.
رۆژی پێنج شەمەی(18/8/2011) رابردوو باراك ئۆبامای سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە لێدوانێكی نووسراودا رایگەیاند: (كاتی ئەوە هاتووە بەشار ئەسەد دەسەڵات بەجێ نهێڵێت)، ئەم لیدوانەی ئوباما هاوكات بوو لەگەڵ لێدوانەكەی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا كە بەشێوەیەكی زۆر ورد هەڵوێستی ئەمریكای بەرامبەر سوریا یەكلایی كردەوە، راستەوخۆش دوای لێدوانەكەی ئۆباما، هەریەك لە بەریتانیا و ئەڵمانیا و فەرەنسا بەیانێكیان دەركردوو تیایدا داوایان كرد كە پێویستە سەرۆكی سوریا(ئەو واقیعە قبوڵ بكات و بڕوات و دەسەڵات بەجێ بهێڵێت)، ئەم گۆڕانكارییانە پێمان دەڵێت چارەنووسی رژیمی ئەسەد چارەنووسێكی باش نییە و، ئەگەر رژێمی سوریا لەرووی سەربازیشەوە باڵادەست بێت ئەوا لەرووی سیاسیەوە تەواو بەرەو گۆشەگیری دەڕوات، هەربۆیە ئەم بارودۆخە دڕدۆنگییەی لە ئاكامی هەڵوێستی رژێمی سوریا بەرامبەر بە گەلەكەی و هەڵوێستی نێودەوڵەتی بە داواكردن لە ئەسەد بۆ ئەوەی دەسەڵات بەجێ بهێڵی كەشێكی سڕی دروستكردووە و هیچ ئاماژەیەك بەدی ناكرێت بۆ ئەوەی سەرۆكی سوریا ئەو هەنگاوە هەڵبگرێت، هەربۆیە مەزندەكان بەو ئاراستەیەن كە شكاندنی ئەم مەنگی و سڕییەی باری سوریا پێویستی بەوە هەیە چاوەڕێی گۆڕنكاری لە هەڵوێستی فەرماندەكانی هێزەكانی سوپا و ئەمنی سوریا بكرێت، ئەویش یان هەندێك لەسەركردەكانی سوپا و ئەمن پەنا بۆ كودەتایەكی سەربازی بەرن، یاخود لێكترازنێك لەنێوان سەركردەكانی سوپا رووبدات و كێشەكە یەكلایی بكرێتەوە، بێجگە لەم دوو رێگەچارەیە هەموو بۆچوونەكان بەو ئاڕاستەیەن، كە سەرۆكی سوریا رێگەی خوێنڕشتنی زیاتر دەگرێتە بەر و هەتا مردن لەگەڵ گەلەكەی خۆی دەجەنگێت. ئەوەشی ئەم بۆچوونە پشتراستدەكاتەوە ئەوەیە كە سەركردەكانی وڵاتانی عەرەبی لەدوای ڕۆشتنی موبارەك و بن عەلیەوە بە شێوەیەكی ئاشتیانە، گەیشتوونە ئەو ئەنجامەی دەستبەرداربوونیان بە شێوەیەكی ئاشتیانە لەدەسەڵات نابێتە هۆكاری ئەوەی دواتر بەسەلامەتی لەباردۆخەكە رزگاریان بێت، بۆیە گەیشتوونە ئەوەی بەوجۆرە رەفتار بكەن، یان هەمووی بەرنەوە یان هەمووی بدۆڕێنن، ئەمەش وادەكات كە سەرۆكی سوریا رێگەی دووەم كە شەڕكردنە لەگەڵ گەلەكەی خۆی هەڵبژێرێت.
