كێشە سیاسییەكانی عێراق و كەمتەرخەمی لە جێبەجێكردنی ماددەی 140

كێشە سیاسییەكانی عێراق و كەمتەرخەمی لە جێبەجێكردنی ماددەی 140
گەر بۆ هاوپەیمانی كوردستانی، شێوازی پێوەندی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدرالی عێراق، جێبەجێكردنی دەستووری عێراق نەخشەی رێگەی ئاییندە بێت. ئەوا ماددەی 140 یەكێكە لەماددە گرنگەكانی ئەو دەستوورەو بۆ كورد دڵی دەستووری عێراقە، هەروەها جێبەجێكردنی ئەم ماددەیە یەكێك بووە لەو 19 خاڵەی كە هاوپەیمانی كوردستانی بەشداری حكومەتی فیدرالی عێراقی كردووە، بەڵام وێڕای ئەوەی هەر سێ سەرۆكایەتی پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی كۆمار لەسەر پرسی جێبەجێكردنی ئەم مادەیە كۆكن و هیچ هاودژیەك لە نێوانیاندا نییە، بەڵام دەبینن جێبەجێكردنی ئەم مادەیە لەسەر ئەرزی واقیع وەك پێویست نییە و هەست ناكرێت خواستیك هەبێت كە بەخێرایی قۆناخەكانی ئەم ماددەیە جێبەجێ بكرێت، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم مادەیە پرسیارمان لەبەریز رائد فەهمی كرد كە هەتا ئەو كاتەی ئەو لێدوانەی بەگوڵان دابوو سەرۆكی لیژنەی باڵای جێبەجێكردنی ماددەی 140 بوو نەك بەرێز هادی ئەلعامری كە رۆژی 2/7/2011 ئەو پۆستەی پێدرا، لەوەڵامدا رائید فەهمی بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە: (راستە ماددەكە جێبەجێ نەكراوە و نازانم هۆكاری جێبەجێ نەكردنی چییە و چ پێویستە بۆ جێبەجێ كردنی، لەلایەكی دیكەوە كێشەكە قووڵترە لەوەی كە لە بەرچاوە، ماددەی 140 كێشەیەكی زۆر ئاڵۆزە چ سەبارەت بە ناوچە كێشە لەسەرەكان یان كەركوك، دیارە رووبەڕووی ئاستەنگ دەبێتەوە، بەڵام بەداخەوە مامەڵە كردن لەگەڵ ئەم كێشەیە بە ناكۆكی و دوودڵی دەكرێت، تەنانەت لەلایەن ئەوانەی قەناعەتیان پێی هەیە، بۆیە زۆر لەو بابەتانەی كە لەم كێشەیەدا هەن قابیلی چارەسەر كردنن، بەڵام هەنگاوەكانی چارەسەركردنی بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوە و زۆر لە كارەكانی پێویستیان بە چارەسەر هەیە، بۆیە ئەمەش دەبێتە هۆی خوڵقاندنی زەمینەیەكی لەبار بۆ دروستبوونی ناكۆكی و ئەم ناكۆكییانەش ئیستغلال دەكرێن، بەڵام مەبەستم ئەوە نییە بۆ نموونە خەڵكی كەركوك ئیستغلالی بكەن و هەوڵی پێكدادان و ئاڵۆزتر كردنی بارودۆخەكە بدەن، بەپێچەوانەوە خەڵكی كەركوك بە هەموو پێكهاتەكانییەوە هەوڵی بە دیهێنانی جۆرێك لە سەقامگیری دەدەن، بەڵام نەبوونی ئەم جۆرە چارەسەرە و هەوڵدان بۆ مامەڵە كردن بە عەقڵییەتی هاندان و توندڕۆیی لە هەندێك حاڵەت و موزایەدە و تاوانبار كردنی یەكتری، دەبنە هۆی خوڵقاندنی حاڵەتێك لە نائارامی سیاسی و كاریگەری لەسەر هەموو لایەنەكانی ژیانی عێراق دەبێت بەلایەنی ئەمنیشەوە. ئەگەر پێوەندی نێوان لایەنە سیاسییەكان نەبوونی متمانە و ناڕوونی لە مامەڵە كردن لەگەڵ گرفتەكە و نەبوونی ئارەزووی جددی بۆ چارەسەركردنی پێوە دیار بوو، ئەو كات هەر لایەنێك پێویست بەپاڵپشتی و بەرگرییەك دەبێت، بەداخەوە ئەو كاتیش زۆر لەلایەنەكان لە دەرەوە بەدوای ئەم پاڵپشتی و بەرگرییە دەگەڕێن لە بەرامبەر لایەنەكانی دیكە. بە كورتی ئەگەر ئارەزوو و نیەتێكی پاك هەبێت لە دۆزینەوەی چارەسەر و یەكلایی كردنەوەی ئەو خاڵانەی ناكۆكییان لەسەر هەیە و هەوڵدان بۆ چارەسەر كردنیان، بێگومان پێویستمان بە بوونی بێگانە نابێت، بەڵام ئەگەر بارودۆخەكە بەو شێوەیەی ئێستا گرژ بێت چارەنووسمان بە نادیاری دەمێنێتەوە.))

