پێش ئەوەی حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان دروشمی ریفۆرم و چاكسازی بۆ هەڵبژاردنی ئەیلوولی 2013 بەرز بكەنەوە، دەستەی دەستپاكی وەك دامەزراوەیەكی دەوڵەتی لە هەرێمی كوردستان دامەزرا، سەرۆكی دەستەكەش بە رێگەی CV لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی دەنگەكان هەڵبژێردراوە و پاش دەرچوونی مەرسومی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، ئەم دەستەیە دەستی كرد بە دامەزراندنی هەیكەلی خۆی و نزیكەی 18 مانگە دەست بەكاربووە. ئەركی سەرەكی ئەم دەستەیە بریتییە لە پەرەپێدانی كەلتووری دژەگەندەڵی و لێكۆڵینەوەی یاسایی لە دیاردەی گەندەڵی. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە هەستیارە، ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ د. ئەحمەد ئەنوەر سەرۆكی دەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستان سازكرد، ئەمەش دەقی دیمانەكەیە.

* ماوەی دوو ساڵە باس لە دامەزراندنی دەستەی دەستپاكی كوردستان دەكرێت، ئەم دەستەیە وەك یەكەیەكی سەربەخۆ كە لە ژێر چاودێری پەرلەماندا ئەركی شەڕی گەندەڵی خستۆتە سەرشانی خۆی، دەكرێت بزانین لە ماوەی ئەم دوو ساڵە چیتان كردووە؟
- دەستەی دەستپاكی بەپێی یاسای ژمارەی 3 ساڵی 2013ی خولی سێهەمی پەرلەمانی كوردستان دامەزراوە، بەڵام دەستپێكردن بۆ پێكهێنانی هەیكەلی ئەم دەستەیە وەك دامەزراوەیەك لە ناوەڕاستی مانگی نیسانی 2013 دەستی پێكرد. شێوازی دەستنیشانكردنی سەرۆكی دەستەی دەستپاكی بە رێگەی CV بوو، بۆ ئەمەش دەسەڵاتی دادوەری 3 كاندیدی دەستنیشان كردبوو بۆ ئەوەی لە ناو پەرلەمانی كوردستان بە رێژەی دوو لە سەر سێی دەنگی پەرلەمانتاران یەكێكیان هەڵبژێریت، دوای هەڵبژاردنمان وەك سەرۆكی دەستە، دیارە ئەم بڕیارەی پەرلەمان پێویستی بە مەرسومی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان هەبوو، بۆیە لە رۆژی 27ی ئایاری 2013 دوای دەرچوونی مەرسومەكە دەستمان بە كاركردن كرد، واتە لە مانگی حوزەیرانی 2013 داوای میزانییەكی كاتیمان كرد بۆ ئەوەی دەست بەكارەكانمان بكەین، بەڵام وەك خۆشتان دەزانن، لەو كاتەدا خوڵی سێهەمی پەرلەمان بەرەو كۆتایی دەچوو، كوردستان خۆی بۆ هەڵبژاردنی خولی چوارەم ئامادە دەكرد كە لە 21ی ئەیلوولی هەمان ساڵ ئەنجامدرا، دیارە پشووی خولی پەرلەمان دەستی پێكرد و ئیتر دوای ئەوە پەرلەمانتارانی خولی سێهەم نەهاتنەوە و خولی چوارەم دەستی پێكرد، دوای ئەویش لایەنە سیاسییەكانی براوەی هەڵبژاردنەكان كەوتنە وتووێژ بۆ چۆنیەتی پێكهێنانی كابینەی هەشتەم، ئەم پرسە ماوەیەكی زۆری خایاند، كە دەتوانم بڵێم ماوەی 9 مانگ ئەم پرسە كاریگەری نەرێنی لەسەر ئەدای هەموو دەزگا حكوومی و دەوڵەتییەكانی كوردستان هەبوو، بە دەستەی دەستپاكیی كوردستانیشەوە.
