ئەگەر لایەنە سیاسییەكانی عێراق بەشێوەیەكی گشتی نەیانەوێت خاڵەكانی رێككەوتنی هەولێر كە لە ئاكامی دەستپێشخەرییەكەی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان هاتەئاراوە، جێبەجێ بكەن، ئەوا تەواوی پرۆسەی سیاسیی عێراق دەگەڕێتەوە بۆ بازنەی یەكەم، كە ئەویش بازنەی لێكتێنەگەیشتن و بەردەوامی كێشە و ناكۆكیەكانە بۆ دروستبوونی ئاستەنگ لەبەردەمی پرۆسە سیاسییەكە بەگشتی و كارو چالاكیەكانی حكومەتی عێراق بەتایبەتی، هەربۆیە لەم روانگەیەوە كێشە و ناكۆكیە سیاسییەكان لەسەر جێبەجێكردنی خاڵەكانی رێككەوتنی هەولێر و دواتریش نزیكبوونەوەی وادەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقدا، دەرگای بەڕووی هەموو ئەگەر و مەترسیەكان واڵاكردووە و وەك هەندێك لە پسپۆر و تایبەتمەندان لەسەر رەوشی عێراق پێشبینی دەكەن لەوانەیە بگەینە ئاكامێك كە پێشتر مەزندەی بۆ نەكرابێت یان چاوەڕوان نەكرابێت، سەبارەت بەم رەوشە د.فەرهاد ئەتروشی پەرلەمانتاری فراكسیۆنی كوردستانی سەبارەت بەم بارودۆخە لەلێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە رای خۆی خستەڕوو وتی:(بە بۆچوونی من ئەگەر دۆخەكە بەم شێوەیە بڕوات، ئەوا عێراق بەرەو دۆخێكی ئاڵۆز و مەترسیدار دەڕوات، ئەو كاتیش چارەسەری كێشەكان ئەستەم دەبێت و ئەو كێشانەی پێویستە چارە بكرێن ناكرێت و پرسی بێ متمانەیی لە نێوان لیستی عێراقیەو دەوڵەتی یاسا قووڵتر دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا پرۆسەی سیاسی و دیموكراسی و پێكهاتەی دەوڵەت چارەكردنی زەحمەت دەبێت، پێكهاتەی نوێی فیدراڵیەت لە عێراق لە ژێر مەترسی دایە، چونكە بینیمان لە چەند رۆژی رابردوو لەسەر لێدوانێكی ئوسامە نوجێفی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لەسەر پرسی پێكهێنانی هەرێمێكی نوێ جۆرە وەڵامدانەوەو دژایەتیەكی گەورەی كرا بە تایبەتیش لەلایەن شیعەكانەوە و نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق)).
سەبارەت بە بەردەوامبوونی تەنگژەكان ئایا هیچ جۆرە مەترسیەك لەسەر داهاتووی حكومەتی عێراق نابێت، ئەتروشی وتی:(بە تەئكید ئاییندەی حكومەتی ئێستای عێراق لە مەترسی دایە، ئەگەر دۆخەكە بەم شێوەیەك بڕوات نەخشەی سیاسیی وڵات دەگۆڕێ و تەحالفی نیشتمانی بەم شێوەیە نامێنێت، بە تایبەتیش لیستی عێراقیەش بەم جۆرەی ئێستا نامێنن، باشترین بەڵگەش بۆ ئەمە جیابوونەوەی چەند ئەندامێكی نێو لیستی عێراقیەو پێكهێنانی لیستێك بەناوی یەكگرتووی عێراق ئەمەش ئاماژەی ئەوەیە كە نەخشەی سیاسیی عێراق لە گۆڕاندایە، مەترسییەكی دیكەش لەنێو هاوپەیمانی نیشتمانی گرفتی تێدەكەوێت، ئەویش ئەوەیە لەنێوان تەیاری سەدری و ئەنجومەنی باڵاو دەوڵەتی یاسا كێشەیان هەیە، هەنگاونان بەرەو بەردەوامی بوون لە جیابوونەوەی لایەنەكانی نێو هاوپەیمانەكان هەموو نیشانەی ئاییندەی حكومەتی عێراقیش وەكو كابینەكەی ئێستا بە سەرۆكایەتی د.مالیكی لە دۆخی سەقامگیربوون دا نییە)).