رائید فەهمی كە پێدەچوو لە جێبەجێ نەكردنی ماددەی 140 زۆر نیگەران بووبێت بە تایبەتی كە كار گەیشتە ئەوەی نەك سەرۆكی لیژنەی باڵا بەڵكو هەندێك لە ئەندامەكانی بگۆڕێت، سەبارەت بەو پرسیارەی گوڵانیش كە لەكاتی لێدوانەكانی هەرسێ سەرۆكایەتی پشتگیری بۆ جێبەجێكردنی ماددەكە دووپات دەكرێتەوە، بەڵام بە كردەوەش هەنگاوەكان زۆر خاون، ئایا كەمتەرخەمییەكە بۆ كام لایەن دەگەڕێتەوە؟ لەمبارەوە ناوبراو بە گوڵانی راگەیاند: (هەموو لایەنە پێوەندارەكان بە پلەی جیاواز كەمتەرخەمن لەو رووەوە، هۆكارەكەشی لەوانەیە بۆ ئەرك و بیركردنەوەی سیاسییان یان ئەولەویاتی خۆیان بێت، یان رێگای مامەڵە كرنیان لەگەڵ چۆنییەتی جێبەجێكردنی، بۆیە من نامەوێ هەڵوێستی ئەملایەن یان ئەویان شرۆڤە بكەم، رێگا بەخۆم نادەم رەنگدانەوەی تایبەتی خۆم سەبارەت بەم كێشەیە بخەمەڕوو، بەشێوەیەكی گشتی هەموو لایەنەكان دەیانتوانی زیاتر لەوەی ئێستا هەوڵ بدەن، هەروەها دەمانتوانی هەنگاوی زیاتر بهاوێین لەوەی ئێستا هاویشتوومانە و ئێمە زیاتر وەك چاودێرێك سەیری رووداوەكان و كێشەكەمان دەكرد، لەكاتێكدا پێویست بوو بەشێوەیەكی بەردەوام هەوڵی زیاترمان دابا و بەدوای چارەسەری كێشەكان گەڕاباین لە كێشە سادە و بچووكەكانەوە تا دەگاتە كێشە و گرفتە گەورەو ئاڵۆزەكان. ئێستا كێشەكان دیاریكراون و پێویستی بە كەشف و راپۆرتی جۆراوجۆر نییە، بەڵكو پێویستی بە كاری بەردەوام و جددی هەیە بۆ بچووك كردنەوەی كێشەكان و جەخت كردنەوە لەسەر ئەوەی كە رێكەوتنی لەسەر كراوە و پشت بەستن بە مەنهەجێكی كامڵ كە سیاسەتمەدار و رۆژنامەنووس و ئابووریناس و پێوەندییەكان و رەگەزی ناوخۆ و دەرەكی بگرێتەوە، چونكە بەداخەوە كێشەكان ئێستا تەنیا عێراقی نین و لەوانەیە چەندین لایەنی دیكە دەستیان هەبێت، بۆیە ئەگەر كێشەكە زۆر ئاڵۆز بێت پێویستە مامەڵە كردن لەگەڵی بە ئاستی ئاڵۆزی كێشەكە بێت، بەداخەوە هەرچەندە هەندێك هەنگاومان هاوێشتووە كە لەوانەیە ببنە رێخۆشكەر بۆ هەنگاوی گەورەتر لە داهاتوودا، بەڵام هەنگاوەكانمان لە ئاستی كێشەكە نەبوون، ئێستاش توانای ئەوە هەیە كە بەشێوەیەكی جددی كار بكەین و پێش بكەوین بۆ چارەسەر كردنی، ئێستا خەڵكەكە وشیارترە و ئامادەیی زیاتریان هەیە بۆ قبوڵ كردنی چارەسەری ئاشتیانە لەسەر بنەمای گفتوگۆ و لێك تێگەیشتن و پێویستە لەسەر سەركردە سیاسییەكان رۆڵێكی زیاتر ببینن و دەستپێشخەر بن و پردی پێوەندی بەهێزتر بكەن و لە گفتوگۆی بەردەوامدا بن بۆ قووڵ كردنەوەی ئەم پێوەندییە و ئەو داخوازییەی گەلی عێراق بهێننە دی.))

