پرافدا و ئزفیستیا كە مانای (راستی و هەواڵە)، ناوی دوو ڕۆژنامەی دێرینی ڕوسیان، یەكەمیان لەساڵی 1912 دامەزراوە كە لینین یەكێكە لە دامەزرێنەرانی، دووەهەمیشیان ساڵی 1917 دامەزراوە و هەردووكیشیان تائێستا بەردەوامن، لەسەردەمی یەكێتی سۆفیەتدا پرافدا زمانحاڵی حزبی شیوعی سۆفیەتی بووە و ئزفیستیا وەك ڕۆژنامەی دەوڵەتی سۆڤیەت بووە، ئەمەش واتە لەساڵی 1917 تا ساڵی 1991 كەدەكاتە ماوەی 74 ساڵ ئەم دوو ڕۆژنامەیە، ڕۆژنامەی كۆمەڵگەیەكی كومونیستی بوون كە تێیدا بڕوایان بە ڕاگەیاندنی ئازاد نەبووە، بەڵام لەدوای ساڵی 1991ـەوە هەتا ئێستا شێوازی ئەم دوو ڕۆژنامەیە گۆڕاوە و بە ڕەوتێك كاردەكەن كە خۆیان لەگەڵ ڕۆژنامەگەری ئازاد بگونجێنن، پرۆفیسۆر دۆسان ڕیلجیك كە تۆژەری باڵای ئامۆژگای ئەوروپایە بۆ میدیا(ئی ئای ئێم)، لە توێژینەوەیەكدا بەناونیشانی (كۆمەڵگەی مەدەنی، ماس میدیا و دیموكراتی لەوڵاتانی پۆست كۆمونیست)، سەبارەت بە ڕۆڵی میدیا لە قۆناخی ڕاگواستندا و تایبەتمەندیەكانی قۆناخی ڕاگواستن جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، پرۆسەی قۆناخی ڕاگواستن كۆتاییەكی كراوەی هەیە، ناتوانین بزانین هەیكەلی پێكهاتەی كۆمەڵایەتی لەژێر سایەی ئەقڵیەتی كۆنی سەردەمی كۆمونیستی بەرەو كوێیان دەبەن و شێوازی گۆڕانكارییەكان چۆن دەبن، بەڵام ئەوەی دەیزانین ئەوەیە كە بەشی زۆری كۆمەڵگە بوار نادات كە بارودۆخی داخراوی پێشوو لە ژێر ناوێكی دیكە دووبارە بونیاد بنرێتەوە، سەبارەت بەرۆڵ و كاریگەری میدیا لەم بارودۆخە ناسكەدا پرۆفیسۆر دۆسان ئاماژە بەوە دەكات، ڕاستە زۆربەی خەڵك نایەوێت میدیای قۆناخی ڕاگواستن (سی ئێن ئێن) بێت، بەڵام ناشیەوێت پرافدا و ئیزفیستا هەمان دوو ڕۆژنامەی سەردەمی سوڤیەتی پێشان بن، پرۆفیسۆر دۆسان هەڵوەستە لەسەر ناوی هەردوو ڕۆژنامەكە دەكات، پرافدا (راستی) و ئیزفیستیا (هەواڵ)، لەمبارەوە نووسیوویەتی خەڵكی ڕوسیا پرافدای بێ ئیزفیستیا ناوێت و ئیزفیستیای بێ پرافدا ناوێت، ئەمەش واتە خەڵكی ڕوسیا ڕاستی بێ هەواڵ و هەواڵی بێ ڕاستی ناوێت، بۆیە لەنێو توێژینەوەكەیدا دەڵێت هاووڵاتیانی وڵاتانی قۆناخی ڕاگواستن داوا لە میدیا ناكەن ڕۆشنبیریان بكات، بەڵكو داوا لە میدیا دەكات زانیاری ناڕاست و هەواڵی بێ بنەما بڵاو نەكەنەوە. كەواتە ئەم دیراسەتە پێمان دەڵێت ئیشكالیەتی سەرەكی لە بونیادی دیموكراتی وڵاتانی پۆست كۆمونیست و ئەمریكای لایتنی كە بۆتە هۆكاری ئەوەی شێوازی جیاوازی دیموكراتی بەرهەم بێت، شێوازی كاری جیاوازی ڕۆژنامەگەری و ئاستی پابەندبوونی ڕۆژنامەگەرییە بە ستاندەرەكانی ڕۆژنامەگەری پرۆفیشناڵەوە.

