پڕۆفیسۆر مایكل بۆلەندەر، سەرۆكی بەشی دیراساتی بەراوردكاریی یاسای تاوانی نیودەوڵەتی لە زانكۆی دۆرهام لە بەریتانیا، رۆژی 29ی ئابی رابردوو لە وتارێكیدا بە ناونیشانی: «پێویستە هیچ دوودڵ نەبین لەوەی تاوانەكانی دەوڵەتی ئیسلامی داعش بە ژینۆساید بناسێنین»، لەو وتارەیدا ئاماژەی بەوە كردووە كە هێرشی تیرۆریستانی داعش بۆ سەر ئێزدییەكان و بەردوامیی هێرشەكانیان بۆ سەر كوردستان و ئەنجامدانی كاری تیرۆریستی و بەربەری، پرسێكە نابێت كەمتەرخەمی تیا بكرێت و دەبێت بە زوویی بەرپەرچ بدرێتەوە، لەمەش زیاتر جەخت لەوە دەكاتەوە كە داعش بە شێوەیەكی مەنهەجی بێ حیسابكردن بۆ هیچ شتێك هاووڵاتی مەدەنی بەئەنقەست دەكوژێت، بەتایبەتی ئەوانەی كە ئامادە نین ئایینی خۆیان بگۆڕن، ئەوەش دەخاتەڕوو كە ئەم رەفتارانە بەپێی بەندی دووەمی پەیماننامەی ژینۆساید 1948 بە تاوانی شەڕ و دژی مرۆڤایەتی لەقەڵەم دەدرێن. بۆ زیاتر قسەكردن لەسەر ئەم پرسە و هێرشی داعش بۆ سەر كوردستان، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پڕۆفیسۆر مایكل بۆلەندەر كرد و لە میانەی وەڵامەكانیدا بۆ گوڵان رایگەیاند: ئەگەر پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) ئەو رەفتارانەی داعشی ببینیایە دەستی دەكرد بە گریان و فرمێسك بە چاوەكانیدا دەهاتەخوارەوە.

* لە هەرێمی كوردستاندا بەهۆی هێرشە تیرۆریستییەكانی داعشەوە پتر لە ملیۆنێك ئاوارەی ناوخۆیی هەن كە پێكهاتوون لە مەسیحی و ئێزدییەكان و بە سەدان كەس لەو پێكهاتانەش كۆمەڵكوژ كران، لەبەر ئەوەی ئامادە نەبوون ببنە ئیسلام، ئایا چۆن جیهان لە سەدەی بیست و یەكدا رووبەڕووی ئەم دیاردەیە دەبێتەوە؟ چۆن وەك ژینۆساید سەیر دەكرێت؟
- رێككەوتنی ژینۆسایدی ساڵی 1948 و بنەمای بەرپرسیارێتی پاراستن كە بنەمایەكی یاسای نێودەوڵەتییە داوا لە دەوڵەتان دەكات، هەڵبستن بە رێگەلێگرتن و بەرپێگرتن و سزادانی ئەو كەسانەی بەرپرسیارن لە كردەوەكانی ژینۆساید، یاخود تاوانەكانی دژ بە مرۆڤایەتی. ئەوە یاساكەیە. لە هەندێ حاڵەتدا رەنگە كاری پاراستنەكە پێویست بە دەستێوەردانی سەربازی بكات. هەرچۆنێك بێت، واقیعە سیاسییەكە ئەوەیە دەوڵەتان هەمیشە ئامادە نین بودجەیەكی گەورە بۆ سوپا تەرخان بكەن، تەنها ئەو كاتە نەبێت كە بە شێوەیەك لە شێوەكان هەست بكەن رووبەڕووی هەڕەشەلێكردن و مەترسی بوونەتەوە. بەهێزیی یاسای نێودەوڵەتی بەندە بە بەهێزیی ئیرادەی دەوڵەتەوە بۆ جێبەجێكردنی. پۆلیسی جیهانی لە ئارادا نییە. سەبارەت بەم پرسە من لێرەدا ئەو قسەیەی جان جاك رۆسۆ دووبارە دەكەمەوە كە دەڵێت: «من ئەو كتێبانە دەكەمەوە كە باس لە ماف و ئەخلاقیات دەكەن، من گوێم بۆ پڕۆفیسۆر و زاناكان دەگرم، و هزرم پڕە لە بیر و باوەڕە سەرنجڕاكێشەكانیان، من سەرسامم بەو ئاشتی و دادپەروەرییەی بەهۆی سیستمی مەدەنییەوە بەدی هێنراون، من پشتیوانی لە ژیریی دامەزراوە سیاسییەكانمان دەكەم و كاتێك درك بەوە دەكەم كە هاووڵاتیم، ئەوا چیتر حەسرەت