رژێمی سوریای دوای پەیامەكەی ئۆباما
لەگەڵ ئەوەی حافز ئەسەدی باوكی بەشار ئەسەد لە ساڵی 1971 بۆتە سەرۆك كۆماری سوریا، بەڵام حزبی بەعس لە ساڵی 1963 وە، حزبی حاكمە لەسوریا، ئەمەش مانای ئەوەیە ماوەی 48 ساڵە یەك حزب لەسوریا دەسەڵاتدارە و ئەو حزبەش حزبی قائید بووە تەنانەت لەو كاتانەشی بەرەی سیاسیی هەبووە وەك جەبهەی وەتەنی تەقدومی، بەڵام دیسان لەو كاتانەشدا حزبی بەعس هەرخۆی حزبی باڵادەست بووە و لە ماددەی هەشتەمی پرۆگرامی حزبی بەعسیشدا بە دەق هاتووە كە(حزبی بەعس حیزبی قائیدە لە دەوڵەت و كۆمەڵگە و سەركردایەتی جەبهەی وەتەنی تەقدومی دەكات)، ئەمە بە بەراورد لەگەڵ حزبی بەعسی عێراقدا كە ئەو ماوەی 35 ساڵ لە حكومدا بوو، ئەو راستیەمان بۆ ئاشكرا دەكات، هەڵتەكاندن و رووخانی رژێمێكی وەك حزبی بەعس كە ماوەی 48 ساڵە لەسەر بنەمای سەركوتكاری و میلیتاری و هەواڵگری خۆی بونیادناوە، كارێكی ئاسان نییە، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە دوای تێپەڕبوونی نزیكەی 6 مانگ بەسەر خۆپیشاندانەكان و رووبەرووبوونەوەی رژێمی سوریا بەشێوەیەكی زۆر دڕندانە، هەتا ئێستا هیچ لێكترازانێك لەنێو سوپا و هێزەكانی ئەمن و ئیستخیاراتی عەسكەی و ئیستخیباراتی قوەی جەوی رووینەداوە، سەبارەت بەم لایەنە باڵیۆز جیفری وایت لە تازەترین وتاریدا كە رۆژی 16ی ئاب نووسیوویەتی، تیایدا وێرای ئەوەی ئاماژە بەوەدەكات ئەو رێوشوێنەی رژێمی ئەسەد لەگەڵ خۆپیشاندەران گرتویەتەبەر لەگەڵ ئەوەی دەكەوێتە چوارچێوەی پێناسەكانی تاوانەكانی شەڕ.. بەڵام هێشتا رژێمی سوریا خاوەنی كۆمەڵێك هۆكاری سەركوتكردنە كە بریتین لە(دەزگا ئەمنییەكان، هێزەكانی پۆلیس، ئەم دوو لایەنە چ بەرگی سەربازییان لەبەردا بێت یان بەرگی مەدەنی، بەكارهێنراون بۆ بڵاوەپێكردنی خۆپیشاندەران، بەڵام بێجگە لەمانەش چەند لایەنێكی دیكەش هەن كە رژێمی سوریا بۆ سەركوتكردنی خۆپیشاندەران بەكاریان دەهێنێت، وەك دەزگاكانی ئیستیخباراتی عەسكەری، ئیستخیاراتی قوەی جەوی، بەرێوەبەرایەتی ئەمنی سیاسیی، ئەمانە بوونیان لەهەموو شار و شارۆچكە و گوندێكی سوریا هەیە و بەشدار بوون لەسەركوتكردنی خۆپیشاندەران، لەسەر ئاستی سوپاش، رژێمی سوریا تا ئێستا 9 فیرقەی هەیە كە بە دڵسۆزترین هێز بۆ رژێمی سوریا هەژمار دەكرێن، ئەوانیش، فیرقەی حەرەس جمهوری، فیرقەی 4ی مودەرەع، دوو فیرقەی قوات خاسە، هەروەها فیرقەكانی 15 و 16 و 5 و 9 و 11)، ئەم لایەنەی باڵیۆز جیفری وایت ئاماژەی پێكردووە بەرەنجامی ئاستی وردبینییەتی و ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئاسان نییە تەنیا بە