مەترسی بڵاوكردنەوەی زانیاری هەڵە لەسەر پرۆسەی دیموكراتی
كاتێك باسی دەسەڵاتی ڕۆژنامەگەری دەكرێت، بۆچوونێكی هاوبەش لەنێوان تۆژەران و پسپۆرانی سیاسی و كۆمەڵناسەكان هەیە كە دەڵێن، هۆیەكانی ڕاگەیاندن ڕۆڵێكی ژیاری گرنگ لەدیاریكردنی چارەنووسی دیموكراتی لەهەموو پرۆسەیەكی دیموكراتی لەهەموو بەشێكی جیهاندا دەگێڕێت، ئەمەش مانای ئەوەیە كە پێشمەرجەكانی دیكە بۆ بونیادی پرۆسەی دیموكراتی لە شوێنكەوە بۆ شوێنێكی دیكە و لەكۆمەڵگەیەكەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی دیكە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، بەڵام ڕۆڵی میدیا لەپرۆسەی بونیادی دیموكراتی ئەو كۆڵەگە چەسپاوەیە كە هیچ دیموكراتیەك ناتوانێت فەرامۆشی بكات، كەواتە قسەی ئێمە لێرەوە لەسەر كاریگەری ڕۆژنامەوانی نییە لەسەر پرۆسەی دیموكراتی و چەسپاندنی دیموكراتی لە كۆمەڵگەدا، بەڵكو قسە لەسەر ئەوەیە ڕۆژنامەگەری چۆن ئەم ڕۆڵە گرنگە لەو قۆناخە مێژووییە هەستیارە دەگێڕێت؟، سەبارەت بەم لایەنە تۆژەرانی بواری سیاسەت و كۆمەڵناسی و تەنانەت كۆلێژەكانی ڕۆژنامەگەریش، تاراددەیەكی زۆر هەست دەكەن بایەخدان بەرۆڵی ڕۆژنامەگەری لەبونیادی دیموكراتی هەتا ئێستاش بایەخێكی گرنگی پێنەدراوە و ئەو توێژینەوە و لێكۆڵینەوانەی بایەخ بە گرنگی ڕۆڵی ڕۆژنامەگەری دەدەن لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو بەو ئاستە نین، یان هەتا ئێستا وەك پێویست ئەم لایەنە لای لێ نەكراوەتەوە، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە هەموو ئەو پارەیەی وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژئاوا و ئەمریكا بۆ هاریكاری میدیا لەوڵاتانی پۆست كۆمونیست و وڵاتانی تازە پێگەیشتوو ئەو ئاكامانە بەدەست ناهێنن كە پێویستە ڕۆژنامەگەری پرفیشناڵ لەو قۆناخە گرنگەدا بەدەستی بهێنێت، پرۆفیسۆر دۆسان سەبارەت بەو ئاكامەی ڕۆژنامەگەری لەو كۆمەڵگەیانە بەدەستی هێناوە ئاماژە بەوە دەكات، لەو وڵاتانە میدیا و دیموكراتی وەك ئەوە وایە سەرنشینی دوو شەفەمەندەفەر بن كە بەدوو ئاراستەی پێچەوانەوەی یەكتری بڕۆن و لەهیچ خاڵێكدا بەیەك نەگەن، سەبارەت