كێشەی ناوچە دابڕێنراوەكان لە شەنگارەوە تا خانەقین و جەلەولا و سەعدیە، خۆدزینەوەیە لەچارەسەری راستەقینە بۆ كۆتایی هێنان بە كێشەكان، ئەم كێشانە كە لەدوای ساڵی 2003 و لە نووسینەوەی یاسای كاتی بۆ قۆناخی ئینتیقالی بە ماددەی 58 ی ئەو یاسایە چارەسەری بۆ دەستنیشانكرا، هەر لەسەرەتاوە كەمتەر خەمی لەجێبەجێكردنی كرا، بۆیە دوای ئەوەی دەستووری عێراقیش نووسرایەوە و لە دەستووریشدا ماددەی 140ی بۆ تەرخانكرا بۆ ئەوەی لەماوەیەكی دیاریكراودا ئەو كێشانە چارەسەر بكرێن، بەڵام لەبەر ئەوەی حكومەتی عێراقی ئیرادەی جێبەجێكردنی بۆ ئەو ماددەیە نەبوو، ئەوا كێشەكان هەر بەهەڵواسراوەیی و چارەسەرنەكراوی ماونەتەوە، لێرەدا ئەگەر بمانەوێت هەڵوەستەیەك لەسەر دوایین كێشەی ناوچە دابڕاوەكان بكەین كە كێشەی دووبارە سەرهەڵدانەوەی پاكتاوی رەگەزییە لەدژی كورد لەو دووناوچەیە، بێگومان ئەمە یەكەم كاری لەو جۆرە نییە كە لەدوای ساڵی 2003وە لە دژی كورد لەناوچە دابڕێنراوە جیاجیاكان رووبەرووی كورد و شەبەك و ئێزیدی و برا كریستیانەكان دەبێتەوە، بەڵكو ئەمە پرۆسەیەكی بەردەوامە و لەچوارچێوەی بەرنامەیەكدا بەچەندین شێوازی جیاواز پیادەكرێت هەر لە ئەنجامدانی كاری تیرۆریستی عەشوائی كە رۆژانە لە ناوچە دابڕێنراوەكان بە كەركوكیشەوە گوێبیستی دەبین، تادەگاتە پرۆسەی كوشتنی بەئەنقەست و تیرۆركردنی بە ئەنقەستی خێزان و تاكەكان بۆ ئەوەی بیانترسێنن و زێدی خۆیان بەجێبهێڵن، بۆیە ئەم مەسەلەیە لەوە گەورەترە وەك مەسەلەی ناوچەیەكی دیاریكراو یان كردەوەیەك یان هەڵمەتێك دژی ناوچەیەكی دیاریكراو پیادە كرابێت، بەڵكو ئەم پرۆسەیە بەردەوامی ئەو پیلانە شوومەیە كە دەیان ساڵە شۆڤێنیەكان و بەعسییەكان نەخشەیان بۆ داڕشتووە و تەنانەت لە سەرەتا و كۆتایی هەشتاكانی سەدەی رابردوو گەیشتە پرۆسە بەدناوەكانی ئەنفال و بەكارهێنانی گازی كیمیایی دژی هاووڵاتییانی كوردستان، بۆیە ئەم پرسە پێویستی بەوە هەیە وردتر هەڵوەستەی لەسەر بكرێت و جەخت لەسەر ئەوە بكرێتەوە كە كۆتایی بەم كێشانە بهێنرێت و چارەسەری ریشەیی كە خۆی لە جێبەجێكردنی ماددەی 140 دایە بۆ ئێستا بەرجەستە بكرێتەوە.