دەربارەی جێبەجێ كردنی خاڵ بە خاڵی دەست پێشخەرییەكەی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی كوردستان كە لە ئاڵۆزترین دۆخی سیاسیی دا توانرا بەو هۆیەوە لایەنە ناكۆكەكان بگەنە رێككەوتن و حكومەتی ئێستای عێراقی لێ پێكهات، فەرهاد ئەتروشی وتی:(بێگومان لە ئێستادا كۆدەنگییەك هەیە لەلایەن سەركردە و لایەنە عێراقیەكانەوە، بۆ ئەوەی ئەو خاڵانەی لەنێو دەستپێشخەرییەكەی سەرۆكی كوردستاندا هەبوو بێتە جێبەجێكردن، بە جێبەجێكردنیشی ناكۆكیە سیاسییەكان چارە دەبن و دۆخی وڵاتیش بەرەو ئاسایی بوونەوە دەڕوات، لەگەڵ ئەوەش دا پێموایە ئێستا دەبێت بە یەكسانی سەیر و پشتگیری لە هەردوو لیستی دەوڵەتی یاساو عێراقیە بكەین لەم قۆناغەدا، لەبەر ئەوە بە جێبەجێكردنی دەستپێشخەرییەكەی سەرۆكی كوردستان دەبێتە هەوێنی چارەسەركردنی كێشەكان و هەموو چاوەكانیش لە سەر ئەوەن جارێكی دیكە جەنابی سەرۆك بارزانی رۆڵی پۆزەتیف و ئەرێنی خۆی لە بەیەكگەیاندن و چارەسەركردنی ناكۆكیەكان لەپێناو بەرژەوەندی عێراق و داهاتووی ئەو وڵاتەدا ببینێت)).
ئەوەی ئەتروشی ئاماژەی پێكرد كۆمەڵێك مەترسین ئەگەر پێشیان پێنەگیرێت، ئاییندەی عێراق دەكەوێتە مەترسیەوە، بۆیە پرسیار لێرەدا دەبێتە ئەوەی ئایا لیستی دەوڵەتی یاسا كە ئێستا سەرۆكەكەی سەرۆك وەزیرانی حكومەتی عێراقە هەست بەم مەترسیە دەكات؟ ئەم پرسیارەمان رووبەڕووی پەرلەمانتار عەلی شەلا لە لیستی دەوڵەتی یاسا كردەوە و لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە بۆچوونی خۆی بۆ خستینەڕوو: (لەسەرەتادا من پێموایە كە ئەم ناكۆكییانە بەشێكی سەرەكییە لە قۆناغی گواستنەوەی هەر وڵاتێك كە زۆری چێشتبێت لەژێر ستەمی دیكتاتۆریەت، هەروەها كێشە و گرفتی قووڵی هەبێت لەڕووی دیموگرافیا و پێكهاتەكان و ناسنامەی دەوڵەت. هاوكات سەرچاوەی ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ كەلتورێكی ناسەقامگیر لەبارەی شێوەی حكومەت، هەروەها بەهۆی بوونی ئایدیۆلۆژیای جیاواز كە بێگومان ئەم شتە لەهەموو وڵاتەكاندا هەیە، بەڵام ئەم حاڵەتە بۆ «عێراق» شتێكی نوێیە لەبەرئەوەی «عێراق» ماوەیەكی كەمە لە دیكتاتۆرییەت دەرچووە، هەربۆیەش بارودۆخەكان هێشتا سەقامگیرییان بەخۆیانەوە نەبینیوە، هەروەها پارتە سیاسییەكانیش جارێ نوێن لە كاری پەرلەمانی. ئەو كێشەیەی كە ئاماژەتان پێدا، پێموایە ئەوە شتێكی پێشبینیكراوە بەتایبەتی لەم جۆرە بارودۆخانەدا، لەئاكامیشدا گرژییەكی میدیایی سەریهەڵدا، بەڵام لەڕووی حكومی یان لەڕووی پراكتیكییەوە هەوڵی هاوبەش هەیە لەلایەن حكومەت و وەزیرەكانی لیستی «عێراقیە»، هاوشێوە لەگەڵ وەزیرەكانی «هاوپەیمانی كوردستانی» و وەزیرەكانی «هاوپەیمانی نیشتمانی» و هەموو وەزیرەكانی تر بە عەقلییەتی حكومەت كاردەكەن نەك بە عەقلییەتی ناكۆكییەكان، هەموو لایەنەكان هەماهەنگ و هاوكاری یەكترین لە راپەڕاندنی ئەرك و كارەكان)).
