هەژماری من، جگە لەوەی هەژمارێكە بۆ مووچەخۆران و ژمارەی ئەوانەی ئەم هەژمارەیان پڕ كردووەتەوە كە لە 700 هەزار فەرمانبەر تێپەڕی كردووە، هاوكات بە یەكێك لە ڕێگە زانستییەكانی بانك دادەنرێت بۆ بەكارهێنانی كارتی بانكی و دەستەبەركردنی كۆمەڵێك خزمەتگوزاریی بانكی، گۆڤاری گوڵان لەسەر ئەم پرسە دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر شێرزاد ئەحمەد پسپۆڕ و شارەزای بواری دارایی و بانكی و مامۆستا لە بەشی دارایی و بانك لە كۆلێژی بەڕێوەبردن و ئابووریی زانكۆی سەڵاحەدین ساز دا.

 

* با سەرەتا ڕاستەوخۆ پرسیارەكەمان لە «هەژماری من»ـەوە دەست پێبكەین، وەكو پسپۆڕ و شارەزایەكی دارایی و بانكی خوێندنەوەتان بۆ گرینگیی هەژماری من چییە؟

- هەژماری من بابەتێكی تەواو دەستووری و یاساییە، بەو پێیەی لە دەستووری عێراقدا لە هەرسێ ماددەی 105 و 106 و 122 ئەو مافەی بە هەرێمی كوردستان داوە لە بەكاربردن و دابەشكردنی داهاتی دارایی فیدڕاڵی بە باشترین شێوە، لە دەستووری عێراقدا زامنی پاراستنی مافی هەرێمەكان و پارێزگاكان كراوە بۆ بەشداریكردنیان بە شێوەیەكی دادپەروەرانە لە بەڕێوەبردنی دامودەزگا جۆراوجۆرەكاندا، بۆ نموونە لە ماددەی 106ی دەستووردا هاتووە بە یاسا دەستەیەكی گشتی بۆ چاودێریكردن و تەرخانكردنی داهاتی فیدڕاڵی دادەمەزرێت و لە بڕگەی دووەمی هەمان ماددەدا بە ڕوونی دەڵێت: «دڵنیابوون لە بەكاربردن و دابەشكردنی داهاتی دارایی فیدڕاڵی بە باشترین شێوە»، لە ماددەی 122 لە بڕگەی دووەمیشدا ئاماژەی بەوە داوە: «دەسەڵاتی بەڕێوەبردن و دارایی فراوان بە هەرێم و پارێزگاكان دەدرێت، بە جۆرێك بتوانن كاروباری خۆیان بەڕێوە ببەن، بە گوێرەی بنەمای لامەركەزیەتی ئیداریی»، كەواتە هەرێمی كوردستان ئەو مافە دەستووری و یاساییەی هەیە بۆ دیاریكردن و بەڕێوەبردنی دەرامەتە دارایی و ئابووری و سیاسییەكانی خۆی. لەلایەكی دیكەوە هەژماری من لە ئەنجومەنی وەزیران بە تێكڕای دەنگی تیمی وەزاریی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاری لەسەر دراوە، هیچ كەس و لایەنێكیش كێشەی لەسەر نەبوو، تا ئەو كاتەی حزبە كوردستانییەكان ئەم بابەتە خزمەتگوزارییە بانكییەیان خستە ناو چوارچێوەی ململانێی ناعەقڵانی و ناتەندروستیی خۆیان بۆ دژایەتیكردنی سەرۆكی حكومەت و كابینەی نۆیەم، بێ ئەوەی گوێ بدەنە بەرژەوەندیی چین و توێژەكانی مووچەخۆران و بەرژەوەندیی باڵای نەتەوەیی و نیشتمانیی هەرێمی كوردستان، لەكاتێكدا مەسرور بارزانی سەركردەیەكی بوێر و شارەزایە و بە دەیان دەستكەوتی بۆ گەلەكەی لەو ماوە كورتەدا خولقاندووە، بەمەش هەژماری من جگە لەوەی لە ڕووی دەستووری و یاساییەوە هیچ كێشەیەكی لەسەر نییە، هاوكات وەرچەرخانێكی لە دیجیتاڵكردنی خزمەتگوزارییە دارایی و بانكییەكاندا بۆ فەرمانبەران و لە قۆناغی داهاتوودا كەرتی تایبەتیش لەخۆ دەگرێت و، زیاتر لە 13 خزمەتگوزاریی دیكە لە ڕێگەی ئەم هەژمارەوە پێشكەش دەكرێن. ئەم پڕۆژەیە دەستپێشخەرییەكە بۆ فەرمانبەران كە زیاتر لە 700 هەزار فەرمانبەر