پەیامێك رژێمێكی وەك رژێمی سوریا لەدەسەڵات نەمێنێ، بۆیە هەروەك چۆن سزا سەپێنراوەكانی سەر عێراق لەماوەی 1990-2003 نەیانتوانی رژێمی بەعس لە عێراقدا بڕوخێنن، مەزندەكان بەوجۆرەن كە گەمارۆی ئابوریش نەتوانێت رژێمی ئەسەدیش بڕوخێنێت، بۆیە ئەگەر رێگەچارەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی پەنابردن بێت بۆ سەپاندنی گەمارۆی ئابوری زیاتر لەسەر سوریا ئەوا چەند گەمارۆكان زیاتر بن، چەند رژێمی سوریا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی گۆشەگیر بكرێت، بەڵام لەسەر ئاستی ناوخۆ رژێمەكە توانای هێندەی دەمێنێتەوە كە بتوانێت گەلەكەی زیاتر سەركوت بكات، ئەم بۆچوونە لەگەڵ ئەوەی بۆچونێكی رەشبینانەیە، بەڵام لەو بۆچوونە گەشبینانە زیاتر واقیعی ترە كە لە ئێستاوە باس لە دوای رژێمی ئەسەد دەكەن، هۆكاری ئەمەش چەند خاڵێكە كە دەكرێت لێرەدا ئاماژەی پێبكەین:
1- ئەو سزا ئابورییانەی دوای ساڵی 1990 لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە بەسەر رژێمی بەعس لە عێراقدا سەپێنران، لەدوای جەنگی جیهانی دووەمەوە سەخترین گەمارۆی ئابوری بووە، ئەمەش نەك هەر گەمارۆ بوو بەسەر رژێمەكە بەڵكو گەمارۆ بوو بۆ سەر گەلی عێراقیش، تەنانەت هەندێك لەو كەلوپەلانەی بەكارهێنانی دوولایەنەی مەدەنی و سەربازییان هەبووە، بۆ نموونە كلۆر بۆ خاوێنكردنەوەی ئاو، قەدەغەكرابوو بێتە ناو عێراقەوە. كە زەحمەتە بتوانرێت گەمارۆی هاوشێوە بخرێتە سەر رژێمی بەعس لە سوریا.
2- لە عێراقدا لەدوای ساڵی 1991 نەوای ئارام دروستكرابوو بۆ كورد، لەم ناوچەیە حكومەتێك و پەرلەمانیكی هەبوو كە توانی بووی بەشێكی عێراق ئازاد بكات و هەنگاو بۆ دیموكراتی هەڵبگرێت، لەژێر سایەی حكومەت و پەرلەمانی هەرێمی كورستان كەشوهەوایەك بۆ گردبوونەوەی موعارەزەی عێراق و كۆبوونەوەكانیان خۆ ڕێكخستنیان دابین كرابوو، ئێستا ئەم حاڵەتە لە سوریا بوونی نییە.
3- موعارزەی عێراقی (بێجگە لەدەسەڵاتی هەرێمی كوردستان) بەهەموو كەموكورتیەكانیانەوە لە موعارزەی ئێستای سوریا یەكگرتوو تر و ناسراو تر و كاریگەر تر بوون، بێجگە لەوەی هەرێمی كوردستان خاوەنی هێزێكی نیزامی پێشمەرگە بوو، هێزەكانی عەرەبی شیعەش بە تایبەتی خاوەنی فەیلەقی بەدر بوون، كە مەشقی باشیان پێكرابوو، دەتوانرا لەكاتی پێویست سوودیان لێوەربگیرێت، هەروەها بۆ ئاستی ناوخۆی عێراقیش كاریگەریان هەبوو، بەڵام موعارزەی سوری بە عەلمانی و لیبرالی و قەومی و كوردیشەوە، هەتا ئێستا كاریگەری ئەوتۆیان لەسەر ناوخۆی سوریا نییە، بۆیە ناكرێت پشت بە موعاڕەزەش ببەسترێت بۆ رووخانی رژێمی سوریا.