* ئەی لەو كاتەوە كە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دامەزراوە، ئایا توانیوتانە بۆ نەهێشتنی گەندەڵی هەنگاوی خێرا و چالاك هەڵبگرن؟
- ئێمە لە مانگی ئەیلوولی 2013ـەوە دەستمانكردووە بە دامەزراندنی هەیكەلی دەستەی دەستپاكی، بەڵام گرفتەكان كە رووبەڕووی هەموو دامەزراوە حكومەتی و دەوڵەتییەكانی كوردستان دەبنەوە، لە دەرەوەی دەسەڵاتی خۆمانن، بۆیە بارودۆخەكە وایكردووە هەنگاوەكانی ئێمەش خاو بێتەوە، هەر بۆ نموونە لەگەڵ دەستپێكی ساڵی 2014 بە بڕیاری نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق، بودجەی هەرێمی كوردستان بڕا، تەنانەت مووچەی فەرمانبەرانی كوردستانیشی نەنارد، ئەمەش مانای ئەوەیە هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2014 بودجەی نەبووە، بودجەی ئێمەش دەبوو لە ناو بودجەی كوردستان پەسەند بكرێت، بۆیە ئێمەش بودجەمان نەبوو، تەنیا بودجەیەكی كەم و كاتیمان لەبەر دەست بوو، ئەمەش ئاستەنگێكی زۆر گەورەیە، لەمەش خراپتر ئەوە بوو دوای پێكهێنانی كابینەی هەشتەمیش بە ماوەیەكی زۆر كورت تیرۆریستانی داعش موسڵیان گرت و (خەلافەتی ئیسلامی)یان راگەیاند و شەڕێكی نەخوازراو یەخەی گرتین، دوای ئەوە بە ماوەیەكی زۆر كورت تیرۆریستانی داعش هێرشیان كردە سەر كوردستان، بێجگە لەو كۆمەڵكوژییەی دژی كوردی ئێزیدی و هەموو پێكهاتەكانی ئەو ناوچانە ئەنجامیاندا، لە هەمانكاتدا شاڵاوێكی گەورەی ئاوارە رووی كردە كوردستان، ئەم بارودۆخە نائاساییە كە بارودۆخی شەڕە، بمانەوێت، یان نەمانەوێت، كاریگەری لەسەر هەموو لایەك هەیە، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانەش لە دوای مانگی ئەیلوولی 2013 هەوڵمانداوە لەسەر بنەمایەكی زانستی و بەستاندەری نێودەوڵەتی هەیكەلی دەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستان دابمەزرێنین، كە پێكدێت لە 3 بەڕێوەبەرایەتی گشتی كە بریتین لە (فەرمانگەی یاسایی و لێكۆڵینەوە، فەرمانگەی كارگێڕی و بەڕێوەبردن، فەرمانگەی خۆپارێزی و شەفافیەت) بۆ ئەم سێ پۆستە ئێمە لە پێنج رۆژنامە كە بریتین لە (كوردستانی نوێ، خەبات، هەولێر، هاوڵاتی و ئاوێنە) بانگهێشتی هەموو ئەو كەسانەمان كردووە كە ئەو مەرجانایان تێدایە، بۆ ئەوەی CVی خۆیان پێشكەش بكەن، نزیكەی 30 كەس بۆ ئەو پۆستە CVی خۆیان پێشكەش كردبوو، بۆ هەڵسەنگاندنی ئەو CVیانە لیژنەیەكمان پێكهێنا دوای هەڵسەنگاندن و چاوپێكەوتن لە گەڵیاندا، 3 بەڕێزمان بۆ ئەو 3 پۆستە پەسەند كرد، ئەم پرسە لە سەرەتای مانگی تشرینی یەكەم 2013 تەواو بوو، ناردمانە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی مەرسومی بۆ دەربچێت و لە مانگی كانوونی یەكەمی 2013 مەرسومیان بۆ دەرچوو. دوای ئەمە دەستمان بە دامەزراندنی ژمارەیەك فەرمانبەر كرد، بۆ ئەمە زیاتر پشتمان بە گواستنەوەی ئەو فەرمانبەرانە لە دامودەزگاكانی دیكە بەستووە و چەند كارمەندێكیشمان دامەزراندووە، ئێستا بەشێك لە هەیكەلی دەستەی دەستپاكی تەواو كراوە.
* ئێوە لە ساڵی 2013 توانیتان بەشێك لە هەیكەلی دەستەكە تەواو بكەن، ئایا لە ماوەی ساڵی 2014 چیتان كردووە؟
- وێڕای ئەوەی لە ساڵی 2014 دوو رووداوی ناخۆش یەخەی گرتین (نەبوونی بودجە و شەڕی تیرۆریستان)، بەڵام هەوڵمانداوە هەندێك ئیش بكەین، وەك هەنگاوی یەكەم هەوڵمانداوە خۆناسینێك لەگەڵ تەواوی دامەزراوەكانی حكومەت بكەین و لەگەڵیان كۆببینەوە، لەمەشدا بە پارێزگاكان دەستمان پێكرد و لە گەڵ پارێزگار و سەرجەم بەڕێوەبەرە گشتییەكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك كۆبووینەوە.
* بەپێی یاسای دەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستان، ئێوە كارەكانتان بۆ نەهێشتنی گەندەڵی چۆنە، ئایا بەرنامەكە چەند لایەن دەگرێتەوە؟
- بەپێی یاسای دەستەی دەستپاكی، سێ ئەركی سەرەكی دەكەوێتە سەر شانی ئێمە لەوانە:
یەكەم: وەرگرتنی رێوشوێنی پێویست بۆ خۆپاراستن لە گەندەڵی، ئەم خاڵە لە رێككەوتنی ریشەكێشكردنی كردەیی گەندەڵی هاتووە، ئێمە لەم خاڵەوە دەستمان پێكردووە، كە بریتی بووە لەدەركردنی رێنمایی سەبارەت بە دەستكەوتی داهاتی ناڕەوا (ربح غیر مشروع)، وەك ئاگادارن ئێمە بۆ ئەم مەبەستە زیاتر لە 2000 فۆرممان بەسەر هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمی كوردستان و تەواوی وەزیرەكان و بەرپرسانی دیكەی حكوومی دابەشكردووە.
