەیكات فێڵ بێت، بەڵام هەندێ جار فێڵكردنیش سەركەوتوو دەبێت. ئەوجا لێرەوە ئەگەر باس لە ئەگەری گۆڕینی ڕژێمەكەی ئەسەد بكەین ئەگەر ڕژێمەكە بگۆڕێت، ئەوا گەورەترین ئەگەر ئەوەیە ئەسەد پۆستەكەی جێدەهێڵێت و جەنەراڵێك، كە ئەگەری ئەوە هەیە سوننە، بەڵام زیاتر ئەگەری ئەوە هەیە كەسێكی دیكەی عەلەوی بێت، جێی بگرێتەوە. لەهەر حاڵەتێكیاندا، ڕەنگە پێوەندیەكان لەگەڵ ئیسرائیل، فەلەستینییەكان و باقی جیهانی عەرەب و ئێران بە نەگۆڕی بمێنێتەوە. باوەڕم وایە هاوسەنگی هێز لەدەستی فەرماندە سەربازیە باڵاكاندایە. ڕەنگە ئەل ئەسەد ناچار بكەن لەدەسەڵات دووربكەوێتەوە، بەچەشنی ئەوەی هاوشانەكانیان لەبەرامبەر موبارەك لەمیسردا كردیان، بەڵام ئەگەری ئەوەنییە دەست لەدەسەڵات هەڵبگرن)).
بەڵام ئەوەی ئێستا ڕژێمی سوریا سڵی لێناكاتەوە كوشتنی چالاكوانانی ئۆپۆزسیۆنە بەئاشكرا، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر دۆڤ واكسمان لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وای پیشاندا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كارێكی ئەوتۆی لەدەست نایەت ڕاستەوخۆ بەرامبەر سوریا ئەنجامی بدات، لەمبارەوە وتی: (چەندەها ڕژێم هەن لەجیهاندا-كە سوریا تاكە وڵات نییە- ئیغتیالی سیاسیان لەدژی ڕكابەرەكانیان ئەنجامداوە، چەندەها ڕژێم هەن لەجیهاندا ئەم كارە دەكەن. هەروەها چەندەها ڕژێم هەن پێیانوایە نابێت دەستێوەردان لەكاروباری ناوخۆیی وڵاتانی دیكەدا بكەن، واتە ئەوەی لەچوارچێوەی سنووری وڵاتەكەدا و ئەوەی لەبەرامبەر هاووڵاتیەكاندا دەیكەن كێشەی خۆتە، هێشتا ئەم تێڕوانینە لەبەشێكی جیهاندا باڵادەستە، بۆ نموونە لەچین. ئەمەش ئەو هەستە بەسوریا دەدات كە دەتوانێت ئەم كارانە بكات بێ ئەوەی ڕووبەڕووی لێپرسینەوە ببێتەوە. سوریا ئەم كردەوانە دەكات، لەئییغتیالی سیاسییەوە بۆ ئەنجامدانی توندوتیژی، كە بەهۆیانەوە بەشێوەیەكی ڕوو لەزیاد خۆی گۆشەگیردەكات و بۆتە وڵاتێك لەڕووی نێودەوڵەتیەوە دوورە پەرێزبووە، ئەمەش گۆڕانێكە و ڕوویداوە، لەبەر ئەوەی لەڕووی مێژوییەوە سوریا هەمیشە وریا بووە بۆ ئەوەی لەچوارچێوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا بمێنێتەوە و خۆی لەگۆشەگیربوونی نێودەوڵەتی و ناوچەیی بپارێزێت، ئەوەی لەماوەی مانگی ڕابردوودا بینیمان بریتی بوو لەگۆشەگیربوونێكی ناوچەیی ڕوو لەزیادبوو، كە تەنانەت هاوپەیمانە ناوچەییەكانی سوریا، وەك ئێران هەندێ لێدوانی ڕەخنەگرانەی هەبوو بەدڵنیاییەوە تووشی گۆشەگیربوونی نێودەوڵەتی بووە، كەواتە پێگەی لەكۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا بەڕەوتێكی خێرا بەرەو لاوازبوون و خراپبوون دەچێت. بەڵام ئەمە مانای ئەوەنییە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگی هەڵبژاردووە، نەخێر من كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەبێدەنگ وەسف ناكەم، پێموایە نەتەوە یەكگرتووەكان و هێزە سەرەكیەكان بەردەوام هۆشداریانداوە بەڕژێمی سوریا و ڕاپۆرتیان بڵاوكردۆتەوە و لێدوانیان داوە، واتە هەوڵیانداوە بەردەوام بن لەسەر فشاردروستكردن لەسەر ڕژێمی سوریا. هەروەها سزای ئابووری جۆراوجۆریان سەپاندووە. ئەوەی نەك هەر تەنیا لەحاڵەتی سوریا، بەڵكو لەحاڵەتی زۆرێك لەڕژێمەكاندا كە هاووڵاتیانی خۆیان كردۆتە ئامانج