ئاییندەی سوریا و وڵاتانی عەرەبی
دوای رووخانی رژێمەكان
هەموو شارەزایانی سیاسیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر ئەو راستییە كۆكن كە دوای رووخانی رژێمەكان دیار نییە ئاڕاستەی گۆڕانكارییەكان بەرەو كوێ دەچن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەو هێزانەی وەك بەرەی موعارزە دەردەكەون هێزێكی تێكەڵاون و زیاتر ئەو لایەنانە رێكخراون كەسەر بە تەیاری ئیسلامی ئوسولین نەك هێزی عەلمانی و دیموكراتی خوازەكان، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر دینا خوری ئوستادی پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكان لە زانكۆی جۆرج واشنتۆن كرد و لە وەڵامدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی: (گومان لەوەدا نییە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانێكی بونیادی بەخۆوە دەبینێت. زەحمەتە بتوانین پێشبینی ئاڕاستەی ئەم گۆڕانە بكەین. لە كاتێكدا میسر و تونس كۆبوونەوەی جەماوەری ڕێكخراو و هەوڵدان بۆ هێنانەدی بە دیموكراتیكردنیان بەخۆوەببینن، بەڵام هێشتا ڕوون نییە ئەم هەوڵە سەردەكێشێت بۆ دامەزراندنی فۆرمگەلێكی حكومەت كە لە مەودای دووردا لێبوردە و فرەیی پیادە بكات. لە لیبیا و سوریا ڕژێمە خۆسەپێنەكان دووچاری هەژانێكی توند بوونەوە، بەڵام هێشتا ڕوون نییە ئایا بەدیلەكە سیستمێكی دیموكراتی دەبێت. تاكە شتێك بتوانین بە دڵنیاییەوە بیڵێین ئەوەیە ڕاپەڕینەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەسەڵاتی خەڵكیان هێنایە پێشەوە و ئەم ڕاپەڕینانە پەیوەندیەكی كەمیان بە ئایدۆلۆجیاكانی ڕابردووە هەیە (ناسیۆنالیزم و ئیسلامیزم)، بەڵكو زیاتر پەیوەندیان بە كێشەكانی وەك عەدالەتی كۆمەڵایەتی و ئابووریەوە هەیە (خۆراك، پەروەردە، دامەزراندن). لە زۆر ڕووەوە ئەمانە یاخیبوونن لە دژی سیاسەتە ئابوورییانەی كە لە ماوەی بیست ساڵی ڕابردودا پیادە كراون.. ئەگەرچی پارتە ئیسلامیەكان لە چەند وڵاتێكی دیاری كراودا چالاك بوونە (میسر و سوریا)، بەڵام چیتر ئەوان ئیحتیكاری سیاسەتی گشتی ناكەن. من گومانم هەیە لەوەی ڕژێمێكی تیوكراتی لە هەر یەكێك لەم وڵاتانەدا بێتەئاراوە. . لە سوریا و لیبیا موعارەزە لە گەڵاڵبوندایە و تەواو دابەشبووە. لە زۆر ڕووەوە بارودۆخی ئەم وڵاتانە هاوشێوەی بارودۆخی عێراقە ساڵانی نەوەتەكانە. لە تونس و میسر، گروپگەلێكی موعارەزە هەن كە ڕێكخراوگەلێكی كاران. ئێستا كۆشش بۆ ئەوە دەكرێت ئەم ڕێكخراوانە ببنە هێزێكی گەورە، لە حكومەتەكانی دوای شۆڕشدا. بارودۆخی ئەم وڵاتانە لێكچوونی هەیە لەگەڵ بارودۆخی ئێران و هەندێ لە وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژهەڵات دوای ڕوخانی یەكێتی سۆڤیەت.)