بە كاریگەری ڕاستگۆیی میدیا پرسیارمان لە پرۆفیسۆر ئیمیلی بیل كرد كە بەڕێوەبەری سەنتەری گاردیان دیجیتاڵە لەبەریتانیا و ئوستادی ڕۆژنامەگەری پراكتیكە لە زانكۆی كۆلۆمبیا، سەبارەت بەم پرسە لە لێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (میدیا لە هەر دیموكراسییەتێكدا ڕۆڵێكی زیندووی هەیە و بەردەوامی بە چۆنییەتی كاركردنی دیموكراسییەت دەبەخشێت، بۆیە ئەگەر هات و میدیا هەموو لایەنەكانی ڕووداوەكە یان هەواڵەكە باس نەكات و تەنیا باس لە بەشێكی بكات، ئەوكات دیموكراسییەت بەشێوەیەكی تەواو كارناكات. بۆ زانینی ئەوەی كە ئایا ڕۆژنامەگەری پرۆفێشناڵ چییە؟ بەڕای من مەودایەكی فراوان هەیە بۆ تێڕوانین لەم بارەیەوە و ئێستا تەنیا چەند خاڵێك دێتە مێشكم لەسەر ئەم مەسەلەیە كە پێناسەكردنیان ئاسانە لەوانە: پێویستە میدیای پرۆفێشناڵ بەرپرسیاری هەبیت، بەواتایەكی دیكە پێویستە بەرپرسیار بێت لەو بابەتانەی كە بۆ خەڵكی بڵاودەكاتەوە بەو ئاستەی كە بابەتەكان ورد و دروست بن و ڕێگەچارەی نایاسایی بەكارنەهێنابێت بۆ وەدەستهێنانی زانیارییەكان، هەروەها تەمومژیی تێنەكەوێت، مەبەستم شەفافیەت هەبێت و بزانرێت نووسەر و خاوەنی میدیاكە كێن و لەگەڵ چۆنییەتی كاركردنی میدیاكە، بەڕای من ئەم لایەنانە زۆر گرنگن لە میدیای پرۆفێشناڵ، ئەمانە و وێڕای تێگەیشتن لە سنوورەكان لە هەردوو ڕووەكانەوە یاسایی و ئەخلاقی لە بڵاوكردنەوە، هەروەها لەبەرچاوگرتنی لایەنەكانی بەرژەوەندییە گشتییەكان لەدژ ئەو یاسایانەی كە لەوانەیە بەستنەوەیان لەمبارەیەوە هەبێت، لەگەڵ بیركردنەوە بە وردی و بەرپرسیارەتی لەبارەی ئەو شتانەی دەیانەوێ بڵاوی بكەنەوە، بەواتایەكی دیكە پێویستە جەخت لەوە بكەنەوە كە بابەت و ڕاپۆرتەكانیان كە بڵاوی دەكەنەوە زیان بەخش و مایەی تەشهیركردن نەبێت بە ژیانی خەڵكی جیاواز و هەروەها پێویستە جەخت لەوە بكرێتەوە كە هێرش نەكرێتە سەر ژیانی تایبەتیی خەڵك بەتایبەتی كاتێك مەسەلەكە پێوەندیی لەگەڵ بەرژەوەندییە گشتییەكان نەبێت، بۆیە بەڕای من میدیای پرۆفێشناڵ بەو شێوەیەیە كە پێویستە شەففاف و ڕیالیست بێت، بەواتایەكی دیكە پێویستە بەرپرسیاربێت)).