و دڵڕەقانە مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەن، ئەوا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كارێكی كەمی لەدەستهاتووە بۆ وەستاندنی توندوتیژی ڕژێمەكە لەدژی هاووڵاتیانی. نموونەیەكی دیكە لەم ڕووەوە سوودانە، ئەگەر بیر لەكردەوەكانی حكومەتی سودان بكەیتەوە لەناوچەی دارفوردا. لەبەر ئەوە جار دوای جار دەبینین ئەگەرچی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئامادەیە مومارەسەی فشاری ئابووری بكات، بەڵام ئامادەنییە لەڕووی سەربازیەوە دەستێوەردان بكات. زۆرێك لەڕژێمەكان هێشتا باوەڕیان وایە ئەتوانن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی فەرامۆش بكەن و هاوپەیمانێتی گرنگە و پێویستە بیپارێزن، وەك ئەوەی سوریا دەیكات لەبەرامبەر ڕوسیا و ئێران و بەڕاددەیەكی كەمتر چینیش. لەڕاستیدا ئەوە ئیرادەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نییە. لەبەر ئەوەی تەحەددیەكە لەتێكڕای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە سەرچاوە ناگرێت، بەڵكو بەدیاریكراوی لەڕوسیاوە، ئایا ڕوسیا بەردەوام دەبێت لەپشتیوانیكردنی ئەم ڕژێمانە، ئایا ڕوسیا بەردەوام دەبێت لەدابینكردنی پشتیوانی ئابووری بۆ ڕژێمەكەی ئەسەد لەكاتێكدا بەردەوام لەئەنجامدانی توندوتیژیەكی بەربڵاو لەدژی هاووڵاتیەكانی و لەكاتێكدا كە ڕۆژ بەڕۆژ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی زیاتر گۆشەگیر دەبێت. ئەگەر ڕوسیا پێداچوونەوە بەپشتیوانییەكەی بۆ سوریا بكات، ئەوا چینیش ئەم پێداچوونەوەیە دەكات، پێموایە ئەمە دەبێتە تەحەددیەكی گرنگ بۆ ڕژێمەكەی سوریا. بۆیە دەكرێت بڵێین كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ڕۆژئاوا، ئەوروپا و ئەمریكا بەتایبەتی، توانای ئەوەیان نییە لەوە زیاتر بكەن كە تا ئێستا كردویانە بۆ كاریگەربوون بەسەر ڕەوتی ڕووداوەكانی سوریاوە، كەواتە مەترسیەكی گەورەتر هەیە لەبەر ئەوەی هیچ ڕێگایەك نییە بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەستێوەردانی ڕاستەوخۆ بكات لەسوریادا بۆ ڕێگرتن لەو كوشتارەی لەئێستادا ڕوودەدات. بەڵێ ئەگەری ئەوەیە كە تەماشاكار بن و چاودێری ئەوە بكەن كە لەسوریادا ڕوودەدات و ئومێدی ئەوە بخوازن ڕووداوەكان بەچەشنێك هەڵنەكشێن لەكۆنتڕۆڵ دەربچن. پێموایە تاكە فشاری نێودەوڵەتی ڕاستەقینە كە مومكین بێت ئەوەیە كە لەئێران و ڕوسیا و هاوپەیمانە گەورەكانی سوریاوە سەرچاوە دەگرێت، بەشەكەی دیكەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی سزایان سەپاندووە و كارێكی كەمتریان لەدەست دێت. تا ئەم ساتەوەختەش نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایش شكستیان هێنا لەسەپاندنی سزا بەسەر سوریادا، ئەگەر ئەوە ڕووبدات، ئەوا ئەمە یەكێك دەبێت لەو ئامڕازانەی كە دەكرێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەكاری بهێنێت. سوریا باش دەزانێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەوە دووبارە ناكەنەوە كە لەلیبیادا كردیان، هەروەها هیچ خواستێك لەلایەن ئەوروپا و ئەمریكا نییە بۆ ئەنجامدانی هیچ جۆرە دەستێوەردانێكی سەربازی، پێموایە ئەمە جۆرێك لەمتمانە بەخۆكردنیان پێدەدات بەوەی ئاستێك لەحەسانەیان هەیە و پێموایە ئەوەش گرفتێگی گەورەیە)).
