پڕۆفیسۆر هۆشیار مەعروف شارەزا لە بواری پلاندانانی ئیقلیمی، خاوەنی كتێبێكە لەسەر پلاندانانی ستراتیژی و ماوەیەك وەكو شارەزا لە ناوەندە پەیوەندیدارەكانی تایبەت بە ئابووری و پلاندانان كاری كردووە. بۆ قسەكردن لەبارەی كاریگەریی رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ لەسەر زەمینەخۆشكردن بۆ دووبارە گەڕانەوەی جموجوڵە بازرگانی و ئابوورییەكان، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* لەكاتێكدا هێزەكانی پێشمەرگە لەسەرجەم بەرەكانی جەنگ سەركەوتنی گەورەیان تۆمار كردووە، رێككەوتنی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵیش لەناوخۆ و دەرەوە بووە جێگەی پێشوازییەكی گەورە، وەكو شارەزایەكی بواری ئابووری چۆن سەیری ئەم رێككەوتنە دەكەی؟
- رێككەوتنەكەی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ لە كاتێكدایە كە هەردوولا زۆر پێویستیان بەو لێكنزیكبوونەوە و لێكتێگەیشتنە هەبوو، بەغدا وێڕای تەنگ و چەڵەمە سیاسی و سەربازییەكانی، هاوكات لە بەردەم قەیرانێكی سەختی دارایی و ئابووریدایە، بە رادەیەك كە بەنیاز بوو قەرزی نێودەوڵەتی بكات، هەرێمی كوردستانیش بۆ زیاتر لە ساڵێكە گەمارۆیەكی ئابووری بەسەردا سەپێندراوە و شوێنەوارەكانی بەسەر ئابووری توند بووە و رەوشی بەڕێوەچوونی ژیانی قورس كردووە، كە وایكردبوو ئاسۆی ئابووری لە هەرێمەكەدا تەموموژاویی بێت و زۆربەی هەرە زۆری پڕۆژەكان لەم هەرێمەدا راگیرابوون، بەڵێندەر و بزنسكار و وەبەرهێنەرانیش بەچاوی گومانەوە دەیانڕوانییە ئایندەی ئابووریی كوردستان، ئەمە لە دۆخێكدایە كە هێزەكانی پێشمەرگە گیانفیدایانە بە درێژایی 1040 كیلۆمەتر لە شەڕێكی سەختی دژ بە دەوڵەتی بەناو ئیسلامی داعشن، لەلایەكی دیكەوە هەر دوو حكومەتی هەرێم و ناوەند پێویستیان بەوە هەیە لە پێناو بەرزكردنەوەی ئاستی هەناردەكانی نەوتی خاو دانوستاندن بكەن و لێك نزیك ببنەوە، هەروەها شەڕی داعش و بوونی بۆڕییەكانی راكێشانی نەوت لە كوردستان بووەتە واقیعێكی نوێ و بە بێ هەرێمی كوردستان ناتواندرێت نەوتی كەركووك رەوانەی بەندەرەكانی دەرەوەی وڵات بكرێت، بەپێی ئەم رێككەوتنەش رۆژانە 300 هەزار بەرمیل نەوتی كەركووك لە رێگەی بۆڕییە نەوتییەكانی كوردستان هەناردە دەكرێت، كەواتە گرنگترین خاڵی ئابوورییانە بە رای من لەم رێككەوتنەدا دانپێدانانی حكومەتی ناوەندە بە شەرعییەتی دەستووری و یاسایی ناردنەدەرەوەی نەوتی كوردستان، دواتر خاڵەكانی ناردنی بەشە بودجەی هەرێم و مووچەی فەرمانبەران و دانپێدانان بە شەرعییەتی پێشمەرگە لەلایەن بەغداوە دێت، هەروەها خاڵێكی دیكەی گرنگی رێككەوتنەكە پرسی پێشمەرگە و دابینكردنی كۆمەكی داراییە بۆ هێزەكانی پێشمەرگە كە بارگرانیەكی زۆر لەسەر خەرجییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان سووك دەكات، ئەوەش وادەكات لە دواڕۆژ و لە رێككەوتنەكانی دیكەدا پرسی پێشمەرگە و دابینكردنی بەشێك لە بودجەی وەزارەتی بەرگری عێراق بۆ پێشمەرگە بێت.
