پڕۆفیسۆر ویڵ واڵدرۆف ئوستادی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی وەێك فۆرست لە ویلایەتی كارۆلینای ئەمریكا و تایبەتمەندە لە مافەكانی مرۆڤ و سیاسەتی دەرەوەی هێزە گەورەكان، بۆ قسەكردن لەسەر مەترسی و تەحەددییەكانی ساڵی 2014 كە لە سەر ئاشتی و ئاسایشی جیهان دروستی كردوون، هەروەها ئەوەی كە لە ساڵی 2015 جیهان چۆن لەگەڵ ئەو مەترسی و هەڕەشانەدا مامەڵە دەكات، لەو چوارچێوەیەدا ئەم وتووێژەمان لەگەڵ پڕۆفیسۆر واڵدرۆف ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* شارەزایان پێیانوایە لە دوای كەوتنی دیواری (بەرلین)ـەوە هیچ كاتێك هێندەی ساڵی 2014 پشێوی باڵی بەسەر جیهاندا نەكێشاوە و ئەمەش درێژبۆتەوە بۆ ساڵی 2015ـەش، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا جیهان چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم پشێویە سیاسییانەدا دەكات؟
- ئەوەی پەیوەندی بە گۆڕانكاری و جیاوازییەكانی ساڵی 2014ـەوە هەبێت، ئەوا بەدڵنیاییەوە ساڵی 2014 هەڵگری گۆڕانكاری بوو لە پەیوەندی بە سیاسەتی نێودەوڵەتییەوە لە دوای كۆتایی هاتنی شەڕی ساردەوە. واتە بە شێوەیەك لە شێوەكان گەڕانەوە بوو بۆ ئەوەی- من پێی دەڵێم: (سیاسەتی نێودەوڵەتی ئاسایی)، ئەمە ئەگەر لە مێژووی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان بڕوانن، دەبینن بیست ساڵ پێش ئێستا سامویل هانتگتۆن وتارێكی نووسی لەبارەی جیهانی تاكجەمسەری كە تێیدا تاكە هێزێكی مەزن هەیە كە ئەمریكایە، ئینجا كۆمەڵە هێزێكی ئیقلمی و كۆمەڵە پرسێكی ئیقلیمیش هەن، واتە هێز پتر دابەش بووە لە شێوەی فرەجەمسەریدا، ئەمەش جۆرێكە لە پشێوی و ئێستاش ئێمە گەڕانەوەی ئەو پشێوییە بۆ سیاسەتی نێودەوڵەتی بەدی دەكەین، كە رەنگە زۆر تەبا بێتەوە لەگەڵ رەوتی مێژوودا. لەبەر ئەوە من هاوڕام كە ساڵی 2014 ساڵێكی بایەخدار بوو لە رووی روودانی گۆڕانكارییەوە. گۆڕانكاریش بریتی بوو لە گەڕانەوە بۆ حاڵەتی ئاسایی. لە پەیوەندی بەوەی كە ئەم گۆڕانكارییانە درێژبوونەتەوە بۆ ساڵی 2015، من وێنای ئەوە دەكەم كە قەیرانی ئۆكڕانیا بەردەوام بێت لە ساڵی 2015دا و رەنگە گرەو لەسەر ئەوە بكەم كە وەك دۆخێكی بە بنبەست گەیشتوو دەمێنێتەوە. ئایا ئەمریكا و وڵاتانی دیكەی ئەوروپا هاوكاری سەربازی ئۆكڕانیا دەكەن؟ بۆ من جێی سەرسوڕمان نابێت ئەگەر ئەوە روونەدات، ئیدارەی ئۆباما زۆر دوودڵ بوو لەوەی ئەم كارە لە ئاست سووریادا ئەنجام بدات، بەڵام دەشكرێت و ئەگەر روویدا ئەوا بە بنبەست گەیشتنی زیاتر بە دوای خۆیدا دەهێنێت. بەڵام ئەو پرسە بەردەوام دەبێت،چونكە رووسیا وڵاتێكە هەوڵدەدات پێگەی جیهانی خۆی جێگیر بكات. لەبەر ئەوە پێموایە ئەو قەیرانە بەردەوام دەبێت و باوەڕم وانییە بە راددەیەكی گەورە خاو بێتەوە لە ئەمساڵدا. ئەگەر بێینەسەر رەوشی سووریا و عێراقیش ئەوا ئێوە پتر پێی ئاشنان و لە نزیكەوە ئاگادارن، بەڵام لە روانگەی منەوە ئەو شەڕەی ئێستا لەگەڵ دەوڵەتی ئیسلامیدا دەكرێت، بەردەوام دەبێت لە ساڵی 2015دا. هەروەها هەڵسەنگاندنی من ئەوەیە كە لە ئەمساڵدا رەنگە رەوشەكە وەرچەرخانێكی گرنگی تێدا رووبدات، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی ئەو دڵڕەقی و دڕندەییەی ئەم دواییە لە پەیوەندی بە فڕۆكەوانە ئەردەنییەكەوە روویدا، رەنگە وەرچەرخانەكە بەرەو ئەوەبێت كە كاراكتەری ئیقلمیی زیاتر بەشدار بن لە شەڕەكەدا بۆ كۆنتڕۆڵكردنی دەوڵەتی ئیسلامی. رەنگە سەحوەیەكی سوننی بە چەشنی ئەوەی لە عێراقدا هاتەئاراوە بۆ شەڕكردن لە دژی ئەلقاعیدە لە 2007 كە لە سەردەمی بوش دروستكرا، ئێستاش ئیدارەی ئۆباما ئومێدی ئەوە دەكات ئەمە رووبدات. هەرچۆنێك بێت، ئەمە شەڕێكی بەردەوام و درێژخایەنە و چارەسەركردنی كاتێكی زۆری دەوێت.
