پڕۆفیسۆرە ئیتمارا رابۆنوڤیچ لە ماوەی ساڵانی 1992-1996 باڵوێزی ئیسڕائیل بووە لە ئەمریكا و ئێستاش تۆێژەری باڵایە لە ئامۆژگای برۆكینگز و گلۆبال و پڕۆفیسۆرە لە زانكۆی نیویۆرك و پسپۆڕ و تایبەتمەندە لە سیاسەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی لەسەر سیاسەتی سووریا و پەیوەندی نێوان عەرەب و ئیسڕائیل و سیاسەتی نێوان ئەمریكا و ئیسڕائیل، بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەڕی تیرۆریستانی داعش لە سووریا و عێراق و ناوچەكە، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* ستراتیژیەتی ئەمریكا بریتی بوو لە لاوازكردن و تێكشكاندنی داعش، چۆن ئەم ستراتیژیەتە بۆ لە ناوبردنی داعش هەڵدەسەنگێنیت؟
- پێموایە ستراتیژیەتی ئەمریكا بەرامبەر تیرۆریستانی داعش تەنها لە بەشێكیدا سەركەوتوو بووە، ئەویش هێرشی سەرەتا بوو. لە بیرتانە كاتێك چەند مانگێك پێش ئێستا داعش هێرشی كردە سەر موسڵ و پێشڕەوی كرد بەرەو بەغدا، وا پێدەچوو بەشێكی زۆری عێراق و بەدڵنیاییەوە وڵاتانی دیكەش وەك ئەردەن داگیر بكات، ئەو كاتە زیادەڕەوی تێدا كرا، هەروەها ئیدارەی ئەمریكا كارا بوو لە راگرتنی هێرشەكانی داعش لە ئاسمانەوە و بەوەش تا راددەیەك دەتوانن داعش لاواز بكەن، بەڵام بەس نییە بۆ تێكشكاندنی، لەبەر ئەوەش بوو كە وتم لە بەشێكیدا سەركەوتووە.
* تاچ راددەیەك گرنگە بۆ ئەمریكا كە هێزی پێشمەرگە چەكدار بكات؟
- بە دڵنیاییەوە، لەبەر ئەوەی ئەمریكا ئامادە نییە هێزی زەمینی خۆی بڵاو بكاتەوە و سوپای عێراقیش زۆر كارا نییە، بۆیە كورد و پێشمەرگە گرنگن و یارمەتیدانیان لە تێڕوانینی ئەمریكاوە مانایەكی زۆری هەیە.
* شارەزایان موناقەشەی دروستبوونی داعشیان دەكرد لە عێراقدا وەك ئەوەی دەرئەنجامی هەڵەكانی حكومەتی مالیكی بێت، لەبەر ئەوەی عەرەبە سوننەكانی پەراوێز خست، سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست سێ بەشەكەی عێراقدا روون نییە و كاریگەریی ئەمریكا بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان حكومەتی مەركەزی و حكومەتی هەرێمی كوردستان، وەك پێویست كارا نییە، هەروەها نەیتوانیوە سوننەكان بەشداری پێ بكات لە پرۆسە سیاسییەكەدا، پرسیارەكەی ئێمە لێرەدا ئەوەیە ئایا تا چ راددەیەك پێویستە ئەمریكا دەستڕۆیشتوویی خۆی زیاد بكات بۆ ئەوەی ئەوەندەی دیكە عێراق بەدەست تیرۆریستانەوە هەرەس نەهێنێت؟
- پاراستنی دەوڵەتی عێراق وەك دەوڵەتێكی كارا ئەركێكی زۆر قورسە، بە دڵنیاییەوە وڵاتێك پێكهاتبێت لە سێ گرووپی ئیتنی جیاواز، كورد و زۆرینەی عەرەبی شیعە و كەمینەی عەرەبی سوننە، دەبێت فرەیی ئیتنی تێدا بێت و گرووپی جیاواز بەشداری بكەن لە دەسەڵاتدا، ئەوەش دەبێت وەك سویسرا یاخود بەلجیكا لە چوارچێوەی سیستمێكی فیدڕاڵی دەسەڵاتەكان دابەش بكرێن، ئەمەش بە شێوەیەكی ئاسایی و لە پرۆسەیەكی دوور و درێژدا گەشە دەكات و وڵاتەكەش درك بەوە دەكات كە دەبێت پێكەوە كاربكەن، ئەگەرنا بارودۆخەكە خراپ دەبێت. بەداخەوە لەو كاتەوەی عێراق لە ساڵی 1920دا دروست كرا، ئەوا لەسەر بنەمای باڵادەستی كەمینەی سوننە پێكهێنرا، سیاسەتی سەدەی پێشووی عوسمانییە توركەكانیش لەلایەن بەریتانییەكانەوە درێژەی پێدرا و دوای كۆتایی هاتنی رژێمەكەی سەددام حوسێن دەسەڵات لە سوننەكانەوە بەرەو شیعەكان گوازرایەوە، بەداخەوە شیعەكان بەڕاستی دەسەڵاتیان دابەش نەكرد، پێموایە پەیوەندیەكانیان لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا كاراتر دەبێت، لەبەر ئەوەی تێدەگەن كە دەبێت رێز لە ئیدارە خۆبەڕێوەبەرێكەتان بگرن، لەبەر ئەوەی ناتوانن تەحەددای بكەن، بەڵام ئەوەی تەحەددیەكی سەرەكییە ئەوەیە كە پێكەوە بەرەو پێش بچن. ئێرانیش دەوڵەتێكی بەهێزە و تمووحی هەیە لە ناوچەكەدا و نفوزێكی زۆری هەیە لە ناو شیعەی عێراق، هەروەها سعودیەش دەوڵەتێكی سوننەیە و دەستێوەردان لە عێراق دەكات و لە ركابەرییەكی ئیقلیمیدایە.