كەواتە ئەو هەموو مەرجانەی بۆ كاری میدیا دانراون و لەئەمریكا كاریان پێدەكرێت، هەموویان بریتین لە كۆدی ئەخلاقی ڕۆژنامەگەری ڕۆژنامەنووسانی پرۆفیشناڵ ئەو كۆدە ئەخلاقییەیان بۆ كاری ڕۆژنامەگەری دیاری كردووە، دەربارەی ئەم پرسە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر ئان كۆپەر كرد كە ماوەی 25 ساڵ كاری پەیامنێری بۆ ڕادیۆ و ڕۆژنامەكانی ئەمریكا كردووە و ئێستاش ئوستادی ڕۆژنامەوانییە لەزانكۆی كۆلۆمبیا و لەلێدوانێكی تایبەت بە گوڵان بەمجۆرە ڕای خۆی دەربڕی و وتی: (دەبێت ڕاگەیاندن بەرپرسیارێتی بنیاتنانی كەلتورێك هەڵبگرێت كە برەو بە كردار و ڕەفتاری ئیتیكیانە بدات. ئەمەش واتە گرنگترین شتێك كە دەزگای ڕاگەیاندن هەیبێت بریتییە لە ڕاستگۆیی، بە ئەنقەست بڵاوكردنەوی زانیاری هەڵە دەبێتەهۆی ئەوەی لە ماوەیەكی كورتدا كارەكەت لەدەست بدەیت. بێ بوونی میسداقیەت ڕاگەیاندن ناتوانێت بەردەوام بێت لە ڕاكێشانی ئەو كەسانەی موتابەعەی دەكەن، ئەمەش مانای ئەوەیە كاتێك هەڵەیەك دەكەیت، كە ئێمە هەموومان هەڵەدەكەین لە ساتێكدا، ئەوا دەبێت ڕۆژنامەنووسەكە بە زوویی و بە ئاشكرا ئیعتیراف بەو هەڵەیە بكات، ئەگەر ئەم كارە نەكەیت، ئەوا بە تێپەڕبوونی كات خەڵكانێك نامێنن موتابەعەت بكەن، چونكە خەڵك درك بەوە دەكەن كە ئەمە دەزگایەكی ڕاگەیاندن نییە بتوانرێت پشتی پێ ببەسترێت بۆ ئەوەی ڕاستیەكانمان پێ بڵێت. هەر ئەمەش وایكردووە ئەو كەسانەی دارایی دابین دەكەن هەوڵدەدەن ڕاگەیاندنێكی ئازاد بنیات بنێن لەو وڵاتانەی بە قۆناغی ئینیتقالیدا دەڕۆن، هەوڵی فێركردنی مۆدیلێكی ئیتیكی دەدەن و هانی دروستبوونی دەزگای ڕاگەیاندنی تاكەكەسی دەدەن كە ئیتیكی خۆیان تەبەنی بكەن. لەو وڵاتانەی بە قۆناغی ئینیتیقالیدا دەڕۆن. ملیارەها دۆلار لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە خەرجكراوە بۆ ڕاهێنانی ڕۆژنامەنووسانی وڵاتانی دوای ڕووخانی كۆمۆنیستی و وڵاتانی دیكە كە بە شێوەیەك لە شێوەكانی وەرەچەخان بەرەو دیموكراسیدا گوزەریان دەكرد. لە ڕاستیدا بەرزەفرییەك یان ساویلكەیەكی زۆر هەبوو لەسەرەتادا، ڕاهێنەران سەرنجێكی زۆریان لەو ڕاستیە نەدا كە تۆ دەتوانیت ڕۆژنامەنووسی مەزن ڕابهێنێت، بەڵام ئەگەر دەزگاكانی ڕاگەیاندن لە ڕووی داراییەوە بەردەوامی بە خۆیان نەدەن، ئەوا هەموو ئەم هەوڵانە شكست دەهێنن. كەواتە ڕاهێنانێكی زۆر كراوە لەبارەی ئەوەی چۆن دەزگاكانی ڕاگەیاندن بتوانن قازانج بەدەست بهێنن، یاخود بەلای كەمەوە ئەوەندە داهات بەدەست بهێن بۆ ئەوەی بتوانن مووچەیەكی باش بە ڕۆژنامەنووسەكانیان بدات. ئەمەش دژوارە، ڕاگەیاندن لە وڵاتە دیموكراتیەكانی ڕۆژئاوادا لە ڕووی داراییەوە دووچاری دژواری بۆتەوە. لە یەكێتی سۆڤیەتی پێشوودا، یاخود ڕاستەوخۆ دوای ڕووخانی كۆمۆنیستی لە ئەوروپای ڕۆژهەڵاتدا، چەندین كەس هەبوون بانگەشەی بازرگانیان دەكرد، ئەمە بڕبڕەی پشتی پشتیوانی دارایی بوو بۆ ڕاگەیاندنی ڕۆژئاوا و چەندین وڵات، كەواتە بانگەشەكردن گەشەی كردووە و ئێستا بۆتە سەرچاوەی داهات لە زۆرێك لەم وڵاتانەدا. دووبارە ئەمە پرۆسەیە و دەبێت هەوڵبدەین ئەوە بدۆزینەوە كە چۆن بتوانن لە ڕووی داراییەوە بەردەوام بن، بۆ ئەوەی دۆخێك دروست نەبێت ڕاگەیاندن بە تەواوەتی پشت بە پارتێكی سیاسی دیاریكراو ببەستێت یاخود بە ملیاردێرێك، ئەمەش شتێكە دەبێت خۆمانی لێ لادەین، مۆدیلێكی دارایی بدۆزینەوە بۆ ئەوەی ڕاگەیاندن لەلایەن كەسانێكی كەمەوە كۆنتڕۆڵ نەكرێت و بۆ برەودان بە تێڕوانینی سیاسی خۆیان بەكاری بهێنن)).