ناوی خۆیان تۆمار كردووە و بە فیعلی زیاد لە دوو سەد هەزار فەرمانبەر مووچەكانیان لە ڕێگەی «هەژماری من»ـەوە وەردەگرن، بەمەش هەرێمی كوردستان هاوشێوەی وڵاتە پێشكەوتووەكانی دنیای دەرەوە پێ دەنێتە قۆناغێكی نوێی دەربازبوون لە مامەڵەی كۆن و تەقلیدیی بانكی، ئەمە وێڕای ئەوەی هەژماری من بۆ پرسی شەفافییەت و بنبڕكردنی گەندەڵی و ڕۆشنبیریی دارایی و پێشكەشكردنی كۆمەڵێك خزمەتگوزاریی بانكی و نەختینەیی و چاكسازیی دارایی پێویستە، هەروەها هەنگاوێكی پێشكەوتووانەیە بەرەو كەرتێكی گشتیی كارا و تەكنەلۆژیایەكی كاراتر. من پێم وایە بابەتی دژایەتیكردنی هەژماری من و ئیدعاكردن لەلایەن هەندێك كەس و لایەنی سیاسییەوە جۆرێكە لە تێكەڵبوون لە ململانێی ناتەندروستی حزبایەتییەوە. من لە مالیزیا خوێندوومە و ئاشنایەتیم بە ئەزموونە پێشكەوتووەكانی ئەو وڵاتانە هەیە. لەوێ هەرگیز ئابووریناس و شارەزایەكی بانكی و نەختینەیی دژایەتیی هەنگاوێكی نیشتمانی و بابەتێكی وا ناكەن كە لە بەرژەوەندیی مووچەخۆرانی دەوڵەت و پێشخستنی كەرتی بانكیدا ئەنجام درابێت، هەر ئابووریناس و ڕۆشنبیر و كەسایەتییەك پێی وابێت بابەتی تەوتین باشترە لە هەژماری من، ئەوا نەك تەنیا دەكەوێتە هەڵەیەكی زانستی و مەعریفییەوە، بەڵكو دەكەوێتە ناو ئەجندە و ویست و بەرژەوەندیی نەیارانی كوردیشەوە، چونكە تەسلیمكردنی بوارێكی نەختینەیی وەكو مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بۆ لایەنە سیاسییەكانی بەغدا مەترسییە لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی و تەسلیمبوون بە واقیعێكە كە بە هیچ شێوەیەك لە بەرژەوەندیی فەرمانبەرانیشدا نییە. خۆ گەر كەسانێك فەرمانبەران بەوە فریو بدەن، گوایە ڕۆژێك لە ڕۆژان مووچەكان دوا ناكەوێت و نافەوتێ، ئەوا هەڵەن لەمەدا، چونكە مێژوو پێمان دەڵێت بە درێژایی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق كوردەكان فشار و گەمارۆی ئابووری و داهاتیان لەسەر بووە، بەتایبەتی لە دوای ساڵی 2014 بە ڕوونی و ئاشكرایی جەنگی ئابووری و گەمارۆدان لەسەر هەرێمی كوردستان دەبینین، بۆیە ئەو كاتە بە تەوتین ئاسانتر هەرێمی كوردستان و حكومەتی هەرێم كۆنتڕۆڵ دەكەن، لە هیچ وڵاتێكدا نەبووە مووچەخۆر كار بۆ حكومەتێك بكات و حكومەتێكی دیكە كۆنتڕۆڵی مووچەكەی بكات، ناكرێت دوای ئەو هەموو قوربانی و كۆمەڵكوژی و تەعریب و تەرحیل و ئەنفال و زیندانی سیاسی و كوشتن و بڕینە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لەژێر چنگی نەیار و دوژمن بێت. ئێ باشە خۆ زۆرینەی هەرە زۆری مووچەخۆرانی هەرێم ئامادە نین هاتووچۆی بەغدا و شارەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق بكەن، ئیتر چۆن خۆمان ببەستینەوە بە ئەگەری هاتن و نەهاتنی مووچە لە بەغداوە؟ پێم سەیرە كەسانێك لەم هەرێمە بەرگری لە تەوتین دەكەن و دژایەتی هەژماری من دەكەن كە ئامادە نین لە بەغدا بژین، یان هاتووچۆی ئەوێ بكەن لەبەر مەسەلەی تیرۆر و كوشتن و ڕفاندن و تەنانەت فشاری شۆڤێنییەكان دژ بە كورد.