عەلی شەلا لەگەڵ ئەوەی جەخت لەوە دەكاتەوە لایەنەكان پێكەوە لەناو حكومەت هەماهەنگن، بەڵام ناكۆكیەكانی نێوان ئەیاد عەلاوی و مالیكی مەترسی لەسەر حكومەتی لێدەخوێنرێتەوە، لەمبارەوە و لەدرێژەی لێدوانەكەیدا شەلا وتی:(باوەڕناكەم هیچ مەترسییەك لەسەر حكومەت هەبێت، لەبەرئەوەی ئەگەر بەڕێز «ئەیاد عەلاوی» بڕیاری كشانەوەش بدا، ئەوە ئەم مەسەلەیە تەنیا پەیوەستە بە خودی «ئەیاد عەلاوی»، ئەو هیچ پۆستێكی حكومیی نییە، لەوانەیە لەم هەلومەرجەدا تەنیا یەك وەزیر دووچاری ئیحراجبوون بێت، ئەویش بەڕێز «محمد عەلاوی»ـە، بەڵام لەو بڕوایەدانیم وەزیرەكانی تر بكشێنەوە، ئەگەریش هات و بەڕێز «ئەیاد عەلاوی» بڕیاری كشانەوەی-دا، ئەوكات پێموایە گرژییەكانی نێو لیستی «عێراقیە»ش هێوردەبێـتەوە، بەڵام من پێموایە كە بەڕێز «ئەیاد عەلاوی» زۆر لەوە زیرەكترە كە ئەم جۆرە كارانە بكات. ئەم جۆرە هەڕەشانە لە پرۆسەی سیاسی شتێكی ئاساییە و بەلای هەموومانەوە ئاشكرایە و ئێمە تێی دەگەین، هەروەها هەرگیز لەم بارەیەوە هەست بە نیگەرانی ناكەین لەبەرئەوەی چەندین جار دووبارەبۆتەوە و هەرگیز جێبەجێ نەبووە، ئەگەر لەبیرتان مابێت لە خولی پێشوودا كە بۆ یەكەم جار ئەم شتە روویدا هەموویان پشتیان لە بەڕێز «ئەیاد عەلاوی» كرد و حكومەتیش بەردەوام بوو لەسەر كارەكانی)).