سەبارەت بە گۆڕانكارییەكان ئاستی توندوتیژی رژێمەكان و هەروەها بەكارهێنانی هێز لە لایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە بۆ رووخانی رژێمەكان، پرسیارمان لەپرۆفیسۆر ئەڤلین ئەكاد كرد كە پێشتر ئوستادی دیراساتی نێودەوڵەتی بووە لە زانكۆی بێروت ئێستا ئوستادی دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لەزانكۆی ئیلینوز دەبارەی هەڵكشانی توندوتیژی لە گۆڕانگارییەكانی وڵاتانی عەرەبی لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە رای خۆی دەربڕی و وتی: (من لەگەڵ توندوتیژی نیم، لەو بڕوایەدانیم بتوانرێت هیچ گۆڕانكارییەك وەدیبهێنرێت لەڕێگەی جەنگ و توندوتیژی. وابزانم مێژوو بۆمانی سەلماندووە كە توندوتیژی هیچ شتێك چارەسەرناكات. بۆیە، من لەگەڵ گۆڕانكاریم، بەڵام گۆڕانكاری لەڕێگەی پڕۆسەی ناتوندوتیژ. ئەوەی كە بینیم تاكە وڵات وابزانم تەنیا «تونس» بوو كە كەمترین توندوتیژیی تیا روویدا. بەڵام بەداخەوە هەتا جەنگ و كوشتن و خوێن ڕشتن هەبێت ئەوە هەمیشە خۆی دووبارە دەكاتەوە، بۆیە من لەگەڵ روودانی ئەو هەموو توندوتیژییە هەست بە ئارامی ناكەم. لێرەدا گرنگە جیاوازی لەنێوان قوربانیدان لە پێناوی ئازادی و گۆڕانكاری و پیادەكردنی توندوتیژی بكەین،قوربانیدان جیاوازە لە توندوتیژی، قوربانیدان وەكو چالاكییەكی ناتوندوتیژە. «عیسا» ژیانی لەسەر خاچ بەخشی لەپێناو رزگاركردنی مرۆڤایەتی، بۆیە ئەوەیان خۆفیداكردن بوو نەك پیادەكردنی توندوتیژی بۆ كوشتنی هاووڵاتیان. ئەمەش هاوشێوەیە لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانەی كە «غاندی» لە «هندیستان» ئەنجامیدان، لەگەڵ «مارتن لوتەر كینگ» لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. گۆڕانكاری بەم جۆرە شێوازانە وەدیدەهێنرێت. بەڵام هاوكات پێموایە گۆڕانكاری پێویستە لەبەرئەوەی ئاستەكانی سەركوتكردن زۆرن..سەبارەت بەهەوڵەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش لەم گۆڕانكاریانەدا بەڕای من رۆژئاوا لەم بارەیەوە زۆر دووفاقی یە لەبەرئەوەی لەلایەنێكەوە شتێك دەڵێن و لەلایەنێكی دیكەشەوە شتێكی دیكە دەكەن. بۆیە من بەهیچ شێوەیەك متمانەم بە رۆژئاوا نییە، هەڵبەتە من لێرەدا باس لە سیاسەتوانەكانی رۆژئاوا دەكەم، من متمانەم بە رۆژئاوا و سیاسەتوانەكانیان نییە. لەوانەیە رۆژئاوا بێت و بڵێت وا دەكەین و ئەمە دەكەین ...و تاد. بەڵام رۆژئاوا چ مەبەستێكی لە «لیبیا» هەیە؟ ئەگەر لەبەر نەوتەكە نەبوایە ئەوە هەرگیز لە «لیبیا» نەدەبوو، ئەگەر «عێراق» نەوتی نەبوایە ئەوە رۆژئاوا رووی لێ نەدەكرد. بۆیە من متمانەم بە قسە و رەفتارەكانیان نییە.. بەڕای من پێویستە چارەسەرەكان لەلایەن خودی هاووڵاتیەكانەوە بدۆزرێتەوە، پێموایە پێویستە لەسەر وڵاتانی عەرەبی پشتگیری لە وڵاتە هاوتاكانیان بكەن لەگەڵ ئەو خەڵكانەی كە داوای ئازادی و دیموكراسییەت دەكەن، پێویستە پشتگیری لەهەموو وڵاتەكانی دیكە بكەن. بەڵام ئەمڕۆ دەنگەكە دەنگی توندوتیژی و كوشتن و مردن و دوژمنایەتییە،پێویستە وازبێنن لە كوشتنی هاووڵاتیان و گوێ لە ویژدانیان بگرن، ئەویش لەكاتێك ئەگەر هات و ویژدانیان مابوو، ئەوان هاووڵاتیان تۆپباران دەكەن و نازانم شەوانە چۆن دەخەون و چۆن بیر دەكەنەوە لەبارەی ئەو كردەوانەی ئەنجامیانداوە، ئەمە بێجگە لە گەندەڵی و رەفتارەكانی تر. پێویستە ئەمە بگۆڕێت، ناكرێ بەم شێوەیە بەردەوام بن ئەم شتەیش تووشی خەمۆكیی كردووم، هەست بە خەمناكییەكی زۆر دەكەم بۆیەیش ناتوانم زیاتر لەسەر ئەم مەسەلەیە بدوێم))