لەگەڵ ئەوەی كەمتەرخەمی زۆرە
بەڵام دەبێت ماددەی 140 جێبەجێ بكرێت
ماددەی 140 ماددەیەكی دەستوورییە، لەگەڵ ئەوەی لایەنە پێوەندارەكان كەمتەرخەمی لەجێبەجێكردنی دەكەن، بەڵام تا دەستووری عێراق ئەم دەستوورەی ئێستا بێت، ماددەی 140یش یەكێكە لەماددە زیندووەكانی و دەبێت جێبەجێ بكرێت، سەبارەت بەلایەنی یاسایی ئەم ماددەیە پرسیارمان لەپسپۆر و یاساناسی عێراقی تاریق حەرب كرد و لەلێداوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە:(تا ئێستا قۆناغی یەكەمی ماددەی 140 جێبەجێ نەكراوە كە بریتییە لە سێ قۆناغ و قۆناغی یەكەمی كە ئاساییكردنەوە و سەرژمێری و راپرسی، تا ئێستا تەنیا نزیكەی 30-35%ی ئاسایی كردنەوە ئەنجامدراوە، لە میدیاكان بابەتەكە زۆر گەورە دەكرێتەوە كە بەو شێوەیە نییە، بەڕای من ئەركی زۆر دەكەوێتە ئەستۆی هاوپەیمانی كوردستانی لە پەرلەمان، بەڵام نازانم بۆچی وەكو پێویست كاری بۆ ناكرێت ئایا فشارێكی دەرەكی و ناوخۆیی دیاریكراو هەیە، چونكە ئەمە لە دەستووردا چەسپاوە، بەڕێوەچوونی كیسەڵی جێبەجێكردنی ماددەی 140 مایەی سەرسوڕمانە، بێ لەبەرچاوگرتنی سازش كردن و تەنازول كردن، چونكە بەلایەنی كەمەوە پێویستە هەندێك ئیشكالییەت لاببردرێت لەسەر رێگای جێبەجێ كردنی ماددەیەكی دەستووری. هەروەها بۆ چارەسەری مامناوەندیش كە هەموو لایەنەكان پێی رازی بن، بەلایەنی كەمەوە كە زۆرینەی پەرلەمان پێی رازی بێت، چونكە هەر بابەتێكی تایبەت بەم مەسەلەیە پێویستە بخرێتە بەردەم پەرلەمان، ئەمە لەلایەك، لەلایەكی ترەوە مەسەلە سیاسییەكان ئاڵۆزن و بەردەوام ئاڵۆزتر دەبن، بۆ نموونە ئەمڕۆ بەیاننامەیەك لەلایەن ئەندام پەرلەمانێك دەرچوو نازانم بۆچی هیچ لە ئەندامانی هاوپەیمانی كوردستان تێبینی نەكرد و ئاگاداری نەبوو لەو بەیاننامەیەدا دەڵێ: من فیدرالییەت لەسەر ئەساسی واقیعی جوگرافی هەڵدەسەنگێنم، بەپێی ئەم بەیاننامەیەش ناوچە كێشە لەسەرەكان بوونە بەشێك لە ڕابردووە و زۆر لە ناوچەكانی پارێزگای نەینەوا لەنێوان بێنە و بەردەدایە، نازانم ئەمەیان چۆن بەسەردا رۆیشتووە، چونكە ناوچە كێشە لەسەرەكان لە دەستووردا چەسپاوەو ماددەی 140 یش تا ئێستاش ماددەیەكی زیندووە، راستە لەو ماوەیەی كە دەستوور بۆی داناوە جێبەجێ نەكراوە كە 31/12/2007 بوو، بەڵام ئەم ماددەیە زیندووە تا لەلایەن پەرلەمان هەموار نەكرێت و نەخرێتە راپرسییەكی جەماوەرییەوە ئەمەش مەسەلەیەكی ئاڵۆز و دوورە.)