دووەم: دوای دەركردنی پەیڕەوی ناوخۆی دەستە، دەستمانكردووە بە دەركردنی پرۆسەی لێكۆڵینەوە.
سێهەمیان: ئەركی كارگێڕی و بەڕێوەبردنە كە میكانیزمی كارەكانی هەردوو ئەركەكەی دیكە رێكدەخات.
* سەبارەت بە دابەشكردنی فۆرمەكان بەسەر بەرپرسەكاندا، ئایا تاچەند بەرپرسان هاوكارییان كردوون و تاچەند فۆرمەكانتان بۆ گەڕاوەتەوە؟
- بێجگە لەو 500 فۆرمەی بەجیا دابەشی وەزارەتی شارەوانیمان كردبوو بۆمان گەڕاوەتەوە، 1814 فۆرمی دیكەمان بەسەر بەرپرساندا دابەشكردووە، لەو ژمارەیە 1620-1625 فۆرممان بۆ گەڕاوەتەوە، پێشبینیش دەكەم پێش ئەوەی قۆناخی دووەمی دابەشكردنی فۆرمەكان دەست پێبكەین، ئەوانی دیكەشمان بۆ بگەڕێتەوە، هەتا ئێستا هەست دەكەم بە رێژەی 85%_ 90% پابەندبوون هەیە، چاوەڕێ دەكەین و ئومێدمان وایە ئەم پابەندبوونە بگاتە 100%، ئەمەش نیشانەی ئەوەیە بەرپرسە باڵاكان هەست بە گرنگیی ئەم پرسە دەكەن.
* ئایا ئەم فۆرمانە چی لێدەكەن؟ ئایا ئەمە هەر بۆ ئەوە بوو بەشێوەیەكی رۆتینی پڕبكرێتەوە و بڵێن بەرپرسانی هەرێمی كوردستان داهاتی خۆیان ئاشكرا كردووە، یان لێرە تەواو نابێت؟
- دوای وەرگرتنەوەی فۆرمەكان، پرۆسەی دڵنیابوون لەو زانیارییانە دەست پێدەكات كە لە فۆرمەكاندا هاتوون، ئەمەش هاوكاری و هەماهەنگی لەگەڵ كۆمەڵێك وەزارەتی حكومەت و بانكەكانی دەوێت، وەك: (وەزارەتی داد، وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی بازرگانی، وەزارەتی كشتوكاڵ، هەروەها هەموو بانكەكانی كوردستانیش، ئەمەش لە پێناوی ئەوەیە ئەگەر بمانەوێت دڵنیابین لە ژمارەی تۆماری خانووبەرە، ئەوا فەرمانگەی تۆماری خانووبەرە سەر بە وەزارەتی دادە، ئەگەر بمانەوێت دڵنیابین لە موڵكی كشتوكاڵی، دەبێت لەگەڵ وەزارەتی كشتوكاڵ ئەوە پشتڕاست بكەینەوە، ئەگەر بزانین چەند كۆمپانیای هەیە، دەبێت پەنا بۆ وەزارەتی بازرگانی ببەین، ئەگەر بزانین چەند ئۆتۆمبێلی هەیە، دەبێت لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ بیكەین، چونكە بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆ سەر بەو وەزارەتەیە، ئەگەر بزانین چەندی پارەی لە بانكە، دەبێت داوای زانیاری لە بانكەكان بكەین.