نەبوونی دەستوورێك زامنی مافی تاكەكان بكات
لە وڵاتانی عەرەبی هەتا ئێستاش دەستوورێكی مەدەنی ئەوتۆ نییە كە زامنی مافی هاووڵاتیان بكات، هەرچەندە ئێستا پرۆسەی هەمواركردنی دەستوور لە چەند وڵاتێكی وەك مەغریب و ئوردن دەستی پێكراوە، بەڵام كێشەی سەرەكی وڵاتانی دیكە نووسینەوەی دەستوور یان داڕشتنی دەستوورێكی نوێیە، دەربارەی ئەم پرسە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر سەید گرەیوود بەرێوەبەری سەنتەری دیراساتی ئەفریقی و رۆژهەڵاتی ناوەراست لە زانكۆی مەلیك محەمەد لە ریبات، سەبارەت بەم لایەنە لە لێدوانێكی تایبەتدا بە گوڵانی راگەیاند: (بەڕای من مەسەلەكە چیتر پەیوەست بەوە نییە كە ئایا گۆڕانكاری روودەدات یان نا، پێموایە كە گۆڕانكاری لە حاڵی حازر لە رووداندایە. بۆیە ئێستا مەسەلەكە بریتیە لەوەی بڕوانین بزانین چ جۆرە گۆڕانكارییەك لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە روودانە. بەش بە حاڵی خۆم، من زۆر رەشبین نیم و بیر لە ئەگەرە نێگەتیڤەكان ناكەمەوە، بەڵكو زیاتر هەوڵدەدەم جەخت بكەمە سەر لایەنە پۆزەتیڤەكان، هەربۆیەیش هەوڵدەدەم جەختبكەمە سەر گۆڕانكارییە پۆزەتیڤەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بەڕای من ئەوەی كە ئەمڕۆ دەیبینین زیاتر بریتیە لە جموجۆڵی گۆڕانكاری یان هەنگاونان بەرەو ئاڕاستەی كۆمەڵگەیەكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كە رەواتر بێت و بە پەرۆشتر بێت بۆ ئازادی و حوكمڕانیی باش و دادی كۆمەڵایەتی. هەڵبەتە وێڕای ئەمەیش، هەروەك هەمووشمان دەزانین، بێگومان ئەمڕۆ چەندین نموونە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە كە مایەی هیوابڕانن، ئەمەیش واقعێكی بەدبەختە. بەڵام ئامانجی سەرەكیمان بریتیە لەوەی لەكۆتاییدا بگەینە كۆمەڵگەیەكی رەواتر و دیموكراسیتر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.. هەڵبەتە مەترسییەك هەیە كە باسدەكرێت لەبارەی «ئێران»، بەڵام من لەگەڵ ئەو بۆچوونە هاوڕانیم. ئەوەی كە ئەگەری روودانی هەیە، پێموایە بریتیە لە جۆرە گفتوگۆیەك، بۆنمونە ئەوەی كە ئەمڕۆ دەیبینین لە «میسر» بەتایبەتی لەنێوان «ئیخوانی موسلمین» و ئەو دوای بزووتنەوە كۆمەڵایەتی و پارتە سیاسییەكانی دیكەی «میسر»، بەڵام نازانم ئەنجامەكانی چی دەبن، هاوكات رای من وایە كە «ئێران»ێكی دیكە دێتەكایەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێموایە جموجۆڵەكە بەرەو دادی كۆمەڵایەتیی زیاتر هەنگاودەنێن. لەوانەیە پارتە سیاسییەكان پلەیەك مۆركی ئایینییان پێوە دیاربێت، وەكو «ئیخوانی موسلمین»ی «میسر»، بەڵام هەرگیز لەو بڕوایەدا نیم كۆمەڵگەیەك، بەتایبەتی كۆمەڵگەی «میسر»، ئامادەبێت لەوبارەیەی دەستبكات بە هەنگاونان لە رژێمێكی دیكتاتۆری، یاخود دیكتاتۆرییەتێكی عەسكەرتاری، یانیش لە دیكتاتۆرییەتێكی سیاسییەوە بۆ رژێمێكی هاوشێوە وەك دیكتاتۆرییەتێكی «تیۆكراسی».))
دەربارەی هەوڵەكانیش بۆ گۆڕینی دەستوور یان نووسینەوەی دەستوور پرۆفیسۆر سەید لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان وتی: (ئەمڕۆ زۆربەی وڵاتان لە پڕۆسەی گۆڕینی دەستوورەكانیانن، بۆنمونە «مەغریب» دەستووری گۆڕی، «تونس» لە پڕۆسەی گۆڕینی دەستوورە، «میسر»یش تاڕادەیەك دەستی پێكردووە، لە «ئوردن» داواكاریی زۆر هەیە بۆ گۆڕینی دەستوور. بەڕای من بێجگە لە گۆڕینی دەستوور، لەوە گرنگتر پڕۆسەی گۆڕینی دەستوورە، «مونازەڕەكان» لەبارەی پێویستیی گۆڕینی دەستوور لە ژینگەیەكی تەندروست لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بێگومان دەستوور بریتیە لە كۆنتێكستێكی «مەفاهیمی» و «تیۆكراسی» و یاسایی و چوارچێوەی كارە بۆ بونیادنانی دامەزراوەكان، بەڵام لەهەمان كاتیشدا گوزارشتێكی «ئستتڕادی»ی نموونەییە لەسەر سیستەمێكی كۆمەڵگەیی، لەسەر پڕۆژەیەكی كۆمەڵگەیی. بۆیە لەكۆتاییدا، جێبەجێكردنی ئەو چەمكە بۆ راستی لێرە و لەوێ دەگمەنە، بەڵام پێموایە كە ئەمڕۆ هیچ ئەگەرێك لەئارادا نییە لەبارەی گەڕانەوە بۆ رژێمێكی دیكتاتۆر و ستەمدار. سەبارەت بە گۆڕانكارییەكان، ئێمە ئەمڕۆ مامەڵە لەگەڵ كۆمەڵگەیەكی مرۆیی دەكەین، بۆیە بەو ئاسانییە ناتوانین پێشبینیی بۆ بكەین. بەڵام كە سەیرێكی تەواوی ناوچەكە دەكەم، لەهەموو حاڵەتەكاندا، دەبینم كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بانگەشە دەكات بۆ دادی كۆمەڵایەتی و ئازادی و یەكسانی لە هەلەكان، ئەمەیش كۆمەڵگەیەكە كە بە پێداگرتنێكی زۆرەوە هەنگاودەنێت بەرەو ئاڕاستەكانی ئەو ئامانجە، ئەم شتەیش بەچەندین شێوە وەدیدەهێنرێت بۆنمونە لەشێوەی گۆڕینی دەستوورەوە بۆ بزاوە كۆمەڵایەتییەكان بۆ پرۆتستۆ لە شەقامەكان، تا دەگاتە حاڵەتێك هاوشێوە لەگەڵ هەندێك لە كەیسەكان وەكو «لیبیا» و «سوریا» كە ئەمڕۆ زیاتر و زیاتر هەنگاویان ناوە بەرەو ئاڕاستەكانی پێكدادانی سەربازی.))