سەبارەت بەناكۆكیەكانی نێو پێكهاتەكانی هاوپەیمانی نیشتمانی عێراقیش، دیسان عەلی شەلا جەختی لەسەر ئەوەكردەوە كە هیچ كێشەیەك لەنێو هاوپەیمانی نیشتمانی نییە و لەمبارەوە بەگوڵانی راگەیاند:(پێش هەمووشتێك هیچ كێشەیەك لەنێوان «ئەنجومەنی باڵا» و پێكهاتەكانی دیكەی «هاوپەیمانی نیشتمانی» نییە، بەتایبەتی ئەگەر مەبەستتان كێشەیە لەگەڵ «دەوڵەتی یاسا». پێوەندیەكانمان لە ئاستێكی نایاب-دایە و ئەم شتەش رەنگدانەوەی هەبوو لە دەنگدانەكە لەسەر «شێخ مەولا» كاتێك كە «ئەنجومەنی باڵا» دەستنیشانیكرد بۆ سەرۆكایەتی دەستەی «حەج»، ئێمە بە چاوێكی پڕ لەڕێز سەیری هەموو ئیستیحقاقاتەكانی «ئەنجومەنی باڵا» دەكەین، پێوەندییەكانمان لەگەڵ «سەید عەمار حەكیم» نایاب-ـە و پێوەندییەكانمان لەگەڵ بەڕێز سەرۆك وەزیران-یش لە ئاستێكی نایاب-ـە، تاكو ئەمڕۆش هیچ كێشەیەك نەكەوتۆتە نێوانمان بەشێوەیەك كە ناوی بنرێت وەكو ناكۆكییەك لەنێوان «ئەنجومەنی باڵا» و پێكهاتەكانی تر، لەوانەیە هەندێك جیاوازی هەبێت لەناو «ئەنجومەنی باڵا» یاخود لەناو «دەوڵەتی یاسا» یانیش لەناو «هاوپەیمانی كوردستانی»، مەبەستم ئەوەیە كە لەوانەیە بۆچوونی جیاواز هەبێت لەسەر هەندێك لە مەسەلە پێوەندارەكان بە كاروبارەكانی دەوڵەت، تەنانەت لەبارەی بیرۆكەی هەرێمەكان-یش، ئێمە لە روانگەی دەستوورییەوە و بە رێزێكی زۆرەوە سەیری ئەم شتانە دەكەین، دەستوور-یش یەكلاكەرەوەیە لەنێوان هەمووان)).
نكۆڵی كردن لەكێشەكان چارەسەر نییە
ئەوەی پەرلەمانتارانی لیستی دەوڵەتی یاسا ئاماژەی پێدەكەن كە كێشەكان كاریگەریەكی ئەتۆیان نییە لەلایەن پەرلەمانتارانی لیستەكانی دیكە بە جۆرێكی دیكە تەفسیری بۆ دەكرێت، هەربۆیە لەمبارەوە پرسیارمان لە پەرلەمانتاری لیستی ئەلعراقیە ئەسكەندەر جواد توت كرد و لەوەڵامدا بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە:(لەڕاستیدا رێكنەكەوتنی قەوارەكان، بەتایبەتی سەركردەی هەردوو قەوارەی دەوڵەتی یاسا و ئەلعراقیە، كاریگەرییی نێگەتیڤی لەسەر بارودۆخی سیاسیی عێراق بەشێوەیەكی گشتی هەبووە و هەر گرژییەك لە پێوەندییەكان كاریگەریی نێگەتیڤانەی لێ دەكەوێتەوە. بەڵێ دروستە، ئێمە بە قۆناغێكی زۆر سەخت تێدەپەڕین، عێراق لە بارودۆخێكی زۆر زۆر سەخت و هەستیارە، بۆنموونە مەسەلەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا، دەستێوەردانەكانی دەوڵەتانی دراوسێ، وایكردووە عێراق بەردەوام لەژێر هەڕەشەدا بێت و ئەمە شتێكی زۆر ترسناكە، هەندێك لە وڵاتانی دراوسێ سنوورەكانمان دەبەزێنن و وەكو دەسكەوتێك سەیری عێراق دەكەن، ئەم شتەش دروست نییە. بۆیە هیوادارم لە سەرۆك قەوارەكان ئەم خاڵانە لەبەرچاوبگرن، لەبەرئەوەی ئەگەر ئەم لایەنانە لەبەرچاو نەگرن ئەوكات ئاكامی خراپی لێ دەكەوێتەوە لەسەر عێراق. هەربۆیە هیوادارین تەوافوقی بەردەوام لەئارادا هەبێت، پێویستە پەرلەمان خاوەن كاریگەریی خۆی بێت لەبەرئەوەی پەرلەمان نوێنەری گەلە، هاوكات حكومەتیش حكومەتێكی هەڵبژێردراوە، بۆیە پێویستە تەوافوق هەبێت لەنێوان حكومەت و پەرلەمان، هاوكات دەستوورمان هەیە و دەسەڵاتی هەموو لایەنێكی دیاریكردووە. پەرلەمان خاوەن دەسەڵاتێكی تەشریعی و چاودێریە لەسەر هەموو كەسێك هەر لە سەرۆكایەتیی كۆمار-ەوە تا دەگاتە بچووكترین كەس. ئەگەر بێت و تەوافوقی دوولایەنە لەئارادا هەبێت، ئەوكات سوود بە هەموو لایەك دەبەخشێت، بەپێچەوانەشەوە زیان بەهەموو لایەك دەگەیەنێت)).