* باسی پرسی نەوتتان كرد كە چەقی رێككەوتنەكە و دانوستاندنەكان لە دەوروبەری ئەم مەسەلەیە دەسووڕێتەوە، ئایا دەستكەوتەكانی هەرێم و ئابووری كوردستان لەمەدا چی بوو؟
- وەكو باسمكرد ناردنە دەرەوەی نەوت لە رێگەی بۆڕییە نەوتییەكانی كوردستان چ نەوتی هەرێم، یا نەوتی كەركووك بێت، دانپێدانانێكە بە دەستووریبوونی پرسەكە، ئەمەش دوای ئەوەی پێشتر حكومەتەكەی مالیكی و وەزارەتی نەوتی عێراق بە توندی رووبەڕووی بوونەوە و گرفت و ئاستەنگی ناوخۆیی و نێودەوڵەتییان بۆ دروستكردن، ئەمە جگە لەوەی وڵاتی توركیا لە ئاست چاوەڕوانییەكەی ئێمەدا نەبوو، ئێستا كوردستان 250 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا هەناردە دەكات و 300 هەزار بەرمیل نەوتی كەركووكیش بە رێگەی بۆڕییە نەوتییەكانی كوردستان دەنێردرێتە دەرەوە، لە بەرامبەردا بودجەی 17% بۆ هەرێمی كوردستان دەنێرن، كەواتە ئەمە سەرەتایەكە بۆ ئەوەی پڕۆژە نەوتییەكان و ناردنە دەرەوەی نەوت و هەنگاونان بەرەو پیشەسازی نەوت بچێتە قۆناغێكی ترەوە و بەكردارەكی بەرەو ئابووری سەربەخۆیی هەنگاو بنێین، لایەنێكی دیكەو گرنگی رێككەوتنەكە ئەوەیە كە راستە حكومەتی عێراق ئەو مافەی بە خۆی داوە كە نەوتی كەركووك بە نەوتی حكومەتی ناوەندی دەزانێت، بەڵام لە بەرامبەردا كەركووك و تەواوی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم لە ژێر دەستی هێزی پێشمەرگەدایە و بە نەوتەكانیشی بە بۆڕییەكانی كوردستاندا دەڕواتە دەرەوە، كە دەكرێت لەدانوستاندنەكانی تایبەت بە جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستووری، كورد سوود لەم واقیعە نوێیە وەربگرێت. بەڵام دەگەڕێمەوە سەر ئەو راوبۆچوونە ئابوورییانە كە دەڵێت: «نابێت كورد هەموو هێلكەكان لەناو سەبەتەیەكدا دابنێت»، واتا جگە لە داهاتی نەوت دەبێت بە دوای فرە سەرچاوەی داهاتدا بگەڕێین، بۆ ئەوەی داهاتی نەوت و سەرجەم داهاتەكانی تریش بەرەو كەرتەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵی ببردرێت و چیتر یەك سەرچاوەی داهاتمان نەبێت، بەتایبەتی كە هەرێمی كوردستان یەك مەتر كەناری دەریای نییە بۆ ناردنە دەرەوەی نەوتەكەی، پشتبەستن بە پێترۆ دۆلار هەڵەیەكی مێژووییە كە عێراق و ئابوورییەكەی تێی كەوتووەو ئەو هەموو نەهامەتی و كەموكوڕییە ئابووری و داراییەی بۆ هێناوین.