(بی بی سی) كەناڵێك بە باجی هاووڵاتیان
زۆرجار لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو یان وڵاتانی پۆست كۆمونیست، ئاماژە بە دامەزراوەی بی بی سی وەك دامەزراوەیەكی پەخشی حكومەتی دەكرێت، لەبەر ئەوەی ئەم دامەزراوەیە لەلایەن حكومەتەوە تەمویل دەكرێت لەم ڕوانگەیەشەوە باس لەوە دەكرێت كە دەتوانرێت كەناڵێكی ڕاگەیاندنی هاوشێوەی بی بی سی بوونی هەبێت و حكومەت خەرجیەكانی دابین بكات و بەشێوەیەكی ئازادانە كاری خۆی بكات، بۆیە پرسیاری سەرەكی لێرەدا دەبێتە ئەوەی ئایا دەكرێت دەزگایەكی ڕاگەیاندن حكومەت خەرجیەكانی دابین بكات و سەربەخۆش بێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارە هەندێك پێیانوایە لەوڵاتێك بتوانرێت ئازادی ڕاگەیاندن فەراهەم بكرێت، ئەوا هەموو كەناڵەكانی ڕاگەیاندن ناچار دەبن ئازادانە كار بكەن، ئەگەر بەئازادانە كار نەكەن، ئەوا موسداقیەتی خۆیان لەدەست دەدەن، بۆ ئەمەش نموونەی ڕاگەیاندنەكانی ئەو وڵاتانە ئاماژە پێدەكەن كە لە قۆناخی ڕاگواستن بەحساب بەشێوەیەكی ئازادانە كاریان كردووە، بەڵام بوونە هۆكاری ئەوەی متمانەی خەڵك لەدەست بدەن یان بگاتە ئەو ئاستەی هاووڵاتیان بڵێن پێویستمان بە میدیا نییە، لەمبارەوە و سەبارەت بەشێواندنی میدیا لەوڵاتانە، پرۆفیسۆر شیلا كۆرنیل بەڕێوەبەری سەنتەری تۆنی ستابیل بۆ لێكۆڵینەوەی ڕۆژنامەوانی لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان سەبارەت بەم پرسە وتی: (ئاشكرایە، دوای ڕووخانی دیكتاتۆریەت یاخود ڕژێمێكی خۆسەپێن هەموو شتێك بۆ هەمووان ئازاد دەبێت، هەمو كەسێك قسەی هەیە و هەموو كەسێك ئەیەوێت ڕۆژنامە دەركات، وێستگەیەكی ڕادیو دانێت و سایتێك بكاتەوە، ئەمە بەشێك لەو شتانەیە كە دیموكراسی لەگەڵ خۆیدا دەیهێنێت، لایەنە سلبیەكە ئەوەیە كە بابەتی ڕۆژنامەگەری وروژێنەر بڵاودەكرێتەوە، خەڵكانێكی زیاتر بیروبۆچوونەكانی خۆیان بڵاودەكەنەوە بێ ئەوەی ئەساسێكیان هەبێت، خەڵكی تۆوی دابەشبوون دەچێنن نەك كۆدەنگی لە كۆمەڵگەدا. لە دۆخێكی لەم