هێشتا ئۆپۆزسیۆنی سوریا پشتیان پی نابەسترێت
ماوەی 40 ساڵ زیاترە ڕژێمی سوریا بواری ئەوەی نەهێشتۆتەوە بێجگە لەحزبی بەعس وەك حزبی قائید و حزبی دەوڵەت حزبێكی دیكە بوونی هەبێت، هەربۆیە ئەگەر ئێستا سەرنجی ڕەوتی ڕووادەكانی سوریا و كۆبوونەوەكانی ئۆپۆزسیۆن بدەین دەبینین هێشتا كەسێك بوونی نییە كە بتوانین وەك سەرۆكێك جڵەوی ئۆپۆزسیۆن بەدەستەوە بگرێت و وەك جێگرەوەی ئەسەد مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، تەنانەت توركیا كە میوانداری كۆبوونەوەكانی ئۆپۆزسیۆن دەكات هەندێك بەچاوی گومانەوە لەو ڕۆڵە دەڕوانن و پێیانوایە لەیەك كاتدا توركیا یاری بەچەند كارتێك دەكات، پرۆفیسۆر ڕیچارد بیولت لەمبارەوە بەمجۆرە هەڵوەستەی لەسەر ئەم پرسە كردوو بەگوڵانی ڕاگەیاند: (ڕەنگە توركیا لەپشت پەردەوە ڕۆڵێكی سوودبەخش ببینێت بۆ ڕژێمی ئێستای سوریا، تەنانەت ئەو كاتەی ڕەخنەش لەئەسەد دەگرێت. ئێمە بەم دواییە ئەم حاڵەتەمان بەرامبەر ئیسرائیل بەدی كرد، ئەمە سەرەڕای ئەوەی ئەردۆغان خیتابێكی دژە ئیسرائیلی هەیە، بەڵام پێدەچێت دیپلۆماتكارە توركیەكان هاوكاربووبێتن لەگۆڕینەوەی دیلەكان لەنێوان ئیسرائیل و حەمماس. توركیا و سوریا بەرژەوەندی هاوبەشی گرنگیان هەیە كە وا دەكات زەحمەت بێت بۆ سوریا بۆچوونی توركیا لەبارەی ئەم قەیرانەوە فەرامۆش بكات)).
ئەم بۆچوونەی بویلت ئەوە ئاشكرا دەكات كەلەوانەیە پێكهێنانی ئەنجومەنی موعارەزەی سوری هێندەی بۆ وتووێژ و دیالۆگ بێت لەگەڵ ڕژێمی ئەسەد، بۆ جێگرەوەی ڕژێمی ئێستا نەبێت. سەبارەت بەئەگەری جێگرتنەوەی ئەنجومەنی موعارەزە بۆ ڕژێمی ئەسەد، پرۆفیسۆر جۆشوا لاندیز بەمجۆرە بارودۆخەكە دەبینێت و دەڵێت: (لەڕاستیدا جیابوونەوە و ئینشیقاقی گەورەی بەهاوشێوەی لیبیا لەناو ڕژێمی سوریا ڕووینەداوە، واتە وەك ئەوەی بەرپرسانی باڵا لەوەزارەتە جیاوازەكاندا، لەوەزارەتی دەرەوە و لەناو سوپادا لەهەفتەكانی یەكەمدا لەڕژێمەكە جیابوونەوە(لەلیبیا) ، بەڵام ئەوە ئێستا ڕاپەڕینەكە حەوت مانگ تەواو دەكات، جیابوونەوە بووە، بەڵام لەسەر ئاستەكانی خوارەوەی سوپا و هێشتا هیچ كەسێك لەئاستە باڵاكان جیانەبۆتەوە، هێشتا حكومەت بەیەكگرتوویی ماوەتەوە و هێشتا سوپا بە بەهێزی ماوەتەوە، ئەمەش ئەركێكی قورسی لەبەردەم موعارەزەدا جێهێشتووە. هەروەها موعارەزە یەكگرتوو نییە و سەركردەیەكی ڕوونی نییە، كە دەبوو هەیبێت، ڕەنگە بتوانێت لەمانگەكانی داهاتوو بەرەوپێشەوەبچێت، بەڵام ئەم گرفتە بەڕوونی لەنێو موعارەزەی كوردی و عەرەبی وڵاتەكەدا دەبینین. كە یەكگرتوو نین، تەنانەت ئەگەرچی تەمۆش ئیغتیالكراوە، ئەوا ڕوون نییە ئایا كوردەكان ستراتیجیەتی خۆیان دەگۆڕن یان نە. هەربۆیە ئەگەر ڕژێمەكە بگۆڕێت، كە ڕوون نییە چۆن و كەی ئەوە ڕوودەدات، ئەوا كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر سیاسەتی ناوچەكە دەبێـت، لەبەر ئەوەی ئەگەر ڕژێمی سوریا كە عەلەویەكان باڵادەستن تێیدا بگۆڕێت بەڕژێمێك كە سوننە بێت، ئەوا پشت بەسعودیە و ئەمریكا و توركیا دەبەستێت، ئەو كاتە گۆڕانێكی گەورە ڕوودەدات، سوریا دەبێتە هاوپەیمانی سعودیە لەدژی ئێران و ئەگەری ئەوە هەیە دژی حزبوڵڵاش بوەستێتەوە و هەروەها دەبێتە پارسەنگێك بۆ عێراق كە ئێستا هاوپەیمانە لەگەڵ ئێراندا)).