د.ئەزهار شێخلی بۆ گولان:
ئێستا بە ئاشكرا هەست دەكرێت دەسەڵاتەكان لای سەرۆك وەزیران چڕبۆتەوە، هەروەها دەسەڵاتەكانی هەر یەك لە وەزیرەكانی ناوخۆ و بەرگریش ئێستا لای سەرۆك وەزیرانە، ئەمەش هەڵەیەو تەنیا بۆ بەرژەوەندی سەرۆك وەزیرانە..
یەكێك لە سیما جوانەكانی دەوڵەتی فیدرالی دابەشكردنی دەسەڵاتەكان و سنوورداركردنی دەسەڵاتی حكومەتی فیدرالیە، بەڵام ئەوەی ئەم ماوەیە لە هەوڵەكانی حكومەتی عێراق تێبینی دەكرێت، رەتكردنەوەی دروستكردنی هەرێمەكان و چڕكردنەوەی دەسەڵاتە لەدەستی سەرۆك وەزیراندا، ئەم هەنگاوانەش لەگەڵ ئەوەی پێچەوانەی دەستووری عێراقە لەهەمانكاتدا مەترسی ئەوەشی لێدەخوێنرێتەوە بەجۆرێك دەسەڵاتەكان لەدەستی سەرۆك وەزیراندا چڕبێتەوە كە پاشان مەترسی لەسەر ئاییندەی دیموكراسی و فیدرالی لەعێراقدا دروست بكات.
ساڵی پار دوای تێپەڕبوونی نزیكەی 9 مانگ بەسەر هەڵبژاردنەكانی عێراقدا بە دەستپێشخەری بەڕێز مسعود بارزانی لایەنە سیاسییەكان توانیان بگەنە رێككەوتنێك و لە هەولێر هەموو ئیمزای لەسەر بكەن، بەڵام هێشتا چەند خاڵێكی ئەو رێككەوتنە كە هەموو لایەنەكان ئیمزایان لەسەر كردووە، جێبەجێ نەكراوە و بۆتە كێشەیەكی ئاڵۆز لەنێوان لیستی ئەلعراقیە بە سەرۆكایەتی د.ئەیاد عەلاوی و لیستی دەوڵەتی یاسا بەسەرۆكایەتی نوری مالیكی، رەتكردنەوە یان خۆدزینەوە بەبیانووی جۆراوجۆر لە جێبەجێنەكردنی رێككەوتنی هەولێر، كێشەی گەیاندۆتە ئەو ئاستەی دەرگای هەموو مەترسیەكان واڵا بن و ئەگەری هەموو مەترسیەك بێتە ئاراوە، سەبارەت بەهەڵپەساردنی خاڵەكانی نێو ئەو رێككەوتنە د.ئەزهار شێخلی پەرلەمانتاری لیستی ئەلعراقیە و وەزیری پێشووی كاروباری ئافرەتان لە حكومەتی كاتی عێراق، بەم جۆرە بەگوڵانی راگەیاند، نەدەبوو لیستی ئەلعراقیە سازش لەسەر مافی هەڵبژاردنی خۆی بكات و خۆی بگەیەنێتە ئەم قۆناغە كە ئێستا لایەنی بەرامبەر خۆی لە جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە بدزێتەوە. سەبارەت بەم لایەنە د.ئەزهار بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو و وتی: (سەبارەت بە مەسەلەی ناكۆكییەكان ئەوە مەسەلەیەكی ئاشكرایە و لەچوارچێوەی چەند بابەتێكی دیاریكراوە، لەهەموویان گرنگتر مەسەلەی جێبەجێنەكردنی رێككەوتنەكەی «هەولێر» و بەندەكانی رێككەوتنەكەیە لەڕووی مەسەلەی چاكسازیی سیاسی و دادوەری و تەشریعی، هەروەها لەبارەی پێكهێنانی ئەنجوومەنی نیشتمانی بۆ سیاسەتە ستراتیژییەكان، وێڕای مەسەلەی پۆستی وەزیری بەرگری. ئەمانە دیارترین خاڵەكانی كێشەكانن لەنێوان «عێراقیە» و بەتایبەتی لەگەڵ «دەوڵەتی یاسا»دا، هیوادارین لەمیانی ماوەی داهاتوودا چارەسەرێك بدۆزرێتەوە بۆ ئەم ناكۆكییانە لەبەرئەوەی چەندین لایەنی هەڵپەستراو لەئارادا هەن و پەیوەستن بە چەندین مەسەلە لەبارەی ئەدای حكومی و پەرلەمانی)).