* ئەمریكا جیاوازی كردووە لە نێوان تێكشكاندنی داعش و رووخاندنی دەسەڵاتەكەی ئەسەددا، ئەمە لە كاتێكدا مانەوەی ئەسەد لە دەسەڵاتدا هەڕەشەیە بۆ سەر سەقامگیری ناوچەكە، ئایا تا چ راددەیەك ئەم جیاكردنەوەیە دەبێتە هۆی ئەوەی هاوپەیمانی دژ بە داعش لە تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش دوودڵ دەبن؟
- بە داخەوە موعارەزەی میانڕەوی سووریا زۆر بەهێز نییە و تاكە سەرچاوەی هەڕەشە بۆ سەر ژێمەكە ئیسلامییەكانن، ئەویش هەموویان نا، راستە بەرەی ئەلنوسرە و گرووپی ئیسلامی دیكە هەن، بەڵام كاراترین گرووپی سووریا بریتیە لە داعش، من وای نابینم كە ئەگەری ئەوە هەبێت ئەسەد بتوانێت درێژە بە كۆنتڕۆڵكردنی سەرجەم سووریا بدات، بەڵام ئەمە مایەی نیگەرانییە بۆ توركیا و بۆ ئەمریكا و بۆ ئەردەن.
* دەبینین دوای دروستبوونی داعش جیهادییە سەلەفییەكان لە رووی ژمارەوە زیاتر دەبن و بە چەشنێك زیاد دەبن كە بوونەتە بەرهەمی ناوخۆیی، لە رۆژئاواشدا بەهۆی سوودوەرگرتنیان لە بوونی كۆمەڵگەی ئازاد، ئەوا ئایدیای سەلەفی جیهادی برەو دەستێنێت، ئایا ئەگەر سەلەفییەتی جیهادی بەم شێوەیە گەشە بكات، ئەوا چ مەترسییەك لەسەر جیهان دروست دەكات؟
- ئاشكرایە ئەوە مەترسییە بۆ هەموو جیهان و بەتایبەتیش بۆ ئەوروپا، چونكە بە هەزاران موسڵمانی ئەوروپا روودەكەنە سووریا و سنووری توركیا دەبڕن و دەچنە ناو داعشەوە، ئەگەری ئەوەش هەیە بگەڕێنەوە و كاری تیرۆریستی ئەنجام بدەن، لە ئەڵمانیا و فەڕەنسا و بەریتانیا و.. هتد، دەزگاكانی ئاسایشیش هەوڵ دەدەن چاودێرییان بكەن. بەڵام هۆشیارییەكیش هەیە لە جیهاندا و هەست بەوە دەكەن كە ئەمە مەترسییە بۆ سەر ئاسایشی نێودەوڵەتی.
* لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا نزیكەی 99%ی هێرشە تیرۆریستییەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا و وڵاتە ئیسلامییەكان چڕ بوونەتەوە، دەبینین داعش و جەبهەی ئەلنوسرە و ئەلقاعیدە و هەموو ئەو گرووپانە تەركیز لەسەر ئەم بەشە و لەسەر وڵاتانی ئیسلامی دەكەنەوە، ئایا تا چ راددەیەك ئەم هەوڵی ئیسلامی سیاسییە بۆ دروستكردنی خەلافەتی ئیسلامی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا بیرۆكەیەكی جددییە؟
پێموا نییە ئەمە بیرۆكەیەكی جددی بێت، ئەگەرچی داعش خۆی ناو ناوە دەوڵەتی ئیسلامی، كە لە بنەڕەتدا دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام بوو، دواتر گۆڕا بۆ دەوڵەتی ئیسلامی، بەڵام ئەمە شتێكی واقیعییانە نییە. نائاسوودەییەكی زۆر هەیە لە نێو جیهانی ئیسلامیدا لە ئاست مۆدێڕنە و جیهانی دیموكراتی، لەمەش خراپتر ژمارەیەكی زۆری موسڵمانان لە ئەوروپادا هەن كە بە تەواوەتی ئاوێتە نەبوون لەگەڵ كۆمەڵگەی ئەو وڵاتانەی كە تێیدا نیشتەجێ بوون، ئەمەش واتە كەلتوورێكی جیاواز لە ناو كەلتووری رۆژئاوا خەریكە پەرەدەسێنێت، ئەمەش زەمینەیەكی بە پیتە بۆ گەشەكردن و برەو سەندنی تیرۆریزم.