* ئایا لە بواری خۆپاراستن و شەفافییەت چیترتان كردووە؟ یان بەنیازن چی بكەن؟
- ئیشكردن لەسەر لایەنی خۆپاراستن و شەفافییەت، زۆر لایەن دەگرێتەوە، هەندێكی كارمان بۆ كردووە و هەندێكیشی پێشنیارمان كردووە و كاری لەسەر دەكەین، ئێستا ئێمە لائیحەیەكمان بۆ ئاكاری فەرمانبەر ئامادە كردووە و لە قۆناخی تەواوبووندایە، ئەم لائیحەیە دەتوانین بڵێن هەنگاوێكی جیهانییە بۆیە دوای تەواوبوونی وەك لائیحەیەك بۆ دیاریكردنی ئاكاری فەرمانبەر بەسەر هەموو فەرمانبەرانی هەرێم دابەشی دەكەین، خاڵێكی دیكە كە زۆر بە جددی كاری لەسەر دەكەین پەرەپێدانی كەلتووری دژە گەندەڵییە، بۆ ئەمەش هەندێك پێشنیارمان بۆ دژایەتی گەندەڵی ئامادە كردووە و پێشكەشی وەزارەتی پەروەردەمان كردووە، بۆ ئەوەی ئەو پێشنیارانە بخرێنە ناو پڕۆگرامی خوێندن و لە هەر 12 قۆناخەكەی بنەڕەتی بخوێندرێن، وەزراەتی پەروەردە بە شێوەیەكی زۆر ئیجابی ئامادەباشی پیشانداوە، بە هەمان شێوە بۆ قۆناخی زانكۆ و خوێندنی باڵا هەمان پێشنیاری دژایەتی گەندەڵیمان ئامادەكردووە و لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی باڵا دانیشتووین، ئەوانیش وەڵامدانەوەی باشیان هەیە، جیاوازی پێشنیارەكانی قۆناخی بنەرەتی و خوێندنی باڵا، پەیوەندی بە قۆناخەكانی خوێندنەوە هەیە، ئەوەمان جیاكردۆتەوە كە قوتابیەكی زانكۆ چۆن فێری دژایەتی گەندەڵی بكرێت و قوتابیەكی قۆناخی بنەڕەتی چی پێ بگوترێت. لەلایەكی دیكە لە ناو دەستەی دەستپاكی كوردستان، خولێكمان بۆ ماوەی 4 رۆژ بۆ فەرمانبەرانی فەرمانگەی یاسایی وەزارەتەكان كردۆتەوە بۆ ئەوەی زیاتر بە پەرەپێدانی كەلتووری دژەگەندەڵی ئاشنا بن. هەروەها بەرنامەیەكمان هەیە بۆ هەموو دەزگاكانی راگەیاندن لە كوردستان و بەنیازین لەگەڵ بەرپرسی دەزگا و كەناڵەكان كۆببینەوە، دڵنیام زۆربەی زۆری دەزگاكانی راگەیاندن هاوكاریمان دەكەن.
* ئەی سەبارەت بە دەزگای ئاسایش، كە ئەم دەزگایە بۆ زانیاری و كاركردن لەسەر دیارەدەی گەندەڵی زۆر گرنگن، ئایا ئەوان هەماهەنگیتان لەگەڵ دەكەن، یان لێكدوورن؟
- ئێمە لەگەڵ دەزگای ئاسایش كۆبووینەوە، بەتایبەتی كە ئاسایش بەشی ئابوورییان هەیە، ئەوانیش زۆر وەڵامدانەوەیان هەبووە بۆ كارەكانمان، ئێمە داوامانكردووە كە پرۆتۆكۆلێك لە نێوانماندا ئیمزا بكەین، بۆ ئەمەش ئامادەباشییان پیشانداوە و پێیانگوتووین، ئێمە وەك پێشنیار بەرزی دەكەینەوە و پێمان باشە.
* ئەی سەبارەت بە لێكۆڵینەوەی یاسایی لە بوونی دیاردەی گەندەڵی، ئایا بەرنامەتان بۆ ئەنجامدانی لێكۆڵینەوەی یاسایی لەم دیاردەیە چۆنە؟
- ئەم لایەنە پێویستی لە لیكۆلەری یاسایی (محقق) هەیە، بۆ ئەم لایەنە ئیشكالیەتێك لەیاسای دەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستان هەیە، هەر بۆ نموونە بەپێی یاسای دەستپاكی عێراق، هاتووە كە لێكۆلەری یاسایی لەسەر میلاكی دەستەی دەستپاكی دابمەزرێت، بەڵام لە یاساكەی هەرێمدا، ئاماژە بەوە كراوە بە شێوازی تەنسیب بێت، ئەمەش واتە لەگەڵ دەستەی دەستپاكی كاری لێكۆڵەری یاسایی دەكات، بەڵام وەك میلاك سەر بە دەستەی دەستپاكی نییە، ئەمە كێشەی بۆ دەستەی دەستپاكی دروستكردووە، لەبەر ئەوەی بێجگە لە پارێزگای هەولێر كە 7 لێكۆڵەری یاسایی هەیە، لە پارێزگای دهۆك و سلێمانی، دەسەلاتی دادوەری خۆی كێشەی كەمیی لێكۆێەری یاسایی هەیە، ئێمە لە دهۆك تەنها دوو لێكۆێەرمان هەیە كە خۆیان تەرخانكردووە بۆ كاری دەستەی دەستپاكی، لەهەموو پارێزگای سلێمانی و پارێزگای هەڵەبجە كە تازە دامەزراوە، هەروەها ئیدارەی گەرمیان دوو لێكۆڵەرمان هەیە، بەڵام خۆیان تەرخان نەكردووە بۆ كاری دەستەی دەسپاكی، ئەوان پێمان دەڵێن هەر كاتێك ئۆفیسی سلێمانی ئەكتیڤ بوو، خۆمان تەرخان دەكەین، هەولێر تا رادەیەك ئەكتیڤە، بەڵام لە سلێمانی و دهۆك بە هۆی ئیشكالیەتی نەبوونی لێكۆڵەری یاسایی وەك پێویست ئەكتیڤ نەبوون.