هەر سەبارەت بەم لایەنە و هەستكردن بەمەترسیەكان، پەرلەمانتاری هاوپەیمانی كوردستانی موحسین سەعدون جەختی لەسەر ئەوەكردەوە ئەو مەترسیانە هەڕەشە لە تەواوی پرۆسە سیاسییەكە دەكەن، ئەگەر هەوڵ بۆ چارەسەركردنیان نەدەین، ئەوا پرۆسە سیاسییەكە بە ئاقارێكی خراپدا دەبات، لەمبارەوە و لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ گوڵان موحسین سەعدون وتی:(ئەو كێشانەی هەیە دەكرێت بە جێبەجێكردنی تەواوی بەندو خاڵەكانی دەستپێشخەرییەكەی مسعود بارزانی سەرۆكی كوردستان چارەسەری ئەو كێشانەی ئێستا لە عێراق هەیە ببێت، هەموو ناكۆكیەكانیش لەسەر ئەنجومەنی باڵایە بۆ سیاسەتی ستراتیجی باڵاو وەزارەتە ئەمنیەكانەو پۆستەكانی نێو حكومەتی عێراق، لەبەر ئەوە بەردەوامبوونی ئەو ناكۆكیانە پرۆسەی سیاسیی بەرەو ئاقاری خراپ بردووە، راستە كێشانەكان ماوەیەكە درێژەی هەیە، بەڵام كێشەكان هێندە ئاڵۆز نییە كە نەتوانرێ چارەسەر بكرێت، بۆیە ماوەیەكی دەوێت چارەسەری گرفتەكان بكرێت)).
سەبارەت بە چۆنیەتی چارەسەركردنی ئەم كێشانە و رێگرتن لە دروستبوونی ئاستەنگ و مەترسیش لە بەردەم پرۆسە سیاسییەكە، پرسیارمان لە موتەشەر سامەرایی پەرلەمانتاری تەوافوق كرد لەناو لیستی ئەلعراقیە و لەوەڵامدا بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن: (ئایا پاش ئەو هەموو كاریگەرییەی ناكۆكیەكان لەسەر پرۆسەی سیاسی هەستی پێدەكەین، دەپرسین كاریگەریی دەبێت لەسەر پرۆسەی سیاسی یان نا؟ بێگومان كاریگەریی هەیە و ئەوە روون و ئاشكرایە و بەلای هەموو كەسێكەوە زانراوە كە بەدواداچوونی لەسەر رەوشی عێراق دەكات. بچووكترین نموونە، ئەوە یەك ساڵ تێپەڕییە، بەڵام تاكو ئەمڕۆش حكومەتی عێراقی نەیتوانییە دوو وەزیر دەستنیشان بكات بۆ وەزارەتەكانی بەرگری و ناوخۆ كە پەیوەستن بە هەرە گرنگترین لایەن لە بارودۆخەكانی عێراق. لە دوا كۆبوونەوەدا دیاربوو گرژییەكە جۆرە كرانەوەیەكی بەخۆیەوە بینیوە. هەربۆیە ئەگەر بمانەوێت ئەو كێشانە چارەسەر بكەین چارەسەرەكەی ئەوەیە رەزامەندبین لەسەر ئەو شتانەی كە لەسەری رێككەوتووین و دەستوور-یش لەم بارەیەوە روونە، لە دەستوور-دا هاتووە كە پەرلەمان لایەنێكی تەشریعی و چاودێریە، ئەگەر بێت و پەرلەمان هەر یاسایەك دەربكات ئەوكات پێویستە لەسەر حكومەت ئەو یاسایە جێبەجێ بكات لەبەرئەوەی حكومەت دروستكراوی پەرلەمانە، بۆیە لەسەرەتا و لەكۆتاییشدا پێویستە رای پەرلەمان باڵاتر بێت)).