هەڵناكێشم و بڵێم مرۆڤێكم. بە تەواوەتی و بە پاڵنەری جێبەجێكردنی ئەركەكانم و بەهۆی دڵخۆشی و خۆشحاڵیمەوە، كتێبەكەم دادەخەم و، لە ژووری وانەكە دێمە دەرەوە و لە دەوری خۆم دەڕوانم. نەتەوە تێكشكاوەكان دەبینم كە كەوتوونەتە ژێر كۆت و بەندی ئاسنینەوە. دەبینم مرۆڤەكان لەلایەن چەند كەسێكی كەمی داپڵۆسێنەرەوە سووكایەتییان پێكراوە، ئاپۆڕایەكی زۆر برسی دەبینم كە نەهامەتی و ئازار و برسێتی شەكەتی كردوون، لە كاتێكدا دەوڵەمەندەكان بە ئاسانی خوێن و ئارەقەی قوربانییەكان دەخۆنەوە. لە هەر لایەكەوە باسكی ئەستوور و دەسەڵاتە مەترسیدارەكانی یاسا دژ بە لاوازەكان دەبینم. لە پەیوەندیدا بەوەی پێی دەڵێن: یاسای نەتەوەكان، ئەوە روونە كە بێ بوونی هیچ سزایەك، ئەم یاسایانە تەنها وەهمێكن و زۆر لاوازترن تەنانەت لە بیرۆكەی یاسای سرووشتی. بەلای كەمەوە ئەمەی دووەمیان رووی لە دڵی تاكە كەسەكانە، لە كاتێكدا ئەو بڕیارانەی لەسەر بنەمای یاسای نەتەوەكان دەردەچن، هیچ زەمانەتێكی نییە، تەنها سوودمەندبوونی ئەو لایەنە نەبێت كە ملكەچی دەكات بۆیان و تەنها ئەو كاتە رێزیان لێدەگرێت كە ئەو بڕیارانە هاوتا بێتەوە لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی خودی ئەو كەسانەی جێبەجێی دەكەن.» Rousseau، The State of War (1756-1758). پێم وایە هێشتا نووسینەكانی رۆسۆ شایستەی خوێندنەوەن.
* ئەم بارودۆخەی دوای دامەزراندنی دەوڵەتی بەناو ئیسلامی داعش ئەوە روون دەكاتەوە، كە دەوڵەتە شكستخواردووەكان توندوتیژی لەسەر بنەمای ئیتنی و ئایینی دروست دەكەن، ئەمەش دەبێتە هۆی كۆمەڵكوژی، ئایا ئاشتی و پێكەوەژیان لە دەوڵەتە شكستخواردەكاندا دێتە ئاراوە؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر قورسە بۆ كەسێك كە شەش هەزار میل دوور دەژێیت تاوەكو وەڵامی بداتەوە، كە ئەو ئەزموونە ناخۆشانەی نەبینیوە كە خەڵكی ناوچەكە پێیدا تێپەڕیون و بینویانە. لەبەر ئەوە ناتوانم وا پیشانی بدەم كە وەڵامەكەی دەزانم. بەڵام پێموایە بە شێوەیەكی گشتی رۆژئاوا، یاخود هەر هێزێكی دەرەكی دەتوانێت هاوكار بێت بۆ بنیاتنانی ئاشتی و سەقامگیری بەڵام بە مەرجێك دانیشتووانە مەحەلییەكە بەڕاستی خوازیاری ئەوە بن و، ئەگەر باقی جیهان لێیان بگەڕێن خۆیان دوای ئامانجە جیوپۆلەتیكییەكانی خۆیان بكەون. تا ئەو كاتەی شیعە و سوننە، یاخود باوەڕدارانی ئایینەكانی دیكە شەڕ لەگەڵ یەكتردا بكەن، ئەوا ئاشتی دروست نابێت و نایەتەئاراوە. تەنانەت گەورە موفتی وڵاتی عەرەبستانی سعودیە رایگەیاند كە داعش «بە هیچ شێوەیەك بەشێك نییە لە ئیمان»، ئەوان بیدعەن، بەڵام چارەسەركردنی ئەم مەسەلەیە زیاتر لە قسەكردنی دەوێت. كورد بوونەتە نموونەیەكی پرشنگدار لە بارەی مانای راستەقینەی ئیسلامەوە، ئەویش كاتێك سەخاوەتمەندانە داڵدە و پەناگەیان بۆ ئاوارە ناموسڵمانەكان كردەوە. ئەم پرۆسەیە كاتی دەوێت، كوردەكانیش لە پێگەیەكی زۆر باشدان بۆ ئەوەی پێشەنگی ئەم هەوڵ و كۆششانە بكەن.