* تا چەند ئەو بانكانەی لە «هەژماری من» بەشدارن لە ڕووی یاسایی و ناوی بانكییەوە متمانەی تەواویان پێ دەكرێت؟

- هەموو ئەو بانكانەی لە هەژماری مندا بەشدارن، بانكی متمانەپێكراون و ناوبانگیان زۆرە و خاوەنی سەرمایەی گەورەن، تەنانەت لە لایەن بانكی ناوەندیی عێراقەوە ڕەزامەندی لەسەر دامەزراندنیان دراوە، بۆیە ئەم پرۆسەیە و هەرچی بانكەكانی بەشداربووی ناو هەژماری منیش هەیە، بانكی باوەڕپێكراو و بەناوبانگن لە عێراق و هەرێمی كوردستاندا.

* تاچەند كەرتی بانكی لە هەرێمی كوردستان و عێراق پێویستی بە وەرچەرخانێك هەیە لە بواری تەكنەلۆژیا و كاری ڕاستەقینەی بانكی؟ ئایا چی بكرێت بۆ ئەوەی بانكەكان بە ڕۆڵی سەرەكیی خۆیان هەڵسن؟

- كەرتی بانكی لە هەرێمی كوردستان و عێراقیش بە كاری ڕاستەقینەی خۆیان هەڵنەستاون، نەتوانراوە لە زۆرینەی بانكەكان ڕوو لە تەكنەلۆژیا و كارتی بانكی بكرێت. لە وڵاتی مالیزیا لە ڕێگەی ئەپڵیكەیشنێكەوە لە هەر شوێنێك و ڕیستۆرانتێك بیت، بە یەك باركۆد پارەی خۆت دەدەیت، لە وڵاتی چین لە ڕێگەی ئەلی پەی نەك تەنیا بە مۆبایل، بەڵكو لە ڕێگەی پەنجە مۆر و بگرە نیشاندانی دەموچاوت و لە ڕێگەی وێنەی چاوەوە ڕاستەوخۆ پارەكە وەردەگیرێت و كاروبار و مامەڵەكەت بەڕێ دەكرێت، بۆیە گواستنەوەی تەكنەلۆژیا لە كەرتی بانكیدا پێداویستییەكی سەردەمییانەیە و لە شێوازی تەقلیدی دەربازمان دەكات. ئێمە پێویستیمان بە دامەزراوەیەك هەیە چاودێری و بەدواداچوونی كاروباری بانكەكان بكات و زانیاری و داتایان بداتێ و بەرەوپێشەوەیان ببات و مامەڵە و كاروباری مامەڵەكارانی بانك و بانكەكە ئاڵوگۆڕ بكات و ڕێنماییان بكات، ئەمە وێڕای كردنەوەی خولی پێگەیاندن بۆ كارمەند و كادیرانی بانكی.