رەتكردنەوەی هەرێمەكان
گەڕانەوەیە بۆ مەركەزیەت و پێشلكردنی دەستووریشە
رەتكردنەوەی دروستكردنی هەرێمە فیدرالیەكان لەلایەن سەرۆك وەزیرانی عێراقەوە پێشێلكارییەكی گەورەی دەستووری عێراقە و هەوڵێكە بۆ گەڕانەوە بەرەو مەركەزیەت، لەم بارودۆخەدا كە بانگێشە بۆ دروستكردنی هەرێمەكان بۆتە خواستی تەواوی عێراقیەكان، ئەوا هەموو پێكهاتەكان بەتوندی ئەو رەتكردنەوەیەی سەرۆك وەزیرانی عێراق رەتدەكەنەوە، دەربارەی ئەم پرسە پەرلەمانتاری لیستی ئەلعراقیە ئەسكەندەر جواد پێی وایە پێویستە ئەو پرسیارە بكرێت، بۆچی پارێزگاكان داوای ئەوە دەكەن ببن بەهەرێم؟ بێگومان وەڵامەكەی ئەوەیە لەبەر ئەوەی حكومەت لە دابینكردنی خزمەتگوزارییەكان شكستی هێناوە، لەم بارەوە بە گوڵانی راگەیاند:(سەبارەت بە مەسەلەی هەرێمەكان، هەموو پارێزگایەك مافی هەیە داوای پێكهێنانی هەرێمێك بكات، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا بۆچی ئێستا ئەو پارێزگایانە داوای پێكهێنانی هەرێم دەكەن؟ بێگومان هۆكار لە پشت داواكارییەكانی ئەو پارێزگایانە هەیە، لەڕووی خزمەتگوزارییەكان و تەرخانە داراییەكان و لەگەڵ چەندین لایەنی تر، ئەمانە هەمووی ئاماژەن بۆ ئەوەی حكومەت سەركەوتوو نەبووە و پارێزگاكان دەیانەوێت دەسەڵاتی زیاتریان هەبێت بۆ ئەوەی ئەو كەموكورتیانە پڕبكرێنەوە)).
