هەرێمی كوردستان بە بارودۆخێكی هەستیار و ئاڵۆزدا تێدەپەڕێت، لەلایەك دووچاری شەڕێكی دژوار بووە لەگەڵ تیرۆریستانی داعش، لەلایەكی دیكەوە ماوەی نزیكەی ساڵێكە بەغدا شەڕێكی ئابووری سەختی بە بڕینی بودجە و مووچەی كوردستان دژی هەرێمی كوردستان راگەیاندووە، حكومەتی تازەی عێراقیش هەمان سیاسەتی حكومەتەكەی نوری مالیكی دووبارە دەكاتەوە، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسانە و بارودۆخی بەرەكانی شەڕ ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ د. كەمال كەركووكی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* بڕینی بودجە و مووچەی كوردستان و شەڕی دژی تیرۆریستان و ئەم بارودۆخەی ئێستای عێراق چ خوێندنەوەیەكی بۆ دەكرێ؟
- سەبارەت بە عێراق دەبینین كە لە زۆر رووەوە بە ئاشكرا زوڵم لە كوردستان دەكرێت، هەموو جیهانیش دەزانن چۆن لە مێژوودا زوڵم لە كورد و كوردستان كراوە، بۆ نموونە لە دوای جەنگی یەكەمی جیهانی خاكی كوردستان دابەشكرا، لەو عێراقەی كە بە زۆر پێكەوە لكێندرا، كورد چەندین جار تووشی ژینۆساید بووە، لە دوای رووخانی رژێمی سەدام حوسێنیش، هاوپەیمانەكان بە سەرۆكایەتی ئەمریكا بە كوردیان راگەیاند: ئێوە لەناو سنووری ئەم عێراقە فیدڕالییە بمێننەوە، بۆتان باشترە، بەڵام ئەم فیدڕالییەتەو ئەم شێوازەش بە ئەزموون سەلماندی ئەزموونێكی فاشیلە، چونكە ئەو مافانەی لە دەستووردا ددانیان پێدا نرابوو هیچی جێبەجێ نەكرا. دوای هاتنی تیرۆریستانی داعش هەلومەرجێكی دیكە لە عێراقدا هاتۆتە ئاراوە، كە لەسەر كوردستانیش كاریگەری تایبەتی هەبووە، ئەمڕۆ لایەنێك هەیە ناوی لەخۆی ناوە «دەوڵەتی ئیسلامی» كە بە داعش ناسراوەو دڕندەترین رێكخراوی ئەم سەردەمەیە، ئێستا سنوورێكی نزیكەی 1050 كیلۆمەتری لەگەڵ كوردستاندا هەیە، حكومەتی عێراق دەستوورەكەی خۆی جێبەجێ نەكردووە و لە ئێستادا دەسەڵاتی بەسەر40%ی خاكەكەیدا نییە و بە بڕینی بودجە و مووچەش زوڵمێكی یاسایی گەورەی لە خەڵكی كوردستان كردووە، عێراق هەر بە ناو حكومەتە و هیچ بنەمایەكی حكومەتی پێوە دیار نییە. تەنانەت لەناو بەغدای پایتەختیش هیچ سەقامگیری و جێگیرییەكی پێوە دیار نییە.
