درێژبوونەوەی وەرزی هاوینی عەرەبی
ڕیچاردهاس بەرێوەبەری پێشووی سیاسەتی پلاندانان لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاو سەرۆكی ئێستای سەنتەری دیراساتی ستراتیژی ئەنجومەنی پێوەندییەكانی دەرەوە( CFR) لە وتارێكیدا كە رۆژی 6ی تەممووز بەناونیشانی ( بەهاری عەرەب بەرەو هاوێنێكی گەرم و درێژ دەڕوات )...( The Arab Spring Has Given Way to a Long، Hot Summer) ڕاشكاوانە ئاماژە بەوەدەكات، دوای تونس و میسرو بەحرێن و یەمەن و دواتریش لیبیا، ئێستا سوریا هاتۆتە ناوەندی گۆڕانكارییەكان، كە تائێستا زیاتر لەهەزار كەس كوژراون و بەسەدان هەزار كەسیش ژیانیان لەمەترسیدایە، هەربۆیە توندوتیژییەكانی سوریا ئاماژەیە بۆ ئەوەی بەهاری عەرەب ملی هاوینێكی گەرم و درێژ دەگرێت و جێپۆلیتیكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست یەكپارچە بەرەو خراپتر دەڕوات، لەمەش خراپتر هاس ئاماژە بەوەدەكات سەرۆكی سوریا كە پەنای بۆ توندوتیژی بردووە، لەم هەنگاوەیدا شاز نییە، پێدەچێت سەركردەكانی دیكەی وڵاتانی عەرەبیش ئەگەر بكەونە ژێر هەمان هەڕەشەوە، جارێكی دیكە هیچیان هەمان شێوازی موبارەك و بن عەلی دووبارە نەكەنەوە، لەبەرئەوەی چارەنووسی ئەو دوو سەرۆكە سەلماندنی، براوە هەمووی دەباتەوە و دۆڕاو هەمووی دەدۆڕێنێت، هەربۆیە بەهەموو شێوەیەك بەرگری لەخۆیان دەكەن.

هاس لەدرێژەی وتارەكەیدا ئاماژە بەچەند خاڵێك دەكات، كە هیچیان بۆ بونیادی دیموكراتی لە وڵاتانی عەرەبی جێگەی ئومێد نین، ئەو خاڵانەش بریتین لە:
1- لەو وڵاتانی عەرەبی دوو گرووپ هەن زۆر ڕێكخراون و كارەكانی خۆیان بە رێكخراوی دەكەن، یەكەمیان گرووپی( سوپا و هێزەكانی ئاسایشە) كە بەدەست دەسەڵاتی دەوڵەتەوەن، دووەمیان گرووپی ئیسلامیە ئسوڵیەكانە كە ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆن دەگێڕن.
2- گرووپە سكۆلارو عەلەمانییەكان، ئەگەر هەبن! لاواز و دابەشبوون، پێناچێت لەسەر ئاستی ڕەهەندی كورت مەودا ئەم گرووپە سكۆلارو لیبراڵانە، لەهیچ ململانێیەكی سیاسیی هەڵبژاردندا باڵادەست بن، ئەمەش ڕاشكاوانە واتە، بەدیلی ڕژێمە دیكتاتۆرو سەركوتكارەكان، ئیسلامیە ئوسوڵیەكان دەبن، یان ئەوان باڵا دەست دەبن.
3- بێ ئاكامی بەهاری عەرەبی دەریخست، لە نێوان سعودیە و ئەمریكادا بۆشاییەكی گەورە دروست بووە، سەركردەكانی سعودییە بەنیگەرانییەوە سەیری هەڵوێستی ئەمریكا دەكەن بەرامبەر رژێمی حوسنی موبارەك كە دوای ئەوەی زیاتر لە 30 ساڵ یەكێك بوو لە هاوپەیمانە نزیكەكانی ئەمریكا بەڵام پشتی تێكرد، هەر بۆیە بڕیاری سعودیە بۆ دەستێوەردانی سەربازی لە بەحرێن، یەكێك بوو لەو بڕیارانەی ئەمریكا پێی خۆش نەبوو.
4- ئێران لە گۆڕانكارییەكانی دەوڵەتانی عەرەبی لەلایەك سوودمەند بوو، بەتایبەتی كە نرخی نەوت بەرزبووەو گەورەترین رژێمی ئەنتی ئێرانی كە میسرە ڕووخا، هەروەها بووە هۆكاری ئەوەی ئەو نەخشەیەی ئەمریكا بۆ كشانەوەی هێزەكانی لە عێراق و ئەفغانستان داینابوو بۆی جێبەجێ نەكرێت،بەڵام بە دەسپێكردنی ئاڵۆزی لەسوریا ئێران زەرەری كردو لەمەش زیاتر گۆڕانكارییەكانی سوریا بووە هۆكاری ئەوەی سەركردەكانی ئێران لەناو خۆیاندا دابەش بن.
5- لەسەر ئاستی كێشەی نێوان فەلەستین و ئیسرائیل، عەرەب –ئیسرائیل، باردۆخەكە بەرەو خراپتر چووە، ئێستا ئیسرائیل بەهیچ شێوەیەك ئامادەنییە سازش بكات، هەروەها ئەو گۆڕانكارییە كتوپڕانەش لەناوچەكە ڕوودەدەن كارێكی وایكردووە سەركردە عەرەبەكان نەتوانن نەرمی بنوێنن و بەرەو ئاشتی هەنگاو هەڵبگرن.
6- گرووپە تیرۆریستیەكان بە تایبەتی رێكخراوی ئەلقاعیدە، لەگەڵ ئەوەی هیچ پێوەندییەكی ڕاستەوخۆی بەو گۆڕانە كتوپڕانەوە نییە، بەڵام ئەوانیش تاڕادەیەكی زۆر سوودمەندبوون، لەبەر ئەوەی ئەو ڕژێمانەی كە پێشتر ئەزموونێكی زۆریان لە شەڕی دژە تیرۆر و ئاشكراكردنی تۆڕەكانی تیرۆریزمدا هەبووە، یان لاواز بوون یان لابران.

ئاماژەكردن بەم خاڵانە، بەو مانایە نییە ئەوەی لەناوچەكە روویداوە بایەخی نییە، بەڵكو پێویستە پەند لەو گۆڕانكارییانە وەربگیرێت و هەوڵبدرێت بەشێوازێكی لۆژكیانە باردۆخەكە بۆ بەرژەوەندی دیموكراتی و خۆشگوزەرانی گەلەكانیان كۆنترۆڵ بكرێتەوە، سەبارەت بەچۆنییەتی هەنگاوەكان بۆ ئاییندە، ریچارد هاس خاوەنی بیرۆكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ، ئاماژە بەم هەنگاوانە دەكات:
• پێویستە ریفۆرمی سیاسیی گەشەی پێبدرێت و بەشێوەیەكی لەسەرخۆ و هەنگاو بەهەنگاو بێت.
• پێویستە دەستووری ئەو وڵاتانە جارێكی دیكە بنووسرێتەوە، هەروەك چۆن دوای ڕووخانی رژێمی سەدام حوسێن عێراقییەكان دەستوورێكی تازەیان سەرلەنوێ نووسیووەو پەسەندیان كرد.
• پێویستە دەسەڵاتەكان دابەش بكرێت و سیستمی چێك و بڵانس پیادەبكرێت.
كەواتە بەهەڵوەستەكردن لەسەر بۆچوونەكانی ریچارد هاس، جۆرێك لەدیوی ناوەوەی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر گۆڕانكارییەكانی وڵاتانی عەرەبی و سوریا بەتایبەتی دەتوانرێت بخوێنرێتەوە، بەتایبەتی كە وەزیری دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ڕاشكاوانە ڕایگەیاند (مانەوەی رژێمی سوریا هیچ سوودێكی نییە و هەموو شەرعیەتیكی لەدەستداوە) ئەمەش مانای ئەوەیە كە سیاسەتی ئەمریكا بە شێوەیەكی ڕیشەیی بەرامبەر سوریا گۆڕاوەو ئێستا سوریا لە هەوڵی ئەوەدایە بە هەماهەنگی لەگەڵ یەكێتی ئەورپا ڕێوشوێنی هەنگاوی پێویست بۆ رووبەڕوونەوەی ئەم كێشەیە وەربگرێت.
ئەنكەرا سیاسەتی خۆی بەرامبەر دیمەشق دەگۆڕێت
لەگەڵ ئەوەی هەموو لایەك بە دەوڵەتانی دراوسێی و یەكێتی ئەورپاو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاشەوە، بەنیگەرانییەوە لەبارودۆخی سوریا دەڕوانن، كەوتوونەتە دووڕیانێكەوە كە نە دەتوانن كارێك بكەن رژێمەكەی بەشار ئەسەد دەست لەشاڵاوە توندوتیژییەكانی هەڵبگرێت و دەست بكات بە ریفۆرمێكی پراكتیكی و ریشەیی، نەدڵنیاشن لەوەی دوای نەمانی رژێمەكەی ئەسەد ئاژاوە لە ناو سوریا دروست نەبێت، سەبارەت بەم نیگەرانیە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر ستیڤن زۆنەس كرد، ئوستادی پێوەندییە نێو دەوڵەتییەكان سەرۆكی پرۆگرامەكانی سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی سانفرانسیسكۆ، سەبارەت بەم لایەنە لە ئاخاوتنێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە لەسەر ئەم پرسە دواو وتی: (نیگەرانییەكە لەوەوە سەرچاوەی گرتووە، ئەگەرچی ڕژێمی سوریا لەسەر چەند مەسەلەیەك لە ناكۆكیدایە لەگەڵ دەوڵەتە دراوسێكانیدا، بەڵام سوریا بەشێوەیەكی گشتی ڕەمزی سەقامگیری بووە، لەبەرئەمە نیگەرانی ئەوە هەیە ناسەقامگیری و ناكۆكی تائیفی سەرهەڵبدات كە بپەڕێتەوە بۆ وڵاتانی دیكە. بە بۆچوونی من تاوەكو ڕژێمی ئەسەد زیاتر لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، ئەوا ئەگەری ناسەقامگیری دوای ڕووخانی ڕژێمەكە گەورەتر دەبێت، بە پێچەوانەوە تاوەكو زووتر بارودۆخەكە چارەسەربكرێت و كرانەوەو فرەیی لە كۆمەڵگەدا بێتەئاراوە، ئەوا سەقامگیری ناوچەییش باشتر دەبێت. لەبەر ئەوەی ئەگەرچی وەرچەرخان لە دیموكراسییەوە بەرەو دیكتاتۆری ڕەنگە مایەی گیروگرفت بێت لەمەودای نزیكدا، ئەوا لە مەودای دووردا دیموكراسی بەرەوپێشچوونی زیاتری لێدەكەوێتەوە.))
بۆچوونەكانی پرۆفیسۆر زۆنەس بەو ئاڕاستیەن كە نابێت چیدیكە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی دراوسێی سوریا ڕۆڵی تەماشەكەر بگێڕن، لەبەرئەوەی چەند ئەم باردۆخە بەم شێوەیە بەردەوام بێت، ئەوا دواترو دوای نەمانی ئەم رژێمەی ئێستا باردۆخەكە ئاڵۆزتر دەبێت و مەترسی شەڕی تائیفی و ناسەقامگیری زیاتر دەبێت، بۆیە لەمبارەوە پرسیاری سەرەكی ئەوەیە ئایا پێویستە چی بكرێت باشە، بۆ ئەوەی هەم گۆڕانكاری بكرێت و هەمیش توندوتیژی دژی هاووڵاتیانی سوریا پیادەنەكرێت؟ هەردوو پرۆفیسۆری ناودار سۆنەر چاغپاتای بەرێوەبەری دیراساتی توركیا لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی نزیك و ئەندرۆ تالبەر بەرێوەبەری ئامۆژگای ناوبراو و تۆژەر لەسەر سیاسەتی عەرەبی و خاوەنی كتێبی (وەكری ئەسەد - Assad’s Den )، لە وتارێكی هاوبەشیاندا بەناونیشانی(چۆن واشنتۆن دەتوانێت بەهاوكاری لەگەڵ توركیا كار لەسەر سوریا بكات) جەخت لەوە دەكەنەوە بەوەی پێویستە واشنتۆن لەگەڵ توركیاو هاوپەیمانەكانی كار بۆ ئەم دوو ئەركە سەرەكییە بكەن:
1- هەوڵەكان بەو ئاڕاستەیە بن رێگە لە رژێمی ئەسەد بگرن لە سەر شاڵاوەكانی دژی خۆپیشاندەران بەردەوام بێت.
2- واشنتۆن لەگەڵ توركیا و هاوپەیمانەكانی خۆیان ئامادە بكەن بۆ قۆناخی دوای نەمانی رژێمی ئەسەدو بەرنامە دابنێن بۆ ئەوەی دوای نەمانی ئەو رژێمە ئاژاوەو توندوتیژی دروست نەبێت.

دابەشبوونەكانی ناو موعاڕەزە
ئەوەی چاغتایی و تالبەر پێشنیاریان كردووە، لەكاتێكدایە كە حكومەتی ئەنكەرا پێوەندی لەیەك كاتدا لەگەڵ حكومەتی سوریا هەیە و لەهەمانكاتیشدا ئەوە بۆ چەندەمین جارە موعاڕەزەی سووری لە توركیا كۆدەبنەوە، بەڵام لەبەرامبەر ئەم حاڵەتە هەردوو پرۆفیسۆر پێیان وایە، ڕاستە لەماوەی 10 ساڵی ڕابردوو پێوەندییەكی فراوان و بێ وێنە لەنێوان دیمەشق و ئەنكەرا هەبووە، بەڵام ڕەفتارەكانی ئەم دواییەی رژێمی ئەسەد و ڕەوكردنی خەڵك بۆ ناوخاكی توركیا، لەلایەك توركیای بێ ئومێد كردووە، لەلایەكی دیكە توركیای ترساندووە بەوەی كۆڕەوێكی گەورە ڕووبدات و لەمیانەی ئەو كۆڕەوەشەوە خەڵكی تیرۆریست دزە بكەنە ناو توركیا و كارەساتێك لەناو توركیا دروست بكەن، هەربۆیە ئەم حاڵەتە وایكردووە كە توركیا هەڵوێستی خۆی بگۆڕێت و زیاتر لە دیمەشق دووربكەوێتەوەو لە واشنتۆن نزیكبێتەوە، ئەم هەڵوێست نزیكبوونەوەیەی نێوان ئەنكەرا و واشنتۆن لەسەر پرسی سوریا، وایكردووە واشتنۆن كاتێك بەنیگەرانییەوە سەیری باردۆخی ئاڵۆزی سوریا دەكات، لەهەمانكاتدا هەست بە ئارامیەكیش بكات، كە دۆستێكی گرنگی هەیە ئەویش ئەنكەرایە.
كەواتە ئەوەی پسپۆران ئاماژەی پێدەكەن لەو خاڵەدا خۆی چڕدەكاتەوە كە چارەسەری كێشەكان لە سوریا بەبن بەست گەیشتووە، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر جۆشۆ لاندیز كرد، كە ئوستادی سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لەزانكۆی ئۆكلاهۆماو هەروەها تایبەتمەندە لەسەر سیاسەتی سوریا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لە وەڵامی پرسیارەكەی گوڵاندا پرۆفیسۆر لاندیز بەمجۆرە رای خۆی دەربڕی و وتی: (لە سوریادا بارودۆخەكە بە بنبەست گەیشتووە، حكومەتی ئەو وڵاتە سەلماندی هیچ چارەسەرێكی نییە بۆ وەستاندنی ڕاپەڕینەكە. حكومەت زەبروزەنگی بەكارهێنا، بەڵام ئەمە تەنیا بووەهۆی خراپتربوونی بارودۆخەكە، ئەوەی باردۆخەكەشی ئاڵۆزتر كردووە ئەوەیە، تا ئێستا هیچ ئاماژەیەك نییە بەوەی سوپای وڵاتەكە ئینشیقاقی تێكەوتووە، یان هیچ ئاماژەیەك نییە بەوەی كەرتبوون لە حكومەتدا ڕوویدابێت، هەندێ هەڵگەڕانەوە ڕوویدا لەسەر ئاستەكانی خوارەوە، بەڵام ئەوانە هێندە گرنگ نین، تا ئێستا هیچ كەسایەتێكی باڵای وڵاتەكە، چ كەسایەتی سیاسی و چ كەسایەتی سەربازی لە ڕژێمەكەی هەڵنەگەڕاونەتەوە، هیچ باڵیۆزێك، هیچ یەكێك لە بەرپرسەكانی نووسینگەكانی كاروباری دەرەوە وازیی نەهێناوە، كە پێشبینی دەكرێت ئینشیقاق لەمانەوە دەست پێبكات، واتە ئەو بەرپرسانەی لە دەرەوەن، هیچ شتێك لەمە ڕووینەداوە، واتە حكومەت بە یەكگرتوویی ماوەتەوە، تاوەكو حكومەتیش بە یەكگرتوویی بمێنێتەوە، ئەوا زۆر زەحمەتە موعارەزە بتوانێت سەركەوتن بەدەست بهێنێت، هەربۆیە جارێ باردۆخەكە روون نییە، گۆڕانی ڕژێمەكە وەك ئەگەرێكی دوور دەردەكەوێت، هەروەها هێشتا ئاڕاستەی موعارەزە ڕوون نییە، ئایا موعارەزەیەكی لیبراڵی دەبێت و مەیلی ڕۆژئاوایی دەبێت، یان موعارەزەیەكی ئیسلامی و دژە ئیسرائیل و دژە ڕۆژئاوایی دەبێت یان ئایا دابەش دەبن لە نێو خۆیانداو وڵاتەكە دووچاری شەڕی ناوخۆیی دەبێت، كە لەم حاڵەتەدا وڵاتە دەرەكییەكان هەوڵی كاریگەربوون دەدەن بەسەر بارودۆخەكەدا و پشتیوانی لایەنە جیاوازەكان دەكەن. لەبەر ئەوە ئێمە نازانین و ڕوون نییە ڕەوتی ڕووداو و بەرەوپێشچوونەكان چۆن دەبێت و چ بەدیلێك تەبەنی دەكرێت، لەبەر ئەوەی موعارەزە دابەشبوونێكی زۆری تێدایە. ))

دانانی سیناریۆو ئەگەری فرە ڕەهەند
ئەوەی پرۆفیسۆر جۆشۆ لاندیز وەك پسپۆرو تایبەتمەندێكی نێودەوڵەتی لەسەر سیاسەتی سوریا دەیڵێت، ئەو راستیەیە كە دەوڵەتە دراوسێكانی سوریا، بەتایبەتی توركیا كە پێوەندیەكی باش و بەرژەوەندییەكی بەرفراوانی ئابوری و بازرگانی لەگەڵ سوریا هەیە، باش لێی ئاگادارن، هەربۆیە توركیا بایەخێكی گرنگ بەم پرسە دەدات و وێرای ئەوەی پێوەندییەكانی لەگەڵ دیمەشق نەپچڕاندووە بەڵام هاوكاری موعاڕەزەی سوریا دەكات و زیاد لەمەش وەك هەردوو پرۆفیسۆر سۆنە چاغپاتای و ئەندرۆ تالبەر ئاماژەیان پێكردووە، ئێستا توركیا دیراسەتی چەند سیناریۆیەك دەكات و خۆی بۆ ئەگەرە فرە ڕەهەندەكان ئامادەدەكات كە بەمجۆرە ئاماژەیان پێكردووە:
1- توركیا دەزانێت هەموو تێكچوونێكی باری ئاسایش و نەمانی نیزام لە سوریا لەچەند روویەكەوە زیان بەبەرژەوەندییە ئابووریی و بازرگانییەكان و هەروەها هەڕەشەش لەسەر ئاسایشی توركیا دروست دەكات، بەتایبەتی كە شاری حەلەب هاوسنوورە لەگەڵ توركیا و زیاتر لە 3 ملیۆن هاووڵاتی لێ دەژی بۆیە ئەگەر بارەكە گەیشتە ئەوەی لەدەست دەرچوو، ئەوا لەوانەیە كۆڕەوێكی ملیۆنی ڕوو لەتوركیا بكات، هەربۆیە توركیا لە ئێستاوە دیراسەتی ئەوە دەكات چۆن بتوانێت لەناو خاكی سوریا ناوچەیەكی ئارام ( Buffer zone) دروست بكات، دروستكردنی ئەم ناوچەیەش پێویستی بە هاوكاری بڕیارێكی نەتەوەیەكگرتووەكان یان پشتگیری ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا هەیە، ئەم سیناریۆیە بۆ ئەوەیە توركیا لە دەستێوەردانی سەربازی خۆی دووربخاتەوەو هەروەها رێگەش نەدات ئەو هەموو ئاوارەیە ڕووبكاتە ناو توركیاوە، بەمەش حكومەتی رەجەب تەیب ئەردۆگان وەك حكومەتێك خاوەنی هێزێكی گەورەی نەرم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەردەكەوێت.
2- ئێستا لەنێوان توركیا و سوریادا ناوچەی بازرگانی ئازاد هەیە، ناوچەی هاتای كە لە ساڵی 1939 بەڕیفراندۆم دراوە بە توركیا ئێستا ناوچەی بازرگانی ئازادە لەنێوان هەردوولادا، لەبەرئەوەی ئەو كەلوپەلانەی لەو ناوچە ئازادە هەن زۆربەی كەلوپەلی توركین و دەچنە ناو سوریاوە، بۆیە حكومەتی سوریا سوودێكی هێجگار زۆر لە باجی گومركی ئەو ناوچە ئازادە وەردەگرێت، هەربۆیە ئەگەر توركیا پەنا بۆكارتی گوشاری گەمارۆی ئابووری ببات ئەوە ئەو لایەنەی كە زۆرترین زیانی پێدەكەوێت حكومەتی سوریا دەبێت و دەبێتە هۆكاری ئەوەی سوریا نەتوانێت پێداویستیەكانی سوپاو هێزەكانی ئەمنی تایبەت دابین بكات و لەم حاڵەتەشدا وەك پێویست سوپا و ئەمن وەفادارییان بۆ حكومەتی سوریا گۆڕانگاری بەسەردا دێت.
3- توركیا هەر لەسەر ئاستی بازرگانی و ئابووری پێوەندییەكی ئابووری بەرفراوانی لەگەڵ سوریا، بەشی سەرەكی كە لەم پێوەندییە بازرگانی و ئابوورییە سوودمەندە، چینی ناوەند و چینی باڵای سوریایە، ئەم دووچینەش كە تا ئێستا بێدەنگن و كاردانەوەیان بەرامبەر رژێمەكەی ئەسەد نییە، ئەگەر توركیا پەنا بۆ ئەم كارتە بەرێت، ئەوانیش لە ڕژێمەكەی ئەسەد هەڵدەگەڕێنەوە.
4- توركیا دەیەوێت پێوەندییەكانی لەگەڵ سوریا بەردەوام بێت و سیاسەتی نەبوونی كێشە لەگەڵ دراوسێكان لەگەڵ سوریاشدا درێژەی هەبێت، بۆیە لەم روانگەیەوە كە پێوەندی دەوڵەتی توركیا لەگەڵ دەوڵەت و گەلی سوریایە، توركیا هەوڵیداوە پێوەندی لەگەڵ موعاڕەزەی سووری كارابكات و ئامادەیان بكات بۆ ئەوەی لەكاتی رۆیشتنی رژێمی ئەسەددا كۆنترۆڵی بارودۆخەكە بكرێت و ئاژاوەو شەڕی مەزهەبی دروست نەبێت.
ئەوەشی زیاتر لەم باردۆخەدا ڕۆڵی توركیای لە هاوكێشەكەدا گەورەتر كردووە ئەوەیە، توركیا توانی لەهەڵوێستی بەرامبەر لیبیا جێگەی دەستی خۆی بە ئاستێك دیاری بكات، كەوەك سەرچاوەكان ئاماژەی پێدەكەن ئۆباما داوای لە ئەردۆگان كردووە، گۆڕانكاری لەهەڵوێستی حكومەتی توركیا بەرامبەر لیبیا بكات و چاوی پێدابخشێنێتەوە، بەڵام ئەم چاوخشاندنەوەیە وەك پسپۆران ئاماژەی پێدەكەن گرێدەدرێتەوە بەو هەوڵانەی ئەمریكا كە بەهاوكاری لەگەڵ یەكیتی ئەوروپا لەگەڵ توركیا بۆ چارەسەری كێشەی سوریا دەیگرنە بەر.

سیاسەتی ئەقلیمی بەرامبەر سوریا دابەش دەبێت
پێش ئەوەی باردۆخی سوریا بگاتە ئەو ئاستەی هەموو لایەك نائومێد بن لە چارەسەری ئاشتیانە، سیاسەتی ئیقلیمی و دراوسێكانی سوریا بەو جۆرە بوو كە مانەوەی رژێمی سوریا باشترە لە گۆڕینی، بەڵام ئێستا خەریكە باردۆخەكە بەرەو ئەو ئاڕاستەیە دەچێت كە تەنیا ئێران بەشێوەیەكی تایبەتی لەسەر مانەوەی رژێمەكەی ئەسەد سوور بن و وڵاتانی دیكە گۆڕانكارییان لەهەڵوێستی خۆیان كردووە، سەبارەت بە هەڵوێستی دەوڵەتانی دراوسێ و سیاسەتی ئەقلیمی بەرامبەر سوریا، پرسیارمان لە پرۆفیسۆر جۆل میگداڵ ئوستادی پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی واشنتۆن كردو لەوەڵامدا بەمجۆرە ڕای خۆی بۆ گوڵان دەبڕی و وتی : (ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە، بە دڵنیاییەوە دەوڵەتە دراوسێكان هەڵوێستی جیاوازیان هەیە. ئەوەی پێوەندی بە ئیسرائیلەوە هەبێت ئەوا زەحمەتە بزانین بۆچی ئەمە هەڵوێستی ئیسرائیلە و بۆچی تەفزیڵی مانەوەی ڕژێمی ئێستای سوریا دەكات، ڕەنگە هۆكارەكە ئەوەبێت بۆ ماوەیەكی دورودرێژە، بەلای كەمەوە بۆ ماوەی 25 ساڵە لەگەڵ سوریادا دووچاری شەڕ نەبوونە و ئێستاش ناسەقامگیری لەو وڵاتەدا ڕەنگە دوو دەرئەنجامی لێبكەوێتەوە. ئەگەری یەكەمیان ئەوەیە ڕژێمی سوریا هەوڵی سەرقاڵكردنی خەڵكەكەی بدات بەهۆی دروستكردنی دۆخێكەوە لەگەڵ ئیسرائیلدا. ئەگەری دووەم ئەوەیە ئەگەر ڕژێمەكە ڕووخا ئەوا كەس نازانێت چی ڕوودەدات و ئەو ماوە دوورودرێژەی سنوورەكان شەڕیان بەخۆیانەوە نەبینی، ڕەنگە دۆخی دوای ڕووخانەكە سەربكێشێت بۆ دروستبوونی شەڕ لەسەر ئەو سنوورانە. ئەمە ترس و نیگەرانی ئیسرائیلە كە من پێم وایە ترس و نیگەرانییەكی بێ بناغەیە. ئەوەی پێوەندی بە توركیاوە هەبێت ئەوا توركیا لە ماوەی 15 ساڵی ڕابردودا زۆر باش پەرەی بە پێوەندییەكانی لەگەڵ سوریادا، بە تایبەتی لە دوای ئەوەی سوریا پاڵپشتی خۆی بۆ پەكەكە وەستاند، هەروەها حكومەتی توركیا ویستی پشتیوانی ڕژێمی ئێستای سوریا بكەن، بەڵام دوای ماوەیەك هەستیان كرد ناتوانن چیتر پشتیوانی بكەن، لەبەر ئەوە دەستیان كرد بە ڕەخنەگرتن لە ڕژێمی سوریا. لە پێوەندیدا بە ئێرانەوە، ئەوا سوریا هاوپەیمانێكی زۆر گرنگە، لەبەر ئەوەی ئێرانییەكان زۆر مولتەزیمن بە پاراستنی ڕژێمی ئێستای سوریاوە، سوریا بەشێكی گرنگی بەرژەوەندییەكانی ئێرانە لەو ناوچەیەدا).
بەڵام پرۆفیسۆر نۆرما كلێر مۆروزی ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی ئیلنیوز لە شیكاگۆ، گۆڕینی هەڵوێستی توركیا بە وەرچەرخانێكی گرنگ لە كێشەی سوریا دەزانێت و پێی وایە ئەو گۆڕانكارییە بۆ گەلی سوریا بەسوود دەبێت و لەم بارەیەوە و لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان خاتوو نۆرما بەمجۆرە لەسەر ئەم پرسە هەڵوەستەی كردوو وتی: (لەم مەسەلەیەدا ئەوەی شایستەی ئەوەیە بایەخی پێ بدرێت بریتیە لە هەڵوێستی توركیا، لەبەر ئەوەی توركیا پێوەندی زۆر باش و زۆر نزیكی هەبوو لەگەڵ سوریا و هەوڵی نەدەدا ڕەخنەی زۆر بگرێت، بەڵام دواتر نائومێد بوو لە ڕەفتارەكانی حكومەت و لە كاردانەوەی حكومەتی سوریا لە ئاست خەڵكدا. لەبەر ئەوەی ئێستا هەوڵی خۆبەدوورگرتن دەدات لە حكومەتی سوریا. هەڵوێستی توركیا جێی سەرنجە، لەبەر ئەوەی توركیا وڵاتێكی موسڵمانی دیموكراتیە و پێوەندییەكانی لەگەڵ دەوڵەتە دراوسێكانی ناوچەكەدا لە ژێر كاریگەری تێگەیشتنی جەماوەری و بە دڵنیاییەوە حكومەتیشەوەیە، لەبەر ئەوەی بەرپرسەكانی حكومەت تەنیا شوێنكەوتووی مەیل و ئاڕاستە جەماوەرییەكان نین، بەڵام باش لە هاوسۆزی خەڵك تێگەیشتن و خۆیان وەك هاوسۆزی ئەو دەستپێشخەری و جووڵانەوە دیموكراسیانە پێشان دەدەن كە لە دەوروبەریاندا ڕوودەدەن، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە توركیا ئەوەندە هاوسۆزبووە لەگەڵ ڕاپەڕینی دیموكراتیانەی خەڵكی سوریادا. لە كاتێكدا ئێران سوریا بە هاوپەیمانێكی بەهێز و تەنانەت ڕەنگە بە تاكە هاوپەیمانی بەهێزی خۆی بزانێت لە ناوچەكەدا. لەبەر ئەوە ئێران هەوڵدەدات پێوەندی باشی لەگەڵ حكومەتی سوریادا هەبێت، بۆ بەدبەختی ئێران ئەزموونی هەیە لە سەركوتكردنی خۆپیشاندەرە جەماوەرییەكان لە ماوەی دو ساڵی ڕابردودا كە لە دوای هەڵبژاردنەكانەوە سەریانهەڵدا، لەبەر ئەوە ئێران حاڵی خۆی لە دۆخی حكومەتی سوریادا دەبێنێتەوە. ئیسرائیلیش وڵاتێكە لەسەر ئاستی ناوخۆیی وڵاتێكی دیموكراسیە، بەڵام كێشەو گرفتی هەیە، لەسەر ئاستی ناوخۆ لەگەڵ كەمینەی ئاینییەكان، وەك موسڵمان و مەسیحیەكان، لەگەڵ كەمینەی ئیتنیش وەك عەرەبەكان. لە هەمان كاتدا ئەگەرچی ئیسرائیل پێوەندیی خراپی لەگەڵ سوریادا هەبووە، بەڵام سنوورەكان سەقامگیر بوونە و ئێستاش ڕەنگە نیگەرانییەكە ئەوەبێت ئەگەر حكومەتێك لە سوریادا بێتەسەر كە زیاتر خواستی خەڵكەكە لەبەرچاو بگرێت ئەوا زۆر زەحمەت دەبێت بتوانن مامەڵەی لەگەڵدا بكەن. لەبەر ئەوە بە چەشنی ئێران تەفزیڵی مانەوەی حكومەتێك دەكەن كە دەزانن چۆن مامەڵەی لەگەڵدا بكەن، لەبری ئەوەی خۆیان لەگەڵ رژێمێكی دیموكراتیدا تاقیبكەنەوە، ئەمەش مایەی بەدبەختیە.))
بەڵام پرۆفیسۆر جۆشۆ لاندیز كە زیاتر ئاگاداری باردۆخەكەیە سەبارەت بە گۆڕانكارییەكان لە هەڵوێستە ئیقلیمیەكاندا، لە درێژەی لێدوانەكەیدا ئاماژە بەوەدەكات كە ئێستا ئیسرائیل هەڵوێستی خۆی گۆڕیوە و ئەویش ئێستا كۆتایی هاتنی رژێمی ئەسەد وەك پێویستیەك سەیر دەكات و لەمبارەوە بە گوڵانی راگەیاند: (بە تێڕوانینی من حكومەتی ئێران پشتگیری رژێمی ئەسەد دەكات، واتە خوازیاری كۆپیەكی خۆیەتی، توركیا خوازیاری حكومەتێكی سوننەی دیموكراسییە لە سوریادا بێتەسەر دەسەڵات. عێراق، بە شێوەیەكی ڕوو لە زیاد دەبێتە هاوپەیمانی ئێران، هاوكاری ئێران دەكات لە پێناو پشتیوانیكردنی بەشار ئەسەد و پاراستنی هاوپەیمانێتیەكەی، ئەمەش خۆی لە ڕێككەوتنی نەوت و پلانی ڕاكێشانی بۆری غازدا دەبینێتەوە. بە دڵنیاییەوە سعودیە لە هەوڵی پارسەنگدانەوەو بەرهەڵستیكردنی نفوزی ئێرانە لە سوریا و عێراقداو بیرۆكەی ئەوەی ئاڕاستەی هاوپەیمانێتی و هاوكاری عێراق زیاتر بەلای ئێراندا دەڕوات و وڵاتەكە شیعەكان بەڕێوەی دەبەن، بۆتە هاجسی سعودیە. سعودیە لە ڕێی هاوكاریكردنی سوننەكانی سوریاوە بۆ ئەوەی لەلایەن سوننەكان بەڕێوەببردرێت، كار بۆ بەرهەڵستیكردنی ئەم دەستڕۆیشتووییەی ئێران دەكات. لەم ڕوانگەیەوە سعودیە هاوكاری موعارەزەی سوریا دەكات. ئیسرائیلیش هەمیشە لە هەمان بەرەدا بووە، ئیسرائیل و ئەمەریكا و سعودیە پێكەوە هاوكاری دەكەن بۆ لاوازكردنی نفوزی ئێران لە ناوچەكەدا. ڕاستە لە سەرەتادا هەندێ لە بەرپرسە باڵاكانی ئیسرائیل لێدوانیان دا و باسیان لەوەكرد شەیتانێكی ناسراو باشترە لە شەیتانێك كە نایناسین. بەڵام لە ماوەی سێ مانگی ڕابردودا ئیسرائیل هەڵوێستی زۆر ڕوون بوو و ڕایگەیاند پشتگیری ڕژێمی بەشار ئەسەد ناكات و خوازیاری گۆڕانی ئەو ڕژێمەیە، دوێنی سەرۆكی ئیسرائیل، شیمۆن پێرێز ڕایگەیاند كاتی ڕۆیشتنی بەشار ئەسەد هاتووە. لەبەر ئەوە پێم وایە ئیسرائیل پەرۆشی بینینی كۆتایی هاتنی ڕژێمی ئەسەدە و كۆتایی هاتنی نفووزی ئێرانە لە سوریا، بە ئومێدی تێكشكاندنی حزبوڵڵا بەوەی لە ئێرانی داببڕێت.))

موعارەزەی سوریا جێگەی ئومێد نین
تائێستا هەڵوێستیان بەرامبەر كورد ڕوون نییە
گەورەترین كێشەی ئێستای سوریا ئەوەیە موعارەزەی سوریا یەكگرتوو نین، تەنانەتە كوردەكانی سوریاش بە هاوشێوەی كوردەی پارچەكانی دیكە كاریگەر نین، لەم باردۆخەكە كە هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەن دوای رووخان یان لابردنی رژێمی ئەسەد باردۆخەكە لەدەست دەربچێت، بۆیە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەوڵەتانی دراوسێ لەهەوڵی ئەوەدان كە بەدیلیكی گونجاو هەرچۆنیك بێت دروست بكەن، بۆ ئەوەی بارودۆخی سوریاش وەك بارودۆخی عێراقی دوای ڕووخانی رژێمی بەعسی لێنەیەت، هەربۆیە پەرتەوازەیی موعارەزەی سوری و نەبوونی هەڵوێستی ڕوون و ئاشكرایان بەرامبەر بە كورد لە سوریا، موعارەزەی كوردی سوریای خستۆتە دوڕیانێكەوە یان نەتوانێت بەتەواوەتی بڕیاری خۆی بدات، سەبارەت بەم پرسە گرنگە پرۆفیسۆر ستیڤن زۆنەس لە درێژەی لێدوانەكە بۆ گوڵان و سەبارەت بەم لایەنە بە گوڵانی راگەیاند: (هەرگیز ڕژێمی سوریا وەك ئێستا شەرعیەتی لاواز نەبووە، ئەویش تا ڕاددەیەكی گەورە لەبەر كوژرانی ئەو ژمارە زۆرەی خۆپیشاندەرانە لەسەر دەستی ڕژێمی سوریا. لە هەمان كاتدا هێشتا ڕژێمی سوریا لە دەسەڵاتدایە، پرسیار ئەوەیە ئایا موعارەزە پشتیوانییەكی بەرفراوان دەكرێت؟ لەبەر ئەوەی هێشتا موعارەزە لەو دۆخە نزیك نەبۆتەوە كە بتوانێت ڕژێمی سوری بڕوخێنێت. موعارەزەی سوریا بە ژمارە زۆرن، بەڵام لەبەر ئەوەی لەناوخۆیدا دابەش بووەو بەرەیەكی یەكگرتووی دروست نەكردووە، ئەوا لە ڕووی سیاسییەوە لاواز بووە. كەواتە ڕوون و ئاشكرایە كە دەبێت موعارەزە زیاتر یەكگرتوو بێت و جیاوازیەكانیان بخەنەلاوە و بەرەیەكی یەكگرتوو دروست بكەن. ئەم دابەشبوونانە شتێكی نائاسایی نین، چونكە ئێمە ئەمەمان لە ئەوروپای ڕۆژهەڵات بینی، لە تێكۆشان دژی ڕژێمە كۆمۆنستیەكان، ئەم حاڵەتەمان لە ئەفریقیای باشوور، لە ئەمەریكای لاتین بینی، واتە لە زۆرێك لە خەبات و تێكۆشانەكان لە پێناوی دیموكراسیدا ئەم حاڵەتەمان بینی، واتە ئەمەش شتێكی نائاسایی نییە لە سوریادا، لە هەمان كاتدا ئەوەشمان بینیوە، هەر كاتێك موعارەزە زیاتر یەكگرتوو بووە و هەر كاتێك جیاوازیەكانی خستۆتە لاوە، ئەوا ئەگەری سەركەوتنیان زیاتر بووە، سەبارەت بە كوردەكانی سوریاش من پێموایە بە شێوەیەكی گشتی لەگەڵ بەرەوپێشچوونی دیموكراسیدا، ڕێزگرتن لە مافی كەمینە ئیتنییەكان زیاتر دەبێت، لەم ڕوانگەیەوە كوردەكانی سوریا دەبێت پشتگیری جووڵانەوە دیموكراتیەكەی ئەو وڵاتە بكەن، ئەگەرچی هەڵوێستێكی ڕوونیشی نییە لە ئاست پرسی كورددا، لەبەر ئەوەی پێیان وایە ئەمە لە بەرژەوەندی ئەواندایە، چونكە هەروەك ئاماژەم پێكرد، تاوەكو كۆمەڵگە زیاتر بەرەو كرانەوە و فرەیی بچێت، ئەوا ئەگەری ڕێزگرتن لە مافی كەمینە ئیتنییەكان زیاتر دەبێت. ))
پرۆفیسۆر جۆشۆا لاندیز لەگەڵ ئەوەی لەهەندێك بۆچووندا لەگەڵ پرۆفیسۆر سۆنەز یەكدەگرێتەوە، بەڵام موعارەزەی سوریا لەوە بەلاوازتر دەبینێت كە سۆنەز ئاماژەی پێدەكات، لەمبارەوە بەمجۆرە بە گوڵانی راگەیاند: (دەركەوت حكومەتی سوریا لەوە لاوازترە كە ئێمە بیرمان لێدەكردەوە، بەڵام لە هەمان كاتدا ئەوەش ڕوون بۆوە موعارەزە لە حكومەت لاوازترە. پرسیارەكەی ئێوە پرسیارێكی باشە. دوای نزیكەی چل ساڵ لە نەبوونی سیاسەت لە سوریادا، موعارەزە تا دوا ڕاددە دابەش بووە لە نێو خۆیداو ناڕێكخراوە. بۆ نموونە لە هەر كۆبوونەوەیەكی موعارەزەی سوریا لە توركیا، ئەوا ئەنجوومەنێكی جێبەجێكاری جیاواز هەڵدەبژێرن. كەواتە تا ئێستا چەند ئەنجوومەنێكی جێبەجێكاریمان هەیە كە هەڵبژێردراون، یەكێكیان لە ئەنتالیا، ئەنجومەنێكی دیكە لە ئەستەنبول هەڵبژێردا، كۆبونەوەیەك لە بەلجیكا ئەنجامدرا، كۆبوونەوەیەكی دیكە لە ئەمەریكا دەكرێت. لە هەر جارێكدا سەركردەی نوێ هەڵدەبژێردرێت. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەمە بەشێكە لە پرۆسەی هەڵبژاردنی سەركردایەتیەكی كامڵ، كە ئەمەش كاتی زۆری دەوێت بۆ ئەوەی بەسەر ئەو ناكۆكیانەدا زاڵبن. بەهەمان شێوە كوردەكانیش زۆر دابەش بوونە، نزیكەی 14 بۆ 15 پارتی كوردی لە سوریا هەن، هەندێ لایەنی كوردی ئامادەی گفتوگۆكردنە لەگەڵ حكومەتی سوریادا، هەندێ لایەنی دیكە گفتوگۆكردن لەگەڵ حكومەتدا ڕەتدەكاتەوە. هەندێ لایەنیان موقاتەعەی كۆبونەوەكانی موعارەزە دەكەن، بۆ نموونە دوایین كۆبوونەوەی موعارەزە لە ئەستەنبول، ئەویش لەبەر ئەوەی ئیعترافیان بە پرسی نەتەوەیی كورد نەدەكرد. بەڵام لە پێوەندیدا بە كوردەكانەوە بە شێوەیەكی گشتی ئەتوانین بڵێین ئەم ڕاپەرینە هەندێ ئومێدی بەو كوردانە داوە كە خەونی سەربەخۆبوون و جیابوونەوەیان لە سوریا هەیە بۆ ئەوەی بچنە پاڵ كوردستان. هیچ یەكێك لە عەرەبەكانی سوریا خوازیاری سەربەخۆبوونی كوردەكان نین. هەموو ئەو عەرەبانە ئیعتیرافكردن بە تەواوی مافی كوردەكان ڕەت دەكەنەوە. بە دڵنیاییەوە دەكرێت لاوازبوون و پشێوی بەردەوامی سوریا لەلایەن كوردەكانەوە بۆ پتەوكردنی پێگەی خۆیان و خۆڕێكخستن بەكاربهێنرێت، بە چەشنی ئەوەی كوردەكانی عێراق سوودیان لەو بارودۆخەكە وەرگرت كە لە دوای داگیركردنی كوەیت لەلایەن عێراق و شەڕكردنی عێراقەوە هاتەئاراوە، كە كوردەكانی عێراق دەستیان بە پەرەپێدانی دامەزراوە ناسیۆنالیستیەكانی خۆیان كرد، ئەمەش لە كۆتاییدا سەریكێشا بۆ دروستبوونی ئەو ئۆتۆنۆمیەی هەیانە. من دڵنیام زۆرێك لە كوردەكانی سوریا دەستیان كردووە بەم شێوە بیركردنەوەیە، بەوەی لاوازبوون و پشێوی حكومەتی مەركەزی سوریا دەرفەتێك بێت بۆ پتەوكردنی دەسەڵاتی خۆیان و بنیاتنانی دامەزراوەكان لە ناوچەی جەزیرەدا. ))

تاكەی سوپا پشتیوانی رژیمی ئەسەد دەبێت؟؟
هەتا سوپاو هێزە ئەمنیە تایبەتەكان پشتگیری رژێمی ئەسەد بكەن، باردۆخەكە ئاڵۆزتر دەبێت و مەترسی دروست بوونی شەڕی ناوخۆی تائیفی زیاتر دەبێت، هەروەها لەبەر ئەوەی لە بارودۆخی سوریادا مەسەلەی دەستێوەردانی نێودەوڵەتی هێشتا ئەگەرێكی دوورەو هەتا ئێستا حكومەتی سوریا وەك حكومەت هیچ لێكترازانێكی بەخۆیەوە نەبینوە، بۆیە ئەزموونی سەپاندنی گەمارۆی ئابووری عێراق ئەو ڕاستیەمان بۆ دووپاتدەكاتەوە كە كاریگەری سزا ئابوورییەكان ئەو ئاستە كاریگەرەیان نابێت كە بتوانرێت رژێمی ئەسەد ناچار بكرێت شاڵاوەكانی ڕابگرێت، ئەمە لەگەڵ ئەوەی یەكێك لە سیناریۆیەكانی توركیا بۆ پیادەكردنی سزای ئابووری و بازرگانی لەپێناوی ئەوەیە كە رژێمی ئەسەد ناچار بێت شاڵاوەكانی ڕابگرێت، بەڵام لەبەر ئەوەی ئێمە لە عێراقدا ئەزموونی زیاترمان لەگەڵ چۆنییەتی مامەڵەكردنی رژێمی پێشووی عێراقمان لەگەڵ سزا ئابوورییەكان بینیوە، بۆیە هەقی خۆمانە بڵێین سزا ئابوورییەكانیش هێندەی كاریگەری لەسەر گەلی سوریا دەبێت هێندە كاریگەری لەسەر حكومەتی سوریا نابێت، لەبەر ئەوەی سوپا و هێزەكانی ئەمنی سوریا وەك پرۆفیسۆر نۆما موزوری لە درێژەی لێدوانەكەیدا ئاماژەی پێكردووە هێندە زۆر نین كە بتوانن لەهەموو شارەكان كۆنترۆڵی بارودۆخەكە بن، لەمبارەوە بەمجۆرە خوێندنەوەی خۆی بۆ باردۆخەكە پێ ڕاگەیاندین و وتی: (ئەوەی جێی سەرنج و سەرسوڕمانە ڕاپەڕینی خەڵكی سوریا بەردەوامە، بە چەشنێك حكومەت هەڵدەستێت بەسەركوتكردنی ڕاپەڕینی شارێك، بەڵام هەفتەی داهاتوو لە شارێكی دیكە ڕوودەداتەوە، لەو شارەشدا خامۆش دەكرێت، بەڵام لە شارێكی دیكەدا سەرهەڵدەداتەوە. كەواتە ڕوونە ڕژێمی سوریا هێزی سەربازی تەواوی نییە بۆ كۆنتڕۆڵی تەواوی وڵاتەكە، بەڵام ئەوەش ڕوونە ئەم ڕژێمە ئامادەی بەكارهێنانی زەبروزەنگە لە پێناوی مانەوە لە دەسەڵاتدا.بەڵام پرسیار ئەوەیە تاكەی ئەم بارودۆخە بەمجۆرە بەردەوام دەبێت؟ من پێموایە هەموو شتێك دەوەستێتە سەر پشتیوانی سوپا بۆ ڕژێمەكە. بەڵام لە هەمان كاتدا، مەزەندەی من ئەوەیە لە هەندێ حاڵەتدا سوپا بە شێوەیەك لە شێوەكان دابەشبوونی تێدایە، بۆ نموونە سەربازە ئاساییەكان، وەك هاووڵاتی ئاسایین و ئەو كارە دەكەن كە فەرمانیان پێكراوە، ئەوەی پێوەندی بە گاردی ئەمنی و سەربازە موحتەریفەكانەوە هەبێت كە چارەنووسیان بە توندی گرێدراوەتەوە بە چارەنووسی حكومەتەوە، ئەوا هەست دەكەن بە ڕووخانی حكومەت ئەوانیش هێندەی خودی حكومەت زیانمەند دەبن. كەواتە ئەوە جێی سەرنجە بزانین تا كەی ئەم حكومەتە لە دەسەڵاتدا دەمێنێتەوە، لە كاتێكدا ڕۆژ بە ڕۆژ بنكە جەماوەریەكەی بەرتەسكتر دەبێتەوە.))