بەڵام موتەشەر سامەرایی رەتكردنەوەی سەرۆك وەزیران بە گەڕانەوە بۆ مەركەزیەت و پێشلكردنی دەستوور ناو دەبات و بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی و وتی:(ئەگەر ئێمە لەسەر هەر مەسەلەیەك ناكۆك بین پێویستە بگەڕێینەوە بۆ دەستوور. بۆیە ئەگەر مەسەلەكە لە دەستوور باسكرابێت ئەوكات مەسەلەكە دەبێت بە سەرپێچییەك لە دەستوور و كاریگەریی نێگەتیڤانەی لێ دەكەوێتەوە. وێڕای هەموو جیاوازییەكانمان لەسەر دەستوور، بەڵام لەكۆتاییدا دەستوور دوا مەرجەعە كە دەتوانین لەسەری رێككەوین. بۆیە ئەگەر هات و هاووڵاتیان داوای بڕگەیەكیان كرد كە لە دەستوور هەیە و كە ئێمە لەسەری رێككەوتووین، پێموایە رەتكردنەوەی داواكارییەكە شتێكی نادروستە، ئەمە لەلایەك، لەلایەنێكی ترەوە، پێویستە بپرسین، ئایا بۆچی ئێستا هەندێك لە پارێزگاكان دەستیان بە داواكاری كردووە بۆ پێكهێنانی هەرێمەكان؟ ئەگەر ئەم پرسیارە ئاڕاستەی شەقام و هەموو پێكهاتەكانی گەلی عێراق بكەین لەو پارێزگایانەی كە داواكارن بۆ پێكهێنانی هەرێمەكان، تەنانەت گەر لە ناوەڕاستی عێراق بێت یاخود لە باشوور، لە وەڵامدا پێت دەڵێن، یەكەم خاڵ: ئێمە بە دەستی مەركەزییەتەوە دەناڵێنین، لەبەرئەوەی ئەو نامەركەزییەتەی كە دەستوور باسی دەكات ئەمڕۆ ونبووە و بوونی نییە، بۆیە داواكارین ئێمە وەكو پارێزگاكان بەپێی دەستوور كاروبارەكانی خۆمان بەڕێوەبەرین و عێراق بگوازینەوە لە حوكمڕانییەكی مەركەزی بۆ حوكمڕانییەكی نامەركەزی. لەم بارەیەوە نموونەی زۆر هەیە، بۆنموونە سامانەكان بەشێوەیەكی ناعادیلانە دابەشدەكرێت و بەوپێیە نییە كە لە دەستووردا هاتووە لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی سەرچاوەكان، لەدرێژایی ساڵانی رابردوودا چەندین پارێزگا هەن كە بێبەش بوونە لە ئیستیحقاقاتەكانیان، لەكاتێكدا چەندین پارێزگای دیكە لە ئیستحقاقاتەكانی خۆیان زیاتریان وەرگرتووە، هاوكات هەمووان ئاماژە بەو راستییە دەكەن كە گەندەڵی تەشەنەی كردووە لە جەستەی حكومەتی عێراقی، ئەم شتەش بارەكە ناخۆشتر دەكاتەوە. بۆیە هەر لایەنێك كە هاوڕانیە لەگەڵ ئەو داواكارییانەی كە بەپێی دەستوورن، ئەوكات پێویستە لەسەری هەڵستێت بە چارەسەركردنی ئەم كێشەیە، ئەگەریش لەگەڵ بیرۆكەی پێكهێنانی هەرێمەكان نییە، ئەوكات بەپێی یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكان ژمارە 21 پێویستە دەسەڵات بەو پارێزگایانە ببەخشێت كە داوای پێكهێنانی هەرێمەكان دەكەن و حوكمڕانییەكە بگۆڕێت لە مەركەزییەتەوە بۆ نامەركەزی)).
موحسین سەعدونیش پەرلەمانتاری هاوپەیمانی كوردستان لەمبارەوە لە درێژەی لێدواكەیدا سەبارەت بەم پرسە بە گوڵانی راگەیاند و وتی:(لە ئێستادا لە زۆرێك لە پارێزگاكانی عێراق داواكاری پێكهێنانی هەرێمی نوێیان خستۆتەڕوو، ئەم پرسەش پرسێكی دەستوورییە و لەچوارچێوەی دەستووری عێراق دایەو حكومەت ناتوانێت داواكاری پێكهێنانی هەرێمی سەربەخۆ جێبەجێ نەكات، چونكە ئەم داواكارییە و پرسی فیدراڵیەت هەڵقوڵاوی گەلانی عێراقە، بۆیە پێشبینی دەكرێت لە داهاتوودا لە هەندێك ناوچەی ناوەڕاست و باشووری عێراق ژمارەیەك هەرێمی نوێ لە عێراق بێتە دامەزراندن، پێموایە دامەزراندنی هەر هەرێمێكی سەربەخۆ لە عێراق لە بەرژەوەندی گەلانی عێراق دایەو دەبێتە هەوێنێكیش بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئێستای وڵات كە چەند ساڵێكە بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە)).