* لە ئێستادا ئێمە لە شەڕێكی سەختداین لەگەڵ تیرۆریستان، تاچەند ئەم شەڕە وەرچەرخانی بە هەردوو لایەنی ئەرێنی و نەرێنی بۆ كورد دروستكردووە؟
- ئێستا كوردستان بۆتە مەڵبەندی پێكەوەژیان و وێڕای تێوەگلاندنی لەم شەڕەش، هێشتا لە بەشەكانی دیكەی عێراق سەقامگیرترە، ئەمە ئەو مانایە دەگەیەنێ كە گەلی كورد خاوەنی ئەم كیانەیە و رۆحییەت و گیانی پێكەوەژیان لە زاتیدا هەیە، جیهانیش ئێستا گەیشتۆتە ئەو راستییە. جاران راگەیاندن و میدیای بەهێزی وڵاتان كە پاڵپشتێكی بەهێزی ماددی دەكران، رووداوەكانیان بە پێچەوانە نیشان دەدا، رەشیان بە سپی و سپیان بە رەش نیشان دەدا، كوردیان بە گەلێكی شەڕخواز و دژی ئینسانییەت نیشان دەدا، بەڵام ئەمڕۆ راستییەكان وەك خۆیان دەركەوتن، دنیا لە سیاسەتی هەرێمی كوردستان رازییە. ناوی پێشمەرگە لە جیهاندا دەنگی داوەتەوە كە ئەم هێزەیە بەرگری لە دیموكراسی دەكات و دژی تیرۆر وەستاوەتەوە، ئێمە وەكو كورد دەبێ ئەو راستییە بزانین كە ئەم شەڕەش كۆتایی دێت. لە دوای كۆتایی شەڕەكە لەسەر واقیع چی خاكمان هەبێ، ئەوە دەبێتە موڵكی ئێمە. واتە ئەمڕۆ حكومەتێكی ناوچەیی بەتەنیا ناتوانێت خۆی فەرز بكات، رەنگە هەڕەشە و گوڕەشە بكات، بەڵام ئەو وزە و توانایەی نییە، چ لە بواری ناوچەیی و چ لە بواری نێونەتەوەییدا خۆی بسەپێنێ. ناتوانێت بارودۆخ بەو شێوەیە بگۆڕێ كە خۆی دەیخوازێت، لەبەرئەوە دەبێت ئێمە گوێ لە هەموو لایەك بگرین، بەڵام لە بەرژەوەندی خۆمان یەك میسقاڵە زەڕە دانەبەزین. ئێمە خۆڕاگری و هێزمان هەیە وەك هێزی پێشمەرگە كە سوپاس بۆ یەزدان لە هەموو جیهاندا ناوبانگی دەركردووە. هەروەها لە بواری ئابووریشدا وەك دیارە ژێرخاكی كوردستان بەفكر و پلانی رۆڵە دڵسۆزەكانی ئەم هەرێمە كەوتۆتە خزمەتی ئاوەدانكردنەوەی وڵات و كۆمپانیا جیهانییەكان دێن گرێبەستی نەوتیی لەگەڵ كورد واژۆ دەكەن و نەوتی ژێر زەوی كوردستان دەردێنن و بۆ دەرەوەی دەنێرن، ئەویش لەگەڵ ئەو دەوڵەتەی كەوا چاوەڕوان دەكرا دوژمنی سەرسەختی كوردستان بێت، بەڵام بە دیپلۆماسییەتی هەرێمی كوردستان قەناعەتی پێ هێنرا، ئێستا لەناو خاكەكەی ئەو وڵاتەوە نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ دەرەوە هەناردە دەكرێت، لەبەر ئەوە لە رووی ئابووریی و لە رووی دیپلۆماسییەوە ئەمڕۆ جیهان لە ئاستە باڵاكانییەوە روویان لە كوردستان كردووە.
* لەم قۆناخەدا تاچەند یەكڕیزی نێوماڵی كورد گرنگە و تاچەند یەكگرتوویی گوتاری كوردستان لەسەر ئاستی جیهان گوێی لێدەگیرێت؟
- یەكڕیزی و یەكگرتوویی لە ناو كوردستاندا تەنیا بە حزبێك و چەند حزبێك ناكرێت، تەنیا بە یەكگرتوویی میللەت و یەكڕیزی گەل دەبێت، ئەگەر سەرنجتان دابێت، رێزدار سەرۆكی هەرێمی كوردستان نامەی بۆ پەرلەمان نووسی و پەرلەمانیش پەسەندی كرد كە پێشمەرگە بچێتە كۆبانێ، هەموو نەتەوەی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستانەوە، هەموو تاكێكی كورد لە هەموو جیهانەوە پێشوازی و دەستخۆشییان لێكرد، ئەگەر ناكۆكیش لە نێوان حزبەكاندا هەبێت، لە ئێستادا گەل یەكڕیزە، یەكڕیزیی كورد لە پارتی و یەكێتی و گۆڕان و یەكگرتوو و كۆمەڵ گرنگترە، واتە ئێمە بە باشی هەستی پێدەكەین كە گەل یەكڕیزە. هەرچەندە راگەیاندن هێندێك زیادەڕۆیی لە بارەی ناكۆكییەكانەوە دەكات، بەڵام مەرج نییە، ئەو شتانە راست بن، چونكە ئەگەر وردە ناكۆكیش لەنێوان حزبەكاندا هەبێت، ئاساییە، بەڵام وەكو میللەت یەكڕیزین.