چارەسەری ریشەیی نەك كاتی
ئەوەی ئێستا لەجەلەولا و سەعدیە دووبارە بۆتەوە، پێش دووساڵ جارێكی دیكە هەمان كارەسات دووبارە بووەو جارێكی دیكەش هێزی پێشمەرگە نێردرانە ئەو ناوچەیە و ئەگەر هێزەكانی ئەمریكا نەبوونایە میانگیر لەنێواندا، ئەوا هیچ دوورنەبوو شەڕێكی خوێناوی لەنێوان هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق رووبدات، بەڵام پاشان لەسەر داوای ئەمریكییەكان و بەڵێندان بەوەی كارەساتی لەو جۆرە روونەداتەوە هێزەكانی پێشمەرگە كشانەوە، بەڵام دیسان جارێكی دیكە هەمان كارەسات سەری هەڵدایەوە، كە هیچ دوور نییە لێرەش كێشەكە جارێكی دیكە چارەسەر بكرێتەوە، لە شوێنێكی دیكە سەرهەڵنەداتەوە، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە ئەسكەندەر جواد ئەندامی لیژنەی بەرگری و ئاسایش لە پەرلەمانی عێراق كرد، بەوەی ئایا چۆن كارێك بكرێت ئەم كێشەیە چارەسەر بكرێت و كارەساتی لەو جۆرە روونەداتەوە؟ بەمجۆرە لە لێدوانێكی تایبەتدا وەڵامی گوڵانی دایەوە: ( بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە، پێویستە لەنێوان حكومەتی ناوەندی و هەرێمی كوردستان دانوستان هەبێت بۆ ئەوەی سووپا ئەركی ئەمنی لەو ناوچەیەدا راپەڕێنێت، هەروەها بۆئەوەی شتگەلێك روونەدات كە ئەنجامی خراپی لێبكەوێتەوە، برایانمان لە پێشمەرگە هێزەكانیان ناردووە بۆ پاراستنی كوردەكان لەو ناوچەیە. ئەوانەی لەو ناوچەیەدا نیشتەجێن هەموویان بران و پێكەوە دەژین و پەیوەندیی كۆمەڵایەتیی پتەویان هەیە، بەڵام ئێوەش دەزانن كە كەسانێك لە رێكخراوی ئەلقاعیدە دا هەن هەمیشە كاردەكەن بۆ مەبەستی جیاكردنەوە لەنێوان عەرەب و كورد و خوڵقاندنی «فتنە» لەنێوانیان، بۆیە ئێمە هەمیشە دەیڵێینەوە و جەختی لەسەر دەكەینەوە و داوا لەهەموو برایانمان دەكەین یەكبگرن و یەك دەنگ بن و ئەو كەلێنانە پڕبكەنەوە لەبەرئەوەی ئێوەیش بەئاگان كە رێكخراوی «قاعیدە» لە هەوڵدان بۆ خوڵقاندنی «فتنە» لەو ناوچانەدا. ئێمە وەك پەرلەمانی عێراق بەهیچ جۆرێك ئەو دەستڕێژیانە قبووڵ ناكەین، بەشێوەیەكی تەواو ئەو شتە رەتدەكەینەوە. بۆیەیش شتەكە بۆ حكومەت جێدەهێڵین، حكومەتی ناوەندی لەم مەسەلەیە بەئاگاترە و ئێمە پێمانوایە كە دانوستان روودەدات لەنێوان سەركردەكانی عەرەب و كوردەكان بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە. )).
ئەسكەندەر جەواد كە پەرلەمانتاری عێراقییە و ئەندامی لیژنەی بەرگری و ئاسایشە لە پەرلەمانی عێراقی لەگەڵ ئەوەی ئاماژە بەوە دەكات ئەوە دەستی تیرۆریستان و رێكخراوی ئەلقاعیدەیە بۆ دروستكردنی فتنە لە نێوان كورد و عەرەبدا، بەڵام لە قسەكانیدا بەشێوەیەكی زمنی چوونی هێزی پێشمەرگە بۆ ئەو ناوچانە رەتدەكاتەوە و بەو جۆرە پاكانەی بۆ دەكات ئەم مەسەلەیە بۆ حكومەتی ناوەندی جێبهێڵدرێت، وەك ئەوەی ماوەی چەند ساڵێكە ئەو پرسە بۆ حكومەتی ناوەندی و سوپای عێراق بەجێ نەهێڵدرابێت، هەموو جارێكیش بەبێ چوونی هێزی پێشمەرگە كێشەكە چارەسەرنەكراوە، بۆیە لە درێژەی لێدوانەكەی بۆ گوڵان و سەبارەت بە چۆنییەتی چارەسەركردنی ئەم كێشانە بە شێوەیەكی ئاشتیانە بەمجۆرە رای خۆی خستەڕوو: (لێژنەیەك پێكهێنراوە بۆ دیراسەتكردنی بارودۆخەكە. لێژنەی بەرگری و ئاسایش چاوەڕوانە رێككەوتنەكە ئەنجامبدرێت لەنێوان حكومەتی ناوەندی و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆئەوەی بتوانرێت كێشەكە بەشێوەیەكی ئاشتیانە و نەرمونیان چارەسەر بكرێت لەگەڵ پاراستنی هەموو لایەنەكان كە لەو ناوچانەدا نیشتەجێن. هەربۆیە ئێمە هیوادارین ئەم بارودۆخە بە ئاشتی چارەسەربكرێت و هێزە ئەمنییەكانی حكومەتی ناوەندی كاریگەرییان هەبێت لە چەسپاندنی ئاسایش لەو ناوچانە.))