* ئایا بیرتان لەوە نەكردۆتەوە لە رێگەی پەرلەمانی كوردستانەوە یاسای دەستەی دەستپاكی هەموار بكەنەوە بۆ ئەوەی ئەو ئیشكالیەتە چارەسەر بكەن، ئایا دەتوانن ئەمە بكەن، یان دیسان رێگریتان هەیە؟
- لەمەشدا كێشەیەكی دیكەمان هەیە، پێش ئەوەی من لەلایەن پەرلەمانەوە بۆ ئەم پۆستە هەڵبژێردرێم، رێكخراوی UNDP بە هاوكاری ژمارەیەك دادوەری بەڕێز، پڕۆژەیەكیان بۆ هەمواركردنی یاساكە ئامادەكردبوو، ئێمە لە حوزەیرانی 2013 جارێكی دیكە كارمان لەسەر ئەم پڕۆژەی هەمواركردنە كردەوە، لەبەر ئەوەی دەمانزانی لە ساڵی 2013 لە دەركردنی یاساكە هەندێك پەلە كراوە، بۆیە ئێمە هەندێك خاڵی دیكەشمان بۆ زیادكرد، لەوانە پێویست بوو هەندێ دەسەڵات لە یاساكەدا روونبكرێتەوە، بۆ ئەمە ئێمە 20 ماددەمان ئامادە كردبوو، لە یەكی تەمموز پێشكەشی سەرۆكی خولی سێهەمی پەرلەمانی كوردستانمان كرد، بەڵام سەرۆكی خولی سێهەم پێی راگەیاندین، پشووی پەرلەمان دەستی پێكردووە و دوای ئەویش هەڵبژاردنی خولی چوارەم دەستی پێكرد، بۆیە دوای ئەوەی لە نیسانی 2014 خولی چوارەمی پەرلەمان دەستی پێكرد، ئێمە لە 15ی حوزەیران جارێكی دیكە ئەم رەشنووسە هەمواركراوەمان پێشكەشی پەرلەمان كردەوە، ئەمجارەش هەست دەكەین لێكتێنەگەیشتنێك لەسەر بڕگەی گۆڕینی تەنسیب بۆ دامەزراندنی لێكۆڵەری یاسایی لە پرۆسەی دەنگداندا دەنگی پێویستی نەهێناو پەسەند نەكرا، ئێستا ئەمە نێردراوە بۆ سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی ئیمزای لەسەر بكات، بەڵام نازانم جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەسەر ئەم بڕگەیە تێبینی دەدات، یان دەیگێڕێتەوە بۆ پەرلەمان، من ئومێد دەكەم جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئیمزای نەكات و بیگێڕێتەوە بۆ پەرلەمان بۆ ئەوەی ئەو بڕگەیە چاك بكرێت، لەبەر ئەوەی ئەو بڕگەیە زۆر گرنگە.
* مەبەستت چییە لەوەی كە ئەوەندە جەخت لەسەر ئەوە دەكەیتەوە لێكۆڵەری یاسایی بە دامەزراندن بێت، نەك بە تەنسیب؟
- پێش هەموو شت پێناسەی گەندەڵی واتە ئەنجامدانی تاوان لە تاریكیدا، دیارە ئەوانەشی لە تاریكیدا تاوان ئەنجام دەدەن، هاووڵاتی ئاسایی نین، بۆیە رووبەڕووبوونەوەی پێویستی بە خۆتەرخانكردن و كەڵەكەبوونی ئەزموون هەیە، لەبەر ئەوەی شەڕی گەندەڵی، شەڕێكی سەخت و نەبیندراوە، ئەوەندەی ئێمەش بەشداری هەندێك كۆبوونەوەمان كردووە لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی وەك تونس، ئوردن، مەغریب، هەروەها لە عێراقیش، لێكۆڵەری یاسایی دادەمەزرێت بۆ دەستەی دەستپاكی، بۆیە ئەگەر یاساكە بەو جۆرە هەموار بكرایە كە ئێمە داوامان كردبوو، دەمانتوانی 100-120 لێكۆڵەری یاسایی دابمەزرێنن و لە ئامۆژگای دادوەری خولی مەشق و راهێنانیان بۆ بكەینەوە و بۆ ئەم ئەركە ئامادەیان بكەین، بۆ ئەمەش لە پەیوەندی بەردەوامداین لەگەڵ UNDPو رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان بۆ ئەوەی بە ئەزموونی خۆیان هاوكاریمان بكەن و خۆمان ئەكتیڤ بكەین، ئێستا بە فەرمی داوامان لە سەرۆكی هەرێمی كوردستان كردووە لەسەر ئەو بڕگەیە یاساكە ئیمزا نەكات.