* ئەوەی تیرۆریستانی داعش بەرامبەر خەڵكی كوردستان ئەنجامیان دا، كارێكی زۆر دڕندانە و نامرۆڤانە بوو، هەروەها هەندێك لە عەرەبی سوننەش هاوكاری داعشیان كردووە لەو تاوانانە، ئایا چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم واقیعە تاڵە دەكەن؟
- ئەوانەی دژایەتی خەڵكی كوردستانیان كردو ژینۆسایدیان دەرهەق بە میللەتەكەمان كرد، دڵنیابن دواڕۆژیان نییە، هەر گرووپ و لایەنێك پشتیوانی داعشی كردبێت و بەو گرووپە توندڕەوە تەكفیرییە هەڵخەڵەتابێت، ریسوا دەبن، مومكین نییە میللەتی كورد و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش لە تاوانی قەتڵوعامكردنی منداڵ و ئافرەت و خەڵكی كوردستان خۆش بێت، هەموو ئەوانە رووبەڕووی دادگا دەكرێنەوە، پێشمەرگە و گەلی ئازادی كوردستانیش لەم شەڕەی داعش سەركەوتن بەدەست دەهێنن و تەواوی خاكی كوردستان ئازاد دەكرێت و تەنانەت ئەو شوێنانەی ئێستا بوونەتە مۆڵگەی چەكدارانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام (داعش) وەكو ناوچەی حەویجە و ریاز و موسڵ هەر هەمووی لەژێر دەستیان دەردەهێنێتەوە، ئەوانەی رۆژێك زووتر لە پاڵپشتیكردنی ئەم گرووپە چەكدارە خۆیان رزگار بكەن و خۆیان تەسلیمی دەزگا شەرعییەكانی كوردستان بكەن، لە مەرگی حەتمی دەربازیان دەبێت، كە بەداخەوە زۆر لەو ناوچانەی ئەوان كردوویانەتە مۆڵگەی خۆیان، خەڵكانێك هەبوون هەڵخەڵەتابوون و دوای ئەو گرووپە تەكفیریە كەوتبوون، وەكو گوندە عەرەبەكانی دەوربەری شنگال كە دەستیان لە كوشتن و كۆمەڵكوژی كوردانی ئێزیدی هەبووە، بۆ نموونە لەناوچەی مەلا عەبدوڵڵا كە نزیكەی40 گوندی لێیە، تەنیا 8 گوندی كوردنشینە و هەر 8 گوندەكە لەگەڵ پێشمەرگەن، بەڵام گوندەكانی دیكە لەگەڵ داعشدا تێكەڵن و بارەگایان هەیە و كوڕەكانیان چەكیان بۆ هەڵگرتوون، ئەوەی كەمێك دۆخەكەی درێژە پێداوە، ئەو چەك و تەقەمەنییە پێشكەوتووەی سوپای عێراق بوو كە لە ماوەیەكی زۆر كەمدا كەوتنە بەر دەستی ئەو رێكخراوە تیرۆریستییە، ئەمە جگە لەوەی بە ملیارها دۆلار پێشتر چەكیان كڕیوە و زۆر لەو چەكانە چەكی قورس و دوورهاوێژن، راستە هاوكاری و پاڵپشتی وڵاتانی پێشكەوتووی جیهان بۆ مەشقپێكردنی پێشمەرگەو گورزە ئاسمانییەكان و پێدانی چەك كاریگەری باشی هەبووە بە رادەیەك هێزی دوژمن رووی لە شكان كردووەو چەندین ناوچەمان ئازاد كردەوە، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا پێشمەرگە پێویستی بە چەك و تەقەمەنی پێشكەوتووتر و قورس هەیە، دڵنیام هەموو خەڵكی كوردستان بە كچ و كوڕەوە ئامادەن بەرگری لە كوردستان بكەن، بەڵام پێویستمان بەچەكی قورس و پێشكەوتووتر هەیە.