د.ئەزهار شێخلی سەبارەت بەو لایەنەی بۆتە هۆكاری ئەم بارودۆخە، لە درێژەی لیدوانەكەیدا پێی وتین: (لەڕاستیدا، من تاوانی ئەم مەسەلەیە دەخەمە ئەستۆی لیستی «عێراقیە» لەبەرئەوەی لیستی «عێراقیە» هەر لە سەرەتاوە رازی بوو بە سازشكردن لەسەر مافەكانی هەڵبژاردنی خۆیی كە مافێكی دەستووری بوو، ئەم رێگەچارەیەی قبووڵكرد لەپێناو چارەسەركردنی قەیرانەكە، بەڕای من ئەم سازشكردنە جۆرە قوربانیدانێكی تێدا بوو بۆئەوەی پرۆسە سیاسییەكە بەشێوەیەكی دروست بەڕێوەبچێت و حكومەت پێكبهێندرێت، ئەویش پاش بەرزبوونەوەی دەنگەكانی ناڕەزایی لەبارەی دواكەوتن لە پێكهێنانی حكومەت، بەڵام بەداخەوە «موماتەڵە» هەبوو لەلایەنی لیستی دەوڵەتی یاساوە بۆ جێبەجێكردنی ئەم بەندەی رێككەوتنەكە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا بۆچی لیستی دەوڵەتی یاسا پێش واژۆكردنی رێككەوتنەكە بەتەواوەتی لەسەر بەندەكە دیرایەستی نەكردبوو؟ بەڵام ئێستا دێن و وتووێژ لەسەر ئەوەدەكەن، ئەنجوومەنی باڵای سیاسەتە ستراتیژییەكان پۆستێكی راوێژكاریی بێت یان جێبەجێكاری یان دەستووری ...و تاد؟ دەكرا پێش دەربڕینی رەزامەندی و واژۆكردنی رێككەوتنەكە وتووێژ لەسەر ئەم خاڵانە بكرابا. ئەمە جۆرە «موماتەڵە»یە، بەخۆشتان دەزانن كە ئەوە نزیكەی یەك ساڵ و نیو تێپەڕییە لەسەر هەڵبژاردنەكان و هێشتا هەڵوێستەكان بەشێوەیەكی تەواو ئاشكرا نین و نازانین كە ئایا ئەوان رەزامەندن لەسەر ئەم مەسەلەیە یاخود رەتیدەكەنەوە. بۆیە پێموایە جۆرە «موماتەڵە» و دواخستنێك لەلایەنی دەوڵەتی یاساوە لەمبارەیەوە هەیە)).
سەبارەت بە كاریگەری ئەم دواخستنە و رەنگدانەوەی لەسەر كۆی پرۆسە سیاسییەكەی عێراق، د.ئەزهار شێخلی وتی: (پاش ساڵ و نیوێك بەسەر هەڵبژاردنەكان و پێكهێنانی حكومەتی نوێ، دەبینین زۆربەی دەسەڵاتەكان لەدەستی سەرۆك وەزیراندا چڕبۆتەوە، بەشێوەیەك كە تەنانەت دەستنیشانكردن و رێكخستنی مەسەلە بچووكەكانیش لەلایەن ئۆفیسی فەرماندەی گشتیەوە ئەنجام دەدرێت، لەگەڵ چەندین لایەنی زۆر. وێڕای كۆكردنەوەی دەسەڵاتەكان، دەسەڵاتەكانی هەر یەك لە وەزیرەكانی ناوخۆ و بەرگریش ئێستا لای سەرۆك وەزیرانە، بەڕای من روودانی ئەم شتە هەڵەیە و ئەمەیش لەپێناو بەرژەوەندیی خودی بەڕێز «مالیكی»، لەبەرئەوەی ئەمە واتای ئەوە دەگەیەنێت كە ئەو هەموو كێشەكان لەئەستۆی خۆی دەگرێت، لەڕووی خڕوقاتە ئەمنییەكان كە ئەمڕۆ روودەدەن، تەنانەت گەر لەڕووی ئاسایشی ناوخۆیی بێت یانیش لەڕووی ئاسایشی دەرەكی، بۆنموونە بۆردومانكردنی سنوورەكان لەلایەن «ئێران»، وەكو وەزیری بەرگری پێویستە سەرۆك وەزیران لەم بارەیەوە هەڵوێستی هەبێت، وێڕای هەوڵە دیپلۆماسییەكان، ئەو بەرپرسیار دەبێت لەسەر هەموو كێشەكان و خڕووقاتەكانی ئاسایش. بۆیە، لەبەرژەوەندیی خۆیدا دەبێت ئەگەر ئەم دەسەڵاتانە دابەشبكرێت، مەبەستم پێویستە وەزیر دەستنیشان بكرێت بۆ هەر یەك لە وەزارەتەكانی بەرگری و ناوخۆ. سەبارەت بە وەزارەتی ئاسایشی نەتەوەیی، ئەمە وەزارەتی دەوڵەتە، لەوانەیە بمێنێت و لەوانەشە نەمێنێت، بەڵام ئەمەیان مەسەلەیەكی ترە، وابزانم ئەم وەزارەتە بە وەكالەت دراوە بە بەڕێز «فالح فەیاز»، وابزانم وایە، بەڵام بەڕێز مالیكی كە فەرماندەی هێزە چەكدارەكانە و وەزیری بەرگری و ناوخۆیە، پێموایە ئەمە بەرپرسیارەتییەكی زۆر گەورەیە، بۆیە دەبا ئەو لەمبارەیەوە هەستی بە نیگەرانی بكردبا و پەلە بكات بۆ دەستنیشانكردنی كاندیدەكان بۆ وەزارەتە ئەمنییەكان)).


د.سەعد حەدیسی

رەتكردنەوەی دروستكردنی هەرێمەكان
پێشێلكردنی دەستووری عێراقە
رەتكردنەوەی دروستكردنی هەرێمەكان بە بیانوی ئەوەی ئێستا كاتی ئەوەنییە هەرێمی دیكە لە عێراقدا دروست بكرێت، بەهەوڵێكی دیكەی حكومەتی عێراق دادەنرێت بۆ رێگرتن لەدابەشكردنی دەسەڵاتەكان و پێدانی دەسەڵاتی زیاتر بەحكومەتە لۆكاڵ و هەرێمیەكان، سەبارەت بەم لایەنە د.سەعد حەدیسی كە نووسەر و شرۆڤەكارێكی سیاسیی عێراقییە، لەلێدوانێكی لەسەر ئەم بابەتە بۆ گوڵان ئاماژە بۆ ئەوە دەكات ئەم هەنگاوە پێشێلكارییەكی دەستوورییە و هەوڵێكە بۆ چڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان لەدەستی حكومەتی مالیكدا، لەمبارەوە بە گوڵانی راگەیاند: (ئێستا مەسەلەكە لای زۆربەی قەوارە سیاسییەكان ئاشكرابووە، بەوەی لایەنێكی سیاسیی دیاریكراو(لیستی دەوڵەتی یاسا) دەیەوێت هەموو رایەڵە سەرەكیەكانی پرۆسەی سیاسیی و دەسەڵات بەدەستی خۆیەوە بێت، هەروەها دەیەوێت هەموو دۆسێی ئاسایش و بەرگریش لەدەستی خۆیدا بێت.
لەسەر ئەم مەسەلەیەش لەنێو هەموو هاوبەشە سیاسییەكان و تەنانەت لەناو ئەو قەوارە سیاسییانەش كۆدەنگی لەسەر مەترسی ئەم هەڵوێستە دروست بووە.
هەڵبەتە ئاشكرایە ئەم هەوڵانە لەژێر پەردەیەكی دەستووری دەدرێن و سەرۆك وەزیران وەكو فەرماندەی هێزە چەكدارەكان، كە لەخۆیدا پێویستە خاوەن بڕیاری رەها بێت لە بەڕێوەبردنی دۆسیەی ئەمنی، پێدەچێت هەوڵدان هەبێت تەنانەت لەسەر دۆسیەی وەزارەتی ناوخۆ-ش. ئەمڕۆش كە ناكۆكی لەنێوان «عێراقیە» و «دەوڵەتی یاسا» هەیە لەسەر كاندیدی وەزارەتی بەرگری، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا بۆچی لەسەر كاندیدی وەزارەتی ناوخۆش كێشە هەیە، لەكاتێكدا پۆستی وەزارەتی بەرگری بەر لیستی هاوپەیمانی نیشتمانی دەكەوێت، كە لیستی دەوڵەتی یاسا خۆی بەشێكە لەو لیستە، هەروەها لەوانەشە وەزارەتی ئاسایشی نەتەوەیی و دەزگای هەواڵگری-ش بكەوێتە بەشی ئەوان. پێموایە هەوڵدانێك هەیە بۆ «موماتەڵە» و دواخستن یاخود هێشتنەوەی بارودۆخەكە بەو شێوەیەی كە ئێستا وایە. ئەم شتانە بەلای هەمووانەوە روون و ئاشكرایە، بەڵام لەلایەكی ترەوە، لایەنی سپۆنسەری رێككەوتنەكەی «هەولێر» كە لەبەر رۆشنایی ئەو رێككەوتنە حكومەت پێكهات، هێشتا هیچ هەڵوێستێكی روونی وەرنەگرتووە، سەبارەت بە هۆكارەكانی پشت دواكەوتن لە جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنە، یاخود لەبارەی ئەو لایەنانەی كە خۆیان دزیوەتەوە لە جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە، تەنانەت ئەو پێشنیارەشی كە سەبارەت بە دەنگدان لەسەر ئەنجوومەنی سیاسەتی باڵا یان ستراتیژی لەناو ئەنجوومەنی وەزیران و پاشان لە پەرلەمان دەنگی لەسەر بدرێت پێشكەشكرا، وادیارە ئەو پێشنیارە پەسەندنەكرا لەنێو لایەنەكان لە «هاوپەیمانی نیشتمانی» و لەسەروویانەوە لیستی «دەوڵەتی یاسا»، بۆیە من پێموایە كە ئەم قەیرانە لە ئاییندەیەكی نزیكدا چارەسەرناكرێت، واشبزانم كە هۆكاری ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە لیستی «عێراقیە» خاوەن كارتێكی فشاری راستەقینە نییە كە لەڕێگەیدا بتوانێت لیستی «دەوڵەتی یاسا» ناچاربكات یاخود ئیلزامی بكات بە جێبەجێكردنی هەموو وردەكارییەكانی رێككەوتنەكەی «هەولێر»، لیستی «عێراقیە» تەنیا بەندەكانی رێككەوتنەكەی «هەولێر» پیشان دەدات و هاوكات من پێموایە كە وردەكارییەكانی ئەم رێككەوتنە زۆر روون و ئاشكرا نییە، لەبەرئەوەی چەند خاڵ و بڕگەیەكی گشتیی لەخۆگرتووە، تەنانەت هێزە سیاسییەكانیش، ئەوانەی كە واژۆیانكردووە، لەوانەیە جیاوازی لەنێوانیاندا رووبدات لە شیكردنەوەی بەندەكانی ئەم رێككەوتنە)).
سەبارەت بە رەتكردنەوەی دروستكردنی هەرێمەكانیش د.سەعد حەدیسی لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان پێی راگەیاندین: (بەداخەوە خەریكە دەگەینە ئەوەی بڵێین لەسەر بەند و بڕگەكانی دەستووریش ئەمڕۆ كۆدەنگیی هەمووانی لەسەر نەماوە، گەورەترین نموونە لەمبارەیەوە لێدوانەكەی سەرۆك وەزیرانە كە 2 هەفتە بەر لە ئێستا سەبارەت بە مەسەلەی پێكهێنانی هەرێمەكان لە پارێزگاكانی رۆژئاوا، وتی: «ئەوانەی كە داوای دروستكردنی هەرێمەكان دەكەن، داواكارن بۆ سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆیی». لەكاتێكدا ئەم مەسەلەیە لەڕووی دەستوورییەوە زامنكراوە، ئەو فیدرالییەتەی كە پێشتر هەموومان لەسەری كۆدەنگ بووین، ئەمڕۆ هێزە سیاسییەكان بۆچوونی جیاوازیان هەیە لەبارەی جێبەجێكردنی، لەكاتێكدا فیدرالییەت لە دەستوور-دا هاتووە و هەمووان لەسەری كۆكین)).
بەڵام د.ئەزهار شێخلی لەگەڵ ئەوەی لەگەڵ ئەوەدا نییە هەر پارێزگایەك ببێتە هەرێمێك، بەڵام لەگەڵ ئەوەدایە عێراق ببێتە دوو هەرێمی فیدرالی، هەرێمی كوردستان و هەرێمێكی عەرەبی لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی فیدرالیدا، لەمبارەوە لە درێژەی قسەكانیدا پێی وتین: (وەكو رایەكی شەخسی، ئێمە وەكو وڵاتی عێراق خاوەن پانتاییەكی فراوان نین و هاوكات ژمارەی دانیشتوانمان زۆرە، بۆنموونە وڵاتانێك وەكو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەشێ ببێت بە دەوڵەتێكی فیدرالی لەبەرئەوەی هەر ویلایەتێك لە ویلایەتەكانی بە قەد قەبارەی عێراق گەورەیە و لەوانەشە گەورەتریش بێت، بەڵام دەشێ دوو هەرێم پێكبهێندرێن، هەرێمێكی كوردی، لەگەڵ دروستكردنی هەرێمێكی عەرەبی لە پارێزگاكانی تر، ئەمە وەكو دابەشكردنێكی جوگرافی، هەرێمێك لە باكوور و ئەو دوای پارێزگاكانی تر لە باشوور بكرێن بە هەرێمێك، هاوكات هەرێمەكان بە ئیدارەیەكی نامەركەزی بەڕێوەببردرێن، دەستووریش ئاماژەی كردووە بە ئیدارەی نامەركەزی و دەسەڵاتی فراوانی بە پارێزگاكان بەخشییە و چاودێریی دارایی و ئیدرایی لەسەریان سنووردار كردووە. بۆیە وەكو رایەكی شەخسی، بەڕای من لە پێكهێنانی هەرێمەكان و فیدرالییەت گرنگتر ئەوەیە كە پارێزگاكان ئازادییان هەبێت لە دروستكردنی بڕیارەكان و بەڕێوەبردنی كاوربارەكانیان لەسەر ئاستی لۆكاڵ و بەگەڕخستنی سامانەكانیان لەپێناو بەجێگەیاندنی پێداویستیی دانیشتووەكانیان. بۆیە ئەمە رایەكی شەخسی خۆمە، من لەدژی بیرۆكەی فیدرالییەت نیم)).
بەڵام ئیبراهیم سومێدعی نووسەر و شرۆڤەوانی سیاسی و نزیكە لە دەوڵەتی یاسا، بیرۆكەی دروستكردنی هەرێمەكان كە بەم دواییە لەلایەن سوننەكانەوە دواكراوە، وەك دەستێوەردانێكی دەرەكی ئاماژەی پێدەكات و لەمبارەوە بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو و وتی: (بەڕای من بارەكە بەوشێوەیە ئاڵۆز نییە، لەبەرئەوەی لە پشت پەردەكان هەموو سیاسەتوانەكان رێككەوتوون، تەنانەت ركابەرەكانی «مالیكی»ش، جگە لە «د.ئەیاد عەلاوی» نەبێت، هەموویان رێككەوتوون، بەڵام پێموایە تێكهەڵكێشی ئەجێندا هەرێمییەكان و دۆسیەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەستیكرد بە دەستێوەردان لە «عێراق» و بارەكەی بەوشێوەیە ئاڵۆزكرد و بەڕای من دوایین دەستێوەردان بیرۆكەی پێكهێنانی هەرێمی سوننەكان-ە كە بەم دواییانەدا هەندێك لایەن پروپاگەندەیان بۆ دەكرد، ئەم مەسەلەیە بەشێكە لە ناكۆكییەكی شاراوە و هەرێمی، بەشێوەیەك كە ئەم ئەجێندا هەرێمییانە خۆیان سەپاندوو بەسەر بڕیارەكانی سەركردە سیاسییەكانمان، بەواتایەكی دیكە ئەمڕۆ ناكۆكییەكانمان ناكۆكیی عێراقی – عێراقی نییە بۆئەوەی بەخۆمان بتوانین كێشەكان چارەسەر بكەین، بەڵكو ئاشكرایە كە دۆسیەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بارودۆخەكانی «عێراق»ی بەرەو خراپتر بردووە و بەڕاشكاوانە دەیڵێم كە كاریگەرییەكانی بەسەر سیاسەتوانە عێراقییەكان-ـەوە دیارە و بەداخەوە زۆربەی سیاسەتوانان پێوەندییان بە ئەجێندای «غەیرە عێراقی»یەوە هەیە.
هەروەها لە دەستووردا هاتووە كە ئەم دەسەڵاتانە دەكەوێتە ئەستۆی سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكاری یان سەرۆك وەزیران وەكو فەرماندەی هێزە چەكدارەكان، بەڵام لێرەدا دەمەوێ بە سەرۆك وەزیران بڵێم، لەبەرئەوەی تۆ پاش یەك ساڵ زیاتر لە هەڵبژاردنەكان نەتوانیت ئەو شتە جێبەجێ بكەیت، بۆیە پێموایە كە پێویستە لەسەر سەرۆك وەزیران بۆ ئەم جارەیان سازشكردنێك بكات و لایەنەكانی تر هاوبەش بكات لە دۆسیەی ئاسایش، بەلایەنی كەمەوە بۆئەوەی پاساوەكانیان نەهێڵێت، لەبەرئەوەی دەستێوەردان لە دۆسیەی ئاسایش دەبێتەهۆی رێگەگرتن لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی سیاسی، ئێستاش ئەم شتە روویداوە، ئێستاش هەموو لایەنێك ئەم مەسەلەیەی وەكو كارتێك بەكارهێناوە و لەسەر برینەكەی دۆسیەی ئاسایش گەمە دەكەن)).


ئیبراهیم سومێدعی بۆ گوڵان:
سەرۆك وەزیران فەرماندەی هێزە چەكدارەكانە، بەڵام لەبەر ئەوەی زیاتر لە ساڵێكە نەیتوانیوە كێشەكان چارەسەر بكات، ئەوا پێویستە لەسەری بۆ چارەسەركردنی كێشەكان سازشێك بكات