* بەڵام لەلایەكی دیكەوە ئەوەمان دی كە خەڵكانێك لە ئەوروپاوە روویان كردە دەوڵەتی ئیسلامی، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا چ پێشبینییەكەتان هەیە لە پەیوەندی بە بەرفراوانبوونی دەوڵەتی ئیسلامی و ئەو گۆڕانكارییانەی لە ئەوروپادا دێنە ئاراوە لە پەیوەندی بە توندڕەوەكانەوە؟
- دووبارەی دەكەمەوە كە بەدڵنیاییەوە رەنگە رووداوێكی وەك فڕۆكەوانە ئەردەنییەكە، یاخود رووداوی وەك چارلی ئەبدۆ ببنەهۆی ئەوەی رۆژئاوا- بە مانا جیهانییەكەی كە رەنگە ژاپۆنیش لە خۆبگرێت و هەروەها ئەمریكا- بە گوڕوتینێكی زیاتر بەشداری شەڕی دژ بە دەوڵەتی ئیسلامی بكەن. بۆ من جێی سەرسوڕمان نابێت كە هەندێ گەنجی پەراوێزخراو لە ئەوروپا، یان ئەمریكا سەرنجیان بۆ لای دەوڵەتی ئیسلامی رابكێشرێت و بچنە نێوی، بۆی هەیە روودای دیكە لە ناو ئەوروپا و رەنگە لە ناو ئەمریكاشدا رووبدات. رەنگە بەردەوامبوونێك لە چوونی ئەو رادیكاڵانە لە ئەوروپا و ئەمریكاوە بۆ شەڕكردن لە سووریا و عێراق هەبێت. بەڵام پێموایە روودانی ئەو هێرشانە لە ئەوروپا و ئەمریكا زەحمەتە، بە چەشنی ئەوەی ئەنجامدانی ئەو هێرشانە لە دۆخی دوای 11ی سێپتەمبەری ئەمریكا زەحمەت بوو، ئەویش بەهۆی ئەو رێوشوێنە ئەمنییانەی گیراونەتەبەر. تێڕوانینی من لە دوورەوە- كە كەسانێكی زۆریش باس لەم پرسە دەكەن و هەروەها شارەزایانی ناوچەكەش لێرە باسیدەكەن- ئەوەیە كە تاوەكو دەوڵەتی ئیسلامی دڵڕەقانەتر بێت و پتر دڕندەیەتی بنوێنێت، ئەوا زیاتر ئەوە دەسەلمێنێت كە نوێنەرایەتی ئیسلامی راستەقینە ناكات، باوەڕم وایە ئەمە بە توندی دەرئەنجامی پێچەوانەی لێدەكەوێتەوە لە دژی دەوڵەتی ئیسلامی، ئەویش لە هەڵگەڕانەوەی خەڵكانێكی زیاتر لە جیهانی ئیسلامی و عەرەبی لە دژیان، هەروەها لە سووربوونی زیاتری ئەمریكا و ئەوروپا بۆ دژایەتیكردنیان.