بەڵام لیستی دەوڵەتی یاسا كە بیانو و پاسا و دەهێنێتەوە بۆ دروستكردنی هەرێم رایدەگەیەنێ ئەوانیش دژی دروستكردنی هەرێمەكان نین، بەڵام لە بارودۆخی ئێستا ناتوانرێت ئەم كارە ئەنجام بدرێت، لەمبارەوە عەلی شەلا بەمجۆرە هەڵوێستی دەوڵەتی یاسای روونكردەوە و وتی:(ئێمە وتوومانە و هەمیشە دەیڵێینەوە، كە ئێمە رێز لە دەستوور دەگرین و رێز دەنوێنین بۆ پێكهێنانی هەرێمەكان لەسەر بنەمای جوگرافی، ئێمە لەگەڵ ئەوە نین خودانەخواستە پاكتاوی رەگەزی لە عێراق رووبدات، كاتێكیش كە بەڕێز «نوجەیفی» لەم بارەیەوە دوا و هەڕەشەی جیابوونەوەی كرد، ئێمە وتمان و ئێستاش دەیڵێینەوە، كە رەوشی ئەمڕۆی ئابووری لە عێراق لەوانەیە ببێت بەمایەی وروژاندنی هاووڵاتیان، پەنا بەخودا لە ئاییندەیەكی نزیكدا، ئەگەر توانیمان سامانەكانی وڵات بخەینەگەڕ و نرخی نەوت روو لە زیادبوون بكات و تێپەڕین لە قۆناغی قەرزەكانی دیكتاتۆر و ئاسەواری رەفتارە دڕندەكانی، وێڕای چارەسەركردنی كێشەكانمان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی لەبارەی قەرزەكانمان، ئەوكات پێموایە عێراق شێوە كارگێڕییەكەی وەردەگرێت بەپێی هەرێمی جوگرافی یانیش بەپێی پارێزگاكان لەگەڵ رێز نواندن بۆ هەموو ئەزموونەكان. ئەوەی كە بە هەڵە تێگەیشتنی لەسەر هەیە ئەو دەنگۆیەیە كە ئێمە لە «دەوڵەتی یاسا» لەدژی چەمكی هەرێمەكان-ین، ئێمە ناتوانین دژایەتی ئەم پرەنسیپە بكەین لەبەرئەوەی ئەمە بنەمایەكی دەستووریە، بەڵام بەداخەوە هەندێك لایەن لە میدیاكان بەو شێوەیە لە مەسەلەكە تێگەیشتوونە، بەڵام ئێمە هەمیشە لەڕووی واقیع و كێشەكان قسەدەكەین، پرسیارەكە ئەوەیە كە هەندێك لە پارێزگاكان كە لە چەند سامانێكی سادە شكستیان بەدەستهێنا و كە شكستخواردوو بوون لە دابینكردنی هەندێك لە خزمەتگوزارییەكان، ئایا دەكرێ ئەم پارێزگا-یانە بكرێن بە هەرێم؟ ئەوەی كە نەتوانێت پارێزگایەك بەڕێوەبەرێت، ئایا دەتوانێت هەرێمێك بەڕێوەبەرێت؟)).
بەهەرحاڵ لیستی دەوڵەتی یاسا هەر چۆنێك هەوڵبدات لێدوانە هەڵەكەی سەرۆك وەزیران پینە بكات هیچ كەسێك قەناعەت بەو پینە كردنە ناكات و ئەو كێشانەشی پەرلەمانتارەكەی لیستی دەوڵەتی یاسا ئاماژەی پێدەكات، تەنیا بە پێكهێنانی هەرێمەكان و پیادەكردنی فیدرالی چارەسەر دەبن، نەك چاوەڕێی ئەوە بین ئەو كێشانە چارەسەر بكرێن ئینجا بیر لە پیادەكردنی فیدرالیەت بكرێتەوە.