* ئایا دەكرێت ئەم رێككەوتنە بە سەرەتایەك بۆ گەڕانەوەی متمانە و ئومێدی وەبەرهێنەران و سەرمایەدارانی ناوخۆ و بیانی بە ئابووری كوردستان دابندرێت؟
- پێش هەموو شتێك رێككەوتنەكە و خێرا جێبەجێكردنی زۆر لە بڕگەكانی دڵخۆشكەر بوو، تەنانەت رێككەوتنەكە وا لە وڵاتانی وەكو توركیا و ئێرانیش دەكات، هەموو ئاستەنگ و بەربەستەكانیان لە بەردەم هەرێمی كوردستان هەڵبگرن، چونكە ئێستا هەرێمی كوردستان دەروازەی عێراقی بەڕوودا كرایەوە، سوودمەندی سەرەكیش لەم رێككەوتنە خەڵكی كوردستان و عێراقە بەگشتی، چونكە لە قەیرانی دارایی هەرێم و خراپبوونی رەوشی ژیانی عێراقییەكان لەناوچەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق ئەوە تەنها هاووڵاتی ئاسایی و خاوەن دەرامەتی كەم و مامناوەندە كە زیانی كاریگەر و راستەوخۆی بەركەوتووە، بەڵام ئەوەی پەیوەندی بە بیزنسكاران و سەرمایەدارانی ناوخۆ و بیانییەوە هەیە، من پێموایە پێویستی بە چاوخشاندنەوە هەیە، چونكە زۆربەی هەرەزۆری بازرگان و بیزنسكارانی ئێمە هاوكار و یارمەتیدەری چارەسەركردنی دۆخەكە نەبوون، بەڵكو هەر زوو ئەو پارە زۆرەی كەڵەكەیان كردبوو لە بازاڕ و بانكەكاندا كشاندیانەوە، بەمەش رووی راستەقینەی نانیشتمانپەروەریی زۆربەی بازرگان و بیزنسكار و وەبەرهێنەرانی ناوخۆ و بیانی ئاشكرا بوو، بە رادەیەك گەورە كۆمپانیای وا هەیە، ئامادە نییە باجیش بدات، نەك كۆمەك و هاوكاری حكومەت و ئاوارە و خەڵكی بەش مەینەت بكات. هەربۆیە ئەم قەیرانە داراییە و دۆخە نەخوازراوەی بەسەر هەرێم و ئابوورییەكەیدا هات، ئەوەی بۆ خستینەڕوو كە دەبێت هەنگاوی بوێر بۆ سەربەخۆیی ئابووری و پشتبەستن بە بەرهەمی ناوخۆیی و خودبژێوی ببەستین، مادام كورد خەونێكی هەیە بۆ سەربەخۆیی و دروستبوونی دەوڵەتی كوردی، دەبێت لە پاشكەوتەی ئابووری دەربازمان بێت، گەمارۆ ئابوورییەكەی بەغدا ئەوەی سەلماند كە ئابووری هەرێمی كوردستان پاشكەوتەی حكومەتی فاشیلی بەغدایە كە ئابووری ئامڕازێكە بە دەست پارتە تائیفییەكانی عێراقەوە، هەربۆیە دەبێت ئێمە سیاسەت بكەینە ئەدایەك بە دەست ئابوورییەوە، داهاتی نەوتیش نەدرێتە كۆمپانیاكانی بازرگانی و بەڵێندەرایەتی، بەڵكو بخرێتە ژێر خزمەتی كەرتی بەرهەمهێنان كە لە پیشەسازی و كشتوكاڵیدا خۆی دەبینێتەوە .
* چەند جار باسی سیاسەتی نەوتی و چۆنیەتی سودوەرگرتن لەم سامانە سرووشتیەتان كرد، ئایا رۆڵی ئەم نەوتە لە سەركەوتنی رێككەوتنەكە و شكاندنی سەهۆڵبەندییەكەی نێوان هەولێر و بەغدا چی بوو؟
- ئەگەر بەرهەمهێنانی نەوت و ناردنە دەرەوەی نەوت نەبووایە، هاوسەنگی لە سەركەوتنی رێككەوتنەكەی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق نەدەبوو، هەردوو لا گەیشتوونەتە ئەو دووڕیانەی كە پێویستە ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت بەرز بكەنەوە، بەڵام نابێت تەنیا پشت بەم سەرچاوە و داهاتەی نەوت ببەسترێت، ئێمە خاوەنی كەناری دەریا نین بۆ سەربەخۆیی فرۆشتنی نەوتەكەمان، لەلایەكی دیكەوە تادێت بەهای بەرمیلێك نەوتی خاو لە بازاڕە جیهانیەكان روو لە كەمی دەكات و ئەگەر نرخی نەوت لە سنووری 60 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك بێتەخوارەوە، بودجەی عێراق و كوردستانیش دوچاری كورتهێنانێكی گەورە دەبن، دەبێت لە سیاسەتی نەوتی بیر لە یەدەگی نەوتی بۆ داهاتووش بكرێتەوە، پێویستە فێر بین لە دەرهێنانی بەرمیلێك نەوتی خاو دەتوانین دەیان جار لە بەرهەمهێنانی نەوت و بەنزین و سووتەمەنی و پیشەسازی پێترۆكیمیاوی سوودمەند بین، بۆچی دەبێت بازاڕەكانی كوردستان نغرۆی كەلوپەل و بەنزین و سووتەمەنی وڵاتانی دەوروبەر بێت؟ وڵاتانی توركیا و ئێران سیاسەتی نغرۆكردنی بازاڕەكان بەكاڵا و كەلوپەلی خراپ پیادە دەكەن. با داهاتی نەوتی تەنیا بۆ خەرجییەكانی بەكارخستن و مووچە نەڕوات، ئێمە پێویستیمان بە پلانی ستراتیژی و بەرنامە و كاری واهەیە كە كۆمەڵگەی كوردستان بەرەو كۆمەڵگەیەكی بەرهەمهێن ببات.