باری سیاسی عێراق ڕوو لە ئاڵۆز بوونە
هاوكات لەگەڵ ئەوەی كێشە سیاسییەكانی عێراق بە رێگەی دیالۆگ خەریكە رووبەڕووی دەرگای داخراو دەبێتەوە، لەهەمانكاتدا لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا مەترسی ئەوە هەیە باردۆخەكە ئاڵۆزتر بێتەوە، سەبارەت بەم لایەنەو لەدرێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان تاریق حەرب وتی : (سەرەتا دەبێ ئاماژە بەشتێك بكەین كە كشانەوە پێویستی بە رەزامەندی و پێداچوونەوە نییە، چونكە كشانەوە لە رێكەوتننامەی سیاسیدا هاتووە كە ئیمزا كراوە و دەرچووە بە بڕیاری ژمارە 51 ی ساڵی 2008، بەو مانایەی 31/12/2011 تەواوی هێزەكانی ئەمریكا دەكشێنەوە ئەگەر نەگەیشتنە رێكەوتننامەیەكی نوێ كە سەرۆك وەزیران پێشنیاری بكات و بخرێتە بەردەم ئەنجوومەنی نوێنەران بۆ هەموار كردنی، پێموایە واقیعی ئێستای عێراق وا دەردەخات كە بەشێكی كەمی هێزەكان دەمێنێتەوە بۆ پاراستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا، هەروەها بەشێكی دیكەیان دەمێننەوە بۆ مەشق و راوێژپێكردن و پێشكەش كردنی خزمەتگوزاری لۆجیستی بەشێوەیەكی گشتی ژمارەیان كەمتر لە 10.000 دە هەزار كەس دەبێت ئەمەش بۆ ڕاگرتنی ئەو بارودۆخەی كە هەیە لەلایەك و سووربوونی هەندێك لایەن بە كشانەوەی هێزەئەمریكییەكان، واتە نەتەواوی هێزەكان دەكشێنەوەو نەتەواوی هێزەكانیش دەمێننەوە، چونكە هیچیان ناكرێ بۆیە دەبێ بگەنە رێككەوتنێك)

دەربارەی كێشە سیاسییەكانیش حامید موتلەگ پەرلەمانتاری ئەلعیراقیە لە لێدوانیكی تایبەتیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە رای خستەڕوو وتی : (چارەسەرەكان بریتین لە پێویستی گەلانی عێراق و كوتلە سیاسییە سەرەكییەكان بەم هێزانە، بێگومان سەركەوتنی كوتلە سیاسییەكانی عێراق لە چارەسەر كردنی بارودۆخی ئاڵۆزی عێراق، سەركەوتنە بۆ ئەم كوتلانە، چونكە ئەوان حكومەت پێكدەهێنن و ئەوانیش رابەرایەتی گەلی عێراق دەكەن، بەڕای من هیچ چارەسەرێك بەدی ناكرێت جگە لەو ڕێككەوتنی نێوان هێزانە و رێزگرتن لەو پەیماننامانەی لەنێوانیاندا مۆر كراوە، بەتایبەتی رێكەوتننامە هەولێر كە بە چاودێری بەڕێز مسعود بارزانی بوو، جێبەجێكردنی ئەم رێكەوتننامەیە دەبێتە هۆی پتەو بوون و گەڕانەوەی متمانە و ڕێز گرتنی ئەم كوتلانە لە یەكتری و لە هەمان كاتدا لە ئیرادەی گەلی عێراق. سەبارەت بەمەسەلەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا و ئەو مەترسییانەی چاوەڕێدەكرێن، من وەك خۆم هیچ ترسێكم نییە، چونكە دڵنیام گەلی عێراق لەنێو خۆیاندا تەبا و هاریكاری یەكترن و دوای ئەوەی زۆر نەهامەتییان لە دەستێوەردانی دەرەكی چەشت، توانای ئەوەی هەیە كێشەكانی خۆی چارەسەر بكات. هەربۆیە ئەوەی بەلای منەوە گرنگە ڕەنگە جیاواز بێت لەگەڵ سیاسەتمەدارێكی دیكە كە بەرژەوەندی عێراقیان بەستۆتەوە بە بەرژەوەندی ئەمریكاوە)).
Top