*دەوڵەتی ئیسلامی گۆڕانكاری جیوپۆلەتیكی دروستكردووە، ئایا ئێستا ئەو گۆڕانكارییە جیوپۆلەتیكییانەی لەسەر دەستی داعش دروست بوون، هەڕەشەن بۆ سەر ئاسایش و ئاشتی لە جیهاندا؟
- پێموایە ئەم كێشەیە دوو لایەنی هەیە، یەكەمیان دەوڵەتی ئیسلامی وەك لقێكی رادیكاڵی ئیسلام، یان ئیسلامی سوننە، هەروەها كێشەیەكی قووڵتر، ئەویش بریتییە لەوەی سنوورەكانی ناوچەكە بە شێوەیەكی دەستكرد لەلایەن هێزە ئیمپریالییەكانەوە دروستكراون، ئەمەش مانای ئەوەیە دوو كێشە هەیە، پێموایە لە ئێستادا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پتر تەركیزی لەسەر كێشەی یەكەمیانە، كە تەحەددای داعشە. كە ئێستا بەهێزبوونی هاوپەیمانێتیەكە دەبینین كە كوردستان و هەروەها بەغداش لەخۆ دەگرێت لە پەیوەندی بەوەی سەرەتا مامەڵە لەگەڵ داعشدا بكرێت. بەلای منەوە ئەوە ئەو سیناریۆیەیە كە ئەگەری روودانی لێدەكرێت كاتێك باس لە ساڵی داهاتوو دەكرێت، پێموایە لە ساڵی 2015دا ئەمە زۆربەی زۆری گفتوگۆكان داگیردەكات. واتە كاتێك ئەو كێشەیە یەكلا دەبێتەوە، یان تا راددەیەك داعش كۆنتڕۆڵ دەكرێت، ئەوا كێشە لاوەكییە قووڵترەكە دەردەكەوێتەوە، پرسی ئایندەی كوردستان دێتە پێشەوە لە سیاقی پرسی گەورەتردا لە پەیوەندی بە سنوورەكان و كێشەی تایەفەگەرییەوە، ئەوەش كێشەیەكی ئاڵۆزە و ئەگەر بە راشكاوی بدوێین ئەوا چارەسەركردنی زەحمەتە. بەتایبەتی كە توركیا و وڵاتانی دیكەش رۆڵیان دەبێت تێیدا.
* ململانێیەكی هاوشان هاتۆتەوە ئارا، كە رووسیا هەوڵدەدات جێپێی خۆی لە سەر شانۆی جیهان جێگیر بكات، ئێستا ململانێیەك لە نێوان رووسیا و چین لەلایەك و رۆژئاوا بەگشتی لەلایەكی دیكەوە دروست بووە، ئایا پێشبینی هاتنە ئارای شەڕی سارد دەكەن؟
- وەڵامی كورتی من ئەوەیە شەڕێكی ساردی دیكە نابینینەوە، رۆژگاری شەڕی سارد بێوێنە بوو، كە دوو هێزی مەزن هەبوو، دوو ئایدیۆلۆجیای لێكجیاوازی ململانێكار هەبوون كە ئەندازەیەكی گەورەی ترس و سڵەمینەوەیان دروستكردبوو. لە سەرووی ئەوانەشەوە هەڵكشانی هێزی چین بەلای كەمەوە لە مەودای نزیكدا جیاواز دەبێت لە هەڵكشانی هێزی رووسیا، لەبەر ئەوەی چین بەرژەوەندی هاوبەشی هەیە و پەیوەندیی بازرگانی هەیە، هەروەها لە پەیوەندیدا بە پرسی كۆریای باكوورەوە ئەوا دەكرێت هاوكاری بكات لەئەمساڵدا بەتایبەتی كە لە راپۆرتەكان باس لە دەستپێكردنەوەی گفتوگۆكان دەكرێت لەبارەی كێشەی ئەتۆمی كۆریاوە. كەواتە ئەگەرچی چین هێزێكی هەڵكشاوە، بەڵام بەرژەوەندیی هاوبەشی لەگەڵ رۆژئاوادا هەیە، هەروەها چین وەك هێزێكی ئابووری ئەم كارە دەكات نەك وەك هێزێكی سەربازی،. بەڵام رووسیا وەك هێزێكی سەربازی ئەو كارە دەكات لە ئۆكڕانیا، ئەگەرچی هێشتا هێزێكی مەزنە، بەڵام هێندەی هێزی یەكێتی سۆڤیەت پتەو نییە. لێرەدا دەگەڕێمەوە بۆ ئەو خاڵەی لێیەوە دەستمان پێكرد، ئەوەی ئێستا بەدی دەكەین بریتییە لە سیاسەتی هێز، لەلایەك وڵاتێكی وەك رووسیا هەیە كە هەست بەوە بكات سووكایەتی پێكراوە لە دوای شەڕی ساردەوە و هەوڵدەدات جێپێی خۆی جێگیر بكات لەسەر شانۆی جیهان و رەنگە لە كۆنتڕۆڵكردنەوەی كریمیادا هەندێ بەهای ستراتیژی بەدەستهێنابێت كە بریتییە لە كۆنتڕۆڵكردنەوەی ئەو كەنداوە. كەواتە ئەوەی پێویستە سیاسەتداڕێژەران لە هزری خۆیاندا بیچەسپێنن، ئەوەیە كە توخمێكی ئایدیۆلۆجی پەیوەندیدار بە شەڕی ساردەوە لەم رەوشەدا دیار نییە، واتە بارگرژی روودەدات، بەڵام پێموانییە بگەڕێینەوە بۆ شەڕی سارد.
* ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە بەرژەوەندیی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا چونیەك نییە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی خودی ئەمریكا خۆیدا، بۆ نموونە ئەگەرچی قەتەر و توركیا بەشێكن لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، بەڵام بە تەواوەتی بەشدارییان نەكردووە لە لێدانی داعش و ئەوە گرێ دەدەنەوە بە رووخاندنی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا هەڵوێستی جیاوازی توركیا وەك ئەندامی ناتۆ و وەك ئەندامی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی چۆن لێك دەدەنەوە؟
- بەلای كەمەوە ئەوەندەی من تێدەگەم توركیا بە ئاشكرا هەڵوێستێكی گرتۆتەبەر كە وادەربكەوێت پتر تەبا بێت لەگەڵ رای گشتیدا، لە كاتێكدا بە پەنهانی و بە بێدەنگی هەندێ كاری كردووە كە ئاسانكاری بكات بۆ ئەمریكا لە هەوڵەكانیدا دژ بە داعش. ئەمە جێی سەرسوڕمانی من نییە، چونكە لە كەیسی دیكەشدا هاوپەیمانی ئەمریكا هەبووە كە بەشێكیش بووە لەگەڵ ناتۆ، بەڵام هاوڕا نەبووە لەگەڵ خواستەكانی ئەمریكادا، ئەگەر لە كەیسی عێراق بڕوانن، ئەوا بەشێكی زۆری ناتۆ پشتیوانی هەوڵەكانی ئەمریكایان نەكردووە. لەبەر ئەوە هەڵوێستی توركیا تەبایە لەگەڵ بەشێك لەو شێوازی دیموكراسییەی كە ناتۆی لەسەر بنیاتنراوە. ئەوەی پەیوەندی هەبێت بەوەی ئەمریكا دەخوازێت لە دژی داعش بەدەستی بهێنێت، ئەوا باشترە ئەگەر توركیا پتر هاریكاری و زیاتر پشتیوان بێت و رەنگە بەشدارییەكی گەورەتر بكات، بەڵام توركیا وەك ئەندامێكی ناتۆ مومارەسەكردنی مافی ئەوە دەكات كە زۆر چالاك نەبێت لەم پرسەدا، ئەوە تێگەیشتنی منە.
* ئەو هێزەی بە شێوەیەكی راستەقینە و لەسەر زەمین شەڕی داعش دەكات بریتیە لە هێزەكانی پێشمەرگە، ئایا پێویستە چۆن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كار لەسەر هاوكاریكردنی پێشمەرگە بكەن؟
- پێشمەرگە رۆڵێكی زۆر پێویست دەبینین لەم دەستپێشخەرییەدا و هێزێكی شەڕكەرن كە ئەمریكا خوازیارە وەك مۆدێلێك لێی بڕوانێت بۆ ئەوەی وڵاتانی دیكەی ناوچەكەش بەو شێوەیە هەوڵبدەن مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتی ئیسلامیدا بكەن. لە پلانی ئەمریكادا- نەك رەوانەكردنی هێزی زەمینی، بەڵكو دۆزینەوەی چارەسەری ئیقلیمی بۆ پرسی ئیقلیمی- گرنگە و لەوەش پێشمەرگە رۆڵێكی زۆر پێویستی هەیە، پێموایە ئەوەی ئەمریكا تا ئێستا ئەنجامی داوە، ئەوا بەردەوام دەبێت لە دابینكردنی سەرچاوەكان بۆ هێزەكانی پێشمەرگە، كە پێویستیشە ئەو كارە بكات لە شەڕكردنیاندا لە دژی داعش. مەسەلەیەكی دیكە ئەوەیە كە ئەمریكا ئومێدی ئەوە دەكات وڵاتانی دیكەش هەمان ئەو پابەندبوونە بخەنە ئەستۆی خۆیان- كە من پێموایە ئەمە زیاتر ئەگەری روودانی لێدەكرێت-. لەبەر ئەوە من شتێكی دیكەم نییە، جگە لەوەی بڵێم رۆڵی پێشمەرگە پێویستیەكی بە پەلەیە بۆ هەر بەرەوپێشچوونێك لە بەرەكانی شەڕدا دژی داعش و تێكشكاندنیان.