* ئایا زانیاریتان لەسەر هیچ كەیسێك لەبەردەستە بۆ ئەوەی چاوەڕێی لێكۆلەری یاسایی بكەن و نەتانبێت؟
- بەڵێ، هەتا ئێستا زانیاریمان لە سەر 130-140 دیاردە بۆ هاتووە، هەریەك لەم زانیارییانە پێویستی بە بەدواداچوون و خۆتەرخانكردنی لێكۆڵەری یاسایی هەیە، بەڵام وەك پێویست لێكۆڵەری یاساییمان نییە.
* پێش ئەوەی ئەم دەستەیەی ئێوە دابمەزرێت، لایەنی دیكە هەندێك لەم كارانەی ئێوەی دەكرد، وەك دیوانی چاودێری دارایی، داواكاری گشتی، ئایا ئێوە بوونەتە ئەلتەرناتیڤی ئەوان، یان ئیشی ئێوە لەگەڵ ئەوان جیاوازە؟
- دەستەی دەستپاكی دەسەڵاتی جیاوازە، بۆ نموونە دەستەی دەستپاكی دەسەڵاتی ئەوەی هەیە لە لە دەستپاكی و یاساییبوونی هەموو چالاكییەكانی دەوڵەت بكۆڵێتەوە، ئەمەش واتە ئەم دەستەیە كاتێك دەتوانین بڵێین سەركەوتوو بووە كە رۆڵێكی گرنگ لە پرۆسەی چاكسازی لە هەرێمی كوردستان ببینێت، بۆیە پاش دامەزراندنی ژمارەیەك فەرمانبەری پێویست كار لەسەر ئەم لایەنەش دەكەین، ئەمەش وایكردووە هامەهەنگی لەگەڵ هەموو دەزگاكانی دەسەڵاتی دادوەری و داواكاری گشتی بكەین، لەسەر ئەم پرسە لێكتێنەگەیشتنێك هەبوو، هەندێك برادەر پێیانوابوو ئەم دەستەیە زیادەیە و لەسەر حیسابی ئەوانە، بەڵام ئەمەمان بە دانیشتن و وتووێژ چارەسەر كردووە، پرۆتۆكۆڵێكمان لەگەڵ داواكاری گشتی ئیمزاكردووە، لەگەڵ چەند دامەزراوەیەكی دیكە هەماهەنگی و هاوكاریمان هەیە، ئێمە پێمانوایە پرسی دژایەتیكردنی گەندەڵی پێویستی بە ستراتیژیەتێكی نیشتمانی هەیە، بۆیە لە سەرەتای ئەمساڵەوە لیژنەیەكمان دروستكردووە بۆ داڕشتنی ستراتیژیەتی نیشتمانی بۆ دژایەتیكردنی گەندەڵی.
* تاچەند دەتوانن كاری دەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستان لەگەڵ رێكخراوی هاوشێوەی خۆتان بە ستاندەری جیهانی بەراورد بكەن؟
- لە رووی پڕۆگرامی تیۆرییەوە هەموو هەنگاوەكانمان بۆ پێكهێنانی ئەم دەستەیە بە ئاستی ستاندەری جیهانییە، بەڵام لە رووی پراكتیكەوە كارەكانمان ئاستەنگی زۆری لە بەردەمدایە، لەوانە: ئێمە لە قۆناخی شەڕین، بودجەمان كێشەی هەیە، دوای ئەو رێككەوتنەی نێوان بەغدا و هەولێر، ئیستا نرخی نەوت دابەزیوە، پاشان لە یاسای دەستەی دەستپاكی ئیشكالیەتمان هەیە، هەروەها لە كوردستاندا دیاردەی فرەحزبی هەیە و حكومەتەكەمان حكومەتی بنكەفراوانی نیشتمانییە، ئەم حاڵەتە ئەگەر لەسەر رەهەندی سیاسی و نیشتمانی سەیری بكەین، سیمای جوانی كوردستانە و نیشانەی بوونی دیموكراتی و فرەلایەنییە، بەڵام بۆ ئێمە وەك وڵاتانی تازەپێگەیشتوو لە قۆناخی راگواستن و پرۆسەی دژایەتیكردنی گەندەڵیدا، كارەكە قورس دەكات و بەئاسانی چاكسازی و گەندەڵی بنبڕكردن سەركەتوو نابیت؟
* ئایا مەبەست ئەوەیە حزبە سیاسییەكانی كوردستان پشتگیریتان ناكەن، یاخود ئاستەنگتان بۆ دروستدەكەن؟
- نەخێر، مەبەستم ئەوە نییە، لەسەر هەموو ئاستەكانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆكایەتی هەرێمی و سەرۆكایەتی پەرلەمان و سەرۆكایەتی حكومەت و تەواوی لایەنە سیاسییەكان پشتگیریمان دەكەن و چەندین جار لەگەڵ سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی حكومەت و زۆربەی لایەنە سیاسییەكان كۆبووینەتەوە، ئەوەی گوێمان لێبووە و هەستی پێدەكەین، ئەوەیە زۆر پشتگیریمان دەكەن و پرسی دژایەتیكردنی گەندەڵیشیان لاگرنگە، لەمەش زیاتر بەرنامەی هەموو حزبە سیاسییەكان بۆ هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمان چاكسازییە، من لە پەرلەمان بە نوێنەری هەموو حزبەكانم وتووە لە چوارچێوەی ئەو بەرنامەی هەتانە پشتگیریمان بكەن، ئێمە ئەوەندەمان بەسە، بەڵام كێشە و ئیشكالیەتەكە ئەوەیە پێكەوە هەر هەموویان لە چوارچێوەی ئەو بەرنامە هاوبەشەی حكومەتیان لەسەر پێكهێناوە، پشتگیریی هەنگاوەكان ناكەن، پرۆسەی چاكسازی پرۆسەیەكی سەختە، پێویستی بە باجدان هەیە، دەبێت هەموو حزبەكانی ناو حكومەتی هەرێمی كوردستان ئامادەبن ئەو باجە بدەن .