چەشنەدا تۆ پێویستت بە كۆمەڵەی ڕۆژنامەنووسە پیشەوەرەكانە كە ستانداردی ڕۆژنامەگەری پیشەوەر دابنێت، كە تەئكید لە پێویستبوونی ئەم جۆری ڕۆژنامەگەریە بكاتەوە لە كۆمەڵگەدا. ڕۆژنامە بە تەنیا ناتوانێت ئەم كارە بكات، تۆ پێویستت بە كۆمەڵگەیە كە پشتیوانی لە ڕاگەیاندنی سەربەخۆ و ئازاد بكات، پێویستت بە ڕێكخستن و بە سەروەریی یاسا هەیە. تۆ پێویستت بەو یاسا دادوەرانە هەیە كە لە بەرژەوەندی ئەو ڕۆژنامەنووسانەدا حوكم بدەن كە بەرپرسیارن. دەبێت ئەو كەسانەی خاوەنی دەزگاكانی ڕاگەیاندن و پەخش و بڵاوكردنەوەن كاری بەرپرسیارانە بكەن، ئەوانەی تەفزیڵی ڕۆژنامەگەری بەرپرس دەكەن و پەرە بەو ڕۆژنامەگەریە دەدەن كە باشە بۆ كۆمەڵگە و ئەوانەی هەوڵی هێنانەدی كۆدەنگی دەدەن لە كۆمەڵگەدا نەك دابەشبوون. ئەو ڕۆژنامەنووسانەی پەرە بە مشتومڕ دەدەن نەك بە ڕق و قین، نەك گفتوگۆیەكی بێمانا، هەوڵئەدات ڕەنگدانەوەی ئەو بەها و تێڕوانینانە بێت كە لە كۆمەڵگەدا هەن.. هەروەها ڕۆژنامەگەری پرۆفیشناڵ باوەڕی بە ستانداردەكانی ڕۆژنامەگەری هەیە، كە بریتین لە وردبینی و ڕاستگۆیی، هەروەها ڕاگەیاندنی پرۆفیشناڵ خۆی ناوەڕۆكی هەواڵ و ڕاستیەكان دروست ناكات، بەڵكو كاری سەرەكی ئەوەیە كە ڕاستیەكان لە چوارچێوەی خۆیدا بگوازێتەوە، نەك ڕاستیەكان بخاتە دەرەوەی چوارچێوەی خۆیەوە، ڕۆژنامەگەری پرۆفیشناڵ هەوڵدەدات ئەو بەڵگانەی لەسەر سەرپێچی و پێشێلكاری، یاخود خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات هەیەتی، بەباشی تەوسیقكرابێتن، نەك هەر لەلایەن خەڵكانێكەوە وترابن، بەڵكو دەبێت زانیاریەكانی بەهۆی بەڵگەكانی دیكەی پشتڕاستكرابێتنەوە. كەواتە ڕاپۆرتی ڕۆژنامەگەری بەرپرسانە ئەوەیە كە لەسەر ئەساسی بەڵگە و زانیاری نووسراو بێت.. بڵاوكردنەوەی زانیاری هەڵە متمانەی ڕۆژنامەگەری لەناو دەبات، كەواتە ئەگەر ڕاپۆرتە هەواڵێك بڵاوبكەیتەوە كە ڕەچاوی و وردەكاری و بەرپرسیاریەتی تێدانەكەیت، ئەوا متمانە لەدەست دەدەیت و چیتر خەڵك باوەڕ بەوە ناكەن كە دەینووسیت)).