* پێت وانییە ڕۆڵی بانكی ناوەندییش لاوازە، تەنانەت هاوكارییەكانی بانكی فیدڕاڵیی ئەمریكی و دانانی سەكۆی ئەلیكترۆنی و سەكۆی بەیانات بۆ فرۆشتنی دۆلار نەیتوانیوە سەقامگیریی بەهای دینار ڕابگرێت؟

- هەرچەندە بانكی ناوەندیی عێراق وا پێویست بوو سەرپەرشتی و بەدواداچوونی جێبەجێكردنی سیستمی دارایی و نەختینەیی بكردایە و ڕۆڵەكەی زۆر لەوە بەهێزتر بووایە، كەچی نەك هەر نەیتوانیوە بە ڕۆڵی پاراستنی بەهای دیناری عێراقی بەرانبەر دۆلار هەڵسێت، بگرە بانكەكە ڕووی لە مەركەزییەتێكی توند كردووە و نوێنەری كورد لەو بانكەدا نییە، بانكێكە نغرۆی گەندەڵی و ناشەفافییەت بووە، ئەم بانكە نەیتوانیوە ڕێگە لە خراپیی كەرتی بانكی و بەكارهێنانیان بۆ ئاودیوكردنی پارە و گەندەڵی بگرێت، بەڵكو خۆیشی تێوەگلاوە لە گەندەڵیدا، ڕاستە یەدەگی دراوی بیانی و سەبیكەی زێڕ لەم بانكەدا زیادی كردووە، بەڵام لەگەڵ هاوكاری و پاڵپشتیی بانكی فیدڕاڵیی ئەمریكاشدا بانكەكە نەیتوانیوە بواری وەبەرهێنان و پیشەسازی لە وڵاتدا بەهێز بكا.

* لە عێراق و هەرێمی كوردستانیش خاوەنی سیستمێكی دارایی و نەختینەیی ڕێكوپێك نین و پشتمان بە ئابوورییەكی تاكە سەرچاوەی داهاتی فرۆشتنی نەوتی بەستووە، بانكەكانیش ئەمە حاڵیان بێت، تاچەند لە ئەگەری دروستبوونی قەیرانە جەرگبڕەكان نزیكین؟

- ڕێژەی 93%ی داهاتی عێراق لە فرۆشتنی نەوتەوەیە و تەنیا 7%ی لە كەرتەكانی دیكەوە دێت، ئەمە نەك تەنیا كەموكورتی و هەڵەیەكی كوشندەی ئابووری و داراییە، بەڵكو جێگەی مەترسییەكی گەورەیە و لە قەیرانەكان نزیكمان دەكاتەوە. بۆیە پێویستە لە چوارچێوەی یاسایەكی بەهێزدا و بە شەفافییەت دوور لە دەستتێوەردانی سیاسی و میلیشیاكان، ستراتیژییەتێكی نیشتمانیمان هەبێت بۆ هەڵسانەوەی كەرتی كشتوكاڵ و پیشەسازی و چاودێرییەكی بەهێز و چاكسازییەكی گشتگیری بانكی. ئێمە لە هەرێمی كوردستان و عێراق پێویستیمان بە دامەزراوەی بەهێز هەیە كە لە ڕوانگەی زانستی و زانیاری و تەكنەلۆژیاوە هەڵسەنگاندن بۆ بانكەكان بكات، هەموو ئەمانەش كە ڕۆڵیان لە شەفافییەت و بنبڕكردنی گەندەڵی و گەیاندنی زانیارییەكاندا هەیە، كە بەدیجیتاڵكردنی بانكی و هەبوونی سیاسەتێكی شەفاف و تەرخانكردنی بوودجە بۆ ئەم بوارە دروست دەكرێت. گرفتی عێراق ئەوەیە هەموو شتێكی لە ناوەند و دەستی خۆیدا كۆ كردووەتەوە، كەچی خۆیشی لە ناو گێژاوی كۆمەڵێك كێشە و گرفتی قووڵدایە، سیاسەتی مەركەزیی بانكی بۆ شۆڕكردنەوەی دەسەڵات و ڕێنمایی و هاوكاری و پاڵپشتیی هەرێم و پارێزگاكان نەبێت، زیانی گەورە نەك تەنیا بە هەرێم، بەڵكو بە خودی عێراقیش دەگەیەنێت، بۆیە دەبێت بانكی ناوەندی هاوكار و پاڵپشتی بەرەوپێشچوونی كەرتی بانكی و نەختینەیی بە شێوەیەك بكات، كە هاوشێوەی ئەزموونە پێشكەوتووەكانی دنیا بەرەو بەدیجیتاڵكردنی بانكی و ئاراستەكردنی وەبەرهێنان و قەرزی وەبەرهێنان بڕوات.