* مەبەست لە باجدان چییە؟ ئایا دەكرێت لایەنێك چوار كورسی هەیە و لایەنێك 25 كورسی و لایەنێك 38 كورسی، وەك یەك باجەكە بدەن؟
- ئەم پرسە دوای رێككەوتن لەسەر بەرنامەی كابینەی حكوومی بەو چاوە سەیر ناكرێت، ئەو لایەنانە هەریەك بە قەوارەی خۆی بەشدارە، بەڵام وەك یەك بەرنامەكەیان پەسەند كردووە، راشكاوانەتر بە قەوارەی خۆی دەبێت كار بۆ سەركەوتنی بەرنامەی ئەم حكومەتە بكات، واتە كە بڕیارێك دەردەچێت، دەبێت بە هەموو توانای خۆی لەسەر ئاستی حزبەكەی پشتگیری بكات.
* بەڵام ئێستا حاڵەتێك هاتۆتەپێشەوە، قەیرانی ئابووری هەیە، شەڕ هەیە، حكومەت بیەوێت، یان نە، دەبێت كۆمەڵێك هەنگاو بنێت وەك كەمكردنەوەی خەرجی (تەقەشوف)، نەهێشتنی بندیوار، پەیداكردنی سەرچاوەی داهات، ئەم هەنگاوانە بوونەتە پێویستی ئەم قۆناخە لەسەر ئەم لایەنە رات چییە؟
- ئاماژەت بە پرسێكی گرنگ كرد كە هەموویان جێبەجێكردنی باجدانی دەوێت، نابێت حكومەت بترسیت لە رای گشتی و نەتوانێت ئەم هەنگاوانە هەڵبگرێت، بۆ نموونە باسی كەمكردنەوەی خەرجی ( تەقەشوف) بكەین، بزانین خەرجی بەكاربەر لە ساڵی 2013 چەند بووە؟ دیوانی چاودێری دارایی دەڵێت: 80% بووە، لە 65% بۆ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەران بووە، ئەم بودجەیە بە رێژەی 95%-96% لەسەر داهاتی نەوت حساب كراوە، ساڵانی پێشووتر نرخی یەك بەرمیل نەوت لە سەرووی 110 دۆلار بووە، ئێستا دابەزیوە بۆ 50 دۆلار، ئەگەر تەنها ئاماژە بۆ مووچە بكەین كە 65% و نەوتیش كە نرخەكە دابەزیوە بۆ نیوە، مانای ئەوەیە ئەگەر بەس مووچە دابین بكەی، بودجەكەت كورت دەهێنێت، بۆ ئەمە بیر لەوە كراوەتەوە، ژمارەی فەرمانبەر بە شێوازی جیاواز كەمبكرێتەوە، پرسیاری من ئەوەیە ئەگەر هەموو حزبە سیاسییەكان پێكەوە ئەم هەنگاوە هەڵنەگرن، دەتوانن 1000 فەرمانبەر كەمبكەنەوە، من پێموایە ئەگەر وەك ئێستا مامەڵە بكەن، ئەوا 200 فەرمانبەر بچێتە سەر شەقام ئەوا پەلەمانتاری هەندێ لایەن لەوانەیە بچن خۆیان سەرۆكایەتی خۆپیشاندانەكە بكەن، ئەمەش واتە حكومەت نەیتوانی هەنگاو هەڵبگرێت.