* ئایا بەشداری راستەوخۆی سەرۆك بارزانی لە بەرەكانی شەڕ تاچەند كاریگەری لەسەر ورەی پێشمەرگە هەبووە؟
- بەشداریی سەرۆكی هەرێم رێزدار مسعود بارزانی لە بەرەكانی شەڕ رۆڵێكی زۆر گرنگ و بەرچاوی هەبووە، ئەگەر لە بەرەی رەبیعە نەبوایە، ئەو سەركەوتنە گەورەیە تۆمار نەدەكرا و دوور نەبوو پێشمەرگە نەتوانێت پێشڕەوی بكات، بەڵام بە پلان و نەخشەی بەڕێزیان و سەبر و خۆڕاگری و نەخشەكەیان هەنگاو بەهەنگاو وایكرد سەركەوتنەكە بەردەوام بێت و، سەركەوتنی دیكەی بەدواوە دەبێت، بۆیە هەم بۆ مەعنەوییاتی پێشمەرگە و هەم بۆ مەعنەویاتی خەڵكی كوردستان و هەم بۆ جیهانی دەرەوەی دیموكراسی كە سەیر دەكەن سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ سەرپەرشتی راستەوخۆی بەرەكانی جەنگ دەكات، تین و گوڕێكی دیكە دەداتە هەم پشتیوانی دەرەكی و هەم رۆڵ و ورەی پێشمەرگە بەرز دەكاتەوە. بەهەوڵ و هیمەتی پێشمەرگە و سەركردایەتی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و پاڵپشتی و هاوكاریی هاوپەیمانانمان، بارودۆخەكە گۆڕانكاری زۆری بەسەردا هاتووەو داعش رووخاوە و لە پاشەكشەی بەردەوامدایە و خەڵكی وازیان لێدەهێنێت، بەهۆی ئەم شكستانەشەوە ئێستا لەنێوخۆی رێكخراوە تیرۆریستەكەدا گرووپە چەكدارەكان ناكۆكی كەوتووەتە نێوانیان، وەكو ئەو ناكۆكی و شەڕانەی لەناوچەكانی سەعدییە و جەلەولا و موسڵ روویدا، ئەمڕۆ بە هیمەت و كۆششی پێشمەرگە قارەمانەكانی كوردستان، داعشەكان وەكو هێزێكی مەترسیدار كە ترس و دڵەڕاوكێیان لەناو خەڵكی بڵاو دەكردەوە، روویان لە رووخان و تێكشكان كردووە، سەرپەرشتی راستەوخۆی سەرۆكی هەرێم بۆ هێزەكانی پێشمەرگە و سەردانكردنی سەنگەرەكانی پێشەوەی پێشمەرگە و دانانی پلانی شەڕ رۆڵی بەرچاوی لەو پێشكەوتنانە هەبوو كە پێشمەرگە بەدەستی هێناون.
* تاچەند ئەم سەركەوتنانەی پێشمەرگە دەبێتە فاكتەرێك بۆ ئەوەی هاوپەیمانان زیاتر هاوكاری پێشمەرگە بكەن؟
- ئێستاكە هاوپەیمانان باوەڕێكی بێ سنووریان بە وتەكانی جەنابی سەرۆك هەیە، چونكە دەزانن بەڕێزیان لە خۆڕا قسە ناكات، ئەگەر قسەش بكات، بەرپرسیارانە دەیكات و دەزانێت چی دەڵێت، بۆیە لەو روانگەیەوە، سوپاس بۆ یەزدان ئەمڕۆ لایەنەكانی هاوپەیمان راوێژ بە سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكەن و زۆر بە بایەخەوە سەیری رۆڵی سەرۆك بارزانی دەكەن، زۆریش خۆشحاڵن كە هێزەكانی پێشمەرگە لە ژێر چەتری وەزارەتی پێشمەرگە كۆبوونەتەوە. زۆر دڵیان بەوە خۆشە كە برا و خوشكە پێشمەرگەكان لە میحوەرەكانی شەڕدا رێنوێنییەكانی وەزارەتی پێشمەرگە جێبەجێ دەكەن، بەبێ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ سەرووی خۆیان لە حزبدا. ئەمە هەم بۆ خۆمان باشە و هەم وایكردووە پشتیوانییە دەرەكییەكانمان زیاتر بەبایەخەوە سەیری وەزارەتی پێشمەرگە بكەن.