پرۆفیسۆر كۆرنیل جەختی لەسەر ئەوەكردەوە كە كرانەوەی قۆناخی ئینتیقالی لایەنی سلبی و ئیجابی هەیە، بەڵام ئەوەی لایەنە سلبیەكە زاڵ دەكات، ئەوەیە ڕۆژنامەنووسان پابەند نین بە پیشەی ڕۆژنامەگەرییەوە یان بنەماكانی پیشەی ڕۆژنامەگەری فەرامۆش دەكەن، بۆ زیاتر ڕۆچوون بەم لایەنە گرنگە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر دارین براهام ئوستادی ڕۆژنامەوانی لەزانكۆی ئۆتا كرد و لەوەڵامدا بەمجۆرەی ڕای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (ژمارەیەكی زۆر بنەما ڕۆژنامەوانییەكان هەن لە هەندێ لە كۆمەڵە ڕۆژنامەوانییە گەورەكاندا، من هاوڕام لەگەڵتاندا كە دەبێت دەزگاكانی ڕۆژنامەگەری بەردەوامی بە خۆی بدات و پشت بە خۆی ببەستێت بۆ ئەوەی بە ڕاستگۆیی بمێنێتەوە و باشترین كاری ڕۆژنامەوانەی بكات، جیاوازیەكی گەورە هەیە لەنێوان ئەو ڕۆژنامەگەریە سەربەخۆییەی كە ئازادە كە لەسەر ئەساسی قازانج نەویستی كار دەكات، یاخود پابەندە بە بنەماكانی ڕۆژنامەگەری باشەوە، لەگەڵ ئەو دامەزراوە گەورە و زەبەلاحەكانی ڕاگەیاندندا كە زیاتر كاری تەرفیهی دەكەن. لە ڕاستیدا نموونەی باشی ئەو دەزگا ڕاگەیاندنانەی هەواڵ هەن، بەڵام پێموایە كەناڵی فۆكس نیوز نموونەیەكی خراپە، یاخود هەر دامەزراوەیەكی هەواڵی دیكەی گەورەی ئەمریكا. زۆر گرنگە بۆ ئەو كەسانەی كاری ڕاپۆرتنووسی لە كەناڵەكانی ڕاگەیاندن دەكەن و ئەو دەزگایانە بەڕێوە دەبەن، قەناعەتێكی شەخسی بەهێزیان هەبێت بە هەواڵەكان و پابەندبن بە بنەما ئیتیكیەكانی ڕۆژنامەوانییەوە، لەبەر ئەوەی تۆ دووچاری گرفت دەبیت كاتێك كەسێك كاری تەحریر لە ڕۆژنامەیەكدا دەكات ئەزموونی ڕۆژنامەگەری نییە زیاتر كاری بازرگانی دەكات. تۆ كاری بەڕێوەبردن لە لوتكەی ئەم دەزگایانە دەبینیت كە شۆڕدەبێتەوە بۆ هەڵسوڕانی ڕۆژانەی كاری ڕۆژنامەنووسەكان، تۆ ئەتوانی ئەم كارە چالاكانە بە سستی بكەیت، ئەگەر ڕۆژنامەنووسێكی كەمت هەبێت، ئەوا فشارێكی زۆریان لەسەر دەكەیت كە كاتی تەواویان نابێت بۆ ئەوەی كاری ڕۆژنامەگەری باش بكەن. هەربۆیە كاتێك دەزگایەكی ڕاگەیاندن زانیاری هەڵە بڵاودەكاتەوە بۆ هەر مەبەستێك بێت، ئەوا تا ڕاددەیەكی گەورە میسداقیەتی ئەو دەزگایە لاواز دەكات و بنەمای ڕاگەیاندنی ئازادیش لە كۆمەڵگەی دیموكراسیدا دەخاتە مەترسیەوە. هێڵێك هەیە لەنێوان لایەنگیركردن و زانیاری چەواشە، پێموایە هەمو دەزگاكانی ڕاگەیاندن لە سروشتی خۆیاندا لایەنگیری دەكەن، چونكە لە سروشتدا ئینسانەكان لایەنگیری دەكەن، بەڵام ئەگەر سەیری كەناڵێكی وەك فۆكس نیوز بكەین، ئەوا ئەوەندە لایەنگیری دەكات كە بۆچوونی لایەنەكەی دیكە بڵاوناكاتەوە یاخود ئەوە دەشێوێنێت كە لایەنەكەی دیكە دەیڵێت، ئەمەش زیان بە وێنەی تێكڕای ڕاگەیاندن لە ئەمریكا دەگەیەنێت، متمانەی خەڵكیش بە ڕۆژنامەگەری باش لەق دەكات و میسداقیەتی دەزگاكانی دیكەش لاواز دەكات)).
ئەوەی پرۆفیسۆر دارین ئاماژەی پێكرد شێواندنی كاری ڕۆژنامەگەر و پیشاننەدانی هەموو لایەنەكانی هەواڵە، سەبارەت بەوەی ئەی چۆن بی بی سی كەناڵێكی حكومەتییە و سەربەرخۆش كاردەكات، پرۆفیسۆر ئیملی بیل كە خۆی لەبەریتانیایە و لەنزیكەوە ئاگاداری كاركردنی(بی بی سی)یە لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوەكردەوە ڕاستە خەرجی (بی بی سی) لەلایەن دەوڵەتەوە سەرف دەكرێت، بەڵام ئەو خەرجیە باجی خەڵكە بۆ بەشداریكردن لەگەڵ كەناڵی (بی بی سی) و حكومەت ئەو پشكە جیادەكاتەوە و دەیداتە (بی بی سی) و لەمبارەوە وتی: (ئەگەر بێت و میدیا بكەوێتە ژێر دەستی حكومەت و پارتە سیاسییەكان ئەوكات میدیا لەبارەی هەندێك مەسەلەی گرنگی نێو پرۆسە دیموكراسیەكە شەفاف نابێت، من لە وڵاتێكم كە تیایدا هاووڵاتیان تەمویلی «بی بی سی» دەكەن، نەك حكومەت، لەبەر ئەوەی «بی بی سی» بە پارەی باجی هاووڵاتیان پەخش دەكات و هاووڵاتیان سەرچاوەی سەرەكین بۆ ڕۆژنامەگەری، لەكاتێكدا لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا گومانێكی زۆر هەیە و دڵنیام زۆربەی ڕۆژنامەنووسەكان بەو بیرۆكەیە هەست بە نائارامی دەكەن گەر بڵێین «بی بی سی» بە پارەی باجی هاووڵاتیان پەخش دەكرێت، بەڵام لە بەریتانیا ڕاستە كە تەمویلی «بی بی سی» بە پارەی باجە، بەڵام ئەو پارەیە لە گەنجینەی باجەكانی وڵات جیا كراوەتەوە، هەرچەندە هەندێك قسە دەكرێ لەوبارەیەی كە «بی بی سی» لەژێر كۆنتڕۆڵی حكومەتە، بەڵام «بی بی سی» بەشێوەیەكی سەربەخۆ و ئازادنە كاردەكات و هەندێك جار سنوور و یاساكان دەشكێنێت، ئەوە شتێكی لۆژیكە لەبەرئەوەی هاووڵاتیان باج دەدەن بۆ تەمویلكردنی «بی بی سی» بۆیە پێویستە میدیایەكی سەربەخۆ بێت، پرسیارەكەتان پەیوەستە بە چۆنییەتی كردنی میدیا بە میدیایەكی كارا كە جیا بێت لە حكومەت و پشت بە خۆی ببەستێت، بەڕای من ئەمە كارێكی زۆر زەحمەتە، بەڵام لە زۆربەی دیموكراسییەتە تازەپێگەیشتووەكان هەندێك جار كێشەیەك هەیە لەوبارەیەی كە هەندێك لە میدیاكان كە لەڕووی ڕیكلامی بازرگانییەوە تەمویل دەكرێن دەبینین زۆربەیان لەژێر كۆنتڕۆڵی دەسەڵاتن، بۆیە هەبوونی میدیایەكی ئازاد لەژێر فشاری بازرگانی و سیاسی كارێكی زۆر زەحمەتە)).