بەڵام ئەوەی ئەندامەكەی لیژنەی بەرگری و ئاسایشی عێراق ئاماژەی بۆ دەكات، بەوەی چارەسەری كێشەكە بسپێرێتەوە بە لیژنەی ئەمنی حكومەتی ناوەندی، بەڵام لەهەمانكاتدا تاریق حەرب پسپۆر و شارەزایی یاسایی عێراقی لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئەو هێزەی لەوناوچانەیە هەم كەمتەر خەم بوون هەم تیرۆریستانیش توانیوویانە دزە بكەنە ناو ئەو هێزە، ئەمەش بەو مانایە دێت ئەو هێزە خۆی هاوكار بووە ئەوەی دووبارە پاكتاوی رەگەزی لە دژی كوردی ئەو ناوچەیە ئەنجامبدرێتەوە، لەمبارەوە وتی : (تاكو ئەمڕۆیش هەست بە توندوتیژیی تایفەگەری و نەتەوەیی دەكەین لە «سەعدیە» و «خانەقین» و ئەو ناوچانەی كە كەوتوونەتە نێوان هەرێمی كوردستان و پارچەكانی دیكەی «عێراق»، هەروەك كە باسدەكرێت ئەم مەسەلەیە پێویستیی بە جموجوڵێكی گەورە هەیە بۆ چارەسەركردنی، لەبەرئەوەی ناكرێت لەسەر بنەمای ئایین و نەتەوە هاووڵاتیان بكرێنە ئامانج، ئەمە لەڕووی ئایین و یاسا و دەستوور یان لەڕووی ئەخلاقییەوە شتێكی ناپەسەندە زیان بەو هاووڵاتیانە بگەیەندرێت كە هیچ تاوانێكیان نییە جگە لەوەی كە هەڵگری ناسنامەیەكی نەتەوەیی دیاریكراون، ئەم كردەوانە هیچ پاساوێكی نییە. تیرۆریستان و لایەنگرانی رژێمی بەعسی پێشوو دەستیان لەپشت ئەو كردەوانەیە هی ئەو كەسانەیە، كە باوەڕیان بەوە نییە كە پێویستە لەڕووی مرۆڤایەتییەوە مامەڵە لەگەڵ مرۆڤ بكەن، ئەوانەی باوەڕیان بە پڕۆسەی سیاسی نییە، ئەوانەی باوەڕیان بەوە نییە كە ئەمڕۆ عێراقێكی نوێ هەیە و كە ئایین و نەتەوە و تایفە ناكات بە پێوەرێك بۆ بەهاووڵاتیبوون. ئەم هەموو لایەنانە كاردەكەن بۆ كاولكردنی «عێراق» لەڕێگەی وەستان لەدژی پڕۆسەی سیاسی و زیانگەیاندن بە هاووڵاتیان و بەربڵاوكردنی گێلەشێواوی و تیرۆر، پێویستە ئەم مەسەلانە لەبەرچاوبگرین و بەشێوەیەكی جددی سەیریان بكەین، مەحاڵە هیچ كەسێكی بەویژدان لەبەرامبەر ئەم مەسەلانەدا بێلایەنی بنوێنێت، بەڵكو پێویستە لە ریزی ئەو كەسانە بوەستێت كە زیانی پێدەگات، بە لەبەرچاونەگرتنی واقعی ئەو كەسەی كە زیانی پێگەیشتووە گەر كورد بوو یان توركمان یانیش عەرەب.))
هەر سەبارەت بەم لایەنە و كەمتەرخەمی سوپا و هێزە ئەمنییەكانی عێراق لەو ناوچەیە تاریق حەرب لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی : (وەكو پیاوێكی یاسایی، بە شێوەی گشتگیر قسە ناكەم، بۆیە مەبەستم ئەوەیە، ئێمە دەتوانین بڵێین ئەو لیوا-یەی كە لە «سەعدیە»یە تیرۆریستان دزەیان كردۆتە ناوییەوە، كەسانێك هەن، رەنگە ژمارەیەك لە سەربازەكان و تەنانەت ژمارەیەك لە پۆلیسەكانیشیان لەگەڵدا بن، بەڵام رەفتاری ژمارەیەك سەرباز و پۆلیس و هەندێك لە كەسەكان مانای ئەوە ناگەیەنێت لەسەر یەكەی سەربازی بژمێردرێت، یانیش بژمێردرێت لەسەر سەركردایەتیی، سووپا یاخود حكومەت، ئەم مەسەلەیەیش پێویستیی بە لەبەرچاوگرتنە لەبەرئەوەی تێكەڵكردنی كاغەزەكان شتێكی ناپەسەندە، مەبەستم ئەوەیە كە ناكرێ بۆ ئەو شتانە حكومەتی ناوەندی تۆمەتباربكەین، لەبەرئەوەی كاتێك كە تۆمەتەكە ئاڕاستەی حكومەتی ناوەندی بكەین ئەوكات مانای ئەوە دەگەیەنێت كە لە ئامانجەكە دوور كەوتووینەتەوە، بەواتای تاوانبارەكەمان دەستنیشان نەكردووە، لەبەرئەوەی تاوانبارەكە تاكێكە، تەنانەت گەر ئەو تاكە سەرباز بوو یان پۆلیس یانیش هەر شتێكی دیكە بوو، بەڵام ئەمە مانای ئەوە ناگەیەنێت كە تەواوی یەكە سەربازییەكە یاخود فرقەكە یانیش هەموو حكومەت بەتەواوەتی تاوانبارە، بۆیە پێویستە تاوانبارەكان دەستنیشان بكەین، منیش لەو بڕوایەدانیم كە سەركردایەتیی سووپا یان پۆلیس یان پارێزگا یان دەوڵەت یانیش حكومەت ئەم جۆرە شتانە قبووڵ بكات، ئەمە شتێكی زۆر ناپەسەندە، هاوكات دەتوانین تاوانباران دەستنیشان بكەین و بڵێین فڵان و فیسار تاوانبارن و دەستیان لەو كردەوانە هەیە.))
كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا
بۆشایی ئەمنی زیاتر دروست دەكات
ئێستا هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بوونیان هەیە، زۆر كێشەكان دەگەنە ئەو ئاستەی لە كۆنترۆڵ دەربچن، پرسیار ئەوەیە دوای ئەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق دەكشێنەوە چۆن ئەو كێشانە چارەسەر دەكرێن یان كۆنترۆڵی باردۆخەكە دەكرێتەوە؟ بۆ ئەم لایەنە و سەبارەت بە تێكچوونی باری ئاسایشی عێراق و هەڵكشانی كردووە تیرۆریستییەكان لە رۆژی دووشەمەی رابردووە و پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا محەمەد سەیهود لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە باسی ئەم لایەنەی كرد و گووتی: (بۆ تێكچوونی رەوشی ئاسایشی ئەمڕۆ چەندین هۆكاری هەیە و من پێموایە یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكان ئەوەیە كە ئەم قۆناغە قۆناغێكی زۆر هەستیارە، قۆناغی وەرگرتنی دۆسیەی ئەمنی لەلایەن هێزەكانی «عێراق» و كشانەوەی هێزی بیانی و پێداگرتنی سەركردە سیاسییەكانی «عێراق» بۆ مانەوەی ئەو هێزانە. هەڵبەتە مانەوەی هێزەكان لە «عێراق» هۆكاری خۆی هەیە، یەكەم: ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەیەوێ بەرژەوەندییەكانی لە ناوچەكە بپارێزێت، دووەم: گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە، یاخود ئەوەی كە پێی دەگووترێت «بەهاری عەرەبی»، بۆیە پێموایە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەیەوێت لە نزیكەوە چاودێریی بكات بۆ مەبەستی كۆنتڕۆڵكردنی ئاڕاستەكانی ئەو گۆڕانكارییانە بۆئەوەی لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بێت و لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی بگونجێت، بەو مەبەستەیە كە ئەو لایەنانە وا لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەكات بیربكەنەوە هەتا پێیان بكرێت و بۆ درێژترین ماوە لە «عێراق» بمێننەوە، لەهەمان كاتیشدا بەشێوەیەك یان بەشێوەیەكی تر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هەوڵدەدەن پاساو بخوڵقێنێت بۆ مانەوە، پاساوەكانی مانەوە زۆرن و تەنیا دۆسیەی ئەمنی نییە، پێموایە كە تەنانەت بڕینی ئاو و بەندەری «موبارەك» لە «كوێت» و تیرۆر ...و تاد. لەهەموو لایەنەكانی تر هەمووی پاساوە بۆ پیشاندنی هێزە ئەمنییەكان بەو شێوەیەی كە ئامادەنییە بۆ وەرگرتنی دۆسیەی ئەمنی و لەئاكامیشدا بارەكە پێویست دەكات بە مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە «عێراق»، لەلایەنێكی ترەوە ئەجێندا و هێزی سیاسی هەن كە چارەنووسیان بەندە بە چارەنووسی هێزەكانی ئەمریكا، بۆیە ئەوان خوازیارن بۆ مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە «عێراق» و پشت بە ئەمریكا دەبەستن، هەر ئەمەیشە هۆكارەكان لە پشت كێشەكان كە تاكو ئەمڕۆیش مەسەلەی وەزارەتە ئەمنییەكان یەكلانەكراوەتەوە و سستی و دواكەوتن و پێشكەشكردنی كەسایەتیی ناشیاو. لەبەرامبەردا، پێموایە كە پێویستە كار بكرێت بۆ بونیادنانی دەزگاكانی ئاسایش، لەگەڵ دانانی وەزارەتە ئەمنییەكان لەسەر بنەمایەكی پیشەیی، هەر لەم بارەیەشەوە پێموایە هەڵبژاردنی «سەعدون دلێمی» بۆ وەزارەتی بەرگری هەنگاوێكی گرنگە و بایەخەكەشی لەوەدایە كە لیستی «عێراقییە» دەخەینە پێش «ئەمری واقع» و ئەگەر دواخستن هەیە ئەوە چیتر دواخستن نامێنێت.))
سەبارەت بەو بەشەی هێزەكانی ئەمریكا كە بەناوی راهێنەر لە عێراقدا دەمێنەوە، ئایا تاچەند ئەوانە كاریگەریان دەبێت سەیهود بە گوڵانی راگەیاند: (بەو شێوەیەی كە تێیگەیشتووم، پێموایە بەشێك لە هێزەكان لەژێر ناوی «راهێنەر» دەمێننەوە، لێژنەیەك پێكهێنراوە و ئەم لێژنەیە لە دانوستانە لەگەڵ لایەنی ئەمریكی لەسەر سرووشتی راهێنەرەكان لە ئەرك و ژمارە و شوێنی كارەكانیان، بۆیە پاش ئەوەی لێژنەكە كارەكانی تەواوبكات ئەم لایەنانە روون دەبێت و لە مەسەلەكان تێدەگەین و لەوانەیە رێككەوتنێك واژۆبكرێت، منیش پێموایە كە ئەمەیان رێككەوتنێكی نوێ دەبێت لەبەرئەوەی رێككەوتنەكەی پێشوو رێگەنادات بە درێژەدان بە مانەوەی هێزەكان، بۆیە مانەوەی بەشێك لە هێزەكان لەژێر ناونیشانی «راهێنەر» پێویستیی بە ئەنجامدانی رێككەوتنێكی نوێیە و ئەو رێككەوتنەیش پێویستیی بە پەسەندكردن هەیە لەلایەن پەرلەمانی عێراقییەوە)).