* بڕیار بوو دوای پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق پێش هەموو شت كێشەی بودجە و مووچە چارەسەر بكرێت، بەڵام تائێستا ئەم كێشەیە چارەسەر نەبووە، لەسەر ئەم پرسە راتان چییە؟
- ئەوەی مالیكی سەبارەت بە بڕینی مووچەی هەرێمی كوردستان كردی، زوڵم و ناحەقییەكی گەورە بوو، دەبێت لەو زوڵم و ناحەقییەش دەربازی نەبێت. دەبێت رێگەی یاسایی بگیرێتەبەر، دەبێ كوردستان سكاڵای خۆی تۆمار بكات، جا حكومەتی بەغدا وەڵام دەداتەوە، یان كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، دەبێ هەم لە حكومەتی مالیكی و هەم لە خودی مالیكی ئەم مافە وەربگیرێتەوە. واتە ئەگەر لە داهاتوودا بودجەكەمان بۆهات كە ئەوە مافی خۆمانە، نابێت ئێمە لە ئاست كردەوەكانی پێشووی مالیكی سەبارەت بە بڕینی بودجەی هەرێمی كوردستان خۆش بین. چونكە ئەمە بۆ تێكدانی ئاسایشی هەرێمی كوردستان كرا، ئێستاكەش بەردەوامی هەیە، بەداخەوە سەرۆك وەزیرانی ئێستاش هەر هەمان سەرۆك وەزیرانی پێشووە، بەڵام لە بەرگێكی دیكەدا و زیرەكانەتر كارەكانی سەرۆك وەزیری پێشووی دووپات دەكاتەوە، دیارە ئەوە بڕوای خودی خۆمە و بۆ سەلماندنیشی پرسیار دەكەم بۆچی بودجەی هەرێمی كوردستان نانێرێت؟ خۆ لە سەرەتادا ئەگەر پڕۆگرامی كارەكەی خۆی بخوێننەوە، لە خاڵی حەڤدەدا وتی: بودجەی هەرێمی كوردستان دەنێرم، كەچی ئێستا باسی سولفە دەكات، هەر زوڵمە كوردستان سولفە قبووڵ بكات، ئاخر كورد مافی خۆی هەیە، وەك گەلی كوردستان و گەلێكی لەناو عێراق زمانەكەی فەرمییە لە دەستووری عێراق و بەپێی یاساكان مافی خۆیەتی 17%ی بودجەی هەبێت، ئێستا ئەو دەڵێت سولفە، كەواتە وەك پارێزگایەك سەیرمان دەكات، ئەمە خاڵێكی زۆر گرنگە، ئێمە نابێت سولفە وەربگرین، ئێمە مافی خۆمان دەوێت، دەبێت لە ئاستی بڕینی بودجەو مووچەی هەرێمی كوردستان ئیجرائات وەربگیرێت، چونكە فیتنە و دووبەرەكی خستۆتە نێوان گەلانی عێراق، بۆیە ئێمە نابێ لەوە خۆش بین، مەسەلەیەكەی عەرەبی هەیە كە دەڵێت: قطع الاعناق ولا قطع الارزاق، بۆیە ئێمە نابێ لەوە خۆش بین، دەبێت نەك تەنیا بودجە، بەڵكو مافی ئەو بڕینەی مووچەش بستێنینەوە. واتە ئەو پارەیەی چەند وەختە وەریان گرتووە، دەبێت بیگێڕینەوە.
* ئەگەر ئەم بارودۆخە چارەسەر نەبوو، ئایا حكومەتی هەرێم چۆن ئەم كێشەیە چارەسەر دەكات؟
- ئێمە لێرەدا سوپاسی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین بۆ پلانی نەوت و غاز، چونكە كێشەی بەنزین تا رادەیەك چارەسەر كراوە، كارەبا تا رادەیەكی باش چارەسەر كراوە، ئەگەر نەوت دەرناهاتبایە و نەفرۆشرابایەوە، كێشەكان گەورەتر دەبوون. مەسەلەی كێشەنانەوە لەبارەی فرۆشتنی نەوت لەلایەن عێراقەوە هیچی پێوەندی بە دەستوورەوە نییە، خۆ لە دەستووری عێراقیدا نەگوتراوە دەبێت سۆمۆ نەوت بفرۆشێت، سۆمۆ خۆی گەندەڵە، فایلی هەیە كە بە ملیارەها دۆلار دیار نییە. بۆیە دەستوور دەڵێت نەوت موڵكی گەلانی عێراقە و گەلی كوردستانیش یەكێكە لە گەلانی عێراق. باشە چۆن دەڵێن كە مەسەلەكە شەفاف نییە، ئەوە دەبینن وەزارەتی سامانە سروشتییەكیان پێیان راگەیاندوون كە خەڵكی خۆیان بنێرن و مەسەلەكە ببینن، ئەوە دەچێتە بەندەری جیهان و لەوێشڕا بە كەشتی بۆ جیهان دەگوازرێتەوە. داهاتەكەشی هەموو جیهان دەزانێ دەچێتە بانكێكی توركییەوە، ئەمریكا دەزانێت و نەتەوە یەكگرتووەكان لەم مەسەلەیە ئاگادارن، هیچ شاراوەییەكی تێدا نییە. لەگەڵ ئەوەشدا وتوومانە 17%ی خۆمان دەگێڕینەوە و ئەوەی دیكەشی بۆتان بەڕێ دەكەینەوە، بەڵام ئەوان بەوەش رازی نین.