* كورد بە درێژایی مێژووی خۆی رووبەڕووی كۆمەڵكوژی و ژینۆساید و بۆردومانی كیمایی بۆتەوە لە زەمەنە جیاوازەكاندا، بەڵام دوای دەركەوتنی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام، كە بە داعش ناسراوە، زیاتر لە 300 هەزار كوردی ئێزدی رووبەڕووی كۆمەڵكوژی بوونەوە، تەنها لەبەر ئەوەی ئەوان جیاوازن لە ئیسلام، هەروەها چەكدارانی داعش كچ و ئافرەتانی ئێزدی و مەسیحی دەبەن و دەیانفرۆشن، پرسیارەكە ئەوەیە: كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە ئاست ئەم كارەساتە مرۆییەدا دەبێت چ هەڵوێستێكی هەبێت؟
- پێموایە لە وەڵامی پرسیاری یەكەمدا زۆربەی ئەم پرسیارەم وەڵام دایەوە. بردنی ئافرەتان و كچان و فرۆشتنیان وەك كۆیلە، بەو شێوەیەی كە داعش دەیكات بە ناوی فۆرمێكی تەواو شێواوی ئیسلامەوە، لادانێكە كە من وەك كەسێكی ناموسڵمان پێموایە، ئەگەر پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) بمابایە و ئەو تاوانەی ببینیایە كە داعش كردوویەتی دەبووە هۆكاری ئەوەی بگرێیت و فرمێسك لە چاوی بێتەخوارێ.
لە رووی یاساییەوە، ئەمە دەوەستێتە سەر بارودۆخەكە: دەكرێت ئەمە فۆرمێكی ژینۆساید بێت، بەڵام بە دڵنیاییەوە تاوانێكە دژ بە مرۆڤایەتی. هەربۆیە پێویستە ئەوەندەی دەكرێت جیهان و هەروەها حكومەتی عێراقیش یارمەتی كورد بدەن، لەبەر ئەوەی ئەوان وەك هێڵی بەرگری یەكەمن كە دژی داعش شەڕ دەكەن. پێموایە حكومەتەكانی جیهان درك بەوە دەكەن. هەرچۆنێك بێت، ئەوەی زۆر گرنگە ئەوەیە كە زۆرێك لە وڵاتە موسڵمانەكان بە شێوەیەكی بەرچاو دەچنە پاڵ ئەم هەوڵانە.
* ئەگەر پرسیاری ئەوەتان لێ بكەین تا چ راددەیەك جیهان پشتیوانی لە سەربەخۆیی كوردستان دەكات، بۆ ئەوەی جارێكی دیكە رووبەڕووی جینۆساید نەبێتەوە، وەڵامتان چی دەبێت؟
ئەمە پرسیارێكی سیاسی زۆر قورس و هەستیارە كە تەنانەت ناتوانم هەوڵی ئەوە بدەم وەڵامی بدەمەوە، بە تایبەتی بە هۆی ئەوەی وەك كورد بارودۆخی جیوپۆلەتیكی ئێوە زۆر ئاڵۆزە و چوار وڵات تێوەگلاون لە پرسی ئەوەی ئایا دەبێت خاكی دەوڵەتێكی سەربەخۆی لەم چەشنە كوێ بێت. هەرچۆنێك بێت، من دڵنیا نیم، لەوەی كە ئایا سەربەخۆییەكی لەم شێوەیە وەك پێویست لەو هێرشانە دەتانپارێزن، ئەو كەسانەی ژینۆساید ئەنجام دەدەن دڵیان سارد نابێتەوە تەنها لەبەر ئەوەی كە دەبێت سنووری دەوڵەتێك ببڕن بۆ ئەنجامدانی تاوانەكانیان، بە تایبەتی ئەگەر پاراستن و كۆنتڕۆڵكردنی ئەم سنوورانە كارێكی قورس بن.