* ئێوە وەك دەستەی دەستپاكی بەرنامەتان بۆ ئەمە چییە؟
- ئێمە لەم ماوەیە دووجار لەگەڵ بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان كۆبووینەوە، لەوانەیە لە كۆبوونەوەیەكی ئەنجوومەنی وەزیران بۆ ئەم پرسە بانگهێشتمان بكەن، ئەگەر بانگهێشتیان كردین، ئێمە لەو كۆبوونەوەیە بۆچوونی خۆمانیان پێدەڵێن، بەشێوەیەكی گشتی بۆچوونی من ئەوەیە حكومەت دەبێت سێ بیمە دیاری بكات، ئەوانیش بریتین لە (بیمەی بێكاری، بیمەی تەندروستی، بیمەی خانەنشینی)، دۆزینەوەی كار ئەركی حكومەت نییە، بەڵام تا كار دەدۆزێتەوە حكومەت دەبێت بیمەی بۆ دابین بكات. بەپێی ئەو ژمارانەی راستەوخۆ هەموو لایەكمان بە چاوی خۆمان دەیبینین، ئێستا سەدان هەزار دەستی كاری هەمەجۆری بیانی لە كوردستان كاردەكات، ئەمەش مانای ئەوەیە لە كوردستان كەرتێكی تایبەتی بەهێز هەیە و كاریش هەیە، بۆیە دەبێت وابكەین كە خەڵك باشتر بە دوای كاردا بگەڕێت تا دەرفەتی كاری بۆ دابین بكرێت.
* ئەی سەبارەت بە خانەنشینی، ئەوەیان چۆن چارەسەر دەكرێت؟
- حكومەت دەبێت بە یاسا ئەمە رێكبخات و پێویستە یاسای خانەنشینی هەموار بكرێتەوە، ئەگەر سەیر بكەین لە كوردستان 15 جۆر خانەنشینی هەیە، بۆیە ئەم پرسە تەنها بە هەمواركردنی یاسا كۆنەكە، یان بەدەركردنی یاسایەكی تازە چارەسەر دەكرێت، ئەگەر ناكرێت، با یاسای خانەنشینی عێراق بهێنن و هەندێك بڕگەی بەپێی تایبەتمەندی كوردستان هەموار بكرێتەوە، بەپێی ئەو یاسایە خانەنشینی لە 400 هەزار كەمتر نییە، فەرمانبەرێك 30 ساڵ خزمەتی هەبێت،60%-70% مووچەكەی ئێستای وەردەگرێت، هەروەها گرنگە ئەم خانەنشینییە كەرتی تایبەتیش بگرێتەوە، لەبەر ئەوەی زۆر كەس كە لە حكومەت دادەمەزرێت بە مووچەیەكی زۆر كەم و ناچێت بە مووچەیەكی باشتر لە كەرتی تایبەت كار بكات، دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كەرتی تایبەت خانەنشینی نییە.
* دیارە پێش ئەوەی ئەم دەستەیەی ئێوە دابمەزرێت، سەرۆكی هەرێمی كوردستان خۆی بەرنامەیەكی چاكسازی هەبووە، ئایا تاچەند پشتگیریتان دەكات و سەرۆكی حكومەت چەند ئاسانكاریتان بۆ دەكات؟
- تا ئێستا یەكجار لەگەڵ جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كۆبووینەوە، ئەوەی پێی راگەیاندین زۆری پێخۆشە ئەم دەستەیە دامەزراوە و پێیگوتین زۆر پشتگیریتان دەكەم، بەڵام لەو كاتەوەی ئەم دەستەیە دامەزراوەوە، بارودۆخی كوردستان ئاسایی نەبووە، سەرەتای بەهۆی تیكچوونی پەیوەندییەكان لەگەڵ بەغدا و بڕینی بودجە و مووچە، ئێستا لەوەتەی شەڕی داعش دەستی پێكردووە سەرۆكی هەرێمی كوردستان زۆربەی كاتەكانی لە بەرەكانی شەڕە و كەمتر دێتەوە، بۆیە بوار نەبووە جارێكی دیكە لەگەڵیان كۆببینەوە، سەبارەت بە سەرۆكی حكومەتیش ئێمە لە كابینەی حەوتەم جارێك لەگەڵی كۆبووینەوە و لە كابینەی هەشتەمیش دووجار لەگەڵی كۆبووینەوە و هەست دەكەین پشتگیریمان دەكات و گوێمان لێدەگرێت، حزبەكانیش هەموویان پشتگیریمان دەكەن، بەڵام وەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد گرنگە بەرنامەی هەموو حزبەكان بۆ هەڵبژاردن بەرنامەی چاكسازی بووە، هەموو بەرنامەكان پێكەوە بەرنامەی ئەم حكومەتەی لێ پێكهاتووە، بۆیە پێكەوە ئەگەر هەوڵی جێبەجێكردنی ئەم بەرنامەیە بدەن، گۆڕانكاری و چاكسازی گەورە لە كوردستان دێتەئاراوە.