* تەوەرێكی گرنگی رێككەوتنەكەی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ پرسی پێشمەرگە بوو، بەتایبەت لەكاتێكدا كە هێزەكانی پێشمەرگە لە تەواوی بەرەكانی جەنگ و لە (كۆبانێ)یش سەروەری گەورەیان تۆماركرد، ئایا چۆن لەم پرسە دەڕوانیت؟
- ئاسایش و ئارامی كۆڵەكەی ئابوورییە و بەتایبەتی لەم سەردەمەدا وەبەرهێنان و بیزنس بە ملیۆنەها دۆلاری لەم هەرێمەدا خستۆتەگەڕ، بەو پێیەی لە ئابووریدا سەرمایە بە ترسنۆك دادەنرێت، هەربۆیە چی بكرێت بۆ پاراستنی سنوورەكانی كوردستان و سەقامگیری ئارامی و ئاسایش هێشتا كەمە، پێشمەرگە ئەو رۆڵە وڵاتپارێزەی كوردستانە كە دەبێت مەشق و راهێنانیان پێ بكرێت و چەكی پێشكەوتوویان بۆ دابین بكرێت و باری بژێوی ژیانی خۆیان و خێزان و منداڵەكانیان باش بكرێت، پێشمەرگە ئابووری كوردستان و بژێوی ژیانی خەڵكەكەی دەپارێزن، هەربۆیە پێویستە لەپاڵ سەركەوتنەكانی پێشمەگە و لەكاتی ئەم شەڕەدا ئابوورییەكەمان دابڕێژینەوە و چاكسازی لەسەرەوە تا خوارەوە ئەنجام بدرێت. وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكا لەكاتی شەڕدا تراكتۆریان كردە تانك و پیشەسازی جەنگیان بونیات نا، كە دواتر بووە كۆڵەكەیەكی گرنگی پیشەسازی و مەدەنییەت، راستە ئابووری جەنگ پشتی شەڕ دەگرێت، بەڵام پشتگیری شەڕیش تەنیا بە ئابووری پێترۆ دۆلار نابێت، جار هەبووە لەكاتی شەڕ ئەو سەربازەی بە یەدەگ دانراوە، كاتێك بۆ بەرەكانی شەڕ پێویستیان پێ نەبووە، دەبارنە كێڵگەكانی دروونەوەی بەرهەم و یارمەتی جووتیارەكانیان دەدا، ئەمەش بۆ ئەوەی فشار و پاڵەپەستۆ بەسەر میللەتدا نەیەت. من تێناگەم ئەو هەموو كوردەمان لە دەرەوەی وڵات هەیە، بۆ لە بواری هاوكاری و یارمەتییەكانی دەرەكی ناجوووڵێندرێن؟ دەبێت سیاسەتی هاوسەنگی هەبێت و پێویستە هەوڵبدرێت نەتەوە یەكگرتووەكان بەسەر گرفتی كەمی بودجە دەربازی بێت و داوا لەوڵاتانی دەوڵەمەند بكات بە فریای هەزارەها خێزانی ئاوارەی سووری و دەربەدەری عێراقی بكەون كە ئێستا بارگرانییان لەسەر ئابووری هەرێم